نگاهی به نرم‌افزار جامع اصول الفقه

پنج شنبه, 30 خرداد 1392 ساعت 15:02
این مورد را ارزیابی کنید
(1 رای)

مقدمه

اصول فقه، از جمله علوم آلی یا ابزاری است که وابستگی و ارتباط ژرفی با دانش فقه دارد. این علم، به معنای مجموعه قواعدی است که برای استنباط احکام شرعی فرعی بر اساس ادله آن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد و موضوع آن، ادله اربعه (كتاب، سنت، اجماع و عقل) با وصف دليل بودن می ‏باشد.

به اعتقاد برخی اصولیون، اولين كسانى كه در مورد علم اصول سخن گفتند و آن را پايه ‏گذارى كردند، امام باقر(ع) و امام صادق(ع) بودند كه قواعد اصولى را بر اصحاب خود املا نمودند. مجموعه اين قواعد را نیز برخى از علماى متأخر، در كتاب‌هایی مانند: «الأصول الأصليه» و «الفصول المهمّه فى أصول الأئمّه» جمع‏ آورى كرده‏ اند.

علم اصول، در شمار مهم‏ترين علوم اسلامى است كه جايگاه آن بر پژوهشگران، خاصه دانشجويان فقه و حقوق، روشن است؛ چه این‌که امروزه دستيابى به احكام شريعت، بدون این دانش بنیادین امکان‌پذیر نیست و فهم آن، از ارزش و اهميت ويژه‏اى برخوردار است.

در همین راستا، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، بنا بر رسالت و وظیفه دیرینه خود در جهت داده‌پردازی و مدیریت اطلاعات منابع اسلامی، اقدام به جمع‌آوری آثار اصولی علمای نامدار شیعه کرده است تا راه وصول به مطالب ناب اصولی را هموار ساخته و در مسیر احیای میراث دانشمندان اصولی، قدمی هر چند کوچک بردارد.

 این مرکز، تاکنون در راستای ارائه مباحث اصولی، در موارد ذیل، پژوهش‌هایی را در قالب نرم‌افزار تولید کرده یا در دست تحقیق دارد:

  • ـ معجم موضوعی رسائل و کفایه، تولید شده در ضمن نرم‌افزار نور الفقاهه؛
  • ـ درختواره اصول که مراحل پایانی پژوهش خود را طی می‌کند؛
  • ـ مجموعه آثار آخوند خراسانی(ره) و مجموعه آثار شیخ انصاری(ره) که تولید و انتشار یافته‌اند؛
  • ـ کتابخانه اصول فقه که در سال 1379 شمسی با محتوا و قابلیت‌هایی ارزنده به جامعه علمی تقدیم شد. متن کامل 75 عنوان کتاب در زمینه اصول فقه در 176 جلد از 51 نویسنده معتبر، پیوند شرح و متن و نیز ارائه اصطلاحات اصولی بر اساس کتاب اصطلاحات الأصول آیت‌الله مشکینی(ره) به همراه کتاب‌شناسی و مــؤلف‌شناسی متون برنامه، از جمله امکانات این معجم لفظی است.

اما اینک به یاری خداوند رحمان، نسخه جدید کتابخانه اصول با عنوان «جامع اصول الفقه» با محتوا، قابلیت‌ها و ویژگی‌های قابل توجه تولید و عرضه شده است تا به گونه‌ای شایسته‌تر، پاسخگوی نیاز کاربران در پژوهش‌های اصولی و فقهی باشد.

محتوای برنامه

در این نرم‌افزار، متن کامل 410 عنوان کتاب به زبان فارسی و عربی در 914 جلد از 240 مؤلف در موضوع اصول فقه، در دسترس کاربران و محققان گرامی قرار گرفته است. از این میان، می‌توان به: 58 شرح معتبر بر کتاب های اصولي، 12 عنوان اصطلاح‌نامه فقهي و اصولي، 40 عنوان كتابِ «چاپ سنگي» به همراه امكان نمايش تصوير متن اصلي، اشاره کرد.

در قسمت «نمایش»، متن کامل تمام کتب برنامه به همراه امکانات متنوع تحقیقاتی قابل دستیابی است که از آن جمله می‌توان به: فهرست درختی متون، فهرست گزینشی مشتمل بر عناوین سرفصل و ابواب کتب، امکان دسترسی به متن چند کتاب در کنار یکدیگر (چند سندی)، استفاده از ابزارهای متعدد پژوهش در متن مانند: نمایه‌زنی، حاشیه‌نویسی، علامت‌گذاری و رنگی کردن، بزرگنمایی صفحه نمایش متن و نیز مقایسه دو متن مختلف از یک یا دو کتاب با یکدیگر، اشاره کرد.

قابلیت‌های برنامه

کتاب‌های اصولی این نرم‌افزار، در گروه های متنوعی دسته‌بندی شده است که عبارت‌اند از: اصولی، فقهی و اصولی، تاریخچه (همه کتب، اجتهاد، اصول فقه، فقه)، متون و تلخیص‌ها، متون و ترجمه‌ها، متون و تعلیقه‌ها و شروح و حواشی، تقریرات و محاضرات، متون تصویردار، زبان (فارسی، عربی، فارسی ـ عربی)، موضوع. بدیهی است که این دسته‌بندی‌ها، کمک شایانی به پژوهشگران حوزه فقه و اصول در دستیابی به مطالب دلخواه و بازیابی اطلاعات مورد نیازشان خواهد نمود.

آنچه بر گستره بهره‌مندی از برنامه افزوده است، قابلیت دسته‌بندی موضوعی کتب است. موضوعات مذکور، بدین شرح است: مبادی، مباحث الفاظ، امارات و حجج، قیاس، استحسان، مصالح مرسله، سد و فتح ذرایع، اصول عملیه، تسامح در ادله سنن، قواعد، تعارض ادله و امارات، اجتهاد و تقلید.

از دیگر امکانات تحقیقاتی برنامه، قابلیت چند سندى در بخش نمايش و جستجو، گروه بندی چند سطحی در قسمت دامنه کتب، امكان محدود كردن فهرست‌هاي درختي و گزينشي در قسمت نمايش و جستجو، و نمايش يا عدم نمايش اِعراب و سرصفحه است که هر یک به نوبه خود کاربر را در مسیر پژوهش آسان در متون اصولی یاری می‌رساند.

در نرم‌افزار جدید اصول فقه، کتب مهم مربوط به: قواعد اصولی و فقهی، اجتهاد و تقلید، اصطلاحات و معاجم، تاریخ علم اصول و همچنین کتاب‌های فقهی که به ‌صورت ضمنی به مباحث اصول پرداخته، به این مجموعه افزوده شده است. علاوه بر این، مجموعاً بیش از 58 شرح معتبر بر کتاب‌هایی مانند: معالم الدین، هدایه المسترشدین، الفصول الغرویه، قوانین الاصول، فوائد الاصول، فرائد الاصول، کفایه الاصول، درر الفوائد، اصول فقه مرحوم مظفر(ره)، حلقات شهید صدر(ره) و اصول الاستنباط، در این کتابخانه دیجیتالی قابل دستیابی است.

به طور کلی، قابليت‏هايى كه به نسخه جدید این نرم‌افزار اضافه شده، عبارت‌اند از:

  1. امكان دسترسی همزمان به متن چند کتاب در قسمت نمايش و جستجو (چند سندی)؛
  2. تغيير اندازه صفحه نمايش در نمايشگرهاى مختلف؛
  3. انتقال متن یا فهرست انتخابی از برنامه به ویرایشگرهای فارسی مانند MS-Word؛
  4. نمايش همزمان متن، ترجمه‏ و شرح مرتبط با آن: یکی از بخش‌های مهم این نرم‌افزار، قسمت «کتب مرتبط» است که محقق در آن می‌تواند به متن اصلی کتاب و ترجمه یا شروح مربوط به آن، در یک صفحه دست یابد و حوزه پژوهش خود را به شکل گسترده‌تری سامان‌دهی کند؛
  5. جستجو از طريق ريشه كلمات که برای محققان بسیار کاربردی است؛
  6. گروه‌بندی چندسطحی و موضوعی در دامنه کتب؛
  7. ساده‏سازى محيط جستجو: در قسمت «جستجو» می‌توان به کاوش ساده و پیشرفته در متن و فهرست کتب پرداخت و از امکاناتی چون: محدود کردن دامنه محتوایی برنامه، ابزارهای جستجوی پیشرفته و گروه‌بندی پاسخ‌های ارائه‌شده بهره برد و نتایج دقیق‌تر و مرتبط‌تری را یافت؛
  8. استفاده از فهرست گزينشى براى جستجوى سريع در عناوين فهرست كتب، مشتمل بر بیش از 16400 عنوان باب و سرفصل؛
  •    * جستجوى برخط (Find) در قسمت‏هاى مختلف برنامه؛
       * قابلیت نمايش يا عدم نمايش اِعراب و سرصفحه؛
       * افزايش قابل توجه كتاب‌هاى لغت و فرهنگ‌نامه در برنامه: گفتنی است که در این کتابخانه دیجیتالی، متن کامل 10 دوره                    لغت‌نامه عربی و فارسی در 62 جلد و نیز 12 عنوان فرهنگ‌نامه اصولی و فقهی به زبان فارسی و عربی ارائه شده است.

جامع اصول الفقه در یک نگاه

  • * متن 410 عنوان کتاب به زبان فارسی و عربی در 914 جلد از 240 مؤلف در موضوع اصول فقه، از جمله مشتمل بر: 58 شرح معتبر بر کتاب های اصولي، 12 عنوان اصطلاح‌نامه فقهي و اصولي، 40 عنوان كتابِ «چاپ سنگي» به همراه امكان نمايش تصوير متن اصلي؛

  • * دسته بندی کتب در گروه های: اصولی، فقهی و اصولی، تاریخچه (همه کتب، اجتهاد، اصول فقه، فقه)، متون و تلخیص‌ها، متون و ترجمه‌ها، متون و تعلیقه‌ها و شروح و حواشی، تقریرات و محاضرات، متون تصویردار، زبان (فارسی، عربی، فارسی ـ عربی)، موضوع؛

  • * دسته بندی موضوعی کتب، به صورت: مبادی، مباحث الفاظ، امارات و حجج، قیاس، استحسان، مصالح مرسله، سد و فتح ذرایع، اصول عملیه، تسامح در ادله سنن، قواعد، تعارض ادله و امارات، اجتهاد و تقلید؛

  • * ارائه قابليت‏هاي ویژه ای چون: چند سندى در بخش نمايش و جستجو، گروه بندی چند سطحی در قسمت دامنه کتب، امكان محدود كردن فهرست‌هاي درختي و گزينشي در قسمت نمايش و جستجو، نمايش يا عدم نمايش اِعراب و سرصفحه؛

  • * متن کامل قرآن کریم با ترجمه فارسی با قابلیت جستجو در آیات از طریق ریشه و مشتق؛

  • * عرضه اطلاعات ارزشمند درباره کتب و مؤلفان برنامه.

اطلاعات تکميلي

  • تاریخ انتشار نسخه چاپی: یکشنبه, 26 خرداد 1392
  • صفحه در فصلنامه: صفحه 30
  • شماره فصلنامه: فصلنامه شماره 42
بازدید 46639 بار
شما اينجا هستيد:خانه آرشیو فصلنامه فصلنامه شماره 42 (بهار 1392) نگاهی به نرم‌افزار جامع اصول الفقه