ویژگی های وبلاگ دینی
یکی از رویکردهای مثبت و تأثیرگذار در عرصه وبلاگ نویسی، اهتمام به بیان مفاهیم دینی و ارائه فعالیت های مذهبی است. وبلاگ نویسان بسیاری به این امر پرداخته اند و تمام یا بخشی از وبلاگ خود را به موضوعات دینی اختصاص داده اند؛ چنان که وبلاگ هایی که به مجامع، هیئت ها و دسته های دینی و مذهبی وابستگی دارند، مواضع مذهبی و گزارش فعالیت های خود را پوشش می دهند.
وبلاگ های دینی فارسی، معمولاً به مذهب شیعه مربوط می شوند و وبلاگ های دیگر مذاهب اسلامی و وبلاگ های اقلیت های دینی، درصد ناچیزی از آن را شامل می شوند. نام گذاری وبلاگ های دینی هم غالباً برگرفته از محتوای دینی خود وبلاگ هاست که غالباً به موضوعاتی چون قرآن کریم، اهل بیت)ع)، فقه و اصول و تشریح مبانی مذهب می پردازند.
نکته قابل بحث، در تعریف وبلاگ های دینی نهفته است. به راستی کدام وبلاگ ها را می توان وبلاگ دینی نام نهاد؟ آیا صرف ظاهر مذهبی وبلاگ و یا محتوای آن، آن را در زمره وبلاگ های دینی جای می دهد؟ یا اینکه آیا هر وبلاگی که نویسنده آن متشرّع و اهل دین باشد، وبلاگ دینی است، هر چند که تماماً به بحث دین نپردازد؟ زبان ارائه و نحوه بیان وبلاگ های دینی چگونه است؟ با توجه به حساسیت در صداقت و اصالت بیان و ارائه محتوای دینی، اعتمادپذیری به وبلاگ ها چگونه است؟
برای رسیدن به تعریفی جامع از وبلاگ دینی، بهتر است، به نکاتی چند اشاره کنیم. برخی از وبلاگ هایی که در ابتدای امر و پیش از تعریف واقعی از وبلاگ دینی در این دسته قرار می گیرند، تنها نام وبلاگ خود را مرتبط با مفاهیم دینی انتخاب کرده اند و محتوای آنها ارتباط چندانی با مفاهیم دینی ندارد. برخی دیگر نیز از نام هایی دیگر برای وبلاگ خود استفاده کرده، و بخشی از موضوعات مختلف وبلاگ خویش را به بیان مفاهیم و مطالب دینی اختصاص داده اند. برخی وبلاگ ها، اصولاً از هیچ محتوای دینی برخوردار نیستند و به موضوعات دیگر می پردازند، لکن ویژگی بارز نویسنده آن، پایبندی به احکام دینی است.
بعضی نیز به تناسب ایام و رویدادهای مذهبی یادداشت و یا مطلبی دینی را عرضه نموده اند.
در عین حال، وبلاگ های دیگری هم هستند که چه در نام گذاری، چه در انتخاب و درج محتوا و چه در ظاهر و قالب وبلاگ، دارای ویژگی ها و نشانه هایی هستند که شیوه و منش اداره وبلاگ را صرفاً در حوزه مطالب و موضوعات دینی نشان می دهند. تاکنون در حوزه وبلاگ نویسی، هیچ تعریف مشخصی برای هیچ کدام از دسته بندی های موضوعی وبلاگ ها ارائه نشده و شناسایی و دسته بندی وبلاگ ها، کاملاً سلیقه ای صورت گرفته است.
اما می توان وبلاگ دینی را وبلاگی دانست که تماماً و بخش عمده ای از فعالیت خود را به دین و مفاهیم دینی اختصاص می دهد.
علاوه بر محتوا، قالب و گرافیک وبلاگ هم نشان دهنده منش دینی و مذهبی آن است. همچنین می توان مشخصاتی دیگر نظیر برخورداری از زبان سلیس و روان برای بیان مفاهیم و ارجاعات به منابع دینی دیگر را از مشخصّه های یک وبلاگ دینی موفّق دانست.
رویکردهای وبلاگ دینی
چنان که ذکر شد، بیشتر وبلاگ های دینی فارسی، درباره موضوعات مربوط به قرآن کریم، اهل بیت (ع)، فقه و اصول و تشریح مبانی شریعت و مذهب می نویسند؛ به عنوان نمونه، تفسیر و معارف قرآن کریم، بیان شأن نزول آیات و سور، داستان های قرآنی و علوم قرآنی از روی کردهای مهم وبلاگ های قرآنی است. از میان وبلاگ هایی که به بیان زندگی اهل بیت(ع) و سیره و حدیث آنان اختصاص دارد، وبلاگ هایی که در مورد وجود مبارک حضرت ولی عصر (عج) و مسئله انتظار می نویسند، چشم گیر و پررونق هستند. وبلاگ هایی را نیز که به صورت تخصّصی به اصول شریعت، مذهب و فقه می پردازند، غالباً اساتید حوزه علمیه و یا طلاّب جوان مدارس اسلامی و دانشجویان رشته های معارف و الهیات مدیریت می کنند.
از این رو، وبلاگ های دینی، عرصه و مجال تازه ای برای بیان همه مفاهیم گسترده دینی و تبلیغ شعائر و آموزه های دین به شمار می آیند. گفتنی است که برخی از پایگاه های ارائه کننده وبلاگ، دسته بندی های خود را در صفحه آغازین پایگاه ارائه کرده اند که با انتخاب دسته ای که مذهبی یا دینی نام نهاده شده، می توان به فهرست وبلاگ های دینی آن پایگاه دست یافت.
بهره گیری از وبلاگ در بیان مفاهیم دینی
وبلاگ ابزاری مناسب برای انتقال مفاهیم دینی به مخاطب می باشد و از آنجا که فنّاوری عصر جدید گذشته از فوایدش، عوارضی چون فراموشی و دور شدن از برخی جنبه های معنوی زندگی و دین را بر مردم تحمیل کرده است. لزوم استفاده هوشمندانه و صحیح از وبلاگ به عنوان یکی از مظاهر فنّاوری اجتناب ناپذیر می شود.
اینترنت و وبلاگ، رسانه های مدرن و خوش آب و رنگی هستند که افکار مخاطب را به گونه مطلوبی به سوی خود معطوف می کنند. یکی از مهم ترین جنبه های آموزش، بهره گرفتن از همین جلوه ها و مظاهر زیبا و جذّاب در امر آموزشی است. به این ترتیب، نکات دیگری همچون قالب ظاهری و ملاحظات فنّی و برنامه نویسی محیط وبلاگ نیز اهمیت پیدا می کند که به آن نیز اشاره ای خواهم کرد.
وبلاگ های دینی که امروزه بر روی اینترنت ارائه می شوند، بیشتر از آنکه بیانگر مفاهیم و علوم دینی باشند، نشانگر احساسات مذهبی نویسندگان آن هستند. برداشت ها و زمینه های ذهنی که افراد از آموزه های دین و یا زندگانی و سیره ائمّه اطهار (ع) دارند، بخش مهمّی از وبلاگ های دینی را تشکیل می دهند؛ برای مثال، در مناسبت های مذهبی، چه ایام عید و چه عزا، به بیان مطالبی درباره آن پرداخته و از تصویر و نوای مرتبط نیز استفاده می کنند.
برخی وبلاگ ها نیز به موضوع مهدویت و مسئله انتظار می پردازند و گاهی اوقات با زبانی کاملاً ادبی و یا برآمده از احساسات قلبی با حضرت مهدی(عج) سخن می گویند بعضی دیگر نیز واگویه های خویش با خداوند را دستمایه وبلاگ خود قرار داده، با بیانی با خداوند به راز و نیاز می نشینند و یا با تأثیرپذیری از مناجات نامه ها و الهی نامه های بزرگان، به همان سبک و سیاق وبلاگ نویسی می نمایند؛ چنان برخی از این دست وبلاگ نویسان در بین نوشته های خود به نکات فلسفی و عرفانی نیز اشاره کرده اند.
البته، وبلاگ های تخصّصی دینی را بیشتر طلاّب علوم دینی، دانشجویان رشته های معارف و الهیات و یا علاقمندانی که در کنار تخصّص اصلی خود به علوم و معارف دینی می پردازند، مدیریت می کنند. بدون شک، نامدارترین این نوع وبلاگ ها، وبلاگ »منبرنت» است که به وسیله یکی از طلاّب جوان اداره می شود.
گفتنی است که برخی وبلاگ های طلاب دینی به منظور جمع آوری سؤالات و شبهه های مخاطبان و پاسخ گویی به آنها تأسیس شده اند.
شمار دیگری از وبلاگ های دینی، بعضی از مسائل مبتلا به جوانان، مانند ازدواج مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. این قبیل وبلاگ ها، سعی دارند تا به بهترین وجه، کارکرد و نقش پررنگ و تأثیرگذار دین را در شئون مختلف زندگی ارائه و معرّفی نمایند.
اجتماع وبلاگ های دینی
در میان وبلاگ های فارسی، وبلاگ های دینی، بیش از همه به تشکیل تجمّعات و هیئت های وبلاگی و اینترنتی همّت گمارده اند. به طور معمول، آشنایی وبلاگ نویسان در هر حوزه، ابتدا از طریق همان وبلاگ شکل می گیرد. سپس این رابطه از طریق درج لینک به وبلاگ های همدیگر و بخش نظرات، محکم تر شده و رفته رفته با فراخوان های دوستانه و قرارهای به اصطلاح وبلاگی شکل محکم تری به خود می گیرد. گروه های وبلاگی معمولاً هر یک ماه یک بار، با هم قرار دارند و گاه قرار خود را در مزار شهدا، گاه در حسینیه و مسجد، گاه در شب های جمعه و در مجلس دعای کمیل و گاه به مناسبت ایام در مجالس مذهبی ترتیب می دهند. حتّی در برخی فرصت ها، سفرهای زیارتی به مشهد و یا قم نیز تشکیل می دهند.
یکی از بزرگ ترین و فعّال ترین گروه های دینی و فرهنگی، گروه «رهپویان وصال» در شیراز است. اگر چه تشکیل این گروه و آغاز به کار آن نه در فضای سایبر، بلکه در دنیای واقعی بوده است، اما در حال حاضر، بسیاری از فعالیت های تبلیغی گسترده خود را بر روی اینترنت انجام می دهند. این گروه موفّق، با استفاده بجا و هوشمندانه از امکانات اینترنتی، زیر نظر حجة الاسلام انجوی نژاد (مسئول گروه) نمونه خوبی از تجمعّات مذهبی را شکل داده اند.
پایگاه اطلاع رسانی «هیئت» نیز که برای معرفی هیئت های مذهبی سراسر کشور تأسیس شده، اخیراً با در اختیار گذاشتن امکانات وبلاگ به هیئت های مذهبی، عملاً تجمعی از وبلاگ های مذهبی هیئت های سراسر کشور را فراهم آورده است.
شابان توجه است که تشکیل چنین تجمعاتی، برای رشد و افزایش سطح محتوایی و شکلی وبلاگ های دینی، بسیار مؤثر و کارساز است. در این تجمّعات، افراد با شخصیت های فرهیخته علمی و مذهبی آشنا می شوند و همین آشنایی، زمینه را برای انتقال معلومات دینی، نقد افکار و آرا و تبلیغ بیشتر برای وبلاگ ها، فراهم و مساعد می کند. از سویی دیگر، ایجاد پایگاه هایی برای وبلاگ های دینی با در نظر گرفتن رویکردهای آنان و نیز نظارت و راهنمایی مستمر به وسیله متخصّصان و صاحب نظران دینی و مذهبی، می تواند از بروز و ارائه اطلاعات غلط و تحریف شده در وبلاگ ها جلوگیری کند و مانع انتشار هر گونه شبهه و مطالب نادرست شوند.
اصالت و صداقت در وبلاگ دینی
همان طور که گفتیم، وبلاگ ها در محیط اینترنت تولید محتوا می کنند؛ محتوایی که می تواند درست، غلط و یا شبهه ناک باشد. حال، این سؤال مطرح است که برای تشخیص اصالت و درستی محتوای در دسترس، چه ملاک هایی را باید درنظر گرفت؟ به عبارت دیگر، آیا اعتماد به مطالب وبلاگ ها کار درستی است؟ آیا همه کاربران قادر به تشخیص اصالت و درستی مطلب ارائه شده هستند؟ و یا برای جلوگیری از انحرافات احتمالی و بحث های شبهه انگیز و تحریفات دینی، چه راهکارهایی باید اندیشید؟
در پاسخ باید گفت که این مسئله فقط مختص به وبلاگ های دینی نیست و شامل مطالب ارائه شده در دسته بندی های دیگر وبلاگ ها نیز می شود. برخی بر این عقیده اند که نظارت بر وبلاگ ها و محتوای تولیدی آنها از سوی مراکزی چون حوزه علمیه قم، می تواند راهکار مناسبی برای حفظ اصالت و صداقت محتوای وبلاگ ها باشد. امّا باید توجّه داشت که تعداد زیاد وبلاگ های دینی که روز به روز بر تعداد آنها افزوده می گردد، عملاً این راهکار را ناکارآمد می نماید.
به نظر می رسد، بهترین و عملی ترین راه برای خواننده ای که قصد بهره گرفتن جدّی از محتوای وبلاگ ها را دارد، این باشد که تنها به مطالب ارائه شده در وبلاگ بسنده نکند و به منابع دیگر هم رجوع کند.
وبلاگ های دینی از منظر ساختارشناسی
شکل و ظاهر وبلاگ، در جذب خواننده و تأثرگذاری در او به لحاظ روانی بسیار مؤثّر است. در بسیاری از وبلاگ های دینی مشاهده می شود که متأسفانه، با وجود برخورداری از محتوای خوب و ارزشمند، ساختار مناسب و خوبی ندارند و همین مسئله موجب شده که وبلاگ مزبور با همه شایستگی اش، در جذب مخاطب ناکام بماند.
در طراحی قالب های وبلاگ، در کنار حفظ سادگی، باید اصول زیبایی نیز رعایت شود. البته باید حجم بارگذاری صفحه بر روی سیستم خواننده نیز مورد توجه قرار گیرد و وبلاگ به حدّی سنگین نباشد که خواننده پیش از دریافت کامل صفحه و مطالعه آن، آن را رها کند. غالباً مشاهده می شود که وبلاگ نویسان دینی از نواهای مذهبی فراوانی استفاده می برند، بی آنکه به این نکته توجّه داشته باشند که حجم بالای این فایل های صوتی، باعث سنگینی صفحه شده و خواننده را در خصوص دریافت صفحه وبلاگ، با مشکل مواجه می کند. برای رفع این مشکل می توان، از فایل هایی که حجم پایین ترین دارند، استفاده کرد و یا از فرمت هایی استفاده شود نمود هم زمان با دریافت، پخش هم می شوند؛ یعنی فرمت های Streaming ، نظیر: wma, ram, ra, rm.
یکی از بهترین پیشنهادها برای طراحی قالب های زیبا، ساده و کم حجم، آن است که مراکز مذهبی، به عنوان یک خدمت رایگان و یا با دریافت هزینه ای اندک، قالب مورد نیاز وبلاگ نویسان را تأمین کنند؛ چنان که پایگاه «هیئت » در ایام محرم سال گذشته، قالب های عزاداری زیبایی را برای استفاده وبلاگ نویسان در وبلاگ های خود ارائه کرد. در عین حال، توصیه نگارنده، به تفاوت داشتن و منحصر به فرد بودن قالب وبلاگ است؛ به بیان دیگر، بهتر است وبلاگ نویسان از قالب های مشابه کمتری استفاده کنند.
از سوی دیگر، امروزه استفاده از امکانات بی نظیر و سودمند وبلاگ نویسی، اهمیت فراوانی دارد که کمتر مورد توجه وبلاگ نویسان مذهبی قرار می گیرد. امکانات گسترده ای نظیر: سیستم های مدیریت محتوای پیشرفته، سیستم های بایگانی و مدیریت لینک و دسته بندی، غالباً بر روی سرویس های رایگان عرضه نمی شوند و لازم است وبلاگ نویس، با پرداخت هزینه های جزئی، به ثبت دامنه اقدام نماید و مقداری از فضای ایتنرنتی را برای خود اجاره کند. این امر علاوه بر اینکه وی را نسبت به هدف و کار خود جدّی و مصمّم نشان می دهد، به لحاظ روانی باعث می شود که مخاطب به بهره گیری بیشتر و بهتر از وبلاگ ترغیب شود. در حال حاضر، برخی از وبلاگ نویسان مذهبی، اهمیت و ضرورت این امر را درک کرده، اقدام به ثبت دامنه های اینترنتی شخصی کرده اند و دیگر با خدمات رایگان ارائه کننده خدمات وبلاگ، خداحافظی نموده اند.
حمایت از وبلاگ نویسی دینی
از نکاتی که در عرصه وبلاگ نویسی دینی باید مورد توجه قرار گیرد، حمایت و تشویق وبلاگ نویسی دینی و وبلاگ نویسان در این عرصه است. باید مراکز فرهنگی و عقیدتی جامعه، با اتّحاد برنامه های تشویقی و حمایتی، از موج نوین وبلاگ نویسی دینی، حمایت و پیشتیبانی کنند؛ چنان برگزاری همایش ها، انتخاب وبلاگ های برتر، اعطای جایزه و نشان به وبلاگ نویسان برجسته و حمایت های مادّی در عرصه وبلاگ نویسی، می تواند گام ارزشمند و مؤثری در پیشبرد اهداف وبلاگ های دینی و گسترش و انتقال مفاهیم دینی در جامعه به شمار آید.
البته تاکنون، یک بار در این عرصه داوری شده و وبلاگ های قرآنی مورد تشویق قرار گرفته اند. نگارنده که پیش از این در وبلاگ خود، به مباحث قرآنی، خصوصاً تفسیر قرآن کریم می پرداخت، در یازدهمین نمایشگاه قرآن کریم در ماه رمضان، علاوه بر دریافت جایزه ای ارزشمند از وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی، به جهت پرداختن به قرآن کریم در وبلاگ، تقدیرنامه دریافت کرده است.
بدیهی است که چنین حمایت ها و تقدیرهایی، وبلاگ نویسان دینی را به حضور در این عرصه دلگرم نموده، آنان را در تولید و عرضه محتوای دینی غنی و مناسب بر روی اینترنت، تشویق می کند.
پی نوشت: