ره آورد نور

طی مراسمی با حضور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و مسئولان مراکز تولید کننده نرم افزارهای اسلامی و مدیران پایگاه های اسلامی، برگزیدگان نخستین جشنواره نرم افزار علوم اسلامی معرفی شدند.این جشنواره به منظور گرامیداشت 15 سال داده پردازی علوم اسلامی توسط معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات و شرکت تعاونی مراکز اطلاع رسانی علوم اسلامی به صورت مشترک برگزار گردید. مراسم معرفی برگزیدگان جشنواره، پنجم خرداد 84 در تالار فرهنگسرای جوان استان قم برگزار شد.

اشاره

بی شک، در هر حرکت پویا و هدفمند، نقد و پالایش، رکنی اساسی به شمار می آید و بیشترین خدمت را در کارآمدسازی آن حرکت انجام می دهد. همچنین شکی نیست که پژوهشگران دینی از نرم افزارهای علوم اسلامی بهره های فراوان و چشمگیری برده اند؛ ولی آنچه در این میان قابل انکار نیست، کاستی هایی است که در این برنامه ها مشاهده می شود. هدف از نگارش چنین مقالاتی ضمن بیان نقاط قوت و برتری این نرم افزارها، یادآوری این کاستی ها به تولید کنندگان این محصولات است. باشد که با ارزیابی دقیق تر، شاهد پدید آمدن نتایج ارزشمندی در این حوزه باشیم.

نرم افزارهای «معجم فقهی» و «معجم عقایدی» دو محصول از «مرکز معجم فقهی» است. اگرچه این مرکز محصولات دیگری را هم ارائه کرده، ولی این دو برنامه، به دلیل ویژگی های خاص خود، در میان محصولات این مرکز بیشتر خودنمایی می کند. در این مقاله، طی دو بخش به بررسی و نقد این دو برنامه می پردازیم.

اشاره

از دو دهه قبل، در سایه فناوری نوین تسهیل دسترسی پژوهشگران به منابع و متون اسلامی به خصوص فقه، شروع شده است و مؤسسات و مراکزی چند به تولید این نوع نرم افزارها پرداخته اند و کتابخانه های بزرگ نرم افزاری، مانند: معجم فقهی، عقائدی و احکام و معجم فقه الجواهر (1) در این زمینه تولید یافته اند و به تازگی برنامه فقهی دیگری به نام جامع فقه اهل البیت(ع) در دسترس محققان قرار گرفته است؛ که البته انتظار می رود این نرم افزار  بتواند پاسخگوی کاستی ها و چالش های موجود باشد و راه تحقیق را آسان تر نماید.

در این نوشتار، ضمن تشکر و تقدیر از تولید کنندگان این برنامه، به بخشی از کاستی ها و نقاط ضعف آن اشاره می شود تا در نسخهٔ آتی این نرم افزار؛ یعنی نسخه پژوهشی، مورد توجه قرار بگیرد.

» لطفاً بفرماییگ از چه زمانی مرکز به فکر تهیه این نرم افزار افتاد؟

◊ یکی از برنامه هایی که از ابتدای تأسیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در نظر مسئولان بوده است تهیه نرم افزاری جامع در زمینه فقه شیعه بود، تا اینکه در سال 1397 با پیگیری و دستور مدیر محترم مرکز، این پروژه آغاز شد و بنده مسئول اجرای آن شدم.

» برای تهیه منابع این مجموعه چه اقداماتی انجام دادید؟

درآمد

تاریخ درخشان اسلامی همواره شاهد کوشش های بی دریغ و تحمل رنج های فراوان از سوی پیروان صدیق مکتب اهل بیت (ع) بوده است؛ بزرگانی که به پاسداری از آیین حیات بخش اسلام پرداختند و به مبارزه علمی و عملی با هر گونه انحرافی همت گماردند؛ چنان که به برکت زحمات شبانه روزی ایشان آثار عدیده ای برجای مانده که در شمار میراث بزرگ دینی ما قرار دارند. از این رو، برماست که در جهت نگاهداری بهینه از کتب ارزشمند آن بزرگواران بکوشیم و با استفاده از فناوری روز به معرفی هدفمند و روشمند این گنجینه ماندگار همت گماریم و این گنجینه نفیس را به شایستگی ارج نهیم.

به همین دلیل، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به جمع آوری و احیاء آثار فقیهان نامدار اقدام کرده است تا علاوه بر تحقق هدف مذکور، مسیر بهره مندی از منابع و مصادر فقهی را جهت فهم و استنباط احکام شرعی همواره نماید. از این رو، نسخه کتابخانه ای نرم افزار «جامع فقه اهل البیت(ع)» را با ویژگی هایی نوین و امکاناتی کارآمد تهیه و تولید کرده و به جامعه پژوهشگران تقدیم نموده است.

اشاره

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی پیوسته می کوشد تا مسیر دستیابی به علوم و معارف اسلامی را برای کاربران و پژوهشگران هموار سازد. در همین راستا، «نسخه تحت شبکه مجموعه نرم افزارهای نور» را تولید و عرضه کرده و استفاده هم زمان از محصولات نرم افزاری خود را برای محققان مؤسسات علمی و مراکز پژوهشی آسان نموده است.

به منظور آشنایی بیشتر با ویژگی ها و قابلیت های این برنامه کاربردی که در فاز نخست، ارائه دهنده هفتاد عنوان نرم افزار تولیدی نور می باشد، با آقای سید مهدی هاشمی، مسئول بخش تولید معاونت بازرگانی و خدمات فرهنگی نور به گفت وگو نشستیم تا امکانات فنی و شیوه بهره مندی از این دستاورد جدید، برای خوانندگان و علاقه مندان به روشنی ترسیم گردد.

درآمد

نظر به اینکه مراکز و مؤسسات علمی و پژوهشی، عمدتاً از زیرساخت های لازم جهت استفاده از نرم افزارهای تحت شبکه برخوردار هستند و نیز با توجه به تقاضای مکرر کاربران، طرح تولید نرم افزارهای نسخه شبکه در سال جاری به مرحله اجرا گذاشته شد و به لطف الهی به فرجام رسید. با عملیاتی شدن این طرح، علاوه بر پاسخگویی به نیاز کاربران، مشکلات قبلی در استفاده از محصولات نور تحت شبکه برطرف شده است.

نسخه های موجود در بازار، علاوه بر تک محصولی بودن، به صورت تک کاربره بوده و تنها با اعطای مجوز مرکز نور و با افزایش تعداد مجوز نصب به صورت غیراستاندارد در شبکه های رایانه ای قابل استفاده هستند. این مشکل، با ارائه محصولات نسخه شبکه مرتفع شده و با ارائه امکانات و ابزار مناسب، امکان استفاده از محصولات نور به صورت بهتر و آسان تر فراهم شده است.

اشاره

«نرم افزار اعراب قرآن» در دوازدهمین نمایشگاه بین المللی قرآن کریم به عنوان نرم افزار برتر قرآنی شناخته شد و آقای دکتر سید رضا نجفی به دلیل طراحی و تولید این نرم افزار به افتخار ارزشمند «خادم القرآن» دست یافت.

دکتر نجفی، استادیار دانشگاه اصفهان و مدیر گروه عربی این دانشگاه است که علاوه بر انتشار کتب و مقالات علمی متعدد، در زمینه تولید نرم افزارهای قرآنی نیز فعالیت دارد. وی در سال 1372 نرم افزار قرآنی «کوثر» را که جزء نخستین نرم افزارهای قرآنی بود، طراحی کرد و ده سال بعد نرم افزار «اعراب القرآن» وی به عنوان نرم افزار برتر شناخته شد.

در این نوشتار که به قلم ایشان نگاشته شده است، با محتوا و امکانات نرم افزار اعراب القرآن آشنا می شویم و نقد و بررسی آن را به مجال دیگری می سپاریم.

اشاره

نرم افزار جامع تفاسیر نور، از محصولات جدید مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) است که در سیزدهمین نمایشگاه بین المللی قرآن کریم به عنوان نرم افزار برتر قرآنی شناخته شد و آقای دکتر احمد مینائی به جهت طراحی و تولید این برنامه ارزشمند، به عنوان « خادم القرآن» دست یافت.

این برنامه که در واقع نسخه جدید نور الانوار را در خود جای داده است، به دلیل برخورداری از ترجمه ها و تفاسیر متعدد به صورت نرم افزاری مستقل با عنوان «جامع تفاسیر نور» در معرض استفاده محقّقان علوم اسلامی خاصه پژوهشگران قرآنی قرار گرفته است. این لوح فشرده شامل محتوای علمی و امکانات عدیده ای است که در سامان دهی امر تحقیق بسیار مفید و راهگشاست و به موجب بهره مندی از متون انبوه مربوط به قرآن و قابلیت های متنوع پژوهشی و کاربردی، در نمایشگاه بین المللی قرآن کریم عنوان برتر را به خود اختصاص داد.

نوشتار حاضر، شما را به محتوا و امکانات ارزشمند این برنامه آشنا می سازد.

اشاره

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به منظور حفظ میراث کهن عارفان بزرگ اسلامی و عرضه آثار نفیس عرفانی به محققان و اندیشمندان، نرم افزار «کتابخانه نور - عرفان 2» را با قابلیت های مفید در اختیار کاربران قرار داده است. این برنامه نسبت به نسخه پیشین آن، از متون و منابع غنی تری بهره جسته و امکانات متنوع تری را در معرض استفاده پژوهندگان حوزه عرفان اسلامی قرار داده است.

قابلیت مقایسه دو متن مختلف، ارتباط دو سویه میان 5 عنوان ترجمه و متن، محدود کردن دامنه برنامه به کتاب یا کتاب های مورد نظر، امکان اولویت بندی در انتخاب 17 عنوان شرح مرتبط با متن، و نیز ارتباط میان متن کتب و آیات قرآن کریم، از جمله ویژگی های مهم این نرم افزار به شمار می رود.