مقدمه

در چنین عصری که جهان بر محور فناوری اطلاعات و ارتباطات می‌چرخد و همه شئون اجتماعی را تحت تأثیر قرار داده و همۀ گروه‌های سنی را مجذوب خود کرده است، و انواع جرائم وآسیب‌های اجتماعی را نه تنها مضاعف، که متحول و دگرگون ساخته است، باید در اندیشۀ طرح و روشي دیگر برای هدایت، راهنمایی و حفاظت از فرزندان‌مان باشیم.

برای ورود به بحث، از رایانه که در حال حاضر، یک ابزار فناوری همه فن حریف است، شروع می‌کنیم؛ برای مثال امروزه کامپیوتر در زندگی کودکان ایفا نقش مهمی می کند و این نقش، به سرعت در حال افزایش است. تاکنون تعداد کودکان 2 تا 7 سال که در منزل از کامپیوتر استفاده می¬کنند، از ميزان 48 درصد در سال 1996 به 70 درصد در سال 2000 رسیده است. استفاده از اینترنت نیز از 15 درصد به 52 درصد، در یک دورۀ پنج ساله افزایش يافته است. (1)

«تحقیقات نشان داده است که 149 میلیون نفر در سراسر دنیا به شبکه اینترنت متصل هستند که این رقم، به میزان 12درصد در هر ماه افزایش مي‌يابد. بررسی های آماری در سال 2000 بیان‌گر این مطلب است که کودکان 2 تا 7 ساله، به صورت متوسط 34 دقیقه در روز از کامپیوتر استفاده می کنند که این زمان، با افزایش سن، بيشتر می شود».(2) این افراد آسیب پذیرترین و تأثیرپذیرترین قشر جامعه هستند و بیشترین خطرات پدیدار شده، ناشی از به‌کارگیری فناوری اطلاعات متوجه آن‌‌هاست. اهمیت این مسئله به اندازه‌اي است که امکان دارد، ضربه‌ای جبران ناپذیر بر جامعه وخانواده‌ها وارد آورد. استفادۀ کودکان و نوجوانان از فناوری اطلاعات، در صورت نداشتن علم استفاده از آن یا غفلت والدین، می¬تواند نگران کننده باشد. نقش پدر و مادر در این زمینه، بسیار پررنگ است و می¬تواند با یک برنامه‌ریزی دقیق و نظارت درست بر استفادۀ فرزندان، از این معضل پیشگیری کند. در این عصر، فرزندان از سنین کم به سوی رایانه و به طور کلی، فناوری اطلاعات کشیده شده¬اند و نمی¬توان از استفادۀ آن‌‌ها از این فناوری جلوگيري به¬عمل آورد. پدر و مادر باید سعی کنند، بر عملکرد فرزندان‌شان نظارت و کنترل مناسب داشته باشند. فناوری اطلاعات، هم می¬تواند خطرآفرین و هم سودمند باشد، زیرا در صورت نبودن نظارت، فرزندان به راه‌ها و مشکلاتی از لحاظ جسمی و روحی کشانده می¬شوند که ممکن است، دیگر راه علاجی برای این مشکلات وجود نداشته باشد؛ ولی اگر از دریچه ای دیگر به این فناوری بنگريم و امکانات مفید آن را به فرزندان آموزش دهیم، می¬توانیم آینده اي روشن و پربار را برای فرزندانمان رقم بزنیم. ابزار و دانش فناوری اطلاعات و ارتباطات جهانی، نوظهور و بسیار پر پیچ و خم است. وقتی فرزندان ما می¬خواهند از این فناوری استفاده کنند؛ مانند کسانی‌اند که می¬خواهند، به فضا یا جهانی تخیلی سفر کنند و از دام¬ها، دره‌ها، سیاه چال‌ها و حتی مناظر زیبایی که در این سفر با آن‌‌ها روبه‌رو می‌شوند، اطلاعی ندارند.

اگر کسی می¬خواهد به این سفر برود، باید خود را به وسایل گوناگون تجهیز کند و برای مقابله و پیشگیری از هرگونه خطر آماده باشد. یکی از این وسایل، نقشۀ راه است، بنابراین، والدین باید نقشۀ راه را به فرزندان نشان دهند و آن‌‌ها را از خطرها آگاه سازند. زمانی که فرزند این نقشه را به هر دلیلی در اختیار نداشته باشد، بي‌تردید در دام¬هایی که برای او گسترانیده شده، گرفتار خواهد شد. همان‌گونه که نقش والدین در هدایت و راهنمایی فرزندان بسیار مؤثر است، تأثیرپذیری فرزندان نیز تا حدود بسیاری در دستان والدین است، والدین باید بكوشند، فرزندان را به خود نزدیک سازند و نگذارند که آن‌‌ها نیاز عاطفی خود را از راه‌هاي نادرست برطرف سازند؛ ارتباط صمیمی و گرم والدین با فرزندان موجب می‌شود که کودکان و نوجوانان در مقابل چالش‌ها و تهدید‌ها به دامان والدین پناهنده شوند. در غیر از این صورت، فرزندان ما با مشکلات زیادی روبه¬رو خواهند شد. ابزارهای فناوری جدید که ممکن است، فرزندان ما را تهدید كند، عبارت‌ است از: اینترنت، بازی¬های رایانه‌ای و تلفن همراه.

1. اینترنت

اینترنت فضایی وسیع و اقیانوسی از اطلاعات است که هم اکنون با شکل گرفتن جامعۀ اطلاعاتی و فضای شبکه‌ای، نمودی از دهکدۀ جهانی را به نمایش گذاشته است. این فضا روزانه در حال گسترش و افزایش است و محدودیتی برای آن متصور نیست. شبکۀ اینترنت، هم اطلاعات مفید و قابل استفاده را در خود جای می¬دهد و هم اطلاعات فاسد، ناسالم و گمراه کننده را؛ محیطی که سرگرمی‌ها، بازی‌ها و بسترهای ارتباطی جذابی را متناسب با هر گروه سنی در دل خود دارد، به دلیل همین تنوع و وسعت اطلاعات، و از سویی سرعت و آسانی دستیابی به آن‌‌هاست که اینترنت، این¬گونه جایگاه ویژه¬ای نزد اقشار مختلف مردم یافته و روز¬به¬روز، هم به جمع علاقه¬مندان این فناوری در جهان افزوده می¬شود.

«تحقیقات صورت گرفته در این زمینه نشان می¬دهد، سرعت انتشار اینترنت 9 برابر سریع¬تر از رادیو، 4 برابر سریع¬تر از کامپیوتر-های شخصی و 3 برابر سریع¬تر از تلویزیون بوده است».(3) فرزندان ما به دليل دستیابی هرچه سریع‌تر به علايق خود، به سمت اینترنت کشیده شده و ساعت‌ها در اقیانوسی مواج از زشت و زیبا، و خوب و بد غوطه‌ور می‌شوند. این والدین هستند که باید آن‌‌ها را از رسیدن به گرداب‌های بیهوده، هرزه و ضداخلاقی باز دارند.

«بر اساس اعلام «NCH» و تسکو تله کام «Tescotelem»، در سال 2006 میلادی، دو سوم والدین، از نحوۀ آگاهی یافتن استفاده فرزندانشان از اینترنت ناتوان هستند. در حقیقت آن‌‌ها به هیچ وجه نمی¬توانند، ارتباطات اينترنتي فرزندانشان را كنترل كنند و اين به نگراني‌ها در ميان والدين تبديل شده است. از سوی دیگر، از هر صد پدر و مادر، یک نفر از نحوۀ استفاده فرزندش از اینترنت نگران بوده، این نگرانی را به شکل¬های مختلف، اعم از منع استفاده از اینترنت، تنبیه بدنی یا لفظی بروز می¬دهد. آمار تسکو تله کام نشان می¬دهد كه بسیاری پایگاه‌های اینترنتی به کاربران اجازه می¬¬دهند، تا هر گونه پیام و تصویر، حتی تصاویر و پیام¬های غیراخلاقی را به دیگران ارسال کنند که بر همین اساس، شاخص‌ترین سنینی که این پیام¬ها را ارسال می¬کنند، ردۀ سنی 15 تا 25 سال هستند.

از طرفی یک سوم کودکان زیر یازده سال (عمدتاً پسر)، به دلیل کنجکاوی بیش از اندازه، حداقل دو تا سه بار در هفته، از پایگاه‌های غیراخلاقی دیدن کرده، تصاویر و پیام¬های نامناسب و غیراخلاقی دریافت یا ارسال می¬کنند. این در حالی است که اغلب والدین این کودکان، از این موضوع بی¬اطلاع بوده و گمان می¬کنند، فرزندانشان برای آگاهي از جدیدترین بازی¬های کامپیوتری، کارتون یا کتاب به اینترنت مراجعه می¬کنند». (4) «بررسی نتایج پژوهش¬های روان¬شناسان دانشگاه تورنتو نشان می‌¬دهد، کودکان بیشتر بعد از ظهرها، و نوجوانان و جوانان ساعت¬های پایانی شب را برای مراجعه به اینترنت انتخاب می¬کنند. در این پژوهش آمده است که هر چه اشتیاق به بازدید از پایگاه‌های غیراخلاقی بیشتر باشد، زمان استفاده از اینترنت به سمت ساعت¬های پس از نیمه شب گرایش می¬یابد». (5)

این اطلاعات و آمار، نشان دهندۀ اهمیت موضوع اینترنت و استفادۀ فرزندان از آن است. از دیگر مسائلی که می¬تواند، در رابطۀ ميان فرزندان و اینترنت مشکل‌ آفرین باشد، استفاده از اطاق گفت‌وگو یا همان چت کردن و نيز ایمیل¬ها یا پست¬های الکترونیکی فرزندان است. یادمان باشد که اين امکان این وجود دارد که فرزند ما با کسانی که اصلاً آن‌‌ها را نمی¬شناسند، به چت مشغول شوند؛ در حالی که نمی¬داند، این شخص چه خطراتی می¬تواند، برای آن‌‌ها در پی داشته باشد. افراد مختلف می¬تواند، در چت مشکلات زیادی را برای فرزندان شما ایجاد کنند و آن‌‌ها را مورد انواع سوء استفاده‌ها قرار دهند. پدر و مادر، با نظارت نامحسوس با آگاهي از این¬که فرزند آن‌‌ها با چه کسی مشغول گفت‌وگوست، می-توانند از بروز چنین مشکلاتی جلوگیری کرده، از عدم وقوع خطرات، اطمینان حاصل کنند.

همچنین والدین بايد بر ایمیل و یا پست الکترونیکی‌اي که برای فرزندان فرستاده می¬شود، کنترل داشته باشند و از مطالب، تصاویر و فیلم¬هایی که برای آن‌‌ها ارسال می¬شود، آگاهي یابند. پدر و مادر باید بكوشند، خودشان برای فرزندشان ایمیل ایجاد کنند، تا بتوانند از رمز ورود آن اطلاع یابند و پيش از فرزندشان، از موارد ارسالی آگاهی يابند، در غیر این صورت باید سعی کنند به هر طریقی، از رمز ورود و کلمۀ کاربری آن اطلاع یابند.

اینترنت جدا از مضراتش، منافعی هم برای رشد علمی و خلاقیت فرزندان دارد. با اتصال به شبکۀ جهانی اینترنت، کودکان و نوجوانان ما می¬توانند، با مراجعه با پایگاه‌های مخصوص سن خود، به اطلاعات گسترده و مفیدی دست يابند و قدرت پرسش‌گری و پژوهش-گری خود را بالا برده، با جست‌وجو، پاسخ پرسش‌هاي خود را یافته، اطلاعات عمومی خود را افزایش دهند. آن‌‌ها می¬توانند، این مطالب سودمند را در مدرسه، زندگی روزمره و برخوردهای اجتماعی به کار برده، به روز فکر کنند.

2. بازی های رايانه‌اي

مبحث ديگري كه بايد بدان پرداخت، مسئلۀ بازی¬های رايانه‌اي است. با اين‌كه برخی از این بازی‌ها می‌تواند سازنده باشد، برخی دیگر می¬تواند، آثار مخربی بر روح و جسم فرزندان داشته باشد. «بسیاری متخصصان معتقدند که بهتر است، کودکان زیر سه سال، اصلاً با کامپیوتر و بازی¬های ویدیویی آشنا نشوند و تا حدّ ممکن، با اسباب بازی¬های قابل لمس و واقعی، مثل لگو، خانه¬سازی و ... سرگرم شوند». (6)

«در این مورد نتایج تحقیقات نشان می¬دهد كه هیجان‌‌های رايانه‌اي می¬تواند، به تخریب یا کندی عملکرد ذهنی کاربر منجر شود. اعتیاد به بازی¬ها، پرخاش‌گری، شرط¬بندی، کم شدن علاقه به فعالیت¬های بدنی، فرار از مدرسه، دزدی برای تهیه پول‌بازی، صرف پول تغذیه برای بازی، گوشه¬گیری، آسیب بینایی و ده‌ها تأثیر مخرب دیگر، از عوامل اعتیاد به بازی¬های رايانه‌اي است». (7)

«دکتر قاسم قاضی (روان¬شناس) می¬گوید: بازی¬های رايانه‌اي در جریان ارائه مضامین جذاب و گیرای خود، با ارائه صحنه‌های پرخشونت و خشن، طرح اسلحه‌های مختلف، تأکید بر سرعت بیشتر، به نمایش گذاشتن برهنگی و ... زمینۀ ارائۀ فرهنگي خاص را که بازی-های رايانه‌اي مبلغ آن‌‌ها هستند، برای جوانان فراهم می‌آورند». (8)

در بسیاری از این بازی¬ها، به هیچ عنوان بر محتوا و آثاری که می¬تواند، در کودک و نوجوان اثر بگذارد، فکر نشده و پشتوانۀ علمی و روان‌شناسانه‌ای ندارد، بلکه برخی از این بازي‌ها، برا خلاف آنچه ما تصور می‌کنیم، بسیار مخرب و مضرند. بیشتر بازی‌ها تنها به دليل درآمد مالی برای صاحبان شرکت¬های تولید کننده، به بازار عرضه می¬شوند و مي‌توانند خسارات زیادی را به فرزندان ما و به موازات آن، به جامعه وارد سازند. بیشتر بازی‌های رایانه‌ای، رهاوردی جز خشونت، اشاعۀ برهنگی، اضطراب، هیجان کاذب و سپس افسردگی در مقابل شکست از رایانه و آثار مخرب دیگر بر روح و روان فرزندان، چیز دیگری به ارمغان نمی¬آورد.

یکی از مضرات ثابت شده بازی¬های رایانه‌ای، ایجاد روحیه خشونت و پرخاش‌گري در نوجوانان است، زیرا کودکان و نوجوانان در سنی هستند که زود تأثیر می¬پذیرند. امروزه با افزایش ضریب نفوذ رایانه در میان مردم، این دو قشر، بيشتر وقت خود را به بازی-های مختلف رایانه‌ای که معمولاً محتوای آن‌‌ها خشونت است، سپری می-کنند. آن‌‌ها از این روحیه الگو گرفته، با والدین و هم سن و سال¬های خود نیز این¬گونه رفتار می¬کنند. حتی ممکن است کار به جایی برسد که شخصیت آن‌‌ها همین¬گونه شکل گرفته، صحبت کردن و ارتباط عادی خود را فراموش کنند و تنها با حرکات فیزیکی ارتباط برقرار سازندد و در خواست¬های خود را متأثر از شخصیت‌های رایانه‌ای، در قالب مکالمه‌های آنان بیان ¬کنند. در صورت عدم اعتنا به این معضل، خانواده در آینده با مشکلات فراوانی روبه¬رو خواهد شد. هشدارها و مضرات بیان شده در مسیر رشد و بالندگی نسل امروز، کاملاً حیاتی بوده و اگر والدین، این مسائل را جدی نگرفته و نظارت بر تعامل فرزندان و رایانه را ساده انگاشته، جدي نگيرند و تنها نوعی سرگرمی کودکانه بپندارند، در آینده در ارتباط با فرزندان، با معضلات پیچیده¬ای مواجه خواهند شد که به‌راحتی قابل حل نخواهد بود.

همان¬گونه که بیان شد، وظیفۀ والدین نظارت است. پدر و مادر باید بكوشند که خود بازی¬ها را خریداری کرده، نخست خود از محتوای بازی آگاهی بيابند، در غیر این¬صورت، اگر فرزند خود به تنهایی به خرید بازی اقدام کرد، از او بخواهند که بازی را در اختیار ايشان قرار دهد، تا آن را بررسی كرده، سپس در اختيار آنان قرار دهند و در صورت مشاهدۀ محتوای نامناسب، او را از این موضوع آگاه کرده، از بازی او با این نرم¬افزار جلوگیری کنند.

برای بازی فرزندان، باید زمان تعیین کرد و این زمان، به تکالیف، روحیه، نوبتی که به مدرسه می¬رود، خانواده، مسائل جسمی و روانی کودک بستگي دارد. نظر روان¬شناسان این است که زمان برای بازی کودکان، روزانه بايد بین 1 تا 2 ساعت باشد و روزهای تعطیل هم می¬توان، کمی مدت آن را افزایش داد. والدین می¬توانند این ساعات را طبق نظم و شرایط خانه تقسیم کنند.

استفاده از فناوری رایانه، چه در بحث اینترنت و چه در بحث بازی-ها، به صورت عمومی مضراتی را در بر دارد که به برخی از مهم‌ترین آن‌‌ها پرداخته، راه¬کارهای مقابله با آن را به صورت مختصر بیان می¬کنیم.

الف. معایب:

1. اختلال در بینایی

فرزندان ما برای استفاده از رایانه به صورت مستمر به صفحۀ نمایش‌گر نگاه مي‌کنند. این امر آسیب¬هایی را به چشم آن‌‌ها وارد خواهد کرد؛ از جمله این آسیب¬ها عبارت است از:

• يك. نگاه مداوم به صفحه نمايش‌گر موجب جلوگیری از پلک زدن چشم-ها می¬شود که به کم شدن اشک چشم منجر شده و ناراحتی¬های چشمی را موجب می¬شود.
• دو. معمولاً کامپیوترها، در مقایسه با کارهای دفتری، در مکان بالاتری از افق دید قراردارند، بنابراین پلک‌های بالا تا اندازۀ زیادتری جمع می شوند و در نتیجه، تبخیر اشک چشم‌ها بیش از حد معمول است و این امر موجب ایجاد خستگی و ناراحتی چشم¬ها می‌گردد. به همین دلیل پیشنهاد می‌شود، پس از هر 20 دقیقه کار با رایانه، چند دقیقه چشم به جای دیگری دوخته شود.
• سه. کودکان به¬راحتی، تاری دید ناشی از نزدیک بینی، دوربینی یا آستیگماتیسم را می‌پذیرند، چون می پندارند سایر افراد نیز مانند آنان می بینند». (9) از این‌رو در مقابل اسیب‌های چشمی به موقع واكنش نشان نمی‌دهند.

2. بلوغ جنسی زودرس

به علت متصل شدن به پایگاه‌های غیراخلاقی در اینترنت و نيز سرگرم شدن با بازی¬های رايانه‌اي که با هدف اشاعۀ فرهنگ برهنگی طراحی شده‌اند، یا اصولاً با فرهنگ عفاف و حیاي اسلامی منافات دارند، نوجوان بلوغ جنسی زودرس پیدا خواهد کرد که می‌تواند برای او خطرآفرین باشد.

3. اختلال در رشد جسمی

«به طور کلی، پایه‌های اولیه رشد و تکامل آدمی در كودكي، تعیین کنندۀ کم و کیف رشد و تکامل بعدی وي در بزرگسالی به¬شمار می¬رود و این پایه‌ها، عمدتاً تحت تأثیر یادگیری و تجربه قرار می-گیرند. حال اگر این پایه‌ها برای سازگاری¬های شخصی و اجتماعی کودک مضر باشند، می¬توان به سرعت و به موقع آن‌‌ها را تغییر داد و از عواقب ناگوار احتمالی جلوگیری کرد». (10)

کودک و نوجوان به دليل نشستن بیش از اندازه، در مقابل رایانه و نداشتن تحرک در چنین سنی که سن رشد و نمو اوست، اجازه رشد اعضا و جوارح خود را در اندازۀ نرمال به بدن نمی¬دهد و آن‌‌ها به اندازه¬ای طبیعی رشد نمی¬کنند. همچنین ممکن است مشکلاتی هم در ستون فقرات و مهره‌های گردن و نیز مچ دست¬ها پدید آید که موجب ناراحتی¬ها و دردهای بعدی مفاصل گردد.

4. اختلال در روابط و تربیت اجتماعی

کودکان و نوجوانان به دليل پرداختن به رايانه و ماندن در خانه، فرصت ارتباط و معاشرت با خانواده و افراد جامعه را از دست مي‌دهند. و از مسائل جامعه و مباحث اجتماعی پیرامون خود دور می‌مانند. «کودک بر اثر ارتباط با کودکان و بزرگسالان، دارای رفتار اجتماعی می¬شود که در دوره‌های پس از کودکی، همچون دورۀ نضج، ارزشمند است؛ براي مثال بازی با دیگران، درس سازگاری با زندگی گروهی را به او می¬دهد». (11) و شعور و درک اجتماعی او رشد مي‌كند.

5. عدم کشف و رشد استعدادها و خلاقیت فرزندان

«اگر مبانی خلاقیت را هم نيز همۀ توانایی¬های ذاتی، فطری بدانیم تأثیر محیط را در تحریک آن نمی¬توانیم انکار کنیم و هر عاملی که مانع این تحریک باشد، طبعاً از رشد خلاقیت و کشف استعدادها جلوگیری خواهد کرد. از شواهد چنین برمی¬آید كه خلاقیت در نخستین سال¬های زندگی، در شیوه‌های بازی بچه‌ها ظاهر می¬شود. در همین موقع، هر عاملی که مانع رشد، آن باشد، خلاقیت را خفه خواهد کرد، پس از جمله موانع بسیار همگانی فقدان محرک است». (12) اگر فرزندان تمام یا بیشتر وقت خود را در مقابل رايانه سپری کرده، استعدادهای خود را در مسائل پیرامون زندگی خود پرورش ندهند و به کارها و بازی¬های مختلف نپردازند، نمی¬توان خلاقیت و استعدادی را که در آن‌ها وجود دارد شناسایی و پرورش داد.

6. گوشه گیری و کم رویی

اگر فرزندان با هم‌سن و سال¬های خود بازی نکنند و در کنار گروه دوستان خود قرار نگیرند، در آینده نمی¬توانند، با آن‌‌ها ارتباط برقرار کنند و در نتیجه احساس خجالت کرده، در هیچ جمعی شرکت نمی¬کنند و گوشه¬گیر و کم¬رو می¬شوند.

7. کم خوابی و دیدن خوابهای پریشان:

كودكان و نوجوانان، به دلیل وجود صحنه‌های عجیب و وحشت انگیر در بازی¬ها و فضای اینترنت و نيز نوشته‌های نامفهومي که بر صفحه نمایش‌گر ظاهر می¬شود و فرزندان از مفهوم آن چیزی متوجه نمی¬شوند و تخیلاتی که در ذهن خود می¬پرورانند و نيز صحنه‌های خشونت‌آمیز، دچار آشفتگی خواهند شد و آن مسائل را در ساعات آخر شب، در بستر در ذهن خود مرور می¬کنند؛ همین تفکرات موجب می¬شود که آن‌‌ها در خواب، رؤیاهای آشفته دیده، دچار ناراحتی¬های روحی شوند.

8. افت تحصیلی

فرزندان هنگامی که به بازی و کار با کامپیوتر مشغول می¬شوند، گذر زمان را متوجه نشده، رسیدگی به تکالیف و خواندن درس را فراموش می¬کنند. وقتی می¬خواهند به آن‌‌ها بپردازند، آن¬قدر خسته‌اند که دقت لازم و کافی را در تکالیف خود نداشته، آن‌‌ها را به¬ صورت نامطلوبی انجام می¬دهند. همین امر موجب می¬شود که کودکان و نوجوانان، به صورت محسوس افت تحصیلی پیدا کرده، از همکلاسی¬های خود عقب بیفتند و این عقب افتادگی از همکلاسی¬ها، موجب ناامید شدن از تحصیل یا حتی منجر به ترک تحصیل می¬شود.

ب. راهکارها

1. والدین باید سعی کنند، اطلاعات خود را در مورد فناوری اطلاعات و کاربردهای آن افزایش داده، بتوانند در مواقع لزوم، از توانایی¬های خویش براي کنترل و نظارت بر کار فرزندان¬شان استفاده کنند.

2. باید مقررات ویژه¬ای براي استفاده از رایانه¬ برای فرزندشان وضع كرده و فرزندان را به اجرای آن ملزم سازند. حتی‌الامکان سعی کنید، قوانین را به¬همراه فرزندتان وضع کنید و از آن‌‌ها نظر خواهی کنید؛ ولی حرف آخر را خود بزنید و بر اجرا وحسن انجام قوانین نظارت داشته باشید.

3. از دوستان فرزندتان اطلاعات کافی پیدا کرده، نگذارید با هر کسی رابطۀ دوستی برقرار کنند.

4. سی¬دی¬ها و نرم¬افزاری¬های بازی که فرزندان به خانه می¬آورند،ا در زمان نبودشان بررسی كنيد. همچنین مي‌توانيد از طریق قابلیت History، از پایگاه‌هایی که فرزندتان از آن‌‌ها دیدن کرده‌اند، مطلع شوید و در صورت لزوم آن‌‌ها را مطالعه كرده، محتوای آن را بررسی کنید.

5. برای استفاده فرزندتان از رايانه‌، زمان تعیین کرده، آن را به دلخواه خود، در طول شبانه روز تقسیم کنید.

6. تا حد امکان سعی کنید، دستگاه کامپیوتر فرزندتان را در جایی قرار دهید که در معرض دید پدر و مادر قرار داشته باشد و از قرار دادن کامپیوتر در اتاق¬ خواب یا اتاق¬هایی که امکان نظارت مستقیم بر روی آن ندارید، خودداری کنید.

7. سعی کنید گاهي اوقات، در زمان استفاده از رايانه، خود در كنار فرزندتان حضور بيابيد و با او در استفاده از سیستم همراه شوید.

8. از استفادۀ فرزندتان از کامپیوتر در ساعات آخر شب خودداری کنید.

9. از نرم¬افزارهای فیلتر کننده، مخصوص والدین استفاده کنید.

10. فرزندان را با نرم¬افزارها و پایگاه‌های مخصوص خودشان آشنا کنید و طریقۀ استفاده از آن‌‌ها را آموزش دهید.

11. از دیدن پایگاه‌ها و نرم¬افزارهایی که مخصوص فرزندان نيست، در مقابل آن‌‌ها خودداری کنید.

12. جایگاه دستگاه را طوری طراحی کنید که به بینایی و ستون فقرات او آسیب نرساند.

13. در زمان استفاده از رايانه، از فرزند خود بخواهید، چند دقیقه از صندلی پایین بیاید و کمی تحرک داشته باشند.

14. اگر پدر یا مادر هم از کامپیوتر استفاده می¬کنند، باید برای فرزند خود یک دسک‌تاپ جدا ایجاد کرده، محدودۀ کار او را مشخص کنند و نيز والدین باید برای صفحۀ کاربری خود رمز گذاشته، فایل¬های محرمانه را نیز رمز¬گذاری کنند تا فرزندان نتوانند به پوشه‌های مخصوص والدین دسترسی بيابند.

15. تا حد امكان فرزند خود را در خانه تنها نگذاريد.

16. تا سن دوم دبستان، كودك خود را با بازی‌های رایانه‌ای و اینترنت آشنا نكنيد و بگذاريد، زندگي عادي غير الكترونيكي را پشت سر بگذارد و همان بازي¬هاي مخصوص كودكي را انجام دهد.

در کنار زیان‌‌های بازی¬های رايانه‌اي می¬توان به فواید آن نيز اشاره کرد. چنان‌ که گفته شد، اگر این بازی‌ها را مخصوص سن فرزندان و با شناخت و زمان¬بندی به آنان ارائه کنیم، می¬تواند سرعت عمل، دقت، مهارت و قدرت تحلیل او را بالا ببرد. همچنین اگر نهادهای آموزشی، به علت علاقۀ فرزندان به بازی¬های رايانه‌اي، بتوانند نرم¬افزارهایی تولید کنند و محتواهای آموزشی و کتاب¬های درسی را با همان جذابیت و گیرایی ارائه دهد، بسیار مفید و سازنده خواهد بود. به این ترتیب با استفاده از اوقات تفریح و بازی در فرا گرفتن دروس مدرسه و افزایش اطلاعات علمی، به دانش آموزان کمک وافری خواهیم کرد.

3. تلفن همراه

اين فناوري با قابليت¬هاي فراواني، چون فيلمبرداري، عكاسي، بلوتوث، اتصال به اينترنت، پيام چندرسانه‌اي، موقعيت¬ياب و چندين قابليت ديگر، جايگاه ويژه¬اي نزد كودكان و نوجوانان يافته است. اين فناوري نيز مانند ديگر فناوري¬ها، معایب ومحاسنی دارد كه والدين بايد از آن‌‌ها آگاهي یابند و از بروز مشكلات جلوگيري به¬عمل آورند.

دكتر گبي بريد مي‌گويد: «كه اعتياد به تلفن¬هاي همراه در جوانان و نوجوانان به شدت افزايش يافته و همين موضوع، مشكلات روحي و رواني بسياري را براي آنان به همراه دارد كه آن‌‌ها بايد از اين ضررها آگاه باشند». (13)

«هنگامي كه اين دستگاه‌ها براي كودكان ساخته مي¬شود و كودكان مدّنظر هستند، اپراتورهاي تلفن همراه و توليد كنندگان مسئلۀ سلامت و بهداشت را فراموش مي¬كنند و بيش¬تر سعي در تحريك و به هيجان آوردن آن‌‌ها، بامواد، تركيبات و كاربردهاي گوشي دارند و مي¬كوشند، كاربران را هر چه بيشتر تحت تأثير قرار دهند». (14)

استفاده بيش از حد از تلفن همراه در ميان كودكان و نوجوانان، عواقب جسمي جبران¬ناپذيري را به دنبال دارد: «در اروپا دانشمندان حدود هفت سال در 13 كشور، بر روي كودكان و تلفن همراه تحقيق كرده¬اند. اين تحقيقات تحت عنوان «اينترفون»، بر روي بيش از 6 هزار نفر از افرادي كه به انواع سرطان و تومور مغزي مبتلا بودند، صورت گرفت و در نهايت آن‌‌ها اين بيماري¬ها را به تلفن همراه ربط دادند؛ به اين ترتيب ثابت شد كه در اين زمينه بايد به كاربران هشدار داده شود».(15)

نوجوانان و كودكان كشور ما هم از اين قضايا مستثني نبوده، اين ابزار در ميان فرزندان اين مرز و بوم نيز نفوذ و جذابيتي فراوان يافته است. «به گزارش بخش شبكۀ فناوري اطلاعات ايران، يكي از علل افسردگي و اضطراب در بين نوجوانان و جوانان، استفاده بیش از حد و غیر منطقی از تلفن همراه و علاقۀ بسيار زياد آن‌‌ها به سرويس پيام كوتاه، دانلود انواع آهنگ¬های ويژه تلفن همراه و تبادل اطلاعات بیهوده است. تحقيقات صورت گرفته بين 575 دانش¬آموز مدارس دورۀ متوسطه نشان مي¬دهد، يك سوم كاربران تلفن همراه، علاقۀ بسياري به تلفن همراه خود دارند و روزانه بيش از 90 بار به سوي تلفن خود مي‌روند. این افراد در کوتاه مدت، از نظر رواني با مشكل روبه‌رو شده، دچار افسردگي می شوند. اين نوجوانان در مقايسه با كاربراني كه 70 بار در روز به سمت گوشي-هاي خود مي¬روند و به نوعي از آن استفاده مي¬كنند، از افسردگي و ناراحتي¬هاي بيشتري برخوردارند». (16)

از ديگر ویژگی‌های تلفن همراه، بلوتوث، فيلم برداری و تصویربرداری، ضبط و پخش صوت و امکان نصب و استفاده از انواع بازی‌های رایانه‌ای ویژه تلفن همراه است. در بيشتر گوشي¬هايي كه كودكان و نوجوانان از آن‌‌ها استفاده مي¬كنند، فيلم¬ها و تصاوير مستهجن و غيراخلاقي وجود دارد كه آن‌‌ها را از طريق بلوتوث و نيز پايگاه‌هاي مختلف اینترنت دريافت کرده، در گوشي خود ذخيره مي¬كنند و دور از چشم والدين، به تماشاي آن‌‌ها مي¬پردازند. اين مسئله همانند استفاده از فناوري‌هاي رايانه‌اي، بلوغ جنسي زودرس را به همراه دارد و عوارض خطرناكي براي خانواده‌ها به دنبال خواهد داشت.

والدين تا حد مقدور سعي كنند، تا 18 سالگي براي فرزندشان گوشي تهيه نكنند؛ اگر هم تهيه كردند، بايد مقرراتي را برای استفاده از آن وضع كنند. بهتر است والدين گوشي‌هایی را خريداري كنند كه داراي قابليت نظارت و کنترل باشد، تا فرزندان نتوانند، به هرچيزي كه خواستند دست بيابند. و با هر كس تماس برقرار كنند. همچنین بايد سعي شود، زمان مكالمه آنان محدود شود.

سخن آخر

هشدارهايي كه داده شد، هم براي والدين و هم براي مسئولان امر كاملاً جدي و حائز اهميت است. مسئولان امر نیز با نظارت بر بازي-هايي كه در بازار موجود است و همچنين فيلتر شديد پايگاه‌ها و وبلاگ¬هاي غيراخلاقي، مي¬توانند از بروز بسیاری مشکلات فرهنگی واجتماعی جلوگیری به عمل آورند. والدين در اين زمينه بيشترين نقش را دارند و با جدي گرفتن اين مسئله و قرار دادن آن در برنامه¬ريزي¬هاي زندگي خانوادگي خود، به فرزندان خود و نيز جامعه كمك شاياني برسانند. تنها مسئلۀ نگران¬كننده كه كنترل آن كمي مشكل به نظر می‌رسد، فناوري‌های تلفن همراه است كه اگر مسئولان و والدين، به‌ خصوص وزارت آموزش و پرورش دست به دست هم دهند، ممکن است اين مشكل را هم تا اندازه‌اي مرتفع سازند و با فرهنگ سازی، آگاهی بخشی برای کاربری صحیح، بهره‌گیری از نرم-افزارهاي مفيد و جذاب براي تلفن همراه و ايجاد پايگاه‌هاي مناسب با گرافيك زيبا و قابليت¬هاي متنوع، كودكان و نوجوانان را به سمت استفاده مثبت از این ابزار راهنمایی كرد و نياز آن‌‌ها را برآورده ساخت.

در پايان تعدادي از پايگاه‌ها و نرم¬افزارهايي را كه مخصوص كودكان و نوجوانان است، معرفي مي¬كنيم.

پایگاه‌ها:

www.Poopakmag.com

www.Melikamag.com

www.Darasara.kanoon Parvaresh.com

www.Hod hod.ir

www.Intizarmag.ir

www.Roshd. Ir

www.Kavosh.ir

www.Amoo.ir

www.Schoolnet. Ir

www.Koodakan.org (17)

نرم افزارها:

کودکستان، آفتاب مهتاب، گل‌های بهشت، گلدونه، صبا2، آموزش نماز (برای کودکان)، گلستان شکوفه، حکایات آموزنده، دبستان قرآن، آموزش تجوید، آوای ملکوت، احکام نوجوانان، ائمه‌الهدی، محمد رسول الله(ص) و عیسی روح الله(ع). (18)

 پی نوشت ها:

1. ر.ک: پایگاه مجلۀ الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران، مقالۀ تأثیر کامپیوتر واینترنت بر کودکان و نوجوانان، عفت صادقیان (این آمار به سال 2000 مربوط بوده است و پژوهش جدیدی به دست نگارنده نرسیده است؛ اما به طور یقین می‌توان گفت که این آمار روزبه‌روز افزایش یافته است).
2. همان
3. ر.ک: پایگاه سازمان آموزش و پرورش استان فارس، مقالۀ کودکان اینترنتی.
4. ر.ک: پایگاه www.isaarsci.ir نگاهی به استفاده از اینترنت در میان کودکان، نوجوانان و جوانان.
5. همان
6. ر.ک: پایگاه www.forum.majidonline.com بازی‌های کودکان را می‌توان کنترل کرد.
7. ر.ک: پایگاه باشگاه اندیشه، مقالۀ نگاهی به تأثیرات بازی‌های رایانه‌ای بر نوجوانان، ندا عبدالوند
8. همان
9.ر.ک: پایگاه www.ekid.ir مقالۀ تأثیر استفاده از کامپیوتر برروی بینایی کودکان.
10. ر.ک: کتاب روانشناسی رشد، علی اکبر شعاعی‌نژاد، انتشارات اطلاعات، سال1373، چاپ نهم، ص 108.
11. همان، ص523
12. همان، ص593
13. پايگاه تبيان، مقالۀ اثرات مخرب تلفن همراه بر نوجوانان.
14. پايگاه آفتاب، مقالۀ كودكان را به تلفن همراه عادت ندهيد.
15. همان
16. پايگاه فناوري اطلاعات ايران، استفاده از تلفن همراه بيان‌گر افسردگي نوجوانان است.
17. كتاب سايت¬هاي خانواده، مريم كوپايه¬ائي‌ها، انتشارات دانشگاه پيام نور.
18. ر.ک: پایگاه فصلنامۀ ره‌آورد نور، شماره 19 پیاپی36، مقالۀ آشنایی با نرم افزارهای اسلامی کودکان، سید ‌هاشم شوقی.