ره آورد نور

چکیده

ایجاد کتابخانه های رقمی، مبتنی بر انجام فرایندهایی است که بر پایه برخی معیارها و استاندارها صورت می گیرد. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، هم به شکل برخط و هم به شکل برون خط، کتابخانه های رقمی گوناگونی ایجاد کرده است. در این مقاله، به بررسی روندهای ایجاد کتابخانه رقمی در مرکز و مقایسه آن با ساختار استاندارد آن، پرداخته خواهد شد.

اشاره

متن حاضر بخش های مهمی از سخنان آقای رضا آسیابانی از مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی است که در تاریخ 1381/9/26 در کنفرانس جنبی دومین نمایشگاه مراکز علمی پژوهشی حوزه علمیه قم تحت عنوان «پژوهش رایانه ای علوم اسلامی» بیان گردیده است. این سخنرانی به لحاظ اهمیت و برخورداری از نکات جالب و درخور توجّه، به نظر خوانندگان عزیز می رسد.

اشاره

یکی از شاخه های علوم دینی که موجب تحکیم و گسترش هر چه بیشتر شریعت الهی و فقاهت اسلامی را فراهم ساخته، «اصول فقه» است که در واقع، از درسهای زنده و اساسی حوزه های علمیه به شمار می رود؛ زیرا این علم به فهم و استنباط دقیق احکام شرعی کمک شایانی نموده و از پایه های اصلی و زیر بنای اساسی فقه اسلامی محسوب می شود.

«کتابخانه اصول فقه» نخستین نرم افزار اصولی است که جهت سامان بخشیدن به امر تحقیق و پژوهش در زمینه مباحث اصولی به علاقه مندان ارائه گردیده است و شامل مهمترین منابع شیعه در مورد اصول فقه؛ یعنی در بردارنده 75 عنوان از اساسی ترین کتب اصولی در 176 مجلد از 51 نویسنده بزرگ می باشد. قابلیتهای کارآمد و امکانات چشمگیری که در این لوح فشرده وجود دارد، موجب گشته تا پژوهشگران با استفاده از آثار برگزیده و گرانقدری که در این خصوص نگاشته شده است، تحقیقات اصولی و فقهی خود را با عمق و وسعت بیشتری به انجام رسانند.

اشاره

تحول و دگرگونی، از مهم ترین ویژگی های زمان ماست و کتاب، این بزرگ ترین دستاورد فرهنگ بشری نیز از این امر مستثنا نمانده و کتاب الکترونیکی شکل جدید و دگرگون شده آن به شمار می رود.

از تولید اوّلین نسخه های کتاب الکترونیکی در کشور ما بیش از پانزده سال می گذرد و در طی این سال ها، تحول و تکامل فنّاوری اطلاعات در این مقوله نیز با پیشرفت فراوانی روبه رو بوده است.

امروزه کتاب الکترونیکی در حیات علمی اغلب دانش پژوهان و فرهیختگان این مروز و بوم راه یافته است و دیگر کمتر اندیشمندی را می توان یافت که در حوزه کار خویش از این دستاورد بزرگ بهره نجوید.

کتاب سال جمهوری اسلامی ایران بیست و یکمین دوره خود را پشت سر می گذارد و سالیانی چند است که ضرورت معرفی کتاب سال در بخش نشر الکترونیک توسط صاحب نظران و کارشناسان فرهنگ کشور مطرح شده است. شکر و سپاس خدای منّان را که همزمان با بیست و پنجمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ایران، نخستین دوره معرفی کتاب الکترونیکی سال انجام می پذیرد.

در ذیل، گزارش مختصری از فعالیت هایی که به منظور معرفی کتاب الکترونیکی سال جمهوری اسلامی ایران انجام پذیرفته است، به آگاهی می رسد.

به همّت معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چهارمین نشست تخصصی مدیران و کارشناسان با عنوان «کتابخانه دیجیتال و نقش آن در تحقیقات علوم انسانی و علوم دینی» در روز پنجشنبه، پنجم آذر ماه، برگزار شد.

سخنران این نشست علمی، مهندس صنیعی بود که طی سخنانی به بیان ضرورت ایجاد کتابخانه دیجیتال پرداخت و گفت: «تاکنون مقالات بسیاری در مورد روان شناسی، جامعه شناسی و ادبیات در کشور داشته ایم؛ ولی در زمینه علوم مذهبی و ایدئولوژی، در طول بیست سال گذشته در نشریات ISI ، فقط یک مقاله به چاپ رساندیم و این واقعاً یک شوک است».

امروزه با گسترش روزافزون علم و به وجود آمدن نشر الکترونیکی و افزایش بی رویه شبکه های اطلاعاتی، کتابخانه ها نیز مفهوم جدیدی می یابند و به زودی کتابخانه های دیجیتالی (Digital library) و به دنبال آن، کتابخانه های مجازی Virtual) library)جای کتابخانه های سنتی را خواهند گرفت.

در ضمن شرایطی، به گفته پژوهشگران: «مهم ترین وظیفه کتابدار، ایجاد تعادل بین اطلاعات چاپی و دیجیتالی خواهد بود»(1).

کتابخانه های اسلامی به عنوان ابزاری در خدمت علم و فنّاوری و معارف اسلامی، باید پابه پای چنین پیشرفت هایی حرکت کنند.

اشاره

بی شک، در هر حرکت پویا و هدفمند، نقد و پالایش، رکنی اساسی به شمار می آید و بیشترین خدمت را در کارآمدسازی آن حرکت انجام می دهد. همچنین شکی نیست که پژوهشگران دینی از نرم افزارهای علوم اسلامی بهره های فراوان و چشمگیری برده اند؛ ولی آنچه در این میان قابل انکار نیست، کاستی هایی است که در این برنامه ها مشاهده می شود. هدف از نگارش چنین مقالاتی ضمن بیان نقاط قوت و برتری این نرم افزارها، یادآوری این کاستی ها به تولید کنندگان این محصولات است. باشد که با ارزیابی دقیق تر، شاهد پدید آمدن نتایج ارزشمندی در این حوزه باشیم.

نرم افزارهای «معجم فقهی» و «معجم عقایدی» دو محصول از «مرکز معجم فقهی» است. اگرچه این مرکز محصولات دیگری را هم ارائه کرده، ولی این دو برنامه، به دلیل ویژگی های خاص خود، در میان محصولات این مرکز بیشتر خودنمایی می کند. در این مقاله، طی دو بخش به بررسی و نقد این دو برنامه می پردازیم.

اشاره

کتابخانه دیجیتالی نور، گامی نو درعرصه نشر آثار دینی، علمی و فرهنگی به شمار می رود. این امکان کارآمد و جدید، فضای مناسبی را برای انتشار رایانه ای آثار نویسندگان، مترجمان، صاحبان قلم و اندیشه، مراکز و مؤسسات و نیز ناشران عزیز فراهم آورده است.

طرح کتابخانه دیجیتالی نور که از سوی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به اجرا در می آید، شامل ویژگی های متنوعی است که در سرعت بخشی به امر اطلاع رسانی و کاهش وقت و هزینه بسار اثر بخش می باشد.

به دلیل اهمیت این امکان نوین و تأثیر آن در پردازش و توسعه بهینه اطلاعات، گفتگویی را با آقای مجتبی سقائی، معاون فنی این مرکز ترتیب دادیم تا اطلاعات بیشتری را در این باره در اختیار خوانندگان عزیز قرار دهیم.

چکیده

نسخه های خطی، میراث به جای مانده از تلاش های علمی، هنری و فرهنگی گذشتگان این مرز و بوم به شمار می روند که به عنوان منابع دست اول تحقیق همواره مورد توجه پژوهشگران بوده و هست. از این جهت، استفاده از ابزار نوین پژوهش برای هر چه بیشتر کاربردی کردن این منابع، از مهمات جامعه اطلاعاتی امروز است.

نوشتار حاضر ضمن معرفی این ابزار نوین و مزایای به کارگیری آن، به شناساندن برخی نمونه های قبلی از کتابخانه های دیجیتال نسخ خطی در دنیا پرداخته است.

اشاره

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به منظور حفظ میراث کهن عارفان بزرگ اسلامی و عرضه آثار نفیس عرفانی به محققان و اندیشمندان، نرم افزار «کتابخانه نور - عرفان 2» را با قابلیت های مفید در اختیار کاربران قرار داده است. این برنامه نسبت به نسخه پیشین آن، از متون و منابع غنی تری بهره جسته و امکانات متنوع تری را در معرض استفاده پژوهندگان حوزه عرفان اسلامی قرار داده است.

قابلیت مقایسه دو متن مختلف، ارتباط دو سویه میان 5 عنوان ترجمه و متن، محدود کردن دامنه برنامه به کتاب یا کتاب های مورد نظر، امکان اولویت بندی در انتخاب 17 عنوان شرح مرتبط با متن، و نیز ارتباط میان متن کتب و آیات قرآن کریم، از جمله ویژگی های مهم این نرم افزار به شمار می رود.