نرم افزارهای اسلامی (304)
روند تحلیل و طراحی نرم افزار درایة النور 2
گفتوگو با حجتالاسلام والمسلمین حمید صفایی*
اشاره
در روند تولید نرمافزارهای پژوهشی، بعد از انجام کارهای تحقیقاتی سنگین و گسترده، فرایندهای فنّی کار نیز بسیار مهمّ و درخور توجّه است. آنچه زحمات و تلاشهای پژوهشی را سروسامان میدهد و در معرض استفاده آسان و کاربردی محقّقان قرار میدهد، همین قابلیتهای فنّی است که تکمیلکننده پروژههایی از این دست به شمار میرود.
آنچه در این گفتوگو از نظر شما خوانندگان عزیز میگذرد، مطالبی است که از زبان مدیر فنّی نسخه جدید نرمافزار درایةالنور، حجّتالاسلام والمسلمین، مهندس صفایی، مطرح شده است که بهروشنی، روند تحلیل و طراحی این محصول رجالی را تبیین نموده است. درایةالنور یا دانشنامه رجال شیعه، از جمله محصولات تخصّصی نور است که برای محقّقان علم رجال و حدیثپژوهان، بسیار مفید و کارآمد است. امید است مطالب عرضهشده در این مصاحبه، برای مسئولان، مدیران، علاقهمندان و کاربران این نرمافزار، مفید واقع شود و دورنمایی از زحمات ارزنده و ماندگار دستاندرکاران این برنامه را به تصویر کشد.
- نویسنده: تهیه و تنظیم: علی نعیم الدین خانی
اشاره
حاصل بازشناسی عنوانهای روایان (تمییز مشترکات و توحید مختلفات)، به شکل عنوان معیار نمود پیدا کرده است. عنوان معیار، عنوان جامع عناوین مختلف یک راوی است که سه خصوصیت: شهرت، رفع اشتراک و بیان «اینهمانی» را دارا میباشد.
در نرمافزار درایةالنور، شناسایی بخشی از هویت راویان، در قالب عنوان معیار طراحی شده و در 14 نوع سامان یافته است که جهت کاربردی شدن، در سه گروه کلّی: 1. عناوین واقعی؛ 2. عنوانهای مشتمل بر اختلال؛ 3. عنوانهای ظاهری دستهبندی گردیدهاند.
در نسخه حاضر، بازشناسی 53638 عنوان از عناوین راویان(1) صورت پذیرفته که در کنار عناوین اسناد، عناوین کتابهای ثمانیه رجالی و کتابهای جوامع و تحقیقی علم رجال هم بازشناسی شدهاند و تعریف 14449 عنوان معیار در فرآیند توحید عناوین مختلف راویان و تمییز مشترکات آنها انجام شده است و 14 نوع عنوان معیار، با کدگذاری و تطبیق، از هم جدا شدهاند که در نوع خود، خدمت ارزندهای به جامعه پژوهشی به حساب میآید. آمار هرکدام در نسخه 2 نرمافزار قابل رؤیت است و شایان توجّه است که 7342 عنوان معیار واقعی قلمداد میشود و بقیه، ظاهری و بیمعیارند.
در این نوشتار، تجربه تحقیقی حجم بسیار عظیم از پژوهشهای سندی در بخش عنوانشناسی راویان گزارش میشود.
با توجّه به وجود مقاله مستقل و مفصّل درباره بحث پُرچالش و گسترده تمییز مشترکات و توحید مختلفات در مجموعه مقالات ویژهنامه مجله، فقط اشارهای بسیار کوتاه به این دو بحث فوقالذکر نموده، سپس به انواع 14گانه عنوان معیار و کاربریهای عنوان واقعی و شاخصههای عنوان غیرواقعی میپردازیم.
- نویسنده: محسن مقیمی*
اشاره
داده هاى رجالى درباره اشخاص، قضایاى شخصیه اى هستند که از کنار هم آمدن آنها به ضمیمه کبرَیات و مبانى رجالى، اعتبار یا عدم اعتبار اسناد اخبار رقم میخورد. علم رجال، علمی است تأثیرگذار که به شهادت اختلافات فاحش در ارزیابیهای روایات بین علماء شیعه (اعم از اخباری و اصولی)، مشکلات خاصّ خود را دارد و از بسیاری از مباحث اصولی و مسائل تاریخ حدیث تأثیر میپذیرد و مبانی با رویکردهای متعدّدی را پیش رو دارد و طرح قواعد ویژهای را میطلبد. در این نوشتار، با نگاهی به مراحل تحقیق در علم رجال و مشکلات فراسوی آن، به تبیین گستره پژوهشهای رجالی میپردازیم.
- نویسنده: محسن مقیمی*
نگاهی به فعالیت های علمی و پژوهشی گروه رجال مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
گفتوگو با حجتالاسلام والمسلمین فریدون سبحانی*
اشاره
علم رجال، از علوم بسیار مهم در حوزه شناسایی سند و روایان احادیث معصومین(ع) به شمار میرود و به نوبه خود، نقش بسزایی در فهم وضعیت سندی روایات دارد و با علومی همچون: تراجم، تاریخ و انساب، متفاوت است. برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص جایگاه و اهمیت علم رجال و نیز آشنایی با فعّالیّتهای علمی و پژوهشی گروه رجال مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، خدمت مدیر گروه رجال مرکز، حجتالاسلام والمسلمین سبحانی رسیدیم و به طرح سؤالاتی چند در این باره پرداختیم. آنچه ملاحظه میکنید، نتیجه این گفتوگوست که امید است مورد استفاده خوانندگان و رجالپژوهان محترم قرار بگیرد.
چکیده
علم رجال، عهدهدار شناخت راویان واقع در اسناد روایات، به منظور کشف صحّت و سقم سند، و در نتیجه، امکان استناد به متن حدیث میباشد. تکرار عنوانهایی که مشترک بین دو یا چند راوی میباشند و همچنین نام بردن از یک راوی با عناوین متعدّد، از جمله مشکلاتی است که در اسناد روایات به صورت چشمگیر وجود دارد. بحث «تمییز مشترکات» و «توحید مختلفات»، به شیوههای رفع این دو مشکل میپردازد. دانشمندان علم رجال، در این زمینه راهکارهایی، از جمله: سنجش تقریبی طبقه راوی، تتبع در اسناد، مراجعه به مداخل کتابهای رجالی، اسناد طرق در کتابهای رجالی و مشیخه کتب روایی در پیش گرفته اند که بهکارگیری آنها بدون استفاده از تواناییهای رایانه، مستلزم صرف وقت و نیروی فراوان توسط پژوهشگران خواهد بود.
در قسمت اوّل این مقاله، به توضیح عناوین مورد بحث، تبیین جایگاه و سابقه تاریخی آن در مباحث رجالی، و همچنین شناخت عوامل ایجاد اشتراک پرداخته میشود و در قسمت دوم که إن شاء الله در ویژه نامه بعدی ارائه میشود، مراحل «تمییز مشترکات» و «توحید مختلفات» به صورت کاربردی مورد بررسی قرار گرفته، روشهای سنّتی این مباحث با روش استفاده از قابلیتهای رایانه مقایسه خواهد شد.
- نویسنده: سید علیرضا حسینی**؛ تنظیم: سید محمد شجاع الدینی***
نقش تعبیر واسطه در معجم رجال
قسمت اوّل*
اشاره
در این نوشتار، بعد از پرداختن به اهمّیّت رجال سند و درایه در علم حدیث، انواع تعابیر واسطه با طُرُق تحمّل حدیث مورد کنکاش قرار گرفته و کاربردی شدن آن، با دقّت عمل و کمترین مورد خطا مورد نظر است. مقاله پیش رو، ضمن ارائه این مهم در نرمافزار درایة النور، به جایگاه و نقش اساسی تعبیر واسطه در طرق تحمّل حدیث میپردازد.
- نویسنده: حجتالاسلام والمسلمین سید جواد شبیری**؛ تنظیم و آمادهسازی: حجتالاسلام سید محسن میرمهدی***
مراحل آماده سازی و تولید نرم افزار درایة النور
گفتوگو با حجتالاسلام والمسلمین سید محمدجواد شبیری*
اشاره
آنچه را در این متن میخوانید، گفتوگویی است با حجّتالاسلام والمسلمین سید محمدجواد شبیری، مسئول پروژه درایة النور که درباره مراحل آمادهسازی و تولید این نرمافزار رجالی سخن گفتهاند. ایشان ضمن تبیین روند تهیه این محصول که از اولین تولیدات نور در دهه 70ش محسوب می شود، به برخی مشکلات این مسیر نیز پرداختهاند و نگاهی گذرا به پیشینه این محصول ارزشمند داشتهاند که از نظر خوانندگان عزیز میگذرد.
اشاره
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، از مراکز پیشرو در حوزه دادهپردازی و هوشمندسازی متون و منابع مربوط به علوم و معارف اسلامی است که تاکنون محصولات ارزشمندی را به جامعه علمی و پژوهشی تقدیم نموده و بار سنگین تحقیق و بازیابی محتواهای دینی و اسلامی را تا حدّ چشمگیری کاهش داده است. از جمله تولیدات فاخر این مرکز، عرضه نرمافزارهای مرتبط با دروس و علوم رایج در حوزههای علمیه است. به اذعان خود طلاب و اساتید حوزههای علمیه کشور، محصولات نور، مسیر دانش را هموار نموده و یاریرسانِ محقّقان در راه استخراج دقایق و نکات علوم و معارف اسلامی است. از این رو، بر آن شدیم در این نوشتار، به اختصار، محتوای علمی این محصولات کارآمد را معرّفی کنیم. امید است که مورد استفاده خوانندگان و علاقه مندان قرار گیرد.
- نویسنده: علی نعیم الدین خانی؛ این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
گزارش مراسم رونمایی نسخه جدید نرم افزارهای کتابخانه حکمت اسلامی، تاریخ ایران اسلامی و دانشنامه اخلاق اسلامی
در سی و دومین نمایشگاه سراسری کتاب تهران 8 اردیبهشت ماه 1398
در سی و دومین نمایشگاه سراسری کتاب تهران امسال، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به عرضه محصولات نرمافزاری خویش در حوزه علوم و معارف اسلامی پرداخت و از سه نرمافزار جدید به نامهای: کتابخانه حکمت اسلامی ـ نسخه 2، دانشنامه اخلاق اسلامی و تاریخ ایران اسلامی ـ نسخه 2، رونمایی کرد. در ابتداء این مراسم، ابتداء رئیس محترم مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، دکتر حمید شهریاری، نکات مهمی را درباره تحولات نوین در حوزه فضای مجازی بیان نمود که در این گزارش، تقدیم خوانندگان عزیز میشود.
- نویسنده: تهیه و تنظیم: علی نعیم الدین خانی
چکیده
در این نوشتار، فعّالیت های گروه علوم عقلی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، اعم از چگونگی تحلیل محتوا در معاجم موضوعی فلسفی و درختوارههای کلام اسلامی و نیز کتابخانههای حکمت اسلامی، کلام اسلامی و عرفان، همراه با معرّفی نرمافزارهای تولیدشده و نرم افزارهای در حال تولید، معرّفی میگردد.
- نویسنده: حمیدرضا شیرملکی؛ مدیر گروه علوم عقلی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
امکان سنجی هوشمندسازی علوم اسلامی
پیش نشست اوّل نخستین همایش هوش مصنوعی و علوم اسلامی؛ 29 فروردینماه سال 1398 ـ سالن اجتماعات مرکز نور؛ سخنران: دکتر بهروز مینایی و دکتر حمید شهریاری
سخنران پیش از نشست: دکتر بهروز مینایی
پیشینه بحث هوش مصنوعی
بسم الله الرحمن الرحیم. بنده به عنوان مقدّمه بر صحبت های آقای دکتر شهریاری که سخنران اصلی امروز هستند و نیز معرّفی پروژه «نجف» که مخفَّف عبارت «ناصر جامع فقیه» است، چند کلمهای را خدمت شما عزیزان عرض میکنم. این جلسه، پیشنشستی است برای یک نشست و همایش اصلی که قرار است در آبانماه سال جاری به منظور فرهنگسازی استفاده از هوش مصنوعی در علوم اسلامی، به خصوص در مسیر فقاهت و اجتهاد، برگزار شود.
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی از سال 1368 شمسی راهاندازی شد. اتفاقاً میخواستم عرض کنم که دانشکده مهندسی کامپیوتر دانشگاه علم و صنعت، مهرماه امسال سی سالگی خودش را جشن میگیرد و این موضوع، با سی سالگی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی همزمان شده است. بنده پروژه کارشناسی ارشد خود را در دانشگاه علم و صنعت گرفتم. ما جزء ورودیهای سال 1374ش بودیم. در سال 1376 توانستیم از پروژه خودمان که سیستم خِبرۀ رجال بود، دفاع کنیم. این پروژه، به عنوان یکی از سیستمهای مقدماتی بحث فقیهیار محسوب میشود. اینکه گفتم، در واقع، بیانگر سابقه این همایش است.
- نویسنده: تدوین: علی نعیم الدین خانی
گزارش نشست علمی نقد و بررسی نرم افزار درایة النور
ناقدان: حجّجالاسلام والمسلمین سرخهای و مسجدی؛ ارائه کنندگان: حجّج الاسلام و المسلمین صفایی و مقیمی
سخن نخست
در بیستودوم آذرماه سال جاری، نشستی علمی با همکاری مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی(نور) و انجمن علمی حدیث حوزه علمیه قم، در سالن اجتماعات نور برگزار گردید. در این نشست، محتوای علمی و قابلیتهای فنّی نرمافزار درایةالنور از سوی ناقدان و ارائهکنندگان، به نقد و بررسی گذاشته شد که در این گزارش، خلاصهای از آن ارائه میگردد.
اشاره
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، از جمله مراکز مهم و پیشرو در حوزه تولید محصولات دیجیتالیِ مربوط به علوم و معارف اسلامی است و بحمدالله، برای پژوهشگران و صاحبنظران، نامی آشناست. از جمله محورهایی که این مرکز در آن به تهیه و عرضه تولیداتی فاخر و کاربردی توفیق یافته، حوزه حدیث، معارف روایی، رجال و درایه است که بیشتر در قالب ویندوزی و وبی عرضه شده است. در این مقاله، کوشیدهایم بهاختصار به معرّفی نرمافزارها و وبگاههای مرتبط با متون، علوم و معارف حدیثی بپردازیم که مستقیماً از سوی مرکز نور ارائه شدهاند و از تولیدات اختصاصی آن به شمار میروند.
- نویسنده: به کوشش: علی نعیم الدین خانی؛ این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
چکیده
صرفنظر از ملاکهای مقبولیت حدیث نزد هر یک از فریقین، انتساب روایات به پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) و نیز در نزد اهلسنّت، مرویات صحابه و تابعان، ضروری مینماید. این مکتوبات پُرارزش، با تمامی مشترکات و تفاوتهای ساختاری و محتوایی، باید در کنار یکدیگر و در بستری واحد قرار گیرند تا پژوهشگران حدیثی بتوانند مطالعات گسترده تحقیقی و تطبیقی خویش را بهراحتی انجام دهند. این نوشتار، به بررسی ضرورتها، فایدهها و راهکارهای گردآوری احادیث فریقین در بستر دیجیتال و نیز پاسخگویی به شبهات و دیدگاههای مخالف پرداخته است.
- نویسنده: مرتضی اسدی*
چکیده
مفهوم «مراکز حدیثی» در علوم حدیث، مصادیق گوناگونی دارد. یکی از مصادیق آن، حوزههای جغرافیایی رخدادهای حدیثی و مصداق دیگر آن، مؤسسهها و سازمانهایی است که در زمینه حدیث فعّالیّت میکنند. در این نوشتار، معنای دوم قصد شده است. از این رو، مراکز و مؤسسههای حدیثی بهاجمال معرفی شده، فعّالیّتهایشان بهاختصار بیان خواهد گردید. سپس، به بررسی زمینههای استفاده از فنّاوریهای نوین اطّلاعاتی در علم حدیث میپردازیم و توصیههایی برای بهرهمندی مؤثّر از این فنون در زمینه مباحث گوناگون دانش حدیث عرضه خواهد شد.
- نویسنده: مصطفی علیمرادی*؛ این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
مقدمه
اِعرابگذارى اخبار و روایات، مبتنی بر اطّلاعاتى جامع و کامل از رجال، فقه الحدیث، اشتقاق، صرف، نحو، فنون بلاغت و سایر علوم حدیثى است و اِعراب کلمات، حامل اطّلاعات بسیار پُربهائى در زمینههاى یادشده است. پُرواضح است آنگاه که در سند و متن حدیث، دقت لازم شود و اِعراب صحیح روی واژگان قرار گیرد و در موارد مشکل و مشتبه، اِعراب اَصحّ انتخاب گردد، متن از لحاظ اطلاعات، بالنده و بارور خواهد شد.
اگر ناقلان حدیث در هر طبقه بر ضبط صحیح نامهاى رجال و متون دریافتی از ائمه هدى (علیهم السلام)، تحفّظ مینمودند و آن را نه فقط در أمالى، بلکه در کتابتها، مورد نظر قرار می دادند، گنجینه پُربهائى که امروز براى بازساخت آن، احتیاج به ساعتها تحقیق و مطالعه می باشد، از دست نمىرفت. بىشک، اقدام و امر امیرمؤمنان (علیه السلام) را برای ضبط و اِعرابگذارى ثقل اکبر که موجب تحفّظ قرآن گردید، باید از وجوه اعجاز و دلایل جاودانگى قرآن دانست.
در این راستا، به منظور بازساخت و احیاء انبوه اطلاعات در زمینه هاى فقه الروایه و حدیثشناسى، «مرکز تحقیقات کامپیوترى علوم اسلامى» اقدام به اِعرابگذارى متون روایى کرده است. این اقدام خجسته، علاوه بر فایده هاى علمى و تحقیقى، باعث جلوهگرى متون نورانى ائمه دین(ع) به صورت زیبا و دلانگیز نیز میشود. ناگفته نماند بسیارى از تحقیقات و زمینههاى استفاده از رایانه نیز با وجود اِعراب، کامل میگردد و این دلیلى دیگر براى اهمّیّت این هدف متعالى بوده است.
- نویسنده: علیرضا مسعودی* و سید مصطفی حسینی*
چکیده
بنیان فعّالیّت های مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، در طیّ سی سال که از راهاندازی آن میگذرد، بر ارائه متون دیجیتالی و پژوهش و فراوری منابع و متون اسلامی، با محوریت قرآن کریم و احادیث پیامبر و ائمه معصومان (علیهم السلام) شکل گرفته است. این فعّالیتها، همپای رشد فنّاوری اطّلاعات، در قالب دیجیتال و در سکوهای برخط و برونخط، به مخاطبان عرضه شده است. با توجّه به جایگاه و اهمّیّت حدیث در میان علوم اسلامی، بخش مهمی از فعّالیّتها و در نتیجه محصولات این مرکز، در زمینه حدیث و خدمت به حدیث اهلبیت (علیهم السلام) بوده است. در این نوشتار، ضمن بیان سیر تکاملی فعّالیتهای حدیثی مرکز نور، محصولات حدیثی آن معرّفی میگردد.
- نویسنده: علی اکبر کریمی میهن*
لغت نامه استاندارد نور؛ ویژگی ها و چشم اندازها
گفت و گو با مسیح توحیدی، مدیر گروه ادبیات متن کاوی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
اشاره
امروزه با توسعه و رشد فنّاوری اطّلاعات، ابزارهای گوناگونی در حوزه تحقیقات شکل گرفته و راه دستیابی به علوم و تولید دانش، هموارتر از گذشته گردیده است. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، از جمله مراکز پیشرو در زمینه دادهپردازی علوم اسلامی است که تولیدات فاخر و ارزشمندی را تقدیم جامعه علمی نموده است.
یکی از اموری که پیوسته پژوهشگران در روند تحقیق به آن نیاز داشته و دارند، دسترسی به لغتنامه و فرهنگ واژگان یا اصطلاحات است که آنان را در خصوص فهم آسان کلمات و درک بهتر معانی عبارات کتب یاری رساند.
نظر به اهمّیّت این بحث، در این شماره از فصلنامه، به حضور مدیر گروه ادبیات متنکاوی نور، جناب آقای مسیح توحیدی رسیدیم و کارهای علمی و فنّی صورت گرفته در این مرکز را در حوزه مربوط به لغت جویا شدیم؛ امید که مباحث مطرح شده در این گفت وگو برای خوانندگان و علاقه مندان عزیز قابل استفاده باشد.
- نویسنده: به کوشش: علی نعیم الدین خانی
اشاره
اهل بیت پیامبر گرامی اسلام (ص)، پیوسته مورد احترام و سفارش آن حضرت و سایر معصومان (ع) بوده اند. گفتههای پیامبر و امامان در این باره، در منابع حدیثی شیعه و سنّی گرد آمده است. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در جدیدترین محصول نرمافزاری خود، ارائه مهمترین منابع اهل سنّت درباره فضایل و مناقب اهلبیت (ع) را در دستور کار خود قرار داده و با واکاوی تعدادی از این منابع، درختوارهای از فضایل را تدوین نموده و در قالب یک نرمافزار با عنوان «دانشنامه فضایل اهلبیت(ع) در منابع اهل سنّت» ارائه نموده است. این برنامه میتواند بخشی از کارهای پژوهشی در این باره را توسعه بخشد و پژوهشگران را در گسترش فعّالیّتهای علمی و تحقیقاتی یاری رساند.
- نویسنده: احمد اکبری؛ این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
برگزاری مراسم رونمایی از محصولات نور، فرصتی است برای معرفی دستاوردها و توانمندیهای مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به جامعه هدف و مخاطبان نرمافزارها و تولیدات رقومی نور. این گونه آیینها، موجی فراگیر از تبلیغات چهرهبهچهره و محیطی ایجاد میکند که از تأثیرگذاری قابل توجهی برخوردار خواهد بود.
در همین راستا، مراسمی در روز پنج شنبه 12 مهر ماه سال جاری، با حضور اندیشمندان، فضلا، طلاب، دانشجویان و علاقهمندان به موضوع امامت و ولایت برگزار شد و از سه نرمافزار ارزشمند: تاریخ تشیع، فضایل اهلبیت(ع) در منابع اهلسنّت و نور الولایة نسخه 2 رونمایی گردید.
نخستین سخنران این مراسم، حجتالاسلام والمسلمین دکتر محمدحسین بهرامی، مدیر گروه حدیث مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی بود که به توضیح اهمیت و امکانات علمی و پژوهشی این سه محصول پرداخت. ایشان در ابتداء سخن، حدیث ولایت (بُنِیَ الإسلامُ عَلی خَمس...) را که در کتاب کافی ذکر شده، بیان نمود و اظهار داشت: خداوند را شاکر هستیم که موفق شدیم تا کنون تولیدات خوبی در زمینههای مختلف اسلامی از سوی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی ارائه شده است؛ امّا در این مراسم، محصولات مخصوص موضوع امامت و ولایت را که به همّت عزیزانمان در مرکز نور مهیا شده و به انجام رسیده، به جامعه عالمان و محقّقان عرضه میداریم و در این مجال، به معرّفی اجمالی این سه نرمافزار میپردازیم.
- نویسنده: به کوشش: علی نعیم الدین خانی