و سایر ...
پیشینه تولید نرمافزارهای کتابخانهای نور
از سالهای اوّلیه فعّالیّتهای مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (از این به بعد مرکز)، نرمافزارهای بسیار خوبی تحت سیستمعامل داس و ویندوز تولید شد. در آن زمان، ارائه محصول به زبان فارسی در محیط ویندوز بسیار سخت مینمود؛ چرا که مشکل تایپ از راست به چپ و ارائه فونتهای فارسی و نمایش گرافیکی اشیاء، کار سختی بود. مرکز با ارائه نرمافزاری همچون «نور الأنوار»، کاری بینظیر در کشور انجام داد. این نرمافزار و نرمافزارهای بعدی مشابه آن، علاوه بر رابط کاربری خوب، حجم عظیمی از اطّلاعات را نیز عرضه میکرد. این محصول، به ذایقه پژوهشگران علوم اسلامی خوش آمد و رغبت آنان را به برنامههای نور بیشتر نمود و در نتیجه، روند تحقیقات علوم اسلامی در کشور تغییر کرد.
پس از این مرحله، در حوزه نرمافزارهای رومیزی، مرکز یک نرمافزار کتابخانهای به نام «نورلایب» آماده کرد. با استفاده از این کتابخانه و کدهای مربوط به آن، تحت قالب نرمافزارهای کتابخانهای، نرمافزارهای بسیاری تولید شد. بیشتر کدهای این نرمافزارها، دستساخته برنامهنویسان مرکز بود. در طیّ این مدّت، اجزاء نرمافزاری بهروز این نرمافزارها که دارای پشتوانه بینالمللی نیز بودند، در دیگر کشورها شکلگرفته بود. مرکز از این فرصت استفاده کرد و اجزاء مختلفی(1) را که با استاندارهای بسیار خوبی تولید شده بود، به کار گرفت و معماری قدیم نرمافزارهای خود را که گاهی پاسخگوی نیاز کاربران نبود، تغییر داد. بنابراین، مهاجرت دیتای مرکز به قالبهای جدید نرمافزاری شروع شد که با توجّه به نیازهای متعدّد نرمافزارهای مرکز، کاری سخت بود. این فرایند، حدود 6 سال به طول انجامید.
- نویسنده: مهندس علیرضا نعمت اللهی*
اشاره
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، پیشگام در دادهپردازی علوم اسلامی است که تاکنون نرمافزارهای بسیاری را در حوزههای مختلف علوم اسلامی تولید کرده است. این مرکز در مسیر سی ساله دیجیتالسازی متون و تولید نرمافزارها، تاکنون مراحل مختلفی را طّی نموده که میتوان مجموعه فعّالیّتهای گذشته را دو گام اساسی و بنیادی دانست. اینک، گام سوم تولیدات نرمافزاری نور، با ارائه نرمافزار جامع فقه 3 آغاز شده است. این برنامه در راستای ایجاد امکانات و دسترسیهای پژوهشی به محقّق، ویژگیهای برجستهای دارد. در این نوشتار، ضمن تشریح این گامهای سهگانه، مهمترین ویژگیهای پژوهشی جامع فقه 3 معرفی شده است.
- نویسنده: حجت السلام و المسلمین اکبر راشدینیا*
الف.نرمافزار کتابخانه جامع رجال و درایة النور 2
کارآمدی دانش رجال و درایه در حفظ و صیانت از سنّت و احادیث معصومین(علیهم السلام) برکسی پوشیده نیست. اهتمام ویژه اصحاب بزرگوار ائمه(علیهم السلام) و توجّه خاصّ عالمان و فقیهان برجسته شیعه به این دانشها نیز بر اهمّیّت آن میافزاید. به همین جهت، صاحبنظران معتقدند علم درایه، از جمله علومی است که فقه و اجتهاد بر آن توقّف دارد.
علم رجال، دانشی است که از احوال راویان حدیث سخن میگوید و موضوع آن، راویان حدیث است و مسائل آن، علم به اوصافی از راویان است که میتواند در اعتبار و عدم اعتبار روایت ایشان دخالت داشته باشد. اوصافی چون: وثاقت، عدالت، ضعف، صحّت، مذهب، طبقه و تعیین هویت عناوین اسناد، از این قبیل است. برای بررسی و ارزیابی اسناد احادیث، کتابهای رجالی، بهویژه اصول اوّلیه رجالی، نخستین و آمادهترین منابع به شمار میآیند. پس از آن، اسناد، مهمترین منبع رجال تلقّی میگردند.
- نویسنده: فریدون سبحانی این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
نگاهی به فرآیند غنیسازی دادههای رجالی
گفتوگو با مهندس حمید صفایی، مدیر فنی نرمافزار درایة النور 2
اهمیت و ضرورت پردازش اطلاعات را چطور ارزیابی میکنید؟
اگر گروهی بخواهد کار رجالی نرمافزاری انجام بدهد، باید بداند که چه مراحل و فرایندهایی لازم است روی داده ها انجام شود. بحمدالله، مرکز تحقیقات کامپیوتری نور این مسیر را رفته است؛ هر چند ممکن است گروههای دیگر رجالی که در خارج از مرکز در این زمینه فعّالیّت دارند، کارشان عامّوخاصّ منوجه باشد؛ امّا مطمئناً باید از مراحل و فرایندهایی که در مرکز کامپیوتری نور اجراء شده، مطّلع باشند؛ زیرا احتمال دارد در بخش قابل توجّهی از کار، اشتراک داشته باشند و در واقع، از موازیکار جلوگیری میشود. پس، یک فایده آن، برای مخاطبان و گروههایی است که میخواهند کار تخصّصی رجالی و نرمافزاری انجام بدهند. یک فایده دیگر هم برای خود دوستان داخلی مرکز است؛ یعنی میتوانند فرایندها و مراحلی را که رفتهاند، مقداری منظمتر فهرست کنند و اگر نقصی بوده، بفهمند در کدام مرحله است تا بتوانند آن مرحله را اصلاح نمایند و جلو بروند.
چکیده
موضوع «ترتیب اسانید و ارتباط راویان»، در هر سه مرحله: تشخیص سند، تنقیح اجزاء آن و بررسی احوال راویان، تأثیرگذار است. در مرحله اوّل، اسناد از ابهامهای پدیدآمده مانند: تعلیق، ضمیر، اشاره، تحویل و تذییل رهایی مییابند و به یک سند کاملاً مشخص و ساده تبدیل میشوند. در مرحله دوم، نوبت به تنقیح و تحلیل اجزاء آن میرسد که با تمییز مشترکات و توحید مختلفات و تعیین عناوین معیار برای عنوانهای راویان حاصل میشود. همچنین، با تشخیص تحریفات و چگونگی آنها، سند منقّح میشود. در کنار این مباحث، میتوان اشتباهات و ابهامات سند را مرتفع کرد. در مرحله سوم نیز با بررسی منابع رجالی و قواعد و مبانی جاری در اسناد و آزمون توثیقات عامّ و راهکارهای مختلف، حال راوی و وثاقت او احراز میشود تا به سندی صحیح یا غیرصحیح و روایتی قابل اعتماد و غیر آن دست یافت.
همه این مراحل، در نسخه دوم نرمافزار درایة النور پیاده شده است.
- نویسنده: محسن مقیمی*
اشاره
وجود عناوین مشترک و مترادف در اسناد روایات، زمینهساز طرح بحث «تمییز مشترکات» و «توحید مختلفات» در کتابهای رجالی شده است. برای رسیدن به عنوان واحد از میان عناوین متعدّد و مختلف یک راوی، نیازمند رجوع به کُتُب رجالی میباشیم. اگر با تتبّع کتب رجالی نتیجه مطلوب حاصل نشد، سنجش تقریبی طبقه راوی از طریق بررسی تمام اسناد آن راوی و بهرهگیری از اطلاعاتِ جمعآوریشده از کتب رجالی محقّق را در مسیر رسیدن به عنوان واحد یاری خواهد کرد. در پایان این نوشتار، ضمن ارائه چند نمونه عینی، مراحل توحید مختلفات را به صورت کاربردی در اختیار پژوهشگران رجالی قرار خواهیم داد.
- نویسنده: سید علیرضا حسینی آمادهسازی و تنظیم: سید محمد شجاعالدینی
اشاره
در شماره 67 فصلنامه رهآورد نور (ویژهنامه پژوهشهای رجالی)، پس از بیان جایگاه و سابقه تاریخی بحث تمییز مشترکات، عوامل ایجاد اشتراک مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در این شماره، مراحل چهارگانه تمییز مشترکات به صورت کاربردی در اسناد کتاب شریف کافی ارائه می گردد.
در مرحله اوّل، با سنجش تقریبی طبقه راوی، دامنه اطراف تردید و به تبع آن، دامنه اطراف تحقیق کاهش مییابد و در مرحله دوم، با تتبّع فردی یا استفاده از منابع مکتوب و یا نرمافزارهای رایانهای، اطراف تردید مشخّص میگردد. اگر در این دو مرحله، نتیجه مطلوب حاصل نشد، در گام سوم به مقایسه بین اسناد اطراف تردید پرداخته شده و با توجّه به وجود عناوین متعدّد برای هر راوی، تعیین مصداق میشود. در برخی اسناد، پس از طی این مراحل سهگانه نیز مصداق عنوان مشترک شناسایی نمیشود. در این مرحله، رجوع به کتب رجال، نقش مؤثّری در بازشناسی عنوان مردّد خواهد داشت.
- نویسنده: سید علیرضا حسینی؛ تلخیص و آمادهسازی: سید محمد شجاعالدینی
فرآیند آمادهسازی اطلاعات رجالی در نسخه دوم نرمافزار درایة النور*
گفت و گو با حجت الاسلام و المسلمین محسن مقیمی**
» با سلام و تشکر از جنابعالی که فرصتی را در اختیار ما قرار دادید، بفرمایید چه فعّالیّتهایی در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و بهخصوص در گروه رجال دارید.
◊ بنده از سال 1369 در گروه رجال مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی تحت اشراف استاد بزرگوار، حجتالاسلام والمسلمین آقای سید محمدجواد شبیری مشغول به کار هستم و درسهای رجال را از سال 1364 با ایشان آغاز کردم که منتهی به تشکیل گروه رجال در مرکز نور شد. من از اوّل کارهای رجالی، به عنوان محقّق در مرکز حضور داشته و دارم و در این مدّت، در کنار کارهای تحقیقی، به تدریس، مخصوصاً دروس و مباحث رجالی هم اهتمام و اشتغال داشتهام.
اشاره
هوش مصنوعی، شاخهای در علوم رایانه است. در هوش مصنوعی، یک سیستم خبره رایانهای، توانایی تصمیمسازی یک انسان خبره را شبیهسازی میکند. بر اساس فنّاوری هوش مصنوعی، سیستم خبره اطّلاعاتی علم رجال، بعد از مشخّص شدن اهداف، روشها، موانع و مشکلات تحقیق رجالی، با استخراج قوانین از میان منابع موجود و انجام پژوهشهای اوّلیه، ایجاد فرمتهای تخصّصی بر منابع و به دست آوردن واحدهای مختلف اطّلاعاتی و ساختن زیرسیستمها، به شناسایی و تعیین هویت افرادِ واقعشده در سلسله سند احادیث میپردازد و با جمعآوری اعتبار افرادِ موجود در سند، به صحّت و سقم و ضعیف و قویّ بودن سند حکم میکند. این مدل پردازهای، در نرمافزار درایة النور طراحی و پیادهسازی شده است که نسخه دوم آن، در حال تولید میباشد.
- نویسنده: فریدون سبحانی* این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
نقش تعبیر واسطه در معجم رجال
قسمت دوم
اشاره
قسمت نخستِ این مقاله، در شماره 67 فصلنامه رهآورد نور (ویژهنامه پژوهشهای رجالی)، با مباحثی در نقش اصلی تعبیر واسطه و بیان کیفیت تحمّل روایت و بیان طُرُق هشتگانه تحملِ حدیث مطرح گردید. در این شماره، به ادامه بحث تعبیر واسطه و در واقع، آخرین بخش از مقاله مذکور میپردازیم.
- نویسنده: تألیف: حجتالاسلام والمسلمین سید محمدجواد شبیری*؛ تنظیم و آمادهسازی: حجتالاسلام سید محسن میرمهدی