در نرم افزارهای این مرکز، جستجوهای متنوعی برای ساماندهی امر تحقیق ارائه شده که در این نوشتار کوشیده‏ایم تا خوانندگان عزیز را با این شیوه ها آشنا سازیم. بیشتر کاربران با شیوه های ساده و رایج جستجو در برنامه های نور آشنا بوده و از انواع گسترده جستجو در متون و محتوای نرم افزارهای نور بی‏اطلاع یا کم‏اطلاع هستند. اگر تا پایان مقاله با ما همراه باشید، به‏راحتی خواهید توانست به شیوه های گوناگون در محصولات نور کاوش نمایید و به‏آسانی مطالب خود را یافته، پژوهش‏های اسلامی خویش را به انجام رسانید. همچنین در این مجال، مباحث به همراه مثال‏های روشن بیان شده تا خواننده به شکل آسانی با راه های جستجو در نرم افزارهای نور آشنا شود و بهره لازم علمی را از تولیدات مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی ببرد.

انواع جستجو

همان طور که در اشاره گذشت، نرم افزارهای نور از جستجوهای متنوعی برخوردارند و از جنبه های مختلف، تقسیمات گوناگونی دارند. بدیهی است که هر تقسیم، نوعی از نیازهای محققان را برآورده می‏سازد و هر شیوه کاربرد خاص خویش را دارد؛ به طور کلی، شیوه های جستجو در نرم افزارهای نور به شرح ذیل است:

1. جستجوی لفظی یا موضوعی

گاهی شما در یک متن به دنبال واژه یا عبارتی خاص هستید. در این گونه موارد، قابلیت جستجوی لفظی و عبارتی در یک کتابخانه رایانه‏ای خواسته کاربر را پاسخ می‏دهد؛ مثلاً در نرم افزار جامع تفاسیر نور اگر به دنبال کلمه «القرائه» باشید، برنامه فهرست کامل متونی را که دارای این واژه هستند، به همراه نشانی و متن کامل در دسترس شما قرار می‏دهد. و یا در صورت جستجوی عبارت «مباهله رسول خدا» در نرم افزار نور الأنوار، به متونی که این عبارت در آن‏ها به همین ترتیب به کار رفته، دست خواهید یافت.

بدیهی است که جستجوی لفظی همیشه جوابگوی نیاز محققان نیست و گاهی نیز کاربر برای سامان دادن یک تحقیق کامل نیازمند جستجوی معنایی یا موضوعی در متون است. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در این عرصه نیز به نیازهای پژوهشی محققان توجه کرده است. از این رو، در شماری از محصولات خود به گنجاندن معاجم موضوعی در برنامه اقدام نموده و مسیر پژوهش‏های موضوعی در کتب و منابع را هموار نموده است. از جمله می‏توان به نرم افزار نور الحکمه 3 اشاره کرد که در آن برای پژوهشگران امکان جستجو به دو شیوه لفظی و موضوعی فراهم آمده است؛ مثلاً برای آن‏که بتوانید موضوع «فکر» را در متون فلسفی برنامه نور الحکمه 3 جستجو کنید، می‏توانید از طریق امکان کلیدواژه، بعد از انتخاب این واژه از فهرست کلیدواژگان، به فهرست نمایه های مربوط به فکر و نیز مترادفات، مرتبطات و موضوعات مرتبط با آن، نشانی و متن هر یک در برنامه  دست یابد.

روشن است که جستجوی موضوعی حوزه وسیعی از تحقیقات کاربر را پوشش داده، زوایای مختلفی را فراسوی نگاه پژوهشگر می‏گشاید و به فهم بهتر و کامل‏تر موضوع کمک شایانی می‏کند. از همین جا است که نیاز به راه‏‏اندازی کارگاه های آموزشی در دو سطح عمومی و تخصصی و یا گنجاندن فیلم‏های آموزشی مناسب (Demo) در داخل نرم افزارهای تولیدی به منظور آشنایی کاربران با محتوای علمی و قابلیت‏های فنی و پژوهشی برنامه های نور بیش از پیش احساس می‏شود.

2. جستجو در متن یا فهرست

این نوع از جستجو، در بخش جستجوی تمامی برنامه های نور ارائه شده است. محقق از طریق «جستجو در متن» به کاوش مطلب مورد نظر خویش در متون برنامه اقدام می‏کند و به وسیله «جستجو در فهرست» می‏تواند به جستجوی مطلب دلخواه خویش در فهرست فصول و ابواب متون برنامه مبادرت ورزد؛ مثلاً در برنامه معجم موضوعی بحار الأنوار در بخش جستجو می‏توان کلمه «الایمان» را در متون برنامه، یعنی مجلدات 110 جلدی بحار الانوار کاوش نمود و یا همین واژه را در فهرست مجلدات بحار الانوار جستجو کرد. در صورت نخست، محقق به بیش از 2600 نشانی دست خواهد یافت و در صورت دوم، به 28 مورد پاسخ دست می‏یابد که در واقع، مشتمل بر فهرست متونی است که واژه «الایمان» در آن‏ها آمده است.

3. جستجو در ریشه یا مشتق کلمات

گنجاندن لغت‏نامه یا فرهنگ‏های مربوط به برنامه در نرم افزارهای نور به همراه امکان ارتباط میان متن و لغت‏نامه باعث گردیده که کاربر به نوع دیگری از جستجو نیز دسترسی داشته باشد. وقتی در حال بررسی و مطالعه یک متن، به یک کلمه مشکل بر می‏خورید، دوست دارید که معنای آن را بدانید تا برایتان فهم عبارت راحت‏تر و درست‏تر باشد. از این رو، در تمامی برنامه های نور امکان «پژوهش فعال» فراهم آمده است. برای استفاه از این قابلیت، محقق با کلیک راست بر روی واژه مورد نظر و انتخاب گزینه لغت‏نامه می‏تواند به طور مستقیم به ریشه و مشتقات آن متصل شده، معنای واژه مورد نظر خود را در لغت‏نامه های موجود در برنامه بیابد. گفتنی است که از طریق قابلیت «پژوهش فعال = راست‏کلیک روی متن جاری» می‏توان به دیگر بخش‏های برنامه نیز دسترسی داشت؛ مثلاً راست‏کلیک بر یکی از متون فعال در بخش نمایشِ نرم افزار جامع فقه اهل بیت(ع) شما را به بخش‏های: جستجو در کتب، جستجو در قرآن، جستجو در لغت‏نامه، متن و شرح، و کتاب‏نامه مرتبط می‏کند؛ برای مثال، اگر علامت مکان‏نما روی کلمه «العقل» باشد و بعد از راست‏کلیک روی آن، گزینه «جستجو در کتب» را انتخاب کنید، واژه مذکور به خط جستجو در بخش جستجو انتقال یافته و می‏توانید کلمه «العقل» را در متن یا فهرست کتب کاوش نمایید.

4. جستجوی درون‏متنی (Find)

وقتی در درون یک متن هستید، این امکان برای شما فراهم آمده است که بتوانید در داخل متن جاری، به دنبال واژه یا موضوع خاصی بگردید. جستجوی درون‏متنی به شما این توانمندی را می‏دهد که به سمت بالا یا پایین متن در واژگان فارسی، عربی و انگلیسی و یا حتی علائم سجاوندی موجود در متن کاوش نمایید. این نوع از جستجو که در محدوده معینی انجام می‏شود، کارایی خاص خود را داشته و به پژوهشگر برای یافتن مطلب دلخواه در متن جاری در برنامه کمک شایانی می‏کند. کلید ترکیبی Ctrl+F این قابلیت مفید را در اختیار شما قرار می‏دهد.

5. جستجوی درختی و گزینشی

در بخش نمایشِ تمامی برنامه های نور، دو گونه فهرست ارائه شده است: درختی و گزینشی. هر یک از این فهرست‏ها به نوعی به کمک محقق می‏شتابند.

1. فهرست درختی

این قابلیت، فهرست درختی هر یک از کتب برنامه را به نمایش می‏گذارد؛ بدین ترتیب که نخست نام کتاب و سپس سرفصل‏ها و ابواب کتاب انتخابی را در معرض استفاده کاربر قرار می‏دهد.

مثلاً در نرم افزار گنجینه روایات نور، بعد از انتخاب کتاب الإحتجاج علی أهل اللجاج دو سرفصل اصلی الجزء الأول و الجزء الثانی ارائه می‏شود. بعد از تقه پیاپی روی الجزء الأول فصول مربوط به این عنوان به صورت درختی باز می‏گردد و اگر یک فصل، دارای عناوین و زیر مجموعه باشد، می‏توان تا آخرین عنوان و بحث کتاب هم پیش رفت.

شیوه جستجو در این فهرست به این صورت است که اگر می‏خواهید در یک کتاب کاوش نمایید، ابتدا باید به وسیله ابزارهای موجود در این قسمت، تمامی فصول و عناوین ابواب آن را تا آخرین سطح باز کنید. سپس واژه یا عبارت مورد نظرتان را در خط ورود بالای این فهرست درج نمایید. مثلاً در صورت فعال بودن کتاب الإحتجاج و باز بودن تمامی فصول آن، با درج کلمه «رساله» در خط ورود، فهرست فصول و ابوابی از کتاب مذکور که این واژه در آن‏ها آمده، ارائه می‏شود که بعد از انتخاب فصل یا باب دلخواه به آن منتقل می‏گردید و متن آن نیز به نمایش درمی‏ آید.

توجه داشته باشید که اگر کتاب یا کتاب‏هایی از برنامه نیز دربردارنده این واژه باشند، نام آن کتب نیز در فهرست مزبور ارائه می‏شود. برای این‏که بتوانید در تمام یا بخشی از عناوین کتب و فصول و ابواب آن‏ها به جستجو بپردازید، نخست باید به کمک ابزارهای این قسمت، فصول و ابواب همه کتب یا کتاب‏های مورد نظر خود را باز نمایید و بعد کلمه یا عبارت دلخواهتان را در آن‏ها بیابید.

2. فهرست گزینشی

در این قسمت همه عناوین فصول و ابواب کتب برنامه فهرست شده است؛ مثلاً در نرم افزار مجموعه آثار حضرت امام خمینی(س) فهرست گزینشی بخش نمایش، مشتمل بر بیش از 35800 عنوان است که در واقع، تمام عناوین فصول و ابواب کتب برنامه را در اختیار محقق قرار داده است. بدیهی است وقتی دامنه کتب برنامه را به تعداد مورد نظر خویش محدود کنید، از شمار عناوین فصول و ابواب کتب این فهرست کاسته خواهد شد.

برای تحقیق در این فهرست، ابتدا کلمه یا عبارت دلخواه خود را در خط ورود بالای این فهرست درج کنید؛ مثلاً در نرم افزار مجموعه آثار امام خمینی(س) با درج واژه «صبر» فهرست گزینشی به 26 مورد تقلیل می‏یابد و در واقع، شامل فصول و ابواب کتبی است که در آن‏ها کلمه «صبر» آمده است. و یا با درج عبارت «حب دنیا» فهرست به 2 مورد کاهش می‏یابد؛ یعنی: آداب نماز: فصل دوازدهم در بیان آنکه حبّ دنیا باعث تشتّت خیال است‏ / شرح چهل حدیث: فصل در بیان سبب زیاد شدن حب دنیا. با انتخاب هر یک از این پاسخ‏ها متن مربوط به آن‏ها نیز در دسترس کاربر قرار می‏گیرد.

6. گروه های فهرست‏ سازی

یکی از امکانات بسیار پیشرفته و کاربردی برای پژوهشگران، ویژگی فهرست‏سازی است که به شکل بسیار گسترده‏ای دامنه پژوهش کاربر را وسعت داده، زوایای بیشتر از موضوع را در منظر محقق قرار می‏دهد. با استفاده از این قابلیت مى‏توان فهرست‏هاى پویا و متنوعى از کلمات را به شکل‏هاى مختلف تهیه نمود و یک کلمه یا همه کلمات یک فهرست را جستجو کرد و یا این فهرست‏ها را با یکدیگر ترکیب کرده، جستجوهاى گوناگونی را در آن‏ها انجام داد.

برای این‏که با توانمندی‏ها و ویژگی‏های جستجو از طریق فهرست‏سازی آشنا شوید، به ذکر یک مثال از نرم افزار نور عرفان 2 بسنده می‏ کنیم:

وقتی که به دنبال موضوع «عشق» در نرم افزار نور عرفان 2 می‏گردید، راحت‏ترین و ساده‏ترین راه این است که این واژه را در خط جستجوی بخش جستجو درج نمایید و کلید Enter را بفشارید. در این صورت، 584 نشانی از متون برنامه که این کلمه مجموعاً 866 بار در آن‏ها آمده، فهرست می‏شود. حال می‏خواهیم دامنه جستجوی خود را توسعه دهیم و مطالب بیشتری را در باره این موضوع به دست آوریم. به قسمت «گروه 1» می‏رویم و بعد از درج کلمه عشق در خط ورود، علامت ستاره (*) را بدون فاصله وارد می‏کنیم (عشق*). علامت ستاره در این‏جا به معنای جستجو کلمه «عشق» و کلماتی است که با «عشق» شروع شده‏اند و بعد از این سه حرف نیز حروف دیگر هم آمده است.

در این صورت بعد از فشردن تکمه «جستجو» واژه «عشق» و دیگر کلمات مرتبط با واژه عشق که دارای پسوند هستند، فهرست می‏گردد، مانند: عشق (866 مورد)، عشقا (20 مورد)، عشقبازی (1 مورد)، عشقت (16 مورد)، عشقه (23 مورد)، عشقی (44 مورد) و عشقوا (2 مورد).

همان طور که مشاهده می‏کنید، جستجو از طریق گروه های فهرست‏سازی بسیار وسیع‏تر و کامل‏تر از جستجوی ساده است و حوزه بیشتری از تحقیقات کاربر را پوشش می‏دهد. توجه داشته باشید که دو گروه فهرست‏سازی موجود در بخش جستجوی برنامه های نور، از یکدیگر مجزا هستند و هر یک به طور مستقل عمل می‏کند؛ البته امکان ترکیب هر گروه با گروهى دیگر، یا با کلمات و عبارات دیگر نیز در برنامه فراهم شده است.

توجه: علائم عمومی در این قسمت کمک شایانی به محقق برای ساماندهی امر پژوهش می‏کند. هنگامى که علامت «*» در خط ورود فهرست سازى قرار بگیرد، به معناى مطلق کاراکتر (حرف) است؛ یعنى ممکن است شامل هر چند تعداد حرف باشد. بنابراین، نوشتن «*» به‏تنهایى در خط ورود، دستور جستجوى تمام کلمات با هر تعداد حرف است.

البته این علامت ممکن است جانشین «هیچ» هم گردد؛ مثلاً تایپ حرف «ب*» در خط ورود، حرف باء را با هر چه بعد از آن باشد و حرف باء را در صورتى که هیچ حرفى پس از آن نباشد نیز جستجو خواهد نمود.

اما علامت «؟» در خط ورود جانشین یک حرف است؛ مثلاً نوشتن «؟؟؟؟» در خط ورود، دستور جستجوى تمام کلمات 4 حرفى است.

دقت در فهرست‏سازى‏: غیر فعال بودن این گزینه در قسمت فهرست‏سازى به معناى عدم دقت در جستجو و فعال بودن آن، به معناى دقت است. منظور از عدم دقت این است که با نوشتن یکى از حالت‏هاى مختلف یک حرف، تمام حالت‏هاى آن جستجو خواهد شد؛ مثلاً با نوشتن حرف «ع» کلماتى که هر یک از شکل‏های «ع ﻋ  ﻌ  ﻊ» را داشته باشند، در فهرست جستجو مى ‏شوند.

عدم دقت در همزه نیز مؤثر است و همه‏ انواع آن را که شامل «ا أ إ ؤ ئ» مى ‏باشد، جستجو خواهد کرد. در صورت تایپ یکی از دو حالت حرف یاء (ى/ﻱ) نیز هر دو شکل آن در جواب‏ها مى ‏آید. اما در صورت انتخاب گزینه دقت، تنها همان حالتِ تایپ شده از هر حرف لحاظ مى ‏گردد.

7. جستجوی ساده و پیشرفته

بیشتر کاربران به شیوه‏ای ساده در نرم افزارهای نور تحقیق می‏کنند و از جستجوی پیشرفته در آن‏ها اطلاع کافی ندارند؛ در حالی که اگر با قابلیت‏های ارزشمند جستجوی پیشرفته نور آشنا شوند، تحقیقات خود را قوت ‏بخشیده و حیطه کاوش خویش را در متون و منابع بیشتری توسعه خواهند داد.

چنانچه در نرم افزار نور الولایه به دنبال موضوع غدیر باشید و در خط جستجو این واژه را درج کنید و تکمه جستجو را بفشارید، بیش از 3900 نشانی که در آن‏ها این کلمه به کار رفته، فهرست می‏شود. ممکن است بسیاری از پاسخ‏ها به کار شما نیایند. برای این‏که بتوانید موضوع تحقیقی خود را محدود به پاسخ‏های مرتبط‏تری نمایید و یا به دنبال عبارت خاصی هستید، به شما پیشنهاد می‏کنیم که از جستجوی پیشرفته یا عملگرهای ترکیبی استفاده کنید. برای آشنایی بیشتر شما با توانمندی‏های این نوع از جستجوی نور، به توضیح یکایک این عملگرها می‏پردازیم؛ هر چند تبیین دقیق و کامل جستجوی ترکیبی و ارائه مثال‏های فنی و روشن‏تر، نیازمند نگارش مقاله‏ای مستقل در این باره است و در این مجال نمی‏ گنجد.

1.عملگر عبارت (□): براى جستجوى یک عبارتِ به هم پیوسته، این علامت بین کلمات قرار داده مى‏شود. برای این کار از کلید  Space نیز مى ‏توان استفاده کرد.

2.ترکیب عطفی (&): استفاده از این عملگر در جایى است که بخواهید متنى را جستجو نمایید که دو یا چند کلمه در آن باشد، اما تقدیم و تأخیر کلمات از یکدیگر اهمیتى نداشته باشد. مورد دیگر استفاده از این عملگر با عملگر نفى یا عدم وجود «!» است.

3.ترکیب فصلی: براى جستجو و یافتن متن‏هایى که داراى حداقل یکى از دو یا چند کلمه مورد نظر شما باشد، بین کلمات این علامت را قرار دهید.

4.نفی یا عدم وجود (!): قرار گرفتن این علامت قبل از یک کلمه یا عبارت بدین معنا است که مواردى را مى‏خواهیم که این کلمه یا عبارت در آن‏ها نباشد، مانند: «!علم» که دستور جستجوى تمام مواردى است که کلمه «علم» در آن‏ها نباشد. اگر بخواهیم از علامت نفى بین دو کلمه یا دو عبارت استفاده کنیم، باید قبل از علامت نفى، عملگر «&» نیز قرار بگیرد؛ مثلاً: «شک&!علم» یعنى تمام عباراتى که کلمه «شک» در آن‏ها باشد و کلمه «علم» نباشد، مورد نظر ما است.

5.ابتدای پاراگراف (#): به عنوان مثال، استفاده از این عملگر در بخش قرآن، نشان دهنده آن است که کلمه یا عبارت مورد نظر باید در ابتداى آیه باشد. در صورت استفاده از این عملگر در قسمت جستجو، کلمه یا عبارت مورد نظر در صورتى که در ابتداى پاراگراف باشد، به عنوان پاسخ نمایش داده خواهد شد.

6.ترکیب عطفی مرتب (←): این علامت نشان دهنده ترکیب عطفى مرتب است و مواردى جستجو مى‏شود که آن کلمات را با همان ترتیب در خط جستجو نوشته‏ایم.

7.ترکیب فصلی مانعه الجمع (^): با قرار گرفتن این علامت بین دو کلمه، مواردى جستجو مى‏شود که یکى از آن کلمات را در بر داشته باشد؛ به شرط آن‏که هر دو کلمه با هم نباشند.

8.تغییر اولویت ( ( ) ): براى استفاده از دو یا چند عملگر به صورت همزمان، باید از این عملگر استفاده کنید؛ مثلاً اگر در خط جستجو چنین بنویسید: «حدیث‏&!محمد|على»‏ تمام مواردى که کلمه «حدیث» در آن‏ها باشد و کلمه «محمد» نباشد، جستجو مى ‏شود و علاوه بر آن، تمام موارد کلمه «على» نیز جستجو خواهد شد. اما اگر نوشته شود: «حدیث‏&!(محمد|على)» تمام موارد «حدیث» را جستجو مى‏ کند؛ به شرط این‏که «محمد» یا «على» در آن نباشد.

و اگر بنویسید: «حدیث‏&!(محمد&على)» مواردى از کلمه «حدیث» را جستجو مى‏کند که کلمه «محمد» و «على» مشترکاً در آن متن نباشد. از این رو، مواردى که یکى از دو کلمه «محمد» یا «على» در متن موجود باشد، جزء جواب‏ها خواهد آمد.

اما اگر در مثال بالا نوشته شود: «حدیث‏&!محمد&على‏» مواردى را جستجو مى‏کند که کلمه «حدیث» و «على» در آن باشد و کلمه «محمد» در آن وجود نداشته باشد. بدین شکل نیز مى‏توان نوشت: «!(محمد|على)» تا تمام مواردى که کلمه «محمد» یا کلمه «على» در آن‏ها نباشد، فهرست گردد. توجه به تعداد جواب‏ها در هر یک از مثال‏هاى بالا تفاوت‏ها را در استفاده از عملگرهاى تلفیقى نمایان مى‏ سازد.

9.فاصله دو کلمه به اندازه، بیشتر یا کمتر از... (= + -): با استفاده از این علامت‏ها همراه با درج اعداد دلخواه میان آن‏ها مى‏توان تعداد کلماتى را که بین دو واژه مورد جستجو واقع شده‏اند، مشخص کرد؛ برای مثال، با وارد کردن «العلم=10= الشک» عباراتى به عنوان پاسخ ارائه خواهند شد که داراى دو واژه «العلم» و «الشک» به ترتیب مذکور بوده و بین آن‏ها 10 کلمه فاصله باشد؛ ولى در صورتى که این عبارت درج شود: «العلم+10+الشک» پاسخ‏هاى ارائه شده عباراتى هستند که در آن‏ها بین دو واژه یاد شده 10 کلمه یا بیشتر فاصله باشد و با نوشتن «العلم-10-الشک» عباراتى که در آن‏ها بین دو واژه مذکور 10 کلمه یا کمتر فاصله باشد، نمایش داده خواهد شد.

8. دامنه

به منظور تسهیل در امر تحقیق و محدود کردن گستره پژوهش به موارد و متون دلخواه، قابلیت «دامنه» در تمامی برنامه های نور گنجانده شده است. این امکان به طور معمول در دو بخش «نمایش» و «جستجو» قابل دستیابی است و به محدود نمودن متون نمایشی یا کاستن محدوده جستجو کمک می‏کند. باید توجه داشت که اعمال تغییرات مورد نظر در دامنه نمایشی هیچ تأثیری در دامنه جستجو نخواهد داشت و دامنه های این دو بخش مستقل از یکدیگر عمل می‏نمایند. البته در برخی نرم افزارهای نور مانند نور الحکمه 3، معجم موضوعی بحار الأنوار و سایر نرم افزارهای معجم موضوعی مشابه علاوه بر این دو نوع دامنه، دامنه های متنوع و مفید دیگری نیز همچون دامنه کتابی یا دامنه موضوعی نیز در برنامه ارائه شده که هر کدام به نوبه خود کمک فراوانی به محققان در سامان دادن امر تحقیق کمک می‏کنند. در ذیل هر یک از این دامنه ها را به اختصار توضیح می‏دهیم:

8-1. دامنه نمایشی: این امکان محقق را قادر می‏سازد که دامنه کتب برنامه را به موارد دلخواه محدود سازد و تحقیقات خویش را در کتاب یا کتب مورد نظر دنبال نماید؛ مثلاً در نرم افزار کتابخانه حکمت اسلامی می‏توانید از طریق قابلیت دامنه بخش نمایش، کتب مربوط به موضوع حکمت اشراق را انتخاب کنید و سایر کتب را از فهرست نمایش حذف نمایید. بدیهی است در این صورت، 13 عنوان کتاب مربوط به موضوع انتخابی فهرست می‏شود و پژوهشگر می‏تواند در محدوده مذکور به بررسی یا مقایسه متون بپردازد.

8-2. دامنه جستجو: علاوه بر بخش نمایش، بخش جستجوی نرم افزارهای نور نیز دارای امکان دامنه است. همان طور که گفتیم، دامنه نمایشی و دامنه جستجو مستقل از یکدیگر است و محدود کردن کتب در دامنه نمایشی تأثیر بر دامنه جستجو ندارد و همچنین محدود کردن دامنه جستجو به کتب دلخواه نیز هیچ تأثیری بر دامنه نمایشی ندارد. اگر محقق بخواهد فقط به جستجو در کتب انتخابی در بخش نمایش اقدام کند، نخست باید کتاب‏هایی را که در بخش نمایش انتخاب کرده، در دامنه جستجو نیز انتخاب نماید و آن‏گاه به کاوش در محدوده مورد نظر بپردازد. بنابراین، پس از محدود کردن کتب در دامنه جستجو، جستجوی الفاظ و عبارات فقط در محدوده کتاب یا کتب انتخابی صورت خواهد گرفت.

ویژگی منحصربه‏فرد دامنه جستجو این است که پژوهشگر می‏تواند به حذف مجلد یا مجلدات خاص از یک یا چند کتاب نیز اقدام کند و حوزه تحقیق خویش را در محدوده مشخص‏تری کاهش دهد. البته صفحه دامنه، دارای امکانات دیگری نیز هست که روند تحقیق را آسان‏تر می‏نماید و با اندکی دقت در اجزای این صفحه، دانسته می‏شود و نیاز به شرح بیشتر ندارد؛ از آن جمله می‏توان به قابلیت «ترتیب» در صفحه دامنه اشاره کرد که پس از تعیین محدوده دامنه کتب، به وسیله این امکان کاربر می‏تواند به چینش کتاب‏های انتخابی بر اساس اولویت مورد نظر خویش اقدام نماید.

ویژگی مهمی که در هر دو دامنه نمایشی و جستجو وجود دارد این است که محقق می‏تواند به مرتب کردن کتاب‏ها بر اساس ترتیب الفبایی: عناوین کتب، نام نویسنده، موضوع، زبان و یا تعداد مجلدات مبادرت ورزد. روشن است که این مرتب‏سازی کمک شایانی به کاربر جهت محدود کردن کتب مورد نظرش می‏نماید؛ برای مثال، در نرم افزار کتابخانه حکمت اسلامی برای این‏که به تمامی آثار مربوط به ابو نصر فارابی دست یابید، نخست باید در صفحه دامنه، روی عنوان ستون «مؤلف» کلیک کنید تا فهرست کتب بر اساس ترتیب الفبایی نویسندگان مرتب شود. در این حالت، سه عنوان کتاب فارابی که در برنامه موجود است، ذیل هم قرار می‏گیرند: الاعمال الفلسفیه، احصاء العلوم، آراء اهل المدینه الفاضله و مضاداتها.

کاربر می‏تواند سایر کتب را از حالت انتخاب خارج کند و فقط آثار فارابی را در دامنه نمایشی یا دامنه جستجو قرار دهد و به تحقیق در عناوین انتخابی بپردازد.

8-3. دامنه موضوعی: این نوع از دامنه که در نرم افزارهای معجم موضوعی گنجانده شده است، به پژوهشگر کمک می‏کند که حوزه تحقیق خود را به کلیدواژه، نمایه و موضوع مورد نیازش محدود نماید؛ به عنوان نمونه، در نرم افزار نور الحکمه 3 دامنه موضوعی کلیدواژه شامل بیش از 3700 کلیدواژه است که کاربر مثلاً با محدود کردن این فهرست به کلیدواژگان مربوط به اعلام اشخاص و امکنه، می‏تواند به سامان دادن تحقیق خود در دامنه موضوعی انتخابی در فهرست کلیدواژگان همت گمارد. در این فرض، فهرست مذکور به 231 کلیدواژه کاهش می‏یابد و محقق از جستجوی وقت‏گیر در پاسخ‏های غیر مرتبط با حوزه تحقیقاتی‏اش خلاص می‏شود.

8-4. دامنه کتابی: در نرم افزارهای معجم موضوعی مانند نور الفقاهه 3، دامنه کتابی کمک فراوانی به تسریع و تسهیل جستجوی شما در متون فقهی و اصولی برنامه می‏کند؛ برای مثال، در این نرم افزار پس از آن‏که وارد بخش «المکاسب» ‏شدید و گزینه «دامنه» را انتخاب کردید، صفحه دامنه موضوعی و کتابی نمایش داده می‏شود. دامنه کتابی در دو بخش فهرستی و صفحه‏ای ارائه شده است. به کمک دامنه کتابی فهرستی می‏توانید، کتاب المکاسب را به مجلدات دلخواه محدود کنید و حتی به انتخاب مباحث و فصول مورد نظر خود از یک یا چند جلد نیز مبادرت ورزید و سپس به جستجو در محدوده انتخابی خویش بپردازید. به وسیله دامنه کتابی صفحه‏ای نیز قادر خواهید شد صفحاتی معین از یک جلد خاص از کتاب المکاسب را تعیین کنید و تحقیقاتی خود را در محدوده صفحات انتخاب شده دنبال نمایید؛ مثلاً وقتی جلد اول کتاب المکاسب را انتخاب می‏کنید و حوزه پژوهش خود را از  صفحه 45 تا 60  معین می‏کنید، تمامی روند تحقیقاتی شما در همین محدوده سامان خواهد یافت.

سخن آخر

امید است که در این مختصر به طور کلی با شیوه های جستجو در نرم افزارهای نور آشنا شده باشید و با مرور و تمرین مباحثِ یاد شده، به یادگیری و استفاده بهتر خویش از ابزارها و امکانات پژوهشی تولیدات مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی کمک نمایید. گفتنی است که هر یک از شیوه های جستجو که در این نوشتار ارائه شد، خود به‏تنهایی موضوع یک مقاله است و مطالب بسیاری را می‏توان در توضیح و بررسی هر کدام ارائه کرد و ما برای آشنایی اجمالی کاربران و محققان با راه ها و ابزارهای جستجو در برنامه های نور، به بیان نکته های لازم و ضروری بسنده نمودیم.