پایگاه‏ های تخصصی معرفی کتاب

دوشنبه, 30 شهریور 1388 ساعت 16:51
    نویسنده: محمد مصطفی حسینی
این مورد را ارزیابی کنید
(0 رای‌ها)

چکیده

پایگاه‌های تخصصی «فهرست کتاب» به عنوان منابعی ارزشمند در اینترنت با هدف فراهم آوردن دسترسی به اطلاعات کتاب‌شناختی کتب موجود در کتابخانه‌ها پا به عرصه فناوری اطلاعات گذاشته‌اند. در زبان فارسی این پایگاه‏ ها گاهی به صورت فهرست منابع یک کتابخانه و گاهی به صورت شبکه‏ ای از منابع چندین کتابخانه به وجود آمده­ اند.

در این مقاله سعی شده است که پایگاه‌ها و نرم‏ افزارهای تحت وب فعال در زبان فارسی به اختصار معرفی شده و توصیف کوتاهی از چگونگی فعالیت‌های آن‏ها ارائه شود. این پایگاه‌ها به دو دسته پایگاه‌های عمومی و پایگاه‎های تخصصی تقسیم شده‌اند.

 کلیدواژگان: پایگاه‌های تخصصی، فهرست کتاب، کتابخانه، کتاب‌شناسی

مقدمه

همواره مشکلات عدیده‏ای در مسیر تحقیقات علمی گریبان­گیر پژوهشگران بوده است. دسترسی به منابع علمی که کتاب‏ها را می‏توان مهم‏ترین آن‏ها دانست، یکی از این مشکلات می‏ باشد. در واقع، هدف اصلی از تأمین کتابخانه‏ های عمومی و تخصصی نیز رفع این نقیصه بوده است؛ اما در طول سالیان دراز تجربه بشر نشان داد که با گسترده شدن موضوعات علمی و تنوع امکانات چاپ و نشر و سرعت نشر کتاب‏ها، نه تنها از این مشکلات کاسته نشد، بلکه تا حدود بسیاری بر آن‏ها افزوده گشت. پدید آمدن رشته‏ های تخصصی کتابداری، گواه این مدعا است.

كتابخانه‏ ها تلاش می‏کردند در ساده‌ترین شكل و كوتاه‌ترین زمان ممكن، متون علمی را در اختیار پژوهشگران قرار داده و زمان بیشتری را برای مطالعه، تفكر و اندیشه در اختیار آنان قرار دهند. از این رو است که دانش کتابداری با رویکرد بهینه ‏سازی استفاده از کتابخانه‏ ها پدید آمد و کم کم توانست به عنوان رشته‏ای تخصصی و علمی مطرح شود. اما کاربرد دانش فهرست نویسی و کتابداری نوین در کتابخانه ‏ها فقط بخشی از مشکلات محققان، یعنی دسترسی داخلی در کتابخانه‏ها را حل می‏کرد و مشکل دور ماندن پژوهشگران از منابع عظیم کتابخانه‏ای همچنان باقی بود.

با ظهور رایانه و بالا رفتن ضریب نفوذ آن در جوامع، برنامه­نویسان به مدد کتابداران آمدند و با نوشتن برنامه‏های تخصصی کتابداری، به آن‏ها در زمینه اداره کتابخانه‏ها کمک شایانی نمودند و کمی بعد با پدیدار شدن شبکه جهانی اینترنت و دسترسی همگانی به آن و کاربردهای متنوع این شبکه در اطلاع­رسانی، کتابخانه‏ها نیز به تکاپو افتادند تا با ارائه فهرست منابع خویش، به محققان در زمینه یافتن منابع مورد نیازشان یاری رسانند. به این ترتیب، امید است مشکلی که سال‏های طولانی پژوهشگران با آن روبه­رو بوده­اند، برطرف گردد.

پایگاه‏های تخصصی «فهرست کتاب» با هدف برطرف کردن مشکل عدم دسترسی آسان پژوهشگران به منابع موجود در کتابخانه‏ها، با ارائه اطلاعات علمی و شفاف از منابع موجود در مخزن کتابخانه‏ها و ارائه آن‏ها بر روی شبکه جهانی اینترنت، نقش خویش را در کمک به محققان ایفا می‏نمایند.

با توجه به گسترش شیوه‏های استفاده از اینترنت، عرضه فهرست کتاب به زبان فارسی در اینترنت، شیوه‏های گوناگونی پیدا کرده است که از جمله آن‏ها می‏توان به ارائه فهرست کتابخانه‏ها به صورت اختصاصی یا به صورت شبکه‏ای و همچنین ارائه به صورت پایگاه اینترنتی یا نرم‏افزار تحت وب اشاره نمود.

پایگاه‏ های عمومی فهرست کتاب و قابليت‏ های آن‏ها

1. پایگاه اطلاع ­رسانی کتابخانه‏ های ایران(www.Lib.ir)

پایگاه اطلاع­رسانی کتابخانه‏های ایران با هدف انسجام­بخشي اطلاعات و اطلاع­رساني در عرصه كتاب و كتابخانه در جهت دسترسي كاربران به اطلاعات كتابخانه‏هاي عمومي و تخصصي كشور و آشنايي دانش­پژوهان با كتابخانه ‏ها و خدمات مختلف آن‏ها و عرضه مجموعه اطلاعاتي كه در شناخت كتابخانه‏ها مؤثرند، راه­اندازی شده است.

اين پايگاه که به عنوان یک بانک اطلاعاتی بزرگ در زمینه اطلاعات فهرست کتاب وارد عرصه جهانی اینترنت شده است، توسط مؤسسه علمي فرهنگي دارالحديث راه اندازی گردیده و با توجه به اقدامات موثر این مرکز در این زمینه تعداد و منابع

كتابخانه‏های آن به­سرعت در حال به­روزرساني است؛ به طوری که تا اوایل شهریورماه 88 این پایگاه دسترسی به فهرست منابع یکصد و یازده کتابخانه با بیش از دو میلیون و هفتصد هزار جلد کتاب را فراهم آورده است.

از جمله امکاناتی که مسئولان این پایگاه برای تسهیل استفاده از اطلاعات این پایگاه در نظر گرفته­اند، عبارت­اند از: جستجوی ساده و جستجوی پیشرفته بر مبنای عنوان کتاب، پدیدآورندگان، موضوع و سایر اطلاعات. همچنین فهرستی از کلیه کتابخانه‏های موجود همراه با اطلاعات مختصری از این کتابخانه‏ها ارائه شده و کاربران می‏توانند در هر کتابخانه نیز به صورت جداگانه به جستجوی کتاب­ها بپردازند.‏ ­

هنگام جستجو، نتایج جستجو به صورت کتاب­شناسی برای تمام عناوین ارائه می‏شوند و اطلاعات کتابداری نیز به آن‏ها ضمیمه شده­اند.

2. نرم‏ افزار تحت وب سیمرغ

نرم‏افزار تحت وب سیمرغ را که در واقع يک نرم‏افزار مديريت پايگاه‏هاى اطلاعاتى متنى است، به علت دامنه گسترده فعالیت آن می‏توان یکی از بزرگ­ترین شبکه‏های بانک اطلاعات کتاب دانست. این نرم‏افزار با به خدمت گرفتن یک شبکه به هم پیوسته از اطلاعات ثبت شده از کتاب‏ها، نشریات و چند رسانه‏ها، با امکانات جستجوی بسیار با کیفیت و هدفمند، امکان جستجو و دسترسی به منابع کتابخانه‏های عضو را فراهم آورده است.

طراحى مدرن سيمرغ با بهره­گيرى از فناورى XML اين امکان را به کاربران مى­دهد که بر خلاف نرم‌افزارهاى نسل گذشته که تنها اطلاعات يک مرکز را در اختيار کاربر قرار مى­داد،‌ همزمان در چند مرکز يا تمامى مراکز عضو شبکه سيمرغ به جستجوى منابع اطلاعاتى بپردازد.

از امکانات ویژه اين نرم‏افزار، قابليت مديريت اطلاعات چندرسانه اى (متن، صدا، تصوير، فيلم=Multi Media) می‏باشد و این امکان سبب شده تا این نرم‏افزار دامنه اطلاعات را از اطلاعات کتاب­شناختى متنى به سوی اطلاعات دیگر نیز گسترش بدهد.

از نکات برجسته این نرم‏افزار امکان نصب آن به صورت مستقل بر روی سیستم عامل ویندوز می‏باشد و با نصب آن بر روی سیستم، امکان جستجو در تمامی کتابخانه‏های عضو شبکه سیمرغ برای کاربر فراهم می‏شود.

سایر امکانات این نرم‏افزار عبارت­اند از: جستجوی ساده و پیشرفته همراه با سابقه جستجو و امکان محدود کردن دامنه جستجو و همچنین ارائه فرم معرفی کتاب به دو صورت معمولی و تخصصی.

میزبان‏های کاربر سیمرغ عمدتاً از مراکز پژوهشی و دانشگاهی می‏باشند که تعداد قابل توجهی از مراکز مهم در آن حضور دارند.(1) دسترسی به هر کدام از این کتابخانه‏ها به صورت جداگانه و در مواردی گروهی میسر می‏باشد.

شایان ذکر است این نرم‏افزار در هشتمین و یازدهمین دوره نمایشگاه کتاب و اطلاع­رسانی، جایزه بهترین نرم‏افزار را دریافت نموده است.

3 . سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران(http://opac.nlai.ir)

پایگاه کتابخانه ملی ایران که بیش از یک و نیم میلیون جلد کتاب را در مخزن خویش نگه­داری می‏نماید، هدف اصلی خود را  گردآوري، حفاظت، سازماندهي و اشاعه اطلاعات مربوط به آثار مكتوب (چاپي و خطي) و غير مكتوب در ايران با نگاه ویژه به آثار اسلام­شناسی و ایران­شناسی و همچنین کتاب‏های علمی از سایر زبان‏ها می‏داند.

این پایگاه برای ارائه فهرست کتاب‏های خود از منابع موجود در کتابخانه ملی ایران و همچنین کتاب­شناسی ملی ایران، بهره می‏برد. از خصوصیات برجسته این پایگاه سرعت جستجوی بالا و نتایج بسیار یک­دست، مفید و قابل بهره­برداری آن است. به جز جستجو در بانک‏های اطلاعاتی، استفاده از سایر خدمات این پایگاه به عضویت در وب­سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران وابسته می‏باشد.

امکاناتی که پایگاه کتابخانه مرکزی ایران به صورت عمومی برای کاربران در نظر گرفته است، عبارت­اند از: جستجوی در زبان‏های فارسی و لاتین، جستجوی ساده و پیشرفته، جستجوی چند فیلدی و همچنین امکان مرور جستجوها، ارائه مشخصات کامل کتاب­ها و ارائه تعداد موجودی در مخزن کتابخانه.

در ضمن، تمامی اطلاعاتِ در اختیار قرار داده شده در پایگاه، به صورت لوح فشرده نیز عرضه گردیده و در اختیار عموم قرار گرفته است.

4. کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران(http://searchlib.ut.ac.ir)

این پایگاه مربوط به کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران می‏باشد. در این پایگاه امکان جستجوی هم­زمان بر روی چند کتابخانه تخصصی این کتابخانه پیش­بینی شده است. کتابخانه‏های تخصصی این پایگاه عمدتا کتابخانه‏های دانشکده‏ها یا مراکز وابسته به دانشگاه تهران می‏باشند.

جستجوی ساده، جستجوی پیشرفته، جستجوی الفبایی، ارائه معرفی کتاب و امکان افزودن به علاقه­مندی‏ها، از امکاناتی هستند که جهت راحتی دسترسی کاربران به منابع این کتابخانه در بخش جستجو ارائه شده­اند.

از دیگر امکانات این پایگاه درخواست كتاب از مخزن کتابخانه مرکزی، سامانه پایان­نامه‏های دانشجویی، سامانه نشريات كتابخانه مركزي، سامانه نشريات دانشكده فني و سامانه نشريات دانشكده‏ها است که در صورت عضویت برای کاربران قابل دسترسی خواهند بود.

5. کتابخانه دانشگاه صنعتی اصفهان(http://library.iut.ac.ir)

این پایگاه مربوط به دانشگاه صنعتی اصفهان است و در آن تمامی کتاب‏های عرضه شده در کتابخانه مرکزی و 32 بخش وابسته در آن مورد جستجو قرار می‏گیرند. در جستجو نیز امکانات و روش‏های خوبی در اختیار کاربران قرار داده شده است؛ به گونه‏ای که دست کاربر برای اعمال هر نوع تغییری در جستجو باز است. برخی از این امکانات عبارت­اند از: جستجوی سریع، جستجوی ساده و پیشرفته، جستجو در کتابخانه مرکزی و 32 مرکز وابسته، اعمال محدودیت جستجو در تمام فیلدهای شناسنامه، نمایش نتایج جستجو به همراه امکانات جانبی مفید از جمله: مدارک مرتبط، لینک‏های مرتبط، محل نگهداری، سفارش، نسخه دیجیتال، چاپ و جزئیات.

6. کتابخانه دانشگاه یزد(http://library.yazduni.ac.ir)

این پایگاه مربوط به کتابخانه دانشگاه یزد و دانشگاه‏های مرتبط با آن است. نرم‏افزار مورد استفاده در این پایگاه همان نرم‏افزار استفاده شده در دانشگاه صنعتی اصفهان می‏باشد. در این پایگاه تمامی کتاب‏های عرضه شده در کتابخانه مرکزی و بخش‏های وابسته در آن، مورد جستجو قرار می‏گیرند. این پایگاه بر خلاف دانشگاه صنعتی اصفهان که از همین نرم‏افزار استفاده می‏کند، از سرعت پایین­تری در نمایش نتایج جستجو برخوردار است. امکانات پایگاه کتابخانه این دانشگاه عبارت­اند از: جستجوی سریع، جستجوی ساده و پیشرفته، جستجو در کتابخانه مرکزی دانشگاه یزد و مراکز وابسته، اعمال محدودیت جستجو در تمام فیلدهای شناسنامه، نمایش نتایج جستجو به همراه امکانات جانبی ارزنده از جمله: مدارک مرتبط، لینک‏های مرتبط، محل نگهداری، سفارش، نسخه دیجیتال، چاپ و جزئیات.

7. کتابخانه دانشگاه ایلام(http://Ilam.ac.ir/library)

این پایگاه متعلق به کتابخانه دانشگاه ایلام است که در آن به صورت تخصصی به کتابخانه و اشتراکات پایگاه‏های اینترنتی آن پرداخته شده است. در کنار جستجو در کتابخانه دانشگاه ایلام، امکان جستجو در سایر مراکزی که از نرم‏افزار مشابه بهره می‏برند نیز در این پایگاه در دسترس کاربران قرار دارد. امکانات این پایگاه عبارت­اند از: جستجوی ساده و جستجوی پیشرفته، ابرجستجو، افزودن به فهرست علایق، امکان سفارش اینترنتی کتاب و ارائه شناسنامه کامل کتاب.

8. کتابخانه عمومی حسینیه ارشاد(http://opac.ganjineh.ws)

این پایگاه مربوط به کتابخانه حسینیه ارشاد بوده و نرم‏افزار مورد استفاده در آن با نام «گنجینه» شناخته می‏شود. این نرم‏افزار در مقایسه با نرم‏افزارهای تحت وب: سیمرغ، آذرخش و پیام که در سایر پایگاه‏ها به کار می‏روند، از امکانات کمتری برخوردار است؛ اما امکانات مفیدی مانند: جستجوی چند فیلدی، ارائه نمایه به صورت کارت و نیز جستجوی فارسی و لاتین را در اختیار کاربران خویش قرار داده است.

پایگاه‏ های تخصصی فهرست کتاب و قابليت‏ های آن‏ها

1. کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران(www.historylib.com)

کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران با تکیه بر دو گرایش اسلام و ایران، جهت تقویت و فعال کردن بحث‏ها و مطالعات تاریخی در قم راه اندازی شده است.

این کتابخانه به صورت تخصصی به ارائه بیش از هشتاد و پنج هزار جلد کتاب‏های تاریخی اسلامی و ایرانی در 77 موضوع دسته­بندی­شده به زبان‏های: فارسی، عربی و لاتین می‏پردازد. قسمت جستجوی این پایگاه دارای امکان کاوش در میان عناوین و مؤلفان و با امکان مشخص کردن موضوع جستجو بوده و نتیجه جستجو نیز در آن به صورت اطلاعات کتاب­شناسی ارائه می‏گردد.

2. کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس(www.majlislib.com/directory_f.htm)

کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی با رویکرد آثار کتب خطی و کتب چاپ سنگی، بیشتر به ارائه آثار فاخر در این زمینه می‏پردازد. هدف اصلی از راه­اندازی این پایگاه، فراهم آوردن امکان دسترسی عمومی به آثار فاخر این پایگاه می‏باشد. در نسخه جدید این پایگاه به ارائه اسلاید کتاب‏های موجود در این گنجینه توجه ویژه‏ای گردیده و بیش از شش  هزار جلد از این کتاب‏ها به صورت تصویر بر روی پایگاه قرار داده شده­اند. ارائه نشریات و اسناد تاریخی نیز از دیگر ویژگی­های این پایگاه به شمار می­رود.

فهرست کتاب‏های موجود در این گنجینه، به صورت فهرست الفبایی کتاب­های خطی و چاپ سنگی عرضه شده است. همچنین در قسمت جستجو، تمام کتب موجود در این کتابخانه با امکان کاوش در قالب‏های جستجوی ساده، پیشرفته و چند فیلدی در دسترس عموم قرار گرفته است.

3. کتابخانه تخصصی فقه و اصول(www.feghlib.com)

پايگاه اطلاع­رساني كتابخانه تخصصي فقه و اصول، با هدف دسترسي آسان اساتيد و پژوهشگران به منابع، و آگاهي سريع از تازه‏هاي این كتابخانه راه­اندازي شده است. این پایگاه به صورت تخصصی به ارائه کتاب‏های فقهی و اصولی می‏پردازد. در این پایگاه اطلاعات کتاب­شناختی حدود چهارده هزار جلد کتاب فقهی و اصولی در دسترس کاربران قرار گرفته است.

امکانات این پایگاه عبارت­اند از: جستجوی ترکیبی و ارائه اطلاعات کامل کتابشناختی و کتابداری تمام کتاب‏های موجود.

4. کتابخانه دانشکده علوم حدیث(www.hadith.ac.ir/default.aspx?page=library)

این پایگاه به صورت تخصصی به ارائه فهرست کتاب‏های حدیث، تاریخ و قرآن موجود در کتابخانه دانشکده علوم حدیث پرداخته و امکان جستجو در یکی یا تمام آن‏ها را برای کاربران به وجود آورده است.

کتاب‏های موجود در این پایگاه به سه زبان: فارسی، عربی و انگلیسی ارائه شده­اند که فهرست آن‏ها به صورت الفبایی عرضه شده است. در ضمن، امکان جستجوی پیشرفته در میان آن‏ها به صورت فیلدی در اختیار کاربران قرار گرفته و نتایج جستجوها به صورت ارائه اطلاعات کتاب در نظر گرفته شده­اند.

5. کتابخانه تخصصی امیرالمومنین (ع)(www.imamalislib.com)

این پایگاه به صورت تخصصی به فهرست کردن کتاب‏های مربوط به شناخت شخصیت والای امیر مؤمنان، علی (ع) در قالب زبان‏های فارسی و عربی پرداخته است.

امکاناتی که این پایگاه برای کاربران خود ارائه نموده، عبارت­اند از: نمایش فهرست الفبایی کتاب‏ها، نمایش فهرست الفبایی پدیدآورندگان، فهرست الفبایی ناشران، جستجو و ارائه اطلاعات مختصر کتاب­شناسی.

6. کتابخانه تخصصی صنعت برق(http://library.tavanir.org.ir)

این پایگاه مربوط به کتابخانه تخصصی صنعت برق ایران (توانیر) می‏باشد که با هدف حمایت از طرح‏های تحقیقاتی در این بخش تأسیس شده است.

در این پایگاه جستجو در کتابخانه تخصصی توانیر و کتابخانه‏های تابعه صورت می‏پذیرد و برای کاربران امکاناتی از قبیل: جستجوی ساده و جستجوی پیشرفته، ابرجستجو، افزودن به فهرست علایق، امکان سفارش اینترنتی کتاب و ارائه شناسنامه کامل کتاب در نظر گرفته شده است.

پی نوشت ها:

www.nosasoft.com/NosaSoft/WebUI/Products/Simorgh/Host.aspx

اطلاعات تکميلي

  • تاریخ انتشار نسخه چاپی: چهارشنبه, 25 شهریور 1388
  • صفحه در فصلنامه: صفحه 48
  • شماره فصلنامه: فصلنامه شماره 27
بازدید 11904 بار
شما اينجا هستيد:خانه آرشیو فصلنامه شماره 27 (تابستان 1388) پایگاه‏ های تخصصی معرفی کتاب