فصلنامه تخصصی ره‌آورد نور در گفتگویی با جناب حجت الاسلام و المسلمین آقای باقی زاده، یکی از مسؤولان کافی‌نت تخصصی نور، خوانندگان خود را با اهداف راه اندازی، فعالیت‌ها و خدمات این کافی نت آشنا می‌کند. آنچه در ذیل می‌خوانید، حاصل این گفتگو است.

♦ با عرض سلام و تشکر از این که فرصتی را در اختیار نشریه قرار داديد، بفرمایید کافی‌نت تخصصی نور از چه زمانی راه‌اندازی شده و چه اهدافی داشته‌اید؟

◊ با سلام و تشکر از جنابعالی به جهت فرصتی که در اختیار بنده قرار دادید، باید در ابتدا عرض کنم که جا داشت در این گفتگو جناب آقای صدیقی، دوست و همکار گرامی بنده نیز تشریف داشتند و از محضر ایشان بهره می‌بردیم و توضیحات لازم را از زبان ایشان می‌شنیدیم؛ چون بسیاری از زحمات مربوط به کافی‌نت بر عهده ایشان است و نقش مهمی را در این زمینه دارند.

اما در مورد کافی‌نت تخصصی نور خدمت شما و خوانندگان محترم این فصلنامه عرض می‌کنم که این مکان از اواسط بهار 1386ش راه‌اندازی شده است. البته پیش از این نیز مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، کافی‌نت دیگری داشت که دسترسی به اینترنت را برای محققان و علاقه‌مندان دانش و پژوهش فراهم می‌کرد؛ ولی از سال 1386ش این مکان با رویکرد پژوهشی و به صورت تخصصی امکان دسترسی به اینترنت و سایر ابزارها و نرم‌افزارهای پژوهشی را برای متخصصان و پژوهشگران عرضه کرد.

هدف مرکز از این کار این بود که فرهنگ استفاده از منابع مرجع در اینترنت و زمینۀ استفاده از بانک‌های اطلاعاتی و نیز محتوای برخی کتابخانه‌های دیجیتالی اینترنت را فراهم کند تا محققان عزیز بدون نیاز به پرداخت حقّ اشتراک بالا و یا پیچ و خم‌های دسترسی به این گونه اطلاعات، به‌راحتی از این اطلاعات ارزشمند و علمی استفاده کنند. از این رو، کمک به بالا بردن توان علمی و پژوهشی طلاب و دانشجویان و ایجاد محیطی سالم و با نشاط و در عین حال تخصصی و نیز فراهم آوردن منابع مورد نیاز برای اقشار فرهنگی جامعه، از مهم‌ترین اهداف راه‌انداری کافی‌نت تخصصی نور بوده است.

♦ به نظر می‌رسد که افراد برای استفاده از کافی‌نت ابتدا باید عضو شوند. لطفاً ضوابط و مقررات عضویت در کافی‌نت تخصصی نور را به صورت خلاصه بیان کنید؟

◊ برای استفاده از خدمات کافی‌نت تخصصی نور که همگی به صورت رایگان انجام می‌شود، شرط خاصی وجود ندارد؛ جز این‌که کاربران محترم باید در حدّ نیاز روش کار با رایانه و اینترنت را بدانند و برای یافتن آسان مطالب پژوهشی و علمی خویش از اطلاعات لازم در این باره برخوردار باشند. بنابراین، استفاده از کافی‌نت تخصصی نور برای کارهای غیر تحقیقاتی، همچون: خواندن اخبار، بررسی پست الکترونیک شخصی، درست کردن وبلاگ یا پایگاه اینترنتی، دریافت نرم‌افزار و صوت یا فیلم، ممنوع می‌باشد. به همین جهت، اگر کسی به این منظور به کافی‌نت مراجعه کند، از خدمات دادن به او معذوریم.

به هر حال، این مکان مختص کارهای پژوهشی و ارائه خدمات در همین راستا است و همان طور که عرض کردم، برای عضویت در کافی‌نت شرایط خاصی نداریم. همین که فرد مراجعه کننده دارای کارت شناسایی معتبری باشد که نشان دهنده دانشجو یا طلبه بودن او است و برای تحقیقات به این مرکز مراجعه نماید، برای عضویت کفایت می‌کند.

♦ به طور معمول، مراجعان و کاربران شما را چه اشخاصی تشکیل می دهند؟

◊ بیشتر مراجعه کنندگان به کافی‌نت نور را طلاب و دانشجویان محترمی تشکیل می‌دهند که دست‌کم سطح یک حوزه یا کارشناسی دانشگاه را گذرانده اند. البته تعداد قابل توجهی از کاربران نیز دارای سطوح عالیه حوزه علمیه و یا کارشناسی ارشد و دکترای دانشگاه می باشند و برای انجام تحقیقات مربوط به موضوع پایان‌نامه یا رساله خویش و یا دیگر موضوعات پژوهشی خود به ما مراجعه می‌کنند.

♦ در حال حاضر چند نفر در کافی‌نت عضو هستند؟ اگر ممکن است به تفکیک جنسیت و مدارک حوزوی و دانشگاهی، آمار مربوط به اعضا را ارائه نمایید؟

◊ البته سيستمی که برای ثبت نام آماده شده، از حدود يک سال اخير راه‌اندازی گردیده است و از آن زمان تاکنون بيش از 1200 نفر عضو کافی‌نت نور شده‌اند. به همین جهت، آماری که ارائه می‌کنم مربوط به همين يکسال اخير است. در يک سال اخير، 940 نفر مراجعه کننده با مدرک دکترا يا خارج حوزه داشتيم؛ 4700 نفر مراجعه کننده با مدرک کارشناسی ارشد يا سطح دوم حوزه و 1900 نفر نیز مراجعه کننده با مدرک کارشناسی و پايين‌تر از آن داشته‌ایم. از اين تعداد، 80 درصد آقايان و 20 درصد هم خانم‌ها بوده‌اند. همچنین 56 درصد کاربران کافی‌نت نور، از دانشگاهیان عزیز و 44 درصد نیز حوزوی بوده‌اند.

♦ کافی‌نت تخصصی نور نسبت به دیگر کافی نت های مشابه چه تمایزهایی دارد؟

◊ از جمله نقاط امتیاز کافی‌نت تخصصی نور نسبت به سایر کافی‌نت‌ها این است که کاربران در این‌جا می‌توانند به‌راحتی و به صورت رایگان با بانک‌های مهم اطلاعاتی دنیا در ارتباط باشند و جدیدترین کتاب‌ها و مقالات منتشر شده را مشاهده نمایند و يا مطالب مورد نظر خویش را دريافت کنند. ما در طول سال با بسیاری از مراجعان برخورد می‌کنیم که حتی از شهرهای ديگر ایران به شهر مقدس قم مراجعه می‌کنند تا ساعتی را در کافی‌نت تخصصی نور به جستجو در بانک‌های اطلاعاتی بپردازند و ما هم سعی می‌کنیم در حدّ توان در خدمت این عزیزان باشیم تا به طور مطلوب پژوهش خویش را سامان دهند.

فرق دیگری که کافی‌نت تخصصی نور با سایر کافی‌نت‌ها دارد این است که محيط اين‌جا کاملاً پژوهشی است و کاربران این کافی‌نت را فقط پژوهشگران، طلاب، دانشجویان و اساتید محترم تشکيل می‌دهند. در واقع، خدمات این مرکز صرفاً پژوهشی و در راستای توسعه امر تحقیق می‌باشد.

♦ در این مکان کدام یک از کتابخانه‌های دیجیتالی و بانک های اطلاعاتی معتبر عرضه شده‌اند؟

◊ از بین منابع اطلاعاتی انگلیسی می‌توان به اشتراک ما در بانک نشریات جی استور (Jstor) اشاره کرد که پایگاه ویژه ارائه مجلات می‌باشد و مخفف Journal Storage است که بیش از 4 میلیون مقاله را در بیش از 21 میلیون صفحه و 4000 رشته شامل می‌شود. این بانک اطلاعاتی شامل موضوعات مختلفی مانند: دین، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، علوم سیاسی، مردم‌شناسی، باستان‌شناسی، زیست‌شناسی، زبان و ادبیات، هنر و تاریخ، و موارد دیگر است.

از دیگر بانک‌های اطلاعاتی مهم انگلیسی می‌توان به کتابخانه الکترونيکی کوئستیا (Questia) اشاره کرد که شامل کتاب‌ها و مقالات دانشگاهی است و به صورت آنلاین ارائه می‌شود. این کتابخانه در زمینه منابع علوم انسانی و حتی ساير موضوعات، از غنی‌ترین کتابخانه‌های الکترونیکی دنیا است و شامل 70000 جلد کتاب و بیش از دو میلیون مقاله و نشریه در رشته‌ها و موضوعات مختلف علمی می‌باشد.

یکی دیگر از بانک‌های اطلاعاتی انگلیسی که ما مشترک هستیم، بانک اطلاعات آکسفورد (oxford scholarship online) است. در این پایگاه، بیش از 2000 عنوان کتاب از انتشارات آکسفورد به صورت آنلاین در اختیار کاربران قرار داده شده و هر سال حدود 200 عنوان کتاب جدید به عناوین کتاب‌ها افزوده می‌شود و شامل موضوعاتی از قبیل: فلسفه، دین، اقتصاد، علوم سیاسی، ادبيات، حقوق، تاريخ، اقتصاد و مطالعات کلاسيک است.

بانک اطلاعاتی اشپرینگر لینک (Springerlink)، از دیگر منابع ارائه شده در کافی‌نت تخصصی نور است که شامل دست‌کم: 4 میلیون مدرک الکترونیکی، 29 هزار عنوان کتاب و نیز 139 عنوان کتاب مرجع در موضوعات گوناگون است.

علاوه بر بانک‌های اطلاعاتی انگلیسی‌زبان که مشتاقان خاص خودش را دارد، بانک‌های اطلاعاتی فارسی‌زبان بسیار خوب و غنی‌ای نیز داریم که سرآمد همه آن‌ها پایگاه مجلات تخصصی علوم انسانی و اسلامی نور است که به نور مگز (noormags) مشهور است. همکاران عزیز ما در مرکز تحقیقات کامپیوتری اسلامی مسؤلیت این پایگاه ارزشمند و مفید را بر عهده دارند. تاکنون نزديک به 450 عنوان مجله طی 20000 شماره در آن ارائه شده که همگی به صورت تمام‌متن و تمام‌تصویر (Fulltext and Fullimage) می‌باشد. البته هر روز به آمار اين پایگاه افزوده می‌شود. کاربران محترم می‌توانند مقالات دلخواه خود را با فرمت‌هایPDF و HTML دریافت کنند. این پایگاه شامل موضوعات گوناگون علوم اسلامی از جمله: قرآن و حدیث، فلسفه، کلام، عرفان، تاریخ، فقه، اصول، اقتصاد، حقوق، مدیریت، علوم سیاسی، علوم اجتماعی و هنر است.

♦ آیا کاربران می‌توانند متن مقالات دلخواه خود را از این بانک‌های اطلاعاتی و پایگاه‌های اینترنتی دریافت کنند؟ در این زمینه محدودیتی وجود ندارد؟

◊ قابلیت اشتراک و دسترسی به منابع دیجیتالی و بانک‌های اطلاعاتی که برخی از آن‌ها را خدمتتان معرفی نمودم، برای همه کاربران عزیز فراهم است و این امر به محققان امکان می‌دهد که بتوانند پایگاه‌های مهم از این دست را ببیند و در میان انبوه اطلاعاتی که در آن‌ها ارائه شده، جستجو کنند و مطلب مورد نظرشان را روی سی‌دی و یا فلش بریزند. بنابراین، از این جهت هیچ محدودیتی ندارند و به‌راحتی می‌توانند هر مقدار مطلب که نیاز دارند، از این پایگاه‌ها دریافت نمایند.

خوب است که این مطلب را هم اشاره کنم که برخی از مراجعان ما در همین کافی‌نت از طریق منابع مهمی که در این جا ارائه شده، پایان‌نامه کارشناسی ارشد یا رساله دکترای خود را به گونه مطلوب سامان داده‌اند.

مطلب دیگری که مناسب است اضافه کنم این است که بانک‌هایی که در این‌جا ارائه می‌شود، محدود به مواردی که عرض کردم، نیست؛ بلکه بانک‌های اطلاعاتی دیگری هم در کافی‌نت در دسترس پژوهشگران قرار دارد؛ مثلاً پایگاه «نما متن» (namamatn) که شامل مواردی چون: نشریات ایران، مقالات، نقد آثار، گفتگوها یا گزارشات است و از سال 1377ش تا کنون به صورت ادامه‌دار به همراه متن کامل خدمت‌رسانی می‌کند و محتوای آن حدود 600000 عنوان مقاله در 15000 موضوع را شامل می‌شود. همچنین می‌توان به پایگاه‌هایی از قبیل: اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی (SID) ، سیویلیکا (CIVILICA)، بانک اطلاعات نشریات کشور (magiran)، تبیان (Tebyan)، آفتاب (aftab) و پایگاه الوراق (alwaraq) اشاره کرد.

افزون بر این، ما فهرستی از پایگاه‌هایی را که مقاله، کتاب یا مجله و حتی پایان‌نامه رایگان ارائه می‌کنند، در کافی‌نت عرضه کردیم. در مجموع، فکر می‌کنم که عرضه رایگان و آسان چنین امکانات ارزشمندی می‌تواند کمک بسیار خوبی برای مراجعه کنندگان محترم باشد و مسیر علمی و پژوهشی آنان را به‌شایستگی هموار نماید.

♦ در سخنان خودتان اشاره کردید که در این‌جا نرم‌افزارهای پژوهشی هم عرضه شده است. با توجه به این‌که کاربران بسیاری علاقه‌مند به بهره‌مندی از اطلاعات علمی نرم‌افزارها هستند، آیا کاربران در این کافی‌نت می توانند از تولیدات نرم‌افزاری مرکز نور استفاده کنند؟

◊ در کافی‌نت تخصصی نور علاوه بر بانک‌های اطلاعاتی گوناگون، این قابلیت نیز فراهم شده که کاربر بتواند به نرم‌افزارهای مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی هم دسترسی داشته باشد. بسیاری از سی‌دی‌های تولیدی مرکز در کافی‌نت نصب شده که از جمله آن‌ها می‌توان به: جامع الاحادیث، جامع تفاسیر نور، جامع فقه اهل بیت(ع)، کتابخانه حکمت اسلامی، جغرافیای جهان اسلام، گنجینه روايات نور، دانش‌نامه علوی، دانش‌نامه نبوی، عرفان، اصول فقه، مجموعه آثار استاد شهید مرتضی مطهری(ره)، تراث و درایه النور اشاره نمود.

♦ چه درصدی از کاربران به منظور استفاده از نرم‌افزارهای نور به این کافی‌نت مراجعه می‌کنند؟

◊ حدود 30 تا 35 درصد مراجعان ما از نرم‌افزارهای نور استفاده می‌کنند.

♦ در مجموع، میزان استقبال کاربران و پژوهشگران از کافی‌نت تخصصی نور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

◊ میزان استقبال کاربران و محققان عزیز بسیار عالی بوده است. با وجود این‌که تبلیغات فراوانی در مورد کافی‌نت تخصصی نور انجام نداده‌ایم، اقشار فراوانی از طلاب و دانشجویان محترم به مرکز نور مراجعه می‌کنند تا از این منابع استفاده کنند. نامه‌ها و تقديرهايی که در خصوص راه‌اندازی اين مکان به ما می‌رسد، باعث دلگرمی بیشتر ما نسبت به ارائه چنین خدماتی می‌شود. افراد بسیاری از شهرستان‌های مختلف کشور به شکل حضوری مراجعه می‌کنند و یا تماس تلفنی می‌گیرند و از ما درخواست راه‌اندازی چنین مجموعه‌هایی را در برخی شهرهای بزرگ دارند.

مناسب است که در این‌جا از مدیریت محترم مرکز، جناب حجت الاسلام و المسلمین دکتر شهریاری و همه عزیزانی که بانی این کار خیر شده‌اند، تشکر نمایم.

♦ کاربران و محققان از چه پایگاه هایی بیشتر استفاده می کنند؟

◊ در بین پایگاه‌های فارسی موجود، پایگاه مجلات تخصصی علوم اسلامی بیشترین مخاطب را به خود اختصاص داده است و توانسته در بین اقشار تحصیل‌کرده جایگاه ویژه‌ای را برای خود باز کند. این پایگاه ـ بحمد الله ـ روز به روز غنی‌تر می‌شود و مخاطبان بیشتری را به خود جذب می‌کند.

در میان کتابخانه‌های دیجیتالی انگلیسی نیز بانک‌های اطلاعاتی جی‌استور و کوئستيا معمولاً در صدر پایگاه‌هایی هستند که متقاضیان از آن‌ها استفاده می‌‌کنند. به طور کلی، جستجوی منابع خارجی از قبيل: مقاله، مجله و کتاب، بيشتر مورد خواست و توجه کاربران و پژوهشگران است.

♦ آیا افراد، مراکز و مؤسسات می توانند بدون حضور در اين مرکز از خدمات اين بانک‌های اطلاعاتی استفاده کنند؟

◊ در حال حاضر، امکانات دسترسی به منابع مذکور فقط در همين جا فراهم شده است. البته در مورد بانک اطلاعاتی کوئستيا باید عرض کنم که هر مؤسسه یا مرکزی که متقاضی بوده، يک اشتراک جداگانه برای آن‌ها تعريف شده و در اختيارشان قرار گرفته است. در مورد ساير بانک‌های اطلاعاتی هم در حال بررسی هستيم که بسترش را فراهم کنیم تا آن‌ها نیز در اختيار بعضی مراکز پژوهشی قرار گیرند.

♦ جهت اطلاع‌رسانی و آگاهی محققان از وجود چنین مکانی برای سامان‌دهی بهتر و مطلوب‌تر امر پژوهش، چه کارهایی انجام شده است؟

◊ علاوه بر اطلاع‌رسانی در محافل علمی و پژوهشی و تبلیغ خود اساتید، طلاب و دانشجویان عزیز، از روش‌های ذیل برای این امر سود جسته‌ایم: ارسال بروشور، پوستر و بنر در سطح حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌های استان قم، تبلیغ در همایش‌های مختلف مرکز و مراسم رونمایی از نرم‌افزارهای نور که سالانه چندین بار صورت می‌پذیرد. البته به نظر من اطلاع‌رسانی ما کامل نیست و خیلی از کاربرانی که این‌جا تشریف می‌آورند، یکی از انتقاداتشان همین است که چرا بیشتر اطلاع‌رسانی نمی‌کنید. اميدواريم ـان شاء الله ـ با همکاری دوستانمان در مرکز اين کار قدری بيشتر و فراگيرتر انجام شود.

♦ از فرصتی که در اختيار ما قرار داديد، بسیار سپاسگزاریم. اميدواریم که هميشه موفق باشيد.

◊ بنده هم بار دیگر از شما و خوانندگان محترم فصلنامه ره‌آورد نور تشکر می‌کنم و اميدوارم که بتوانيم در اين سنگر فرهنگی، خدمتی در خور و شایسته به اهل علم و جامعه پژوهشی حوزه و دانشگاه داشته باشيم.