به نظر می‌رسد پیش از آن که شکاف دیجیتالی بین کشورهای غنی و فقیر در استفاده از اطلاعات و فناوری‌های ارتباطات مطرح ‌باشد در بیشتر موارد شکاف در باورها، عقاید، فرهنگ، سواد، آموزش، درآمد سرانه و نداشتن حداقل امکانات زیربنایی در بین کشورها به ویژه کشورهای در حال توسعه و کمتر توسعه یافته نمود می‌کند.

دستیابی به تمامی اهداف فناوری اطلاعات چالش مهمی محسوب می‌گردد. سیستم‌های اقتصادی موجود در سراسر دنیا برای پاسخ گویی به این چالش به طرق مختلف در حال اتخاذ راهبردهای مناسب با توجه به شرایط حاکم بر جوامع خود می‌باشند تا از فناوری اطلاعات در توسعه بهره‌بری، رشد اقتصادی و بهبود کیفیت زندگی برای تمامی اعضای جوامع خود استفاده نمایند.

در این مقاله بر آنیم تا با استفاده از مفاهیم رفتار سازمانی همانند سن، جنس، تحصیلات، موقعیت جغرافیایی، متوسط درآمد و همچنین بررسی اثر آنها بر شکاف دیجیتالی، بتوانیم امکان‌پذیری کاهش شکاف موجود را با استفاده از عوامل فوق مورد سنجش قرار دهیم.

واژه‌های کلیدی: رفتار سازمانی، شکاف دیجیتالی/ شکاف توسعه، اقتصاد نوین، امکانات ICT و اینترنت، فرهنگ، جمعیت، اشتغال، درآمد سرانه

مقدمه

پیشرفت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) بیش از هر عامل دیگری موجب رونق اقتصادی قرن اخیر و یکپارچگی بازارها و اقصی نقاط کره خاکی شده است. تا به حال بیش‌ترین منابع اقتصادی ICT و رشد سریع اینترنت، نصیب کشورهای توسعه یافته شده است، کشورهایی که تجارت الکترونیک در آن‌ها بسیاری از صنایع را تغییر داده و ایمیل، تلفن‌های همراه و پیام رسان فوری رواج یافته است. هزینه صرف شده در زیرساخت‌های دیجیتالی پشتیبان خدمات دقیق، از سرورهای اینترنتی گرفته تا شبکه‌های فیبر نوری خود به موتور اصلی رشد اقتصادی برخی کشورها تبدیل شده است. سرعت پیشرفت ICT ، قدرت اقتصادی شرکت‌ها و ثروت تولید شده از آن‌ها حقیقتاً حیرت انگیز است.

در کشورهای در حال توسعه دسترسی به اینترنت رو به گسترش است اما افزایش بهره‌بری و سایر مزایای انقلاب دیجیتال هنوز تحقق نیافته است. این شکاف جهانی و شکاف دیجیتالی میان کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه کاملاً جدی است. بیش از نصف جمعیت جهان به شبکه‌های تلفنی دسترسی نداشته و از هر 20 نفر در سراسر جهان 19 نفر هنوز به اینترنت دسترسی ندارند.

عدم دسترسی به شبکه‌های دیجیتالی یکی از چالش‌هایی است که چهار میلیارد نفر (بیش از نصف مردم جهان) با حقوق کمتر از 1500 دلار در پایین‌ترین قسمت هرم اقتصادی با آن روبرو هستند. در فقیرترین مناطق جهان، جمعیت به سرعت رو به افزایش است، گسترش مهاجرت روستاییان به شهرها منجربه تقاضای بی‌سابقه مسکن، آب، سیستم فاضلاب و اشتغال شده و شهرها را تهدید به نابودی می‌کند. منابع بیولوژیک از طریق جنگل‌ها، ماهی‌ها و خاک حاصل خیز که میلیاردها نفر جهت تأمین غذا و درآمد خود مستقیماً به آن‌ها وابسته‌اند از بین می‌روند. در بسیاری از مناطق سراسر جهان فقر شدید وجود دارد. با وجود عرضه فراوان مواد غذایی در سراسر دنیا، سوء تغذیه در آفریقا و آسیا رو به افزایش است، زیرا جمعیت در حال رشد دیگر قادر به تأمین مایحتاج خود نیستند.

این مشکلات در سایر مناطق جهان نیز اثرات منفی به دنبال دارد. تضاد بالقوه بر سر منابع محدود، مهاجرت در ابعاد وسیع، رشد جرائم و بی‌ثباتی باعث تهدید امنیت ملی بسیاری از کشورها شده است. ایدز، انواع جدید تروریسم و سایر بیماری‌های خانمان سوز و تغییرات آب و هوایی همگی عوامل بر هم زننده ثبات هستند. افزایش رو به افزون مشکلات میان انسان‌های دارا و ندار به توافقات اجتماعی لازم برای ثبات و پیشرفت سیاسی، لطمه وارد می‌کند.

در صورت تداوم این رفتارهای خطرناک، عدم تسریع توسعه و نرسیدن مزایای پیشرفت اقتصادی و فناوری‌ جدید به افراد پایین هرم، آینده جهان به خطر می‌افتد و یک پیش‌بینی احتمالی آینده بی‌ثبات توأم با درگیری و مشکلات زیست محیطی را ترسیم می کند. در این قسمت نقاط خاص به صورت جزیره‌های پر رونق و شکوفایی در احاطه اقیانوس‌های فقر و ناکامی قرار دارند. در چنین دنیایی، حتی مناطق ثروت‌مند نیز نگران امنیت خود خواهند بود، زیرا وقتی تمام درها به روی فقرا بسته باشد آن‌ها می‌آموزند که بدبختی و خشم خود را صادر کنند. در پاسخ گویی به مسأله ظرفیت‌های ملی منطقه جهت پذیرش فناوری‌های اطلاعاتی، ملاحظاتی مشاهد شده است که بر اختلاف قابل ملاحظه‌ای در دسترسی به تجهیزات ICT و خدمات موجود بین کشورها، مناطق و یا گروه‌های طبقه بندی شده مبتنی بر درآمد افراد، حوزه‌های اخلاقی و نوع‌های متفاوت تمرکز دارند. امروزه شکاف دیجیتالی، شاخص اصلی فرصت‌های نابرابر شده است که با معیارهایی چون تعداد تلفن در هر هزار شهروند، میزبانان اینترنت، ماشین‌های فاکس برای کامپویترهای شخصی ارزیابی می‌شود.

برای مثال بین سال‌های 1994 و 1996، شاخص دسترسی به فناوری های اطلاعاتی در تمام مناطق جهان جهش قابل توجهی داشته است، اگر چه این جهش در کشورهای توسعه یافته (23%) بسیار سریعتر از کشورهای در حال توسعه (18%) بوده است، ولی در کل، دسترسی به اینترنت تحول عظیمی داشته است. در آفریقا تعداد افرادی که آبونمان اینترنت می‌شوند، در سال‌های 1996 تا 1999 از زیر 15000 به بالا 400000 تغییر یافته است. و در آمریکای لاتین، این ارقام از 8/5 تا 3/13 در سال‌های 1998 تا 2000 جهش داشته است.

با این وجود به دلایلی، دانستن این مسأله که آیا نرخ رشد دسترسی به محصولات و خدمات معین، پیشرفت قابل ملاحظه‌ای را به سمت کاهش شکاف توسعه نشان می‌دهند یا نه، مشکل می‌باشد.

اما روندهای موجود سرنوشت مقدر نیستند. استفاده خلاق از فناوری‌های نوین، رویکردهای مشارکتی و تعاونی که مهارت‌های شرکت‌های عظیم را با قدرت فزاینده جامعه مدنی ترکیب کند به سرعت توسعه را حتی در فقیرترین مناطق نیز شتاب می‌بخشد و بسیاری از روندهای نگران کننده را کاهش می‌دهد. هر چند فرد آگاه و قدرتمندی چون بیل گیتز، رئیس شرکت مایکروسافت اخیراً تردید خود را نسبت به قدرت فناوری در از بین بردن شکاف توسعه جهانی ابراز داشته است. در نهایت باید گفت که پتانسیل تدابیر متحورانه جدید برای آغاز جهش توسعه وجود دارد و تنها نیاز به شهامت قدم گذاشتن در میدان عمل است. پس باید مواردی چون مدیریت تغییر و بحران را با ایجاد باور و فرهنگ جدید در میان مردم اعمال کرد.

اهداف تحقیق

اشاره به شکاف دیجیتالی به معنای وجود نابرابری در دسترسی و استفاده از فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی ICT بین کشورهای توسعه یافته و عقب مانده است. آمار نشان می دهد که از هر دو نفر آمریکایی، یک نفر به شبکه اینترنت متصل است، حال آنکه از هر 250 نفر آفریقایی، تنها یک نفر به شبکه متصل می باشد.

برخی صاحب نظران معتقدند که تعداد کاربران اینترنتی در هر جامعه ای، معرف وضعیت فناوری های ارتباطی و اطلاعات در آن کشور است.

برای مثال در همین آفریقا، تنها یک میلیون کاربر اینترنتی وجود دارد که این رقم در انگلیس، بالاتر از 10 میلیون نفر است. چرا که در آمریکا هر کارمند می تواند با پرداخت یک ماه حقوق خود یک کامپیوتر خریداری نماید و به اینترنت اتصال پیدا کند. اما در بنگلادش، یک کارمند باید حقوق 8 سال را پس انداز کند تا از کامپیوتر و اتصال به اینترنت برخوردار گردد. رئیس کمیسیون ارتباطات هند که نهاد مستقل نظام دهی ارتباطات در این کشور را سرپرستی می کند، در سخنرانی اخیر خود در 13 ژانویه 2003 در کنفرانس منطقه ای آسیا و اقیانوسیه برای تدارک «کنفرانس عالی سران جهان درباره جامعه اطلاعاتی» اظهار داشت که آسیا با بیش از 3 میلیارد جمعیت که بیش از نصف جمعیت جهان است از 600 میلیون کاربران اینترنت در جهان، تنها 150 میلیون کاربر اینترنتی دارد.

اما واقعیت این است که ایجاد شکاف دیجیتالی بین کشورهای غنی وفقیر به نبود حداقل امکانات زیربنایی مثل سطح پایین سواد و آموزش و درآمد سرانه و ساختار فرهنگی ـ اجتماعی در کشورهای عقب مانده و کمتر توسعه یافته، برمی گردد.

عده ای «شکافت دیجیتال» کنونی مورد بحث در جهان امروز را مظهر نابرابری دیرین امکانات ارتباطی و اطلاعاتی جهان می دانند، که از دهه 1950 تا کنون در مباحثه های سازمان ملل متحد و به ویژه یونسکو مطرح بوده است.

درباره استانداردهای توسعه یافتگی وسایل ارتباط جمعی، شامل حداقل 10 روزنامه روزانه، 5 گیرنده رادیو، 2 صندلی سینما و 2 گیرنده تلویزیون (برای 100 نفر جمعیت) در نظر گرفته شد که تا کنون این حداقل ها جز در مورد رادیو و در برخی ازکشورهای در حال توسعه در مورد تلویزیون، هیچ کدام از این معیارها درباره مطبوعات و سینما تحقق نیافته است.

از دهه 1980 به حداقل ضریب نفوذ تلفن برای هر 100 نفر جمعیت نیز توجه خاصی معطوف شد.

اکنون در مورد دسترسی به اینترنت نیز مانند موارد مذکور، نابرابری‌ها و عدم تعادل های موجود بین کشورهای پیشرفته و کشورهای در حال توسعه، طرف توجه جهانی قرار گرفته اند و به سبب آنکه رشد استفاده از اینترنت در کشورهای توسعه یافته با برخورداری آنها از ضریب های بالای نفوذ تلفنی و امکانات کامپیوتری، به طور بسیار سریع صورت می گیرد و کشورهای کمتر توسعه یافته یا توسعه نیافته از تلفن و کامپیوتر لازم برخوردار نیستند، شکاف ارتباطی و اطلاعاتی مربوط به آن که به «شکافت دیجیتالی» (شکاف عددی، رقمی یا الکترونی) مشهور شده است، وسیع تر و عمیق تر از شکاف های مربوط به وسایل ارتباط جمعی و تلفن است.

یافته های تحقیق

چنانچه اینترنت در آینده به کانون جهانی داد و ستد تبدیل گردد، آنگاه چه سرنوشتی در انتظار میلیون ها نفری خواهد بود که اتصال به اینترنت برای آنان امکان پذیر نیست، دگرگونی یک شبکه اسرار آمیز و نفوذ آن در سیستم ارتباطات جهانی، تبادل اطلاعات و بازارهای تجاری؛ اینترنت را به عنوان سرچشمه و مظهر شکافی عظیم ما بین کشورهای صنعتی و در حال توسعه مطرح ساخته است. اصطلاح شکاف دیجیتالی صورت مختصر و کوتاه شده ای برای بیان نابرابری های بین المللی در زمینه دسترسی به فناوری اطلاعات و ارتباطات تلقی می شود. به عبارت دیگر می توان گفت تا اندازه ای شکاف مذکور به پاره های نابرابر از نظر دسترسی به اطلاعات تقسیم می کنند. برخی استدلال می کنند نیروهای مذکور موجب شده اند اغلب ملل جهان در دام عقب ماندگی دائمی گرفتار شوند همچنین کشمکش ها و درگیری های منطقه ای می تواند روحیه هر ملتی را تضعیف کرده و دچار گرفتاری های فراوان کند.

دسترسی میلیون ها نفر از ساکنان کشورهای یاد شده به اینترنت، می تواند به طرق مختلف موجب بهبود زندگی آنان گردد. اما به نظر می رسد تحقیق این امر کاری بس دشوار و طاقت فرسا باشد با این همه، تعداد کسانی که این چالش را پذیرفته اند روز به روز در حال افزایش است.

اعداد و ارقام، آشکارا نشان دهنده این امر هستند که میزان دسترسی به اینترنت و همچنین تعداد خبرگان علوم کامپیوتری به نحوی نابرابر در میان ملل کشورهای جهان پراکنده شده اند. این امر مسئله ای غیر مترقبه نیست، زیرا در جهان امروز دسترسی به دانش اغلب محدود است. بر این اساس مشخص می گردد چرا تا بدین حد به فناوری اطلاعات بها داده می شود.

فناوری اطلاعات و ارتباطات، فرصت های فراوانی را برای محدود ساختن نابرابری های اقتصادی و اجتماعی و نیز حمایت از ایجاد ثروتهای منطقه ای فراهم می آورد. بنابراین، فناوری یاد شده، سازمان های بین المللی را جهت نیل به اهداف توسعه یا که برای کشورهای مختلف برنامه ریزی کرده اند، به طور همه جانبه یاری می دهد. البته فناوری ارتباطات و اطلاعات نمی تواند به عنوان یگانه داروی شفا بخش تمامی مسائل و مشکلات مربوط به توسعه مطرح شود. اما به هر حال به میزان قابل توجهی می تواند موجبات بهبود ارتباطات و تبادل اطلاعات را فراهم آورد.

«رئیس شرکت» اسکولز آن لاین می گویدک استفاده از شبکه جهانی اینترنت سبب می شود اطلاعات و ارتباطات لازم با دیگر جوامع بشری و مردم دنیا برقرار گردد این شبکه به نوبه خود ابزار قدرتمندی است که با استفاده از ان، می توان در برابر بسیاری از بحران ها مقاومت کرد. در حال حاضر شبکه مذکور از موقعیت بی نظیری برخوردار است.

بنابراین باید گفت فناوری ارتباطات و اطلاعات لازمه توسعه کشورها محسوب می شود. امروز دیگر کشورها قادر نخواهند بود با تکیه بر مواد اولیه یا حتی صنعت، از اقتصاد، آموزش و فرهنگ با ثباتی برخوردار شوند، لذا تمامی مساعی خود را در جهت توسعه این فناوری به کار بسته اند. هر چند تلاش در سراسر جهان نتیجه یکسان نداشته است و مفهوم جدید به نام ‹‹شکافت دیجیتالی›› را رایج کرده است.

امروز جوامع در این بخش هم مثل سایر بخش ها به دو قطب فقیر و غنی تبدیل شده اند. کشورهای دارای فناوری های اطلاعات بیشترین بهره را می برند. به عبارتی در حالی که در سال 2001 میلادی ضریت نفوذ تلفن ثابت دنیا در کشورهای توسعه یافته عدد 87 است؛ در کشورهای کمتر توسعه یافته 6 می باشد. یا در حالی که به ازای هر 1000 نفر در کشورهای با درآمد بالا 592 تلفن ثابت، 608 تلفن همراه و 396 کاربر اینترنت وجود دارد؛ این میزان برای هر 1000 نفر در کشورهای کم درآمد به ترتیب 30، 10 و 4/6 است. لذا ملاحظه می شود، نگرانی بزرگ جوامع در حال توسعه بعد از پشت سر گذاشتن استعمار و نابرابری اقتصادی و سیاسی، شکاف دیجیتالی و اطلاعاتی است. چرا که امروز عصر دانایی است و در دنیایی با این ویژگی قدرت در دست کسانی است که با استفاده از ارتباطات و اطلاعات، داناتر شده اند.

کشورهای جنوب و جنوب غربی آسیا، در تقسیم بندی جهانی در زمره کشورهای کمتر توسعه یافته قرار گرفته اند. این کشورها، با ویژگی های جغرافیایی، اقتصادی و جمعیتی متفاوت در توسعه زیر ساخت های اطلاعاتی هم متفاوت عمل کردند. کشورهای جنوب، شامل بنگلادش، بوتان، هند، مالدیو، نپال، پاکستان و سریلانکا، با جمعیتی بالغ بر 3/1 میلیارد نفر و کشورهای ترکیه، عراق، سوریه، ایران، ازبکستان، کویت و ... در غربت آسیا، با جمعیتی حدود 300 میلیون نفر در این دو ناحیه از جهان برای ایجاد جامعه اطلاعاتی تلاش های گسترده ای از آغاز کرده اند، به طوریکه بعد از چین یکی از بازارهای پر مشتری جهان محسوب می شوند.

در این مقاله، جامعه اطلاعاتی در منتخبی از کشورهای جنوب غربی آسیا، یعنی آذربایجان، ازبکستان، ایران، ترکیه، کویت و هند مورد بررسی قرار می گیرد.

کشورهای هند، پاکستان، ترکیه، آذربایجان، ازبکستان و کویت با جمعیتی بالغ بر یک میلیارد و 360 میلیون نفر، یک پنجم جمعیت جهان را دارند.

از یک طرف هند به عنوان دومین کشور پر جمعیت جهان و از طرف دیگر کویت به عنوان یکی از کشورهای کوچک جهان در این ناحیه قرار دارند.

ترکیه و ایران با جمعیتی تقریباً برابر، اما ارتباطات و فناوری اطلاعات نابرابر و پاکستان با جمعیتی تقریباً معادل با این دو کشور، اما زیر ساخت های ضعیف ارتباطات در این بخش از جغرافیای جهانی قرار گرفته اند. آذربایجان و ترکمنسان، به عنوان دو کشور جدید الاستقلال با امکانات و شرایط متفاوت از دیگر کشورها هم در همین منطقه قرار دارند.

تحلیل یافته ها

با توجه به هدف مقاله به دنبال پیگیری سه بخش موضوعی هستیم که عبارتند از:

1. فناوری های ICT و تغییر کیفی در زمینه اقتصاد جهانی جهت توسعه؛
2. Evaluating Four Claims قالبی برای تغییر کیفی در زمینه ی اقتصاد جهانی جهت توسعه میباشد که طی یک سری مفروضات ارائه می گردد؛
3. فناوری ICT قالبی برای بهبود انقلابی در فرصت های زندگی گروه ها و ملت های محروم که توسط فناوری های اطلاعاتی به ارمغان آورده شده است.

اولین مفروض اعتقاد بر این است که ماهیت اقتصاد جهانی ذاتاً دستخوش تغییرات پایه ای است. در اقتصاد نوین در حال ساخت گفته می شود که محدودیت های موجود در راه رشد پشت سر گذاشته خواهد شد؛ و تغییر فناورانه بدون توجه به شرایط اولیه ی آنها بطور قابل توجهی محیط جهانی جهت توسعه را که هر فردی از آن بهره خواهد جست، بهبود می بخشد.

بدون شک چنین روندهایی برای کشورهای جهان سوم اثر تخریبی کمتر دارند که قادر به توسعه ی بخش های صنعتی نسبتاً قوی ـ گاهی در زمینه سریعاً رو به رشد فناوری های ICT ـ بوده اند.

در واقع نزدیک به 30% درآمد صادرات آسیا در بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات ایجاد می شود. سپس برخلاف اقتصاد صنعتی، اقتصاد دانش با درجه بیشتری از نامشهودات ارائه می گردد. محصولات اساسی آن، کالاهای فیزیکی نیستند بلکه مخلوق هوش بشری می باشند. این تصویر، جذابیت خاصی در کشورهای مرفّه جهان دارد. در جوامعی که در آنها اغلب نیازهای کالایی افراد برآورده می شود، مسلماً مفاهیمی مانند (موزیک، یادگیری و خدمات وسیع و متنوع) از اهمیت بیشتری در زندگی روزانه و بودجه افراد برخوردار است. اما در مجموعه هایی با سطوح خیلی پائین زندگی برای توسعه چیزی بیشتر از تأمین نامشهودات لازم است.

تجارت الکترونیک

اینترنت بازاری وسیع و بدون مرز و منبع اقتصادی نوین و با اهمیتی برای افراد با ایده خوب، محصولی جدید یا خدمات لازم در سراسر جهان است. اینترنت فرصت های غیر معمولی را برای کسب و کارهای کوچک ایجاد می کند تا با هزینه ای پائین وارد بازار شود، و در دسترس تعداد بسیار زیادی از مشتریان بالقوه در بخش دنیا باشد. همچنین، با هدف کاهش هزینه و افزایش کارایی، بازاری جدید و مفید برای شرکت های مدرن به منظور مدیریت تهیه و فروش فراهم می کند.

با این وجود، ذکر این نکته حائز اهمیت است. در سال 1999، این امر تنها برای 1% کل فروش ایالات متحده محاسبه شد. بنابه پاره ای دلایل، از قبیل عدم امنیت برای عملیات الکترونیکی، مشتریان بسیار زیادی در کشورهای شمالی به مغازه گردی واقعی و نه لزوماً خرید مجازی علاقه دارند. علاوه بر این، معاملات تجارت الکترونیک شامل تعداد بسیار زیادی از مشتریان بالقوه در هر بخش دنیا می باشد. همچنین، با هدف کاهش هزینه و افزایش کارایی، ابزاری جدید و مفید برای شرکت های مدرن به منظور مدیریت تهیه و فروش فراهم می کند.

فناوری های ICT استخدام و دستمزدها

آنهایی که بهبود قابل توجهی را در ساختار فرصت های اقتصادی در کشورهای جهان سوم شاهد هستند، با گسترش فناوری های اطلاعات، متقاعد می شوند که از راه دور در سال های آتی موقعیت های استخدامی فراوانی را ایجاد خواهد کرد. آنها پی می برند که اینترنت به شدت برون سپاری بسیاری از وظایف سازمانی روزمره، شامل ورود داده ها (خصوصاً در صنایع بیمه و هواپیمایی) و خدمات مشتری، که به سادگی انجام آن در لندن، می تواند در کینگستون و آکرا هم انجام شود را تسهیل می کند.

بزرگترین بخش رشد استخدام مبتنی بر ICT در هند در طول چند سال آینده نه تنها در برنامه ریزی نرم افزاری بلکه در ورودی داده ها و دیگر مشاغل آسان نظیر وظایف پشتیبانی رخ خواهد داد. با این وجود، حتی این نوع کار از راه دور، با تردید گزینه ای برای اکثریت مردم در دنیای در حال توسعه می باشد.

در واقع هیچ تقاضای مناسبی برای برانگیختن رشد گسترده‌ی این اقتصادها، تعداد بسیار زیادی از مردم چه دارای مهارت و چه بدون مهارت از بیکاری یا منتظر استخدام شدن رنج خواهند برد، و بسیاری از مردم، خانه ها و دهکده های خود را به هدف رفتن به کشورهای پیشرفته صنعتی ترک خواهند کرد.

سادگی دسترسی به اطلاعات در حال حاضر، مهاجرت افراد دارای مهارت کشورهای جهان سوم، نشانه ی بارزی از عدم رضایت از شرایط محیطی، افزایش می یابد. با افزایش سهولت دسترسی به اطلاعات پیرامون تمام جنبه های زندگی در کشوهای پیشرفته، مردم دارای تحصیلات عالی در دیگر کشورها، تنها با کلیک کردن بر روی صفحه ی نمایش کامپیوتر خود شاهد آنچه که از آن بازمانده اند می باشند؛ بنابراین به فکر مهاجرت می افتند. تا زمانیکه سرمایه گذاری در تحصیلات عالی با تولید مشاغل جدید با درآمد عالی، بهبود کیفیت عمومی زندگی در بیشتر بخش های جهان در حال توسعه همراه نباشد، افراد با تحصیلات بهتری تربیت می شوند که به دنبال زندگی رضایت بخش تر در جای دیگری هستند.

نتیجه گیری و پیشنهادات

برای مقابله با شکافت دیجتالی در سال های اخیر از سوی سازمان ملل متحد و مخصوصاً شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان، سیاست ها و برنامه های خاصی پیش بینی شده اند. در اعلامیه کنفرانس سران جهان به مناسبت آغاز هزاره سوم میلادی که در سپتامبر 2000، در حل سازمان ملل متحد در نیویورک تشکیل شد، بر مقابله با شکاف مذکور، تأکید فراوان شده بود. «گروه مطالعاتی ملل متحد درباره فناوری های اطلاعات و ارتباطات» در راه توسعه و پیشرفت یک اقتصاد «معرف محور» جهانی، که از پاییز 2001 به فعالیت پرداخته است، نیز به ترمیم شکاف دیجیتال توجه زیادی معطوف ساخته است. «برنامه ملل متحد برای توسعه» نیز یک برنامه فرصت دیجیتال برای کمک به کشورهای در حال توسعه در این زمینه به اجرا گذاشته است بطوریکه در سال 2004 یک بودجه چند میلیارد دلاری جهت خرید رایانه در مدارس کشورهای جهان سوم در نظر گرفته شده است.

آنان که ضرورت تغییر شرایط نابرابر در دسترسی و توزیع اطلاعات را نمی پذیرند، در عالم واقع به مدیریت انحصاری آن و حفظ وضع موجود می اندیشند. پس باید مسأله دستیابی به سازوکارهای نو برای ارتقای فرصت عمومی و اتصال به شبکه دانش و اطلاعات را جدی بگیریم.

این مهم زمانی به اقدامات عملی برای کاهش آلام بشری تبدیل می شود که متولیان جهانی مدیریت فناوری اطلاعات و ارتباطات، رویکردی جامع نگر، بدون تبعیض انسانی، برای احقاق حق دسترسی به اطلاعات را برگزینند. تنها از این طریق است که شکافت اقتصادی حاکم می تواند محرومیت مضاعف و جدیدی به نام «محرومیت دیجیتالی» را در پی نداشته باشد.

علل موفقیت کشورهای در حال توسعه به عنوان یک تجربه گرانبها برای کشورهای منطقه به شرح زیر می باشد:

• - تمرکز و تاکید مدیریت عالی کشور هند بر روی توسعه IT
• - تغییر رویکرد از خودکفایی به همبستگی در اقتصاد
• - توجه و عنایت کافی به نهادهای مشاوره ای قبل از اجرای پروژه هایIT
• - وجود برنامه مصوب و مشخص برای توسعه
• - ایجاد یک وزارت مستقل به نام وزارت IT و واگذاری کلیه مسؤولیت ها و اختیارات به این وزارت
• - ایجاد پارک های IT در سراسر کشور
• - ایجاد زیر ساخت های مناسب - این زیر ساخت ها فقط در بخش مخابرات نیست.
• - ایجاد نهادهای مکمل پارک های IT
• - نگرش مسؤولین دولتی به هندیهای مقیم خارج
• - تکیه بر مزایای نسبی کشورهای در حال توسعه
• - ایجاد و توسعه فرهنگ IT در کشور از طریق اجرای برنامه های مفید و مؤثر از قبیل برگزاری دوره‌ای نمایشگاه، سمینار و ...

با توجه به مباحث فوق و بررسی موقعیت کنونی ایران چه از لحاظ اقتصادی و چه از لحاظ بررسی دیگر موارد می توانیم تغییر فرهنگ افراد از دید سنتی به گرایش مدرن و تقویت تحقیق و توسعه، فاکتورهائی نظیر موارد فوق را در ایران با استفاده از مفاهیم مدیریت تغییر و یا دیگر مباحث مفاهیم سازمانی چون تغییر فرهنگ، موارد تدثیر گذار بر سن، جنس، تحصیلات، درآمد و ... شکاف موجود را کاهش داده و در صورت امکان در صدد حذف آن برآییم.

تحقیقات بعدی می تواند با استفاده از روش میدانی، در راستای بررسی شکاف دیجیتالی موجود در ایران انجام گردد و سپس مفاهیم مطالعه شده در مقاله حاضر به طور عملی به چالش گذارده می شود.

امید است با الگو قرار دادن کشورهای موفق در توسعه فناوری بتوانیم در کاهش هر چه بیشتر این شکاف مؤثر تر عمل نمائیم.