ره آورد نور

اخلاق فنّاوری اطلاعات (IT Ethics) یکی از مباحثی است که در اخلاق کاربردی (Applied Ethics) مطرح می شود. اخلاق کاربردی از زیر شاخه ها یا پیوست های رشته فلسفه اخلاق است که به مباحثی می پردازد که به ارزش های عملی رفتار انسان ها در حوزه هایی خاص مربوط می شود. از بین دیگر موضوعاتی که امروز در ذیل اخلاق کاربردی از آنها بحث می شود می توان به عناوین ذیل اشاره کرد: اخلاق پزشکی، اخلاق زیست محیطی، اخلاق روزنامه نگاری، اخلاق تجارت و مانند آن. البته گاهی در اخلاق کاربردی از ارزش گذاری و نوع خاصی از افعال انسانی مانند سقط جنین و آسان مرگی نیز بحث می شود. اخلاق فنّاوری و اطلاعات یکی از جدیدترین مباحثی است که در اخلاق کاربردی مطرح شده و به تازگی در طرح تکفا کار گروهی خاصی بدان اختصاص یافته است. به کمک دیگر اعضایی که درصدد آن که اخلاق انجمن در حوزه علمیه قم را تأسیس کنند بر آن شدیم که طی مدت یک سال این بحث جدید را از نگاهی فلسفی- اجتماعی و نیز از نگاهی درون دینی مطرح نماییم و فضای جدیدی را در باب مباحث نوظهور در حوزه اخلاق بگشاییم. از این رو، این مقاله بر آن است که توصیفی اجمالی از این عنوان به دست دهد تا خوانندگان با این مسئله آشنایی بیشتری پیدا کنند و زمینه بحث های عمیق در آن فراهم آید. با توجه به استقبال وسیعی که جامعه ما خاصه قشر جوان از اینترنت و ارتباطات شبکه ای داشته است و تأثیرات عمیق و گسترده ای که فضای رایانه ای بر وجوه مختلف جامعه ما دارد، بجا و لازم است تا مسائل اخلاقی درباره فنّاوری اطلاعات مورد کنکاش قرار گیرد و دیدگاه اسلامی ما در باب موضوعات جدیدی که حول این محور پدید آمده است، روشن گردد.

درآمد

جستار زیر ترجمه گزیده ای از مدخل اخلاق رایانه ای دائرة المعارف فلسفی استنفورد است. در این نوشتار، خاستگاه های اخلاق رایانه ای و چگونگی استفاده از عبارت اخلاق رایانه ای از گذشته تاکنون مورد بررسی قرار گرفته است.

اخلاق رایانه ای، شاخه ای جدید از اخلاق است که به سرعت و به همراه رشد فناوری رایانه ای در حال رشد و تغییر است.

«اخلاق رایانه» از یک سو ممکن است به صورت بسیار محدود و به عنوان تلاش های فیلسوفان حرفه ای برای اعمال نظریه های اخلاقی متعارف نظیر: فایده گرایی، کانت گرایی و یا اخلاق فضیلت محور به مضامین مربوط به کاربرد فناوری رایانه قلمداد شود. از سوی دیگر، این اخلاق ممکن است در یک معنای گسترده به کار رود؛ به طوری که شامل معیارهای فعالیت حرفه ای، رمزهای ارتباط، ابعاد قانون رایانه، خطمشی عمومی و اخلاق شرکت ها قلمداد شود.

مقدمه

دین اسلام، دارای یک روش اطلاع رسانی متمایز است که برگرفته از قرآن، سنت و میراث اسلامی است. از این رو، اطلاع رسانی در دولت های اسلامی باید مبتنی بر تعالیم دینی باشد و برنامه ریزی، اجرا و ارزیابی فعالیت های مربوط به اطلاع رسانی نیز با هدف تقویت آیین اسلام، شریعت و اخلاقیات اسلامی مسلمانان صورت بگیرد؛ زیرا دین اسلام دارای یک نظام ارزشی است که مجموعه ای از اصول اخلاقی، اجتماعی و سیاسی را متبلور می سازد و روش خاصی را برای زندگی مطلوب ارائه می دهد و این گونه، هویت فرهنگی اسلامی را که دارای مشخصات و ویژگی های متمایزی است، شکل می دهد.

بنابراین، اطلاع رسانی و سایر نهادهای فرهنگی و اجتماعی اسلامی در پس هویت فرهنگی اسلامی هستند و با تکیه بر همان مبانی دینی است که دگرگونی های نوینی را در دوران معاصر فراهم می نمایند.

چکیده

در این مقاله به تأثیرات مثبت اینترنت بر اخلاق کاربران پرداخته شده است. دیدگاه اتخاذ شده در این مقاله، بر قابلیت هایی استوار است که به صورت بالقوه در اینترنت وجود دارد و می تواند موجب تسهیل ارتباطات جهانی میان انسان ها، از میان بر داشتن تبعیض ها در دستیابی به اطلاعات و در نهایت ایجاد جامعه اطلاعاتی جهانی شود.

از نظر نویسندگان این مقاله، اینترنت علیرغم چهره فناوری محور(1) خود، می تواند پدید آورنده فضایی باشد که اخلاق و روابط اجتماعی افراد در آن تقویت شود. معمولاً از چنین اخلاقی با عنوان «اخلاق سازنده» یاد می شود. استفاده از اینترنت، اخلاق خاص خود را به شیوه ای خودکار در کاربرانش به وجود می آورد؛ کاربرانی که هر لحظه، داده یا اطلاعاتی تولید می کنند؛ از این رو «اخلاق اینترنتی» از «اخلاق سازنده» جدا نیست.

مقاله حاضر با یادآوری امکان همکاری میان اینترنت و انسان، به منظور ارتقای روابط انسانی و اصول اخلاقی، نگارش یافته است.

1. مقدمه

امروزه فناوری اطلاعات و ارتباطات در حال تأثیرگذاری بر همه مراحل زندگی است. این فناوری توانایی بشر را گسترش داده و به او در دستیابی و گسترش ذخیره سازی، بازیابی، پردازش، به کارگیری و ایجاد اطلاعات با سرعت و حجم زیاد یاری می رساند. پایگاه های داده رایانه ای به طور وسیعی برای ذخیره انواع اطلاعات محرمانه سیاسی، اجتماعی و اقتصادی به کار گرفته می شوند.

از سویی فناوری اطلاعات و ارتباطات، اصول اخلاقی را که براساس باورهای رفتاری و استانداردهای درست و نادرست و عادت های اجتماعی شکل می گیرد، تغییر داده و موجب ایجاد شخصیت های جدید، گروه ها، سازمان ها و دیگر شکل های اجتماعی-اقتصادی و گروه بندی های سیاسی شده است(1).

از مباحث مهم موضوع مطالعه محافل علمی جهان، جامعه اطلاعاتی است که بشر وارد آن شده (یا در معرض ورود به آن قرار دارد) و نسبت آن با اخلاق است.

عمده ترین رویدادی که در حال حاضر در جامعه اطلاعاتی مشاهده می شود، سرعت پردازش و انتقال اطلاعات است که، به سرعت حرکت نور در میدان انرژی رسیده است؛ طبعاً این امر می تواند جهان را به دهکده ای واحد تبدیل کرده، ظرفیت هوشمندی ها را با هم مرتبط سازد و انسجامی واحد ایجاد کند. روشن است که در این فرآیند، فاصله های مکانی، جغرافیایی و زمانی تغییر می کند و مهم تر اینکه از دیدگاه فلسفی، هم جایگاه ساختاری و هم مکان و زمان پدیده ها را تغییر می دهد.

چکیده

امروزه فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) با توجه به گسترش آن در عرصه جهانی و ابعاد گسترده اطلاعات فرهنگی اجتماعی، اقتصادی، سیاسی ناشی از آن، یکی مهم ترین موضوعاتی است که جوامع را به خود مشغول کرده است. بدون شک تحولات در پرتو ICT موجب موقعیت ها، ظرفیت ها و توانمندیهای جدیدی برای انسان شده است و هر روز در اشکال مختلف در حال گسترش و توسعه است. اثرات این توانمندی ها و ایجاد ظرفیت های جدید در انسان، در حوزه رفتاری و تعاملات اخلاقی او بی تأثیر نبوده است و هر روز با توسعه روند فوق این تأثیرات بیشتر و بیشتر می شود. تشخیص همه جانبه و صحیح تأثیرات اخلاقی و رفتاری در اثر توسعه ICT در زندگی انسان، نیازمند شناخت کامل و جامع ICT و ابعاد فنی، علمی و فلسفی آن در زندگی فردی و اجتماعی است. از طرف دیگر تنها با شناخت کامل ICT و روند رشد آن امکان تشخیص و انطباق ضرورت های اخلاقی وجود دارد.

این مقاله سعی در تبیین ابعاد مختلف اثرات ICT در جامعه امروز و متقابلاً چارچوب نیازمندیهای رفتاری و اخلاقی انسان در ارتباط با توسعه ICT دارد.

نگرشی بر فناوری

در اینجا، اصل را بر این می گذاریم که تعریفی از فناوری ارائه دهیم، و در پرتو آن به مسأله مورد نظر بپردازیم. چون ما در زمینه فلسفه اخلاق سابقه دیرینه داریم و انواع و اقسام بحث های مختلف از باستان یعنی از زمان تأسیس فلسفه در جریان بوده است و مفاهیم برجسته ای در آنجا ساخته شده و مفهوم پردازی شده است و شکل ظاهراً قطعی یافته که امروز لااقل می توانیم بگوییم که وقتی صحبت از فلسفه اخلاق می کنیم صحبت از اصول مجردی می کنیم که به کمک این اصول مجرد می کوشیم مفاهیمی را که انگیزه اصلی برای تأسیس فلسفه اخلاق بوده ـ انواع و اقسام مفاهیمی که به صورت پرسش فلسفی مثل عدالت چیست، آزادی چیست و مانند آن را ـ تبیین کنیم؛ مفاهیمی که در آن چارچوب صورت پردازی شده است امروز به کمک مفاهیم، اصول مختلفی در چارچوب نظام اجتماعی معاصر صورت بندی می شود و از آن بر اساس انواع و اقسام مسائلی که جامعه یا افراد یا نهاد های اجتماعی با آن مواجه می شوند استفاده می گردد.

 چکیده

پدیده‌ای که امروزه در کنار پژوهش، از آن سخن به میان می‌آید، بحث سرقت ادبی است. شرایط خاص فضای وب، به این موضوع سرعت بخشیده و تشخیص آن را آسان نموده است. این پدیده، صاحبان امر را به فکر مقابله با این عمل ضد اخلاقی وادار کرده و رفته‌رفته راهکارهای گوناگونی برای آن در نظر گرفته‌اند. البته ابزارهایی نیز برای مقابله با سرقت ادبی طراحی گردیده که در اثر گذر زمان، نقص‌های اولیه‌اش کاسته شده و در حال تکمیل شدن می‌باشد. این قبیل نرم‌افزارها، از بانک‌های اطلاعاتی بزرگی در سراسر دنیا برای شناسایی دقیق موارد سرقت‌شده بهره می‌گیرند. این نوشتار، به معرفی برخی از نرم‌افزارها و پایگاه‌هایی که برای مقابله با این امر طراحی شده‌اند، اختصاص دارد.

 چکیده

دست‌برد فکری، از معضلات عمده در مؤسسه‌های علمی و محیط‌های دانشگاهی به شمار می‌رود. دست‌برد فکری، شکل‌های گوناگونی دارد و راه‌های مختلفی نیز برای تشخیص آن پیشنهاد شده است. راه حل‌های موجود، برای تشخیص  این تخلفات در متون ساختاریافته مانند کد منابع، محدود به مقایسه‌های مشابهت متنی دو بخش از اثر است. در این نوشته، اسناد تألیف به مثابه وسیله‌ای برای تشخیص سرقت فکری بررسی شده و برخی از راه‌ حل‌های دیگر نیز معرفی می‌شوند.