ضعف در طراحی پایگاه های اجتماعی آن چنان نمودار است که شاید درصد اندکی از اعضای این پایگاه ها نسبت به موفقیت آنها خوش بین باشند و کار به جایی رسیده که کاربران بیشتر از روی سرگرمی به این اجتماعات سر می زنند.

دیر زمانی نیست که بحث فرهنگ واحد جهانی بین اهل نظر مطرح شده و هر یک نظریه مستقل و ویژه ای در این راستا ارائه داده اند؛ گروهی تحقق فرهنگ واحد جهانی را ممکن می دانند و رکن اصلی آن را اینترنت ارزیابی می کنند و گروهی دیگر آن را امری محال و دست نایافتنی اعلام کرده اند.

آنچه اکنون موجب شده بحث های اجتماعات مجازی داغ تر شود، توجه شرکت قدرتمند Google به این مقوله است. این شرکت پس از موفقیت در تسلط بر شاهراه های جستجو در اینترنت و نیز ارائه طرح های پر سر و صدا چون پروژه «جی میل» (Gmail)، هم اکنون انقلابی در راستای اهداف خود با خلق سرزمینی مجازی به نام اورکات (Orkut) ایجاد کرده است. پرداختن شرکت پر آوازه ای مانند گوگل به این مقوله، اهمیت ایجاد و توجه به اجتماع های مجازی را صد چندان می نماید.

سرزمین مجازی اورکات (Orkut)

اجازه ورود و اقامت در دنیای مجازی اورکات فقط با دعوت نامه رسمی از طرف یکی از اهالی آن می تواند صادر شود و این ترفندی است که گوگل در عضویت برای جی میل نیز از آن بهره برده است. اگر چه با این کار نمی توان جلوی ورود شخصیت های کاذب و مجازی را به صورت کامل گرفت، امّا درصد حضور غیر واقعی به طور قابل توجهی کاهش می یابد.

اعضای این اجتماع مجازی می توانند برای دوستانشان نامه ارسال کنند و آنها را به بازدید از دفتر و یا خانه ای که در اورکات ساخته اند، دعوت کنند. دوست دعوت شده، در این مرحله فقط اجازه دارد اطلاعات دوست عضو خود را ملاحظه کند و ورود او به پروفایل های دیگران و نیز گشت و گزار در بخش های مختلف ممنوع است.

البته سرزمین اورکات به محض ورود شما به خانه دوستان، به شما اجازه می دهد که در صورت تمایل به عضویت در آن اقلیم مجازی اقدام نمایید.

عضویتی هیجانی و غیر قابل پیش بینی

در ابتدا سه نوع فرم برای سه نوع شخصیت اجتماعی شما به ترتیب یکی پس از دیگری و هر کدام با ده ها سؤال اختصاصی به شما ارائه می شود که پاسخ گویی به هیچ یک اجباری نیست و در صورت پاسخ نیز این امکان در اختیارتان قرار می گیرد که این اطلاعات را فقط برای خود محفوظ نگاه دارید و کسی از آنها آگاهی نیابد یا فقط یکی از دوستانتان که شما مشخص می کنید، آنها را ببیند و یا همه دوستان شما حقّ رؤیت آن را داشته باشند و اگر تمایل داشتید، همه اعضاء پایگاه به اطلاعات شخصی شما دسترسی پیدا می کنند.

عنوان این سه فرم عبارت اند از: 1. Sosial (شخصیت اجتماعی)؛ 2. profession (شخصیت صنفی و شغلی)؛3. personal (شخصیت فردی و خصوصی).

پس از طی این مراحل به شما اجازه داده می شود که به انتقال (upload) یک تصویر برای نمایش در صفحه تان و تصاویری متعدد برای نصب در آلبوم مبادرت ورزیده.

حال از شما در مورد شخص دعوت کننده شما به این سرزمین سؤال می پرسد که علاقه مندی شما به او چگونه است؟ آیا او از دوستان شماست و چه مقدار به او اعتقاد و علاقه دارید؟ یا اینکه نظر شما نسبت به به او منفی است، هر چند این گزینه ها از پیش طراحی شده و شما فقط حق انتخاب دارید.

به این ترتیب، مراحل اوّلیه اقامت شما انجام می پذیرد و بسته به علاقه تان این مکان مجازی می تواند تعریف خود را پیدا کند؛ مثلاً دوست دارید که اینجا محل کارتان باشد و فقط دوستان کاری خود را جمع نمایید و یا مانند خانه شخصی با علاقه مندی های شخصی و محله ای شما و یا همه اینها یکجا.

اینک می توانید دوستانی از درون این سرزمین و یا از بیرون، به محل اقامتشان دعوت کنید و آنها را در فهرست دوستانتان که برای همه اعضا قابل رؤیت است، ثبت و اضافه نمایید و به هر یک از آنها رأی مخفی، و در صورت تمایل رأی علنی بدهید که نتیجه این رأی ها در صفحه شخصی هر فرد نمایش داده می شود و کسانی که علنی رأی داده اند، در صفحه ویژه ای تصاویر به همراه نامشان و نوع رأی، نمایش داده می شوند. البته فقط می توانید در سه موضوع به هر فرد رأی دهید: 1. قابل اعتماد بودن آن که سه درجه انتخاب دارد؛ 2. خوش رفتار و یا خواستنی بودن که سه درجه انتخاب دارد؛ 3. احساسی و عاطفی بودن که این هم سه درجه انتخاب دارد. هر یک از این سه موضوع با رنگ ویژه ای نمایش داده می شود.

شما می توانید برای دوستانتان اعلام نظر کنید و اگر او تمایل داشت می تواند نظرتان را در صفحه اش به معرض نمایش عمومی یا خصوصی بگذارد. از دیگر امکانات جالب توجه این است که به صورت خودکار ده روز قبل از روز تولد دوستانتان در صفحه شما پیامی ظاهر می شود که یادآوری می نماید چند روز دیگر تاریخ تولد کدام دوستتان می باشد.

نکته جالب دیگر این است که در این شهر بیشتر با نام کوچک شناخته می شوند و اگر شما از طریق دوستانتان با دوستان ایشان آشنا شوید، زنجیره ارتباط شما نمایش داده می شود؛ یعنی می دانید که از طریق محسن به مهدی، و پس از آن به احسان رسیده اید.

در این سرزمین به راحتی می توانید برای خود گروه تشکیل دهید تا در مورد موضوع مورد علاقه گروه، افراد عضو شوند که این امر، دو مزیت دارد:

1. افراد علاقه مند به یک موضوع در یک جا جمع می شوند و می توان آنها را شناسایی کرد و از آنها بهره برد.
2. هر یک از اعضاء گروه می توانند در مورد موضوع مطلبی بنویسید و در معرض دید عموم قرار دهند.

در صورتی که شما به عضویت گروهی درآیید، تصویر و لینک آن گروه به همراه آمار اعضا در صفحه خانه شما نمایش داده می شود.

این سرزمین سه نوع جستجو نیز در اختیار شما قرار می دهد:

1. جستجو بر اساس توانایی ها و قابلیت ها و صفحات فردی اشخاص به همراه تعیین فاصله فیزیکی دور بودن از شما؛
2. جستجو بر اساس نام پرونده (فایل) و نشانی پیام نگار (ایمیل)؛
3. جستجو بر اساس عناوین گروه ها به همراه ارائه و دسته بندی موضوعی هر گروه با آمار گروههای موجود.

جالب است که در هر لحظه آمار کل مرتبطان با شما نیز در صفحه شخصی تان به نمایش در می آید و اگر هیچ دوستی انتخاب نکنید، اعلام می شود که در میان هیچ گروه انسانی نیستید؛ یعنی حلقه ارتباطی شما با دیگران صفر است.

نکته دیگر اینکه با توجه به نیاز افراد در جوامع مختلف به یافتن همفکر و همراه مخصوصاً در زمینه های شغلی، صنفی و سیاسی، معمولاً اطلاعات صحیح ارائه می شود، هرچند راه برای ارائه اطلاعات غلط و دروغ نیز کاملاً باز است.

کاستی ها

از کاستی های عمده این پایگاه، عدم اعلام Online بودن اعضا می باشد که در مسنجرها از پرکاربردترین امکانات می باشد. ضمن اینکه امکان اعلام نو شدن مطالب یک گروه وجود ندارد و شما باید خود هر از گاهی به گروه های مورد علاقه سر بزنید تا از آخرین تغییرات آگاهی یابید. همچنین، امکان مخفی کردن گروهی از دوستان وجود ندارد و امکانات ارتباط صوتی و تصویری نیز در اختیار شما نیست و اگر چه می توان به صورت فارسی حروف چینی نمایید، امّا صفحات به زبان انگلیسی طراحی شده اند.

به هر حال عضویت در این سرزمین بصورت طبیعی فرهنگ خاص خود را دارد و شما مجبورید هماهنگ با فرهنگ عمومی آن رفتار کنید.

دیدگاه ها موجود درباره Orkut

در ایران اوّلین بار نشریه «کلیک» ضمیمه روزنامه «جام جم» در تاریخ 24 خرداد 83 انتشار یافت که در آن مطلی با عنوان «اورکات، شهری برای شما و دوستان شما» ارائه شده بود.

چند روز بعد روزنامه های جمهوری اسلامی و پایگاه بازتاب در مطالبی نزدیک به هم، به همه اخطار دادند که مراقب توطئه دشمنان باشند و با توجه به امکان بهره برداری آنها از اطلاعات افراد، در عضویت این سرزمین آگاهانه تر عمل نمایند.

بنابر آخرین آمارها ایرانیان هم اکنون رتبه سوم حضور در این سرزمین را دارند و گروه های زیادی توسط آنها تأسیس شده است گروه هایی با عناوین: دانشگاه تهران، دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه الزهرا و دانشکده های مختلف، و نیز گروه های مذهبی با عناوین: شیعه، مسلمانان شیعه و مؤمنین بعضی از افراد نیز -از دکتر گرفته تا محصل راهنمایی- با نام خود گروه تأسیس نموده اند.

گروه های زیادی با عناوین کارتون های مورد علاقه عموم وجود دارند، مانند: پلنگ صورتی، لوک خوش شانس و لولک و پولک که تاکنون نزدیک به یک میلیون نفر از کشورهای مختلف در آنها عضو شده اند؛ کشورهای آمریکا، برزیل، ژاپن، هند، استونی، هلند، انگلستان، کانادا، ایران و، آلمان در صدر آنها قرار دارند.

اورکات، الگوی فرهنگ واحد جهانی

آنچه هم اکنون با گذشت دوران کوتاهی از ظهور این ابتکار روشن شده، استقبال چشمگیر کاربران اینترنتی -آنهم به صورت عضویت با نام و عناوین واقعی- است و با توجه به نیاز کاربران اینترنتی به چنین نظامی شاید بتوان ادعا نمود که این سرزمین مجازی تاکنون در صدور شناسنامه های فردی یا پروانه های کار برای اعضاء خود موفق بوده است که این خود به نوعی اوّلین قدم برای هویت بخشی و فرهنگ سازی به حساب می آید؛ فرم هایی که همانند کارنامک (Resume) برای هر فرد به شمار می رود و شناسنامه اجتماعی صنفی و یا تخصصی هر نفر می باشد؛ دنیایی فراتر از دنیای واقعی که در آن هر فرد می تواند به تعداد دلخواه خود شخصیت داشته باشد و حتی در شمایل هایی که هرگز در دنیای واقعی توان ارائه آن را ندارد، بروز و ظهور پیدا کند.

آنچه بیش از پیش ساکنان این سرزمین را خواهد آزرد، این است که در دنیای حقیقی برای برخورد با بزهکاران، قانون شکنان و خلافکاران، قوانین و ساز و کارهایی وجود دارد؛ اما در این سرزمین اساساً قانونی حاکم نمی باشد تا بخواهد ساز و کار امنیتی و مراقبتی از قانون و برخورد با خلافکاران وجود داشته باشد.

اگر یک نفر بخواهد با ساختن هزاران نام جعلی در این سرزمین حضور پیدا کند و به وسیله تمامی این نام ها جعلی در راستای اهداف خود اقدام به تشکیل گروه ها فردی و یا اجتماعی زیادی نمابد، به آسانی تواند این کار را انجام دهد.

آیا دنیای مجازی نیز باید با دنیای حقیقی مقایسه شود؟ و آیا ما حق داریم دغدغه های دنیای واقعی را به دنیای مجازی سرایت دهیم یا اینکه دنیای مجازی، دنیایی است جدای از واقعیت است و فرهنگ خود را دارد؟

نحوه عملکرد اورکات در پذیریش و اعطای آزادی عمل به اعضاء نه تنها با تمام آزادی های واقعی، بلکه با تمام آزادی های مجازی همراه بوده است و این یعنی ابداعی نوین و کاملاً دور از ذهن برای ایجاد فرهنگ متناسب با فضای فرهنگ مجازی و سایبر که با توجه به مجازی بودن محیط، از لایه های بسیار پیچیده حقیقت های مجازی؛ خیال پردازی ها، توهم زایی ها و تقلب های خاصّ دنیای سایبر تشکیل می شود.

ویژگی دیگر اورکات آن است که در هر لحظه که اراده کنید، به شما اختیار می دهد تا هویت خویش را بنا به خواسته خودتان به هر صورتی که بخواهید درآورید. این قابلیت به نحوی کمک می کند تا افراد از دنیای حقیقی راحت تر جدا شوند و شاید با توجه به تغییرپذیر بودن رفتار انسان ها، این خدمات نیز برای حضور هرچه واقعی تر افراد باشد.

بعضی معتقدند که شخصیت واقعی هر فرد پشت چهره ظاهری او مخفی است و چه بسا چهره ظاهری به دلایل حاکم بر دنیای واقعی، پوششی متفاوت با چهره واقعی هر فرد باشد. جالب است که در دنیای مجازی، چهره واقعی هر شخص پدیدار می شود؛ و حال آنکه در دنیای حقیقی ممکن است چهره مجازی افراد ظاهر باشد.

شاید متولیان اورکات با برخوردِ باز خود در قبال ارائه آزادی همه جانبه به افراد، می خواهند اعضاء خودشان قدرت عمل در فرهنگ سازی داشته باشند.

مطلب دیگر اینکه تا کنون اشخاص حقیقی در این سرزمین کسب هویت کرده اند؛ اما آیا حکومت ها نیز به این میدان خواهند آمد و فضای حاکم بر سرزمین های خود را به این دنیا نیز تسری خواهند داد؟!

در پاسخ باید گفت سیاستمداران نامداری همچون نماینده رئیس جمهور ایران با شخصیت حقیقی خود در این سرزمین کسب هویت کرده اند و دفتر مجازی برای خود ساخته اند. همچنین هنرمندان سرشناسی از کشورهای گوناگون، دانشمندان و دانشجویان و بسیاری از طیف های جدّی جوامع مختلف نیز هم اکنون جزء ساکنان این دنیای مجازی می باشند.

انچه بیان شد، همگی از نگاه کاربر به این خدمت اینترنت بود؛ امّا حاکمان واقعی، مدیران پایگاه می باشند و مسلماً تمامی حرکات و تغییرات شخصیتی افراد و گشت و گذارها و نامه نگاری ها از چشمان تیز بین آنها مخفی نیست و با تحلیل اطلاعات و اخبار حاصل از این نظام به حقیقت های بزرگی نسبت به چهره مخفی افراد جوامع مختلف که اینک فقط برای آنها روشن شده، خواهند رسید و می توانند بهره برداری های زیادی در زمینه های: فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی از این اطلاعات داشته باشند. شناسایی حلقه های ارتباطی بین افراد نیز از این مقوله مستثنا نیست.

حضور یا عدم حضور

با توجه به نکته اخیر و نیز اعلام خطر بعضی صاحب نظران نسبت به مراقب بودن برای حضور در چنین اجتماعاتی، نکاتی چند قابل توجه می باشد:

1. اندکی دقت روشن می سازد که نه تنها حرکات ما در چنین اجتماعات شبکه ای؛ بلکه کلیه فعالیت ها و رد و بدل کردن اطلاعات و به طور کلی همه حرکات ما از لحظه وصل شدن به اینترنت تا لحظه خروج از آن کاملاً می تواند زیر نظر و مشهود برای کمپانی های بزرگ و کوچک باشد.
2. ضعیف بودن ساختار فنی بسیاری از نرم افزارها از جمله سیستم های عامل، سرعت رشد فنّاوری و تولید برنامه های جدید بر اساس روش های جدید برنامه نویسی و نیز رشد تکنیک های نفوذ به رایانه ها (hack) موجب شده نه تنها شرکت های بزرگ و کوچک، که کاربران عادی اینترنت نیز بتوانند کلیه فعالیت های تحت شبکه هر کاربر و حتی تمامی اطلاعات شخصی ذخیره شده روی رایانه های افراد و نیز فعالیت های فردی آنها را به سادگی زیر نظر بگیرند و از آنها بهره برداری کنند.

با در نظر گرفتن نکات فوق و این مسئله که دنیای سایبر، دنیای شیشه ای است و این دنیا بسیار شکننده و شکستنی است، باید نسبت به حضور و ایمنی ارتباط با اینترنت آگاهانه و با دقت بیشتر عمل نمود؛ چه اینکه حضور آگاهانه، بهتر از عدم حضور است و عدم حضور توأم با از دست دادن زمینه های جدید، بهتر از حضور غیر ایمن و خطرساز می باشد.