کلیدواژگان: پایاننامه، بانکهای دیجیتال، دسترسپذیری، سرقت پایاننامه، حق تألیف.
مقدمه
یکی از منابع مهم علمی و تحقیقاتی در هر رشته، پایان نامه ها هستند. این منابع، محصول تلاش علمی و یافتههای تحقیقاتی دانشجویان به شمار میروند که با راهنمایی اساتید نگاشته میشوند. از این رو، میتوان ارزش علمی فراوانی برای آنها قائل شد.
بسیاری از پایان نامه ها پس از اتمام و دفاع شدنشان از سوی دانشجو، در گوشه کتابخانههای دانشگاهها انباشته میشوند و تنها تعداد اندکی از آنها به صورت کتاب، یا بخشی از آنها به شکل مقاله انتشار مییابند. به این ترتیب، دسترسی به این منابع مهم و با ارزش، برای دانشجویان و محققان بسیار محدود میشود. انباشته شدن پایان نامه ها در کتابخانه دانشگاهها، نتایح نامطلوب دیگری نیز دارد که از آن جمله میتوان، نگارش موضوعات تکراری یا یکسان در دانشگاههای مختلف به دلیل آگاه نبودن از موضوعهای دفاع شده و نیز سرقت و ارائه یک پایاننامه به دفعات در دانشگاههای مختلف به سبب آگاه نبودن اساتید راهنما و مسئولان تحصیلات تکمیلی از موضوعاتی که در دانشگاههای دیگر دفاع میشود، اشاره کرد.
بر این اساس، عرضه پایان نامه ها در سطحی گسترده و محدود نبودن استفاده آنها در دانشکدهها و دانشجویان همان دانشکدهها، نه تنها مشکلات مزبور را حل میکند، بلکه به شکوفایی و پرمحتواشدن پایان نامه ها وکارهای پژوهشی خواهد انجامید؛ به گونهای که دانشجویان وقتی بدانند کارشان در سطح وسیعی عرضه میشود، میکوشند اثری پرمحتوا و دقیق ارائه کنند. همچنین، افزایش دسترسی به پایان نامه ها سبب میشود، دانشجویان و محققان منابع پژوهشی بیشتری در دست داشته باشند و در نتیجه، تحقیقاتی پرثمر و دقیقتری انجام دهند.
شاید بتوان راههای مختلفی در جهت عمومی کردن پایان نامه ها در نظر گرفت:
- عرضه پایان نامه ها به کتابخانه های عموی از سوی دانشگاهها، به صورت لوح فشرده یا به صورت نسخه چاپی؛
- عرضه پایان نامه ها از طریق اینترنت.
روش نخست، شاید هزینه هنگفت و زمان بسیار بطلبد و به صرفه نباشد. گذشته از این، بر اساس این روش برخی محدودیتهای پیشگفته هنوز هم وجود دارد؛ به گونهای که استفاده از پایاننامه محدود به ساعات حضور در کتابخانه است.
اما روش دوم از لحاظ هزینه و زمان هیچگاه با روش نخست قابل قیاس نیست. همچنین معایبی چون محدویت به زمان و مکان خاص نیز در آن دیده نمیشود. افزون بر این، مزایای بسیاری بر دیجیتالی کردن پایان نامه ها مترتب است که میتوان آنها را چنین دستهبندی کرد:
میتوان بهآسانی و در سطح بسیار وسیع درباره موضوع یا عبارتی خاص جستجو کرد؛ نمایه کردن موضوعات در پایان نامه های دیجیتال نیز بسیار آسان است؛ انتقال مطالب با غنای بیشتر با استفاده از نظام چندرسآنهای (multimedia) و تقویت محتوا و نیز امکان افزودن مواردی چون: رنگ، لینکهای هیپرتکست، پوشههای اطلاعات، تصاویر، صوتها، فیلمها، الگوهای سهبعدی، واقعیت مجازی و برنامههای قابل اجرا انجام میشود؛ هزینهها کاهش مییابد؛ دسترسی به تحقیقات که سبب استناد به آن میشود؛ روابط علمی میان دانشگاهها افزایش مییابد و جستجو در متن پایاننامه آسان میشود.
بنابراین، بهترین کار برای استفاده مناسب از پایان نامه ها، دسترسپذیر کردن آنها، و بهترین راه برای عمومی کردن آن، عرضه در اینترنت است.
عرضه اینترنتی پایان نامه ها و چالشهای پیش رو
با وجود این همه مزایا برای ارائه پایان نامه ها در اینترنت، چرا در کشور ما این کار انجام نمیشود؟ موانع پیش روی این کار کداماند؟ آیا این موانع آنقدر بزرگاند که مانع از عرضه عمومی پایان نامه ها میشود؟ چگونه میتوان این موانع را برطرف کرد؟
در کشور ما به دلیل نبود نظام مدون برای حمایت از حقوق مالکیت معنوی و سردرگمی در پذیرش یا رد قوانین بینالمللی حق تألیف، بهآسانی، بدون مجوز و بدون ذکر منبع، از آثار فکری دیگران استفاده میشود. شاید این بزرگترین مانع بر سر راه استفاده از اینترنت برای عرضه پایان نامه ها باشد؛ به گونهای که با عرضه متن پایان نامه ها در اینترنت، همواره این ترس وجود دارد که آنها سرقت شوند. یکی از مشکلات اساسی در زمینه پایان نامه های دانشگاهی، چه در مقطع کارشناسی ارشد و چه دکترا، مسأله کپی کردن از روی دیگر پایان نامه ها یا سرقت اطلاعات دیگر پایاننامه ها بدون ذکر منبع است.
دزدی علمی شکلهای گوناگونی دارد و میتواند ناآگاهانه و ناخواسته، یا آگاهانه و به عمد صورت پذیرد. برخی از این شکلها چنین است:
- در ساده ترین حالت، استفاده از آثار فکری و معنوی دیگران ممکن است از سوی دانشجویان کارشناسی هنگام جمعآوری مطالب و مطالعه کتابخانهای (LITERATURE SURVEY)برای نوشتن گزارش و پروژههای تخصصی باشد. برخی از دانشجویان و حتی استادان راهنما حفظ امانت علمی و رعایت ذکر مراجع را جدی نمیگیرند. چگونگی بهرهبرداری، شیوه ارجاع و آوردن نام منابع و استانداردهای آن را باید آموزش داد؛
- در سطحی بالاتر دانشجویان کارشناسی ارشد در نگارش پایان نامه خود ممکن است از پایان نامه های ارائه شده در دانشگاههای دیگر بهرهبرداری، بازنویسی و استفاده غیرمجاز کرده، مرجع را پنهان و یا به آن اشاره کلی کنند؛
- پیادهسازی (DOWN LOADING) پایان نامه های خارجی و بهرهبرداری از آنها بدون اشاره به میزان و نوع استفاده، تنها ذکر نام و حتی بدون ذکر مرجع؛
- استفاده از مقالات چاپ شده خارجی و حتی داخلی به صورت برداشتن برخی دادهها، شکلها و نتایج تا ترجمه کامل آن به فارسی و ارائه در پایاننامه و یا انتشار به نام خود در کنفرانس یا مجله علمی داخلی؛
- درباره پایان نامه های دکتری و مقالاتی که شرط ارائه و دفاع آنها وجود دارد، چنین استفادههای نامسئولانه و دادهسازی ممکن است به روشهای ماهرانهتری انجام شود؛ برای نمونه، با الگو قرار دادن یک اثر و تغییرات صوری در آن، اثر را به نام خود ثبت کنند، یا چند مقاله را ترجمه کنند و به هم بیامیزند؛
- لازم است به نقش استادان راهنما و مشاور و مسئولیت و هوشیاری آنها نیز اشاره شود. معمولاً پس از افشای موارد دزدی علمی، دانشجویان مقصر شناخته شده، استادان مربوطه اظهار بیاطلاعی میکنند. اما چون چنین کاری زیر نظر آنها صورت گرفته است، قانونا ً شریک جرم شمرده شده، و نمیتوان آنها را مبرا دانست؛
- همچنین بنگاههای خدمات پایاننامه و رسالهنویسی نیز میتوانند در بدآموزی و گسترش استفاده نامشروع از آ ثار دیگران نقش داشته باشند. لازم است با ساماندهی آنها چارچوب اینگونه خدمات را روشن و نظارت کرد. (1).
به علل گوناگون، برخی دانشجویان در مقاطع تحصیلات تکمیلی، به جای تحقیق بر روی رساله خود، موضوع را به فرد یا شرکتی که دستاندرکار این امر است، واگذار کرده یا از طریق کپی کردن کامل یک پایاننامه از دانشگاههای دیگر کشور و تغییر اسم نویسنده و استادان داور و مشاور و راهنما آن را تحویل سیستم دانشگاهی میدهند. (2) پیدا کردن رد پای چنین پایان نامههایی چندان دشوار نیست. ولی این پرسش مطرح است که چرا نظام دانشگاهی کشور قادر به کشف سیستماتیک این تخلفات نیست؟
پاسخ این پرسش را میتوان در فقدان سیستم اطلاعات جامع پایان نامه ها و تحقیقات دانشجویی در کشور دانست.
ضرورت اینترنتی کردن ارائه پایان نامه ها (3)
وقتی یک دانشجو پایاننامه خود را کپی میکند، هیچ راهی برای استادان راهنما، مشاور یا داور برای پی بردن به این تخلف وجود ندارد؛ چرا که هر دانشکده برای خود پایان نامه ها را بایگانی میکند و اگرچه دانشگاهها، گروههای علمی را ملزم به ارائه یک نسخه از هر پایاننامه به کتابخانه مرکزی دانشگاه کردهاند، این کتابخانهها نیز مانند جزیرههای جداگانه هستند و هیچ ارتباط ارگانیکی بین آنها وجود ندارد و هر استادی برای پی بردن به تخلف باید چندین ماه وقت صرف کند، شخصاً به تمام این کتابخانه ها سر بزند تا بفهمد آیا این کار تکراری است یا نه. بدیهی است که این کار عملاً غیر ممکن است و از عهده هیچکس ساخته نیست. معمولاً هر استادی برای این کار به ذهن خود یا حداکثر به کتابخانه دانشکده خودش مراجعه میکند و افزون بر آنچه گفته شد، باید این نکته را نیز یادآور شد که با توجه به برنامه فشرده زمانبندی دفاع از رسالهها، به طور معمول هر استاد بیشتر از یک یا دو هفته برای مطالعه رساله زمان در اختیار ندارد، و این زمان کمی است تا یک استاد بتواند تشخیص دهد که آیا موضوع پایاننامه تکراری است، این کار سرقت شده است یا نه. اینچنین است که متخلفان امکان ادامه فعالیت مییابند و در این خلأ اطلاعاتی جولان میدهند.
اما چگونه میتوان از این کار پیشگیری کرد؟ راه حل نهایی بسیار ساده است:
انتشار رایگان و سیستماتیک همه پایان نامه های دانشجویی کشور بر روی یک پایگاه اطلاعرسانی اینترنتی و امکان دسترسی همگان به آن .
این پیشنهاد به ظاهر بر خلاف رویههای جاری دانشگاهها در سالیان گذشته است که در آن دسترسی به پایان نامه ها به دلیل محدود بودن تعداد نسخ آن همواره با مقررات خاصی تحدید شده است، و حتی مانند کتابهای مرجع اجازه امانت دادن آن هم وجود ندارد. در چنین شرایطی اکثریت قریب به اتفاق پایان نامه ها در کنج کتابخانههای دانشگاهی خاک میخورد و تعداد اندکی قادر به دسترسی به این تحقیقات بودهاند؛ به عبارت دیگر، بر اساس این روش پایان نامه ها تنها برای قفسههای کتابخانههای دانشگاهی تولید میشود؛ نه برای استفاده تحقیقاتی و پژوهشی. به این ترتیب، پایان نامه ها که قسمت عمده و مهم منابع پژوهشی ما شمرده میشوند، بدون استفاده میمانند.
اما اگر همه این پایان نامه ها در یک مرجع اینترنتی ثبت و منتشر شوند و امکان دسترسی عمومی به همه آنها فراهم شود، اولاً به جهت دسترسی نامحدود و گسترده، امکان استفاده از آن برای همگان فراهم خواهد شد؛ و ثانیاً هیچکس قادر به کپی برداری از آنها نخواهد بود؛ چرا که با یک جستجوی ساده اینترنتی بر روی پایگاه مربوطه دستش رو میشود و منابع اصلیای که سرقت کرده، لو خواهد رفت.
پس این شیوه بر خلاف ظاهرش که ممکن است زمینهساز کپیبرداری بیشتر به نظر برسد، ضد تخلف است. از سوی دیگر، دسترسی به دیگر رسالهها سبب میشود کارهای تکراری کمتری انجام شود و دستاوردها و نتایج سایر تحقیقات دانشجویی بیشتر در دسترس دانشجویان و محققان قرار بگیرد .
یک مثال عینی میتواند مسأله را روشنتر کند. یک معلم در نیمسال تحصیلی، دانشجویان را موظف کرد تا تمام تحقیقات دانشجویی مربوط به آن درس را به جای چاپ در برگههای کاغذی، صرفاً بر روی وبلاگ اختصاصی همان کلاس منتشر کنند. انتشار این تحقیقات در وبلاگ کلاسی سبب شد تا افزون بر استاد، همکلاسیهایشان نیز به این تحقیق دسترسی داشته باشند و به نوعی بر آن نظارت کنند. اگر فردی در کارش غل و غش بود، از سوی ناظران گمنامی که در وبلاگ نظر (4) مینوشتند، مورد انتقاد قرار میگرفت. گذشته از آن، این وبلاگ در میان دانشجویان دیگر دانشگاهها هم خوانندگانی داشت که آنها نیز نقش ناظران بیرونی را برعهده داشتند. بدین ترتیب، در پایان ترم، دقیقترین تحقیقات دانشجویی فراهم شد. اما وقتی استاد، تحقیق دانشجویی را در قفسههای اتاق کارش بایگانی میکند و جز خودش، دست هیچکس به آن نمیرسد، به طور طبیعی، امکان تخلف در آن تحقیقات بیشتر میشود. موضوع الکترونیکی کردن پایان نامه ها و انتشار آن بر روی یک پایگاه متمرکز اینترنتی نیز از همین جنس است.
بنابراین، اگر فرآیند ثبت اطلاعات پایان نامه ها و استخراج اطلاعات آنها کاملاً آنلاین شده و دسترسی متن کامل به این پژوهشها فراهم آید، میتوان امیدوار بود که معضل کپی کردن پایان نامه ها و یا ذکر نکردن منابع تحقیق به طور ریشهای حل شود .
گذشتته از حل مشکل کپیبرداری از پایان نامه ها، عرضه آنلاین آنها مزایای بسیار دیگری نیز دارد، که از آن جمله میتوان به: روشن شدن وضعیت دانش و پژوهش در کشور، معرفی محصولات تحقیقات دانشجویان دانشگاههای کشور به همدیگر، آشنا شدن دانشجویان و محققان یک رشته با همدیگر و افزایش امکان کار گروهی، اشاره کرد.
دیجیتالی کردن پایان نامه ها در حوزه علوم اسلامی ضرورتی مضاعف دارد؛ زیرا افزون بر آنچه گفته آمد، نفس معرفی آثار و منابع اسلامی در اینترنت، خود ضرورتی مستقل دارد. با توجه به این که فضای اینترنت خود دنیایی دیگر است و در آن همه گونه فعالیت، از جمله فعالیتهای دینی انجام میشود که بسیاری نیز بر خلاف آموزههای اسلامی است ضروری است که اسلام واقعی در این محیط معرفی شود تا ساکنان این دنیای مجازی نیز با اسلام واقعی آشنا شوند.
در بسیاری از کشورهای دنیا ارائه پایاننامه به صورت الکترونیکی سابقه چندساله دارد. شاید برای نخستین بار اوگن پاور، (5) در سال 1938 با اجاره گورستانی در ایالت میشیگان آمریکا چنین کاری انجام داد. او شرکتی با عنوان دانشگاه میکروفیلمها بنیان نهاد تا از آثار موزه بریتیش به صورت میکروفیلم نگهداری کند. افزون بر آثار این موزه، از آن جا که دانشجویان دوره دکتری برای دریافت مدرک تحصیلیشان ملزم به چاپ پایاننامه و رسالههای دکتری بودند، او به بازار مناسب چاپ پایان نامه ها نیز توجهی ویژه کرد. به این ترتیب، دانشگاه بینالمللی میکروفیلم، (UMI) تأسیس شد.
دانشگاهها و مراکز دیگری نیز وجود دارند که پایان نامه ها و رسالههای دیجیتال عرضه میکنند. برای نمونه، مؤسسه تکنولوژی ماساچوست (ام آی تی) (6) ، که رسالهها و پایان نامه های برگزیده از همه دانشکدههای ام آی تی را در بر میگیرد. ام آی تی بیش از 20 هزار رساله دارد. همچنین شبکه دیجیتال کتابخانه رساله و پایاننامه ( اندیالتیدی) (7) که یک سازمان غیرانتفاعی بینالمللی است و با بسیاری از کتابخانههای دانشگاهی همکاری دارد و در نظر دارد با همه دانشگاهها در سراسر دنیا در زمینه ارائه خدمات پایاننامهای پیشنهاد همکاری دهد. افزون بر این میتوان به کتابخانه دانشگاه ویرجینیا تچ(8) و نیز بانک رساله و پایاننامه پایگاه پروکوئست(9) که پایان نامه های 1000 دانشگاه و مؤسسه آموزش عالی از آمریکای شمالی و سراسر جهان را دریافت میکند، اشاره کرد. سالانه بیش از 60000 هزار پایاننامه به این پایگاه افزوده میشود. اطلاعات استناد کتابشناختی پایان نامه ها از 1861 تا کنون است و از 1980 شامل چکیده 350 کلمهای است. یک میلیون و نهصد پایاننامه تمام متن را در قالب مکتوب، مایکروفیش و الکترونیکی - اگر نوع اشتراک اجازه دهد - در دسترس است.
نمونه های دیگر این پایگاه ها عبارتاند از:
پایان نامه و رساله ورلدکات(10)، پایگاه برنامههای رسالههای دیجیتالی استرالیا (ای دی تی) (11)، که 7 دانشگاه استرالیایی را در بر میگیرد و پایان نامه های تماممتن عرضه میکند و در سراسر جهان در دسترس است (این پایگاه هدف از ارائه پایان نامه های دیجیتال به صورت تماممتن را فراهم آوردن امکان دسترسی به تحقیقات استرالیایی و تقویت این تحقیقات در جوامع بینالمللی میداند)، کتابخانه دانشگاه ویک فورست، کتابخانه اطاق مطالعه اصلی (12)، تی دی اکس (پایان نامه ها و رسالههای وابسته به دانشگاههای اسپانیا)، مؤسسه تحقیقات علوم انسانی مدرن(13)، مجموعه رساله و پایاننامه(14)، مؤسسه کارولینسکا(15)، کتابخانه امآیتی(16)، پایاننامه و رساله دانشگاه پنسیلوانیا(17)، پایگاه پایاننامه دکتری(18)، بیبلوتک؛ پایان نامه های دانشگاه گرونینگن(19) ، کتابخانه الکترونیک دانشگاه ادیسآبابا(20)، مجموعه رسالهها و پایان نامه ها (دی تی سی) که رسالهها و پایان نامه های فارغالتحصیلان کارشناسی ارشد و دکتری 7 دانشگاه هنگ کنگ را ارائه میکند. برخی از این دانشگاهها تماممتن پایان نامه ها را در اختیار کاربران قرار میدهد. بسیاری از دانشگاهها و مؤسسات نیز به صورت سالانه کنفرانسهایی در این زمینه برگزار میکنند. (21)
شگفتانگیرتر از همه این که بسیاری از آنها پایان نامه ها را به صورت دسترسی آزاد (22)، در اختیار کاربر میگذارند.
نمونه دیگر اینگونه پایگاهها، دانشگاه علم وتکنولوژی نیوجرسی، دانشگاه آبورن، دانشگاه پنسیلوانیا، دانشگاه بریگسهام یانگ، دانشگاه لویزویل، دانشگاه نیسوری کلمبیا، دانشگاه مؤسسه تکنولوژی انتانیو، دانشگاه بوتا استیت و دانشگاه فلوریدای جنوبی که متن کامل پایاننامه و رسالهها را به صورت دیجیتال عرضه میکنند.
در کشور ما نیز وزارت علوم مدتی است طرحی با نام «سما» را در حال اجرا دارد که در وبسایت پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی کشور (ایرانداک)(23)، در حال اجرا است. این سامانه دیجیتالی از زمان تصویب و پیشنهاد پروژه تا انتهای دفاع دانشجو را شامل میشود. به گفته معاون پژوهشی وزارت علوم به تمام دانشگاهها دستور العمل این طرح ابلاغ شده و در آن پیشنهاد شده كه هر دانشجویی نسخه الكترونیكی پایان نامه خود را ارائه داده و علاوه بر چكیده و واژگان كلیدی یك صفحه خلاصه موضوع را در حد درك جوانان دبیرستانی روی پایگاه قرار دهد تا در پژوهشهای آنها نیز مورد استفاده قرار گیرد .
در حال حاضر، در پایگاههای اطلاعاتی، مشخصات و چكیده اطلاعات قابل بازیابی بود و بخش مقدماتی پایاننامهها كارشناسی ارشد و دكترا نیز (در حدود پانزده صفحه اول) در دسترس كاربران است. بنا بر اظهارات مسئولان مركز، برای ارائه متن كامل پایاننامهها در پایگاه آمادگی فنی لازم وجود دارد، اما با توجه به این كه از نظر حقوقی و جلب موافقت پدیدآورندگان و دانشگاهها موانعی پیش رو است، ارائه متن كامل پایاننامهها از طریق پایگاه فعلاً میسر نیست. اما 15 صفحه نخست آنها كه معمولاً اطلاعات كلی پروژه و روششناسی را ارائه میکند، با قالب PDF در دسترس عموم است. بقیه اطلاعات موجود در پایگاهها، اطلاعات كتابشناختی و چكیده است. (24)
البته برای تکمیل شدن چنین طرحی باید تمام دانشگاهها اعم از دانشگاه آزاد اسلامی، پیام نور، غیر انتفاعی، شبانه و روزانه مشمول این طرح شوند تا خلأیی در این سیستم اطلاعاتی به وجود نیاید. البته اخیراً این پایگاه بنا بر دستورالعملی، كلیه دانشگاهها، پژوهشگاهها و سایر مؤسسههای پژوهشی دولتی و غیر دولتی زیر پوشش وزارت علوم ،تحقیقات و فناوری را موظف کرده است که نسخهای از پایاننامه دانشجویان خود را به پژوهشگاه ارسال کنند و بر اساس بخشنامهای که به دانشگاههای دولتی ابلاغ شده است، گواهی پایان دوره تحصیلی دانشجویان تنها پس از تحویل و ثبت پایاننامه دانشجو در پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی صادر می شود.
افزون بر ایران داک، مراکز دیگری نیز وجود دارند که پایان نامه هایی عرضه میکنند.
به تازگی پایگاه نمامتن (25) نیز به عرضه اطلاعات پایان نامه های دانشگاه آزاد، به همراه چند صفحه اول آن میپردازد. دانشگاه تهران هم پایان نامه های دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری خود را به صورت دیجیتالی در پایگاه آن دانشگاه، فقط برای دانشجویان خود، ارائه داده است. همچنین پایگاه اینترنتی نهاد نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه اقدام به ارائه بانک اطلاعات پایان نامه های دینی از دانشگاهها و مراکز آموزش عالی دانشگاه علامه طباطبایی، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، دانشگاه قم، دانشگاه تهران دانشگاه اصفهان، دانشگاه آزاد اسلامی، امام صادق (ع)، شیراز، فردوسی مشهد، اصول الدین قم، مركز جهانی علوم اسلامی و پایاننامه های لاتین کرده است.
پایگاه کتابخانه ملی ایران نیز اطلاعات کتابشناختی و چکیده 2300 عنوان پایاننامه (تا نیمه خردادماه سال 1388 ) را ارائه میدهد.
بانك پایان نامه های پژوهشی بهداشت روان كشور- Theses، دارای 3884 پایاننامه پژوهشی مرتبط با بهداشت روان در مقاطع كارشناسی ارشد و بالاتر است که بدون محدودیت زمانی، پایان نامه هایی از 4 سال پیش تاكنون را در بر دارد و اطلاعات کتابشناختی و چکیده آنها را در این پایگاه ارائه میکند.
بانک اطلاعاتی فناوری نانوی ایران نیز اطلاعات پایان نامه هایی در همان زمینه را عرضه کرده است. (26) پایگاه اینترنتی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه نیز فهرستی از پایان نامه های کارشناسی ارشد و دکتری در رشته فلسفه غرب و اسلامی را تا پایان سال 1383عرضه کرده است. این فهرست شامل 1889 پایاننامه در مقطع کارشناسی ارشد و 275 پایاننامه در مقطع دکتری است. همچنین بانک تحقیقات پایانی و پایاننامههای طلاب مدارس نیز متن کامل پایان نامه های خود را عرضه میکند. این بانک اطلاعات که تحقیقات پایانی و پایاننامههای برتر سطح 2 و 3 مدارس علمیه خواهران سراسر کشور را در بر دارد، در موضوعات: فقه، تاریخ اسلام، اخلاق، عرفان، علوم تربیتی، علوم اجتماعی، عقاید، فلسفه و منطق، تاریخ سیاسی، علوم سیاسی و تفسیر، به صورت تماممتن جهت استفاده طلاب مدارس بر روی پایگاه اطلاعرسانی مرکز مدیریت حوزههای علمیه خواهران قرار گرفته است.
افزون بر آنچه گذشت، پایگاههای دیگری از این دست که اطلاعات کتابشناختی و بعضاً چکیده پایان نامه ها را عرضه میکنند، وجود دارند.
اما با وجود این پایگاههای پرشمار در زمینه پایان نامه ها، یا هیچیک متن کامل ارائه نمیکنند و یا این که عرضه متن کامل آنها محدود به اعضا یا دانشجویان خود آنها است. از این رو، مشکلات موجود در زمینه پایان نامه ها هنوز وجود دارد.
سخن پایانی
با توجه به اهمیت گسترش منابع اسلامی در اینترنت و نظر به این که پایان نامه ها از بهترین منابع تحقیقاتی شمرده میشوند، ضرورت ارائه اینترنتی آنها بیشتر احساس میشود. بر همین اساس، میتوان با راهاندازی بانک پایان نامه های دیجیتال پایاننامههای فراوانی را که در موضوعات اسلامی نوشته شده است، در آن عرضه کرد.
با توجه به این همه مزایا برای ارائه آنلاین پایان نامه ها، شاید لازم باشد مسئولان وزارت علوم برای از میان برداشتن موانع این کار اقدام کنند.
همانگونه که گذشت، یکی از موانع عرضه اینترنتی پایان نامه ها، مسائل حق تألیف و حقوق مالکیت معنوی بود. معمولاً مالکیت هر اثری متعلق به پدیدآورنده آن است. اگرچه این معضل بزرگی است و رفع یا حل آن زمان و هزینه بسیار میطلبد، ولی با توجه با اهمیت گسترش دسترسی به پایان نامه ها، لازم است به این کار اقدام کرد.
پی نوشت ها: