اشاره

آیین رونمایی از نسخه سوم درایة النور و نسخه دوم نرم‌افزار کتابخانه رجال شیعه و اهل‌سنّت، پنجشنبه 24 آذرماه 1401 با حضور علاقه‌مندان و پژوهشگران حوزه رجال و حدیث برگزار شد.

گفتنی است که نرم‌افزار درایة النور 3، به بازسازی و ارزیابی 183707 سند از کتب حدیثی مهم شیعه پرداخته و کتابخانه‌ای حاوی متن 58 عنوان در 295 جلد کتاب رجالی و حدیثی را نیز ارائه نموده است.

همچنین، در کنار نرم‌افزار درایة النور 3، از نرم‌افزار «کتابخانه رجال شیعه و اهل‌سنّت 2» که مشتمل بر متن کامل 258 عنوان کتاب در 947 جلد، در موضوعات گوناگون (اصول و قواعد علم رجال، فواید رجالی، معاجم رجال‌الحدیث، کتب ثقات و ضعفاء، مشترکات، اَنساب، کتب طرق و مشیخه، تحقیق الأسناد، طبقات صحابه، طبقات محدثان، تراجم، فهارس و کتاب‌شناسی از شیعه و اهل‌سنّت) است نیز رونمایی گردید.

در این مراسم که با حضور پژوهشگران و حدیث‌پژوهان به‌صورت حضوری و مجازی برگزار گردید، حجّت الاسلام و المسلمین سید محمد شجاع‌الدینی (پژوهشگر و مدیر پروژه درایة النور)، حجّت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر محمدحسین بهرامی (رئیس محترم مرکز نور) و حجّت‌الاسلام‌والمسلمین استاد سید محمدجواد شبیری زنجانی، به سخنرانی پرداختند.

اشاره

در آستانه میلاد با برکت امام حسین (ع) و سایر اعیاد مبارک ماه شعبان، مراسم رونمایی از نسخه دوم نرم‌افزار کتابخانه جامع احادیث شیعه و اهل‌سنّت، در تاریخ 4 اسفند 1401، در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در شهر مقدّس قم برگزار شد.

نسخه اوّل این برنامه، پیش از این، در سال 1395ش. با نام «کتابخانه احادیث فریقین» ارائه شده بود که متن کامل 21 عنوان کتاب حدیثی در 145 جلد، از منابع اولیه و معتبرِ شیعه و اهل‌سنّت را در برداشت. در نسخه جدید، متن کامل 326 عنوان کتاب و رساله در 904 جلد از مهم‌ترین مصادر روایی اهل‌سنّت و شیعه، به تفکیک مذاهب امامیه، زیدیه و اسماعیلیه تا پایان قرن پنجم، ارائه شده است.

آنچه در ادامه می‌آید، گزارشی از مراسم رونمایی از این برنامه است که در بخشی از آن، به معرّفی ویژگی‌های مهم این نرم‌افزار نیز اشاره می‌شود. میهمان ویژه این مراسم، حضرت آیت‌الله علیرضا اعرافی، مدیر محترم حوزه‌های علمیه کشور بودند که مهم‌ترین سخنان ایشان نیز در ادامه از نظر می‌گذرد.

اشاره

نهمین نشست از سلسله‌نشست‌های علمی علوم اسلامی و انسانی دیجیتال با موضوع «فرآیند حکم‌شناسی در الگوریتم دانش اصول فقه» در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، در تاریخ 19/8/1401 برگزار گردید. گفتنی است که از آنجا که نشست دهم تا سیزدهم، مربوط به هفته پژوهش بوده، نخست به ارائه آنها مبادرت ورزیدیم و سپس، نشست نهم را گزارش نمودیم.

در این نشست، ابتداء حجّت‌الاسلام‌والمسلمین رضا میهن‌دوست، استاد حوزه علمیه و از مؤلّفان کتاب «الگوریتم دانش اصول فقه»، و سپس، حجّت الاسلام و المسلمین سید محمدباقر قدمی، استاد حوزه علمیه و از دیگر مؤلّفان کتابِ یادشده، نظرات خود را در باره شیوه نگارش کتاب و روند کلی استنباط در دانش اصول فقه تبیین نمودند. آنگاه ناقدان و کارشناسان حاضر در نشست نیز به بحث و گفت‌وگو در خصوص مطالب مطرح‌شده پرداختند.

آنچه می‌خوانید، گزارشی است از این نشست علمی که امید است مورد استفاده علاقه‌مندان این گونه مباحث قرار گیرد.

اشاره

هم‌زمان با هفته پژوهش، سیزدهمین نشست از سلسله‌نشست‌های علوم اسلامی و انسانی دیجیتال با موضوع «نقش هوش مصنوعی در پژوهش‌های علوم اسلامی و انسانی» در تاریخ 23 آذر 1401 در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی برگزار گردید.

این نشست، با سخنرانی استاد محمدرضا حسنی آهنگر، دکترای مهندسی کامپیوتر گرایش هوش مصنوعی برگزار شد. ایشان از سال 1391 ریاست دانشگاه جامع امام حسین (ع) را بر عهده دارد و علاوه بر آن، صاحب تألیفات متعدّدی از قبیل کتاب و مقاله در باره هوش مصنوعی است.

ایشان در این نشست علمی، با تبیین جایگاه هوش مصنوعی در پژوهش‌های علمی، به‌ویژه در علوم انسانی و اسلامی، لازمه حکمرانی در جهان آینده و ایجاد تمدّن اسلامی در جامعه را آشنایی عمیق با هوش مصنوعی و قابلیت‌های آن دانستند و ابراز داشتند که برای ایجاد مصونیت از خطر استعمار مجازی، باید با کمک فنّاوری و هوش مصنوعی، خود را ایمن و مسلح بسازیم. آنچه در ادامه می‌آید، مشروح سخنان ایشان در این زمینه است.

اشاره

به مناسبت هفته پژوهش، دوازدهمین نشست از سلسله‌نشست‌های علوم اسلامی و انسانی دیجیتال با موضوع «نقش فنّاوری‌های نوین در توسعه و تعمیق پژوهش‌های اسلامی» در تاریخ 21 آذر 1401 در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در شهر مقدّس قم برگزار گردید.

در این جلسه، حجّت‌الاسلام و المسلمین دکتر سید کاظم طباطبایی، رئیس پژوهشکده علوم و معارفِ مؤسّسه علمی - فرهنگی دارالحدیث به مقایسه شرایط پژوهش در گذشته و حال پرداختند و با اشاره به برکات فنّاوری اطّلاعات، نقش آن را در تسریع و تعمیق پژوهش‌های اسلامی مهم دانستند. ایشان همچنین، به آسیب‌های فنّاوری اطّلاعات برای امر تحقیق و پژوهش هم اشاره کردند و بایسته‌هایی را برای تولید نرم‌افزارهای پژوهش‌محور ترسیم نمودند.

افزون بر این، در نشست مذکور، جناب حجّت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر سید رضا مؤدب، عضو هیأت علمی دانشکده الهیات دانشگاه قم نیز با تأکید بر اهمیت جایگاه فنّاوری اطّلاعات، نمونه‌هایی از نکات علمی برآمده از به‌کارگیری رایانه و نرم‌افزارها در پژوهش را ذکر کردند و در این راستا، بایسته‌هایی را برای ادامه تولید برنامه‌های پژوهشی مرکز نور بیان نمودند.

اشاره

به مناسبت هفته پژوهش، یازدهمین نشست از سلسله‌نشست‌های علوم اسلامی و انسانی دیجیتال با موضوع «نشر دیجیتال و چالش‌های مالکیت معنوی» در تاریخ 19 آذر 1401 در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی برگزار گردید. در این نشست، حجّت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر سید حسن شبیری، رئیس دانشکده حقوق دانشگاه قم و نویسنده کتاب حقوق مالکیت فکری در آثار برگرفته از رایانه و چندین اثر پژوهشی دیگر، حضور داشتند. همچنین، مهمان دیگر این نشست، جناب آقای دکتر غلامی جلیسه، دانش‌آموخته حوزه علمیه و مدیر مؤسسه بیاض و کارشناس کتاب‌های خطی و صاحب مقالات متعدّد در این باره بودند.

در این جلسه، کارشناسان به تبیین مفهوم مالکیت مالی و فکری آثار علمی و مسائل مرتبط با آن در حوزه نشر دیجیتال پرداختند. بیان چالش‌های حوزه مالکیت فکری و تبیین مشکلاتی که رهاشدگی فضای مجازی برای پدیدآورندگان، ناشران و مالکان فراهم آورده است، از جمله مباحث مهمی بود که در این جلسه به آنها پرداخته شد. علاوه بر این، به سؤالات شرکت‌کنندگان در جلسه هم پاسخ داده شد که در ادامه، فرازهای مهم این مباحث، از نظر شما می‌گذرد.

اشاره

به مناسبت هفته پژوهش، دهمین نشست از سلسله‌نشست‌های علوم اسلامی و انسانی دیجیتال با موضوع «مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی؛ راه رفته و راه پیش رو» در تاریخ 17 آذر 1401 در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در شهر مقدّس قم برگزار گردید. در این نشست، آقای دکتر طالب‌پور، ریاست پژوهشکده اعجاز قرآن دانشگاه شهید بهشتی، مهمان اصلی این برنامه بودند که به ارائه سخن پرداختند.

ایشان، خود از جمله مؤسّسان مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی بوده‌اند؛ امّا علاوه بر این، ریاست پژوهشکده اعجاز قرآن و پژوهشکده فضای مجازی و پژوهشکده مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن، از جمله مسئولیت‌های ایشان بوده است. از دیگر افتخارات ایشان، دریافت لوح تقدیر به عنوان خادم قرآن در سال 1375، عضو هیأت علمی برتر در ارتباط با جامعه و صنعت دانشگاه شهید بهشتی در سال 1398، پژوهشگر برگزیده دانشگاه شهید بهشتی بر اساس شاخص ارتباط با صنعت در سال 1396، همچنین، پژوهشگر برگزیده پژوهشکده فضای مجازی در سال 1392 است.

تولید پالایش هوشمند محتوا، همکاری در پژوهش‌های قرآنی و ارائه و اجراء طرح‌های فرهنگی جدید با استفاده از فنّاوری اطّلاعات و ارتباطات، بررسی اعجاز علمی قرآن و تهیه محتوا برای کتابخانه دیجیتالی و نیز آزمایشگاه گرافیک کامپیوتری، از دیگر فعّالیّت‌های دکتر طالب‌پور است. همچنین، ایشان مؤلّف کتاب‌های: پردازش تصویر فنّاوری اطّلاعات و ارتباطات، تجارت الکترونیک و هوش تجاری و رویکرد مدیریتی هستند.

آنچه در ادامه می‌آید، مهم‌ترین سخنان ایشان در این جلسه است که از نظر می‌گذرد.

اشاره

پژوهش حاضر، با هدف واکاوی فرصت‌ها، تهدیدها و پیامدهای آموزش مبتنی بر فضای مجازی در تربیت دانش‌آموزان با رویکرد آموزه‌های دینی - اسلامی به صورت مطالعه کیفی انجام و جمع‌آوری اطّلاعات به روش پدیدارشناسی و از طریق مصاحبه بوده است. در این روش، تجزیه و تحلیل اطّلاعات هم با روش هفت مرحله‌ای کلایزری صورت پذیرفته است. جامعه مورد مطالعه، معلّمان مدارس متوسطه اوّل و کتب، مقالات، مجلات و منابع مرتبط با موضوع پژوهش است. حجم نمونه‌گیری، بدین صورت بود که مصاحبه‌ها تا زمان اشباع داده‌ها و به صورت هدفمند ادامه یافت.

گفتنی است که مقاله حاضر، توسط هیئت تحریریه فصلنامه انتخاب گردیده و به دلیل حجم زیاد مطالب آن، به میزان لازم خلاصه‌سازی شده است.

مقدّمه

سانسور یا فیلترینگ، چیز تازه‌ای در تاریخ بشر نیست؛ بلکه به تناسب زمان و موضوع و اقتضائات و شرایط، پدیده‌ای بوده است که در میان انسان‌ها همواره در قالب‌های مختلف خودنمایی داشته است. البته باید غایت و هدف فیلترینگ را نیز مورد توجّه و سنجش قرار داد. آنچه در تاریخ روی داده و در وقایع تاریخی رخ نموده، بیشتر برای سرپوش‌گذاشتن به حقایق یا برای انحراف و گمراهی و اغفال و پنهان‌کاری بوده است.

البته در مقابل گستره نفوذ دشمن و ترس از انحراف و رسوخ فساد او، یا باید دیوارها و مرزهای عقیدتی را چنان استوار ساخت که در مقابل هجوم دشمن نگسلد و یا برای حفاظت از آن، باید سپرها و محافظ‌هایی ایجاد نمود تا در مقابلش آسیب‌پذیر نباشد. فیلترینگ عمومی، در هر صورت، مطلوب نیست؛ بلکه در فیلترینگ و سانسور، طیف‌بندی مخاطب نیز بهتر است مدنظر باشد. بنابراین، ابتداء باید هدف و علل سانسور و پوشش و دور نمودن اذهان و جامعه از انحرافات را مورد توجّه قرار داد و تبیین نمود.

اشاره

اهمیت فضای مجازی و فراگیری آن، موجب شده است که مقام معظم رهبری در جلسات و دیدارهای عمومی، بارها در باب فضای مجازی سخن گفته‌اند. وضعیت نابسامان فعلی فضای مجازی در ایران و بحث و گفت‌وگو و اختلاف‌نظرها در این باره، همچنان وجود دارد؛ اما باید گفت که فرمایش‌های ایشان در این خصوص، کامل و روشنگر است.

متأسّفانه، هرکس برای تبیین یا اثبات نظر خود در مورد فضای مجازی، تنها به گوشه‌ای از سخنان ایشان توجّه می‌کند و از نگاه جامع به تمام بیانات و فرمایش‌های ایشان غفلت می‌ورزد. سخنان ایشان در باب فضای مجازی را می‌توان به دو حوزه حاکمیتی و کاربری فضای مجازی تقسیم کرد.

در این گفت‌وگو، با جناب آقای محمدرضا سیفی، فعّال و پژوهشگر فضای مجازی، در باره این دو حوزه به بحث نشسته‌ایم.