اشاره

نیمه دوم مهرماه سال جاری، شاهد برگزاری نخستین همایش ملّی علوم اسلامی و انسانی دیجیتال به همّت مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و مشارکت دانشگاه‌ها، نهادها، مراکز و مؤسّسات علمی و تحقیقاتی کشور خواهیم بود. در همین راستا، گفت‌وگویی را با رئیس پژوهشکده علوم اسلامی و انسانی دیجیتال نور و دبیر اجرائی این همایش ملّی آماده نموده‌ایم که از نظر شما خوانندگان محترم می‌گذرد.

در این گفت‌وگو به بیان موضوعات مهمی همچون: ضرورت تأسیس پژوهشکده نور، هدف از برگزاری همایش، سطح مشارکت مراکز و مؤسّسات علمی و پژوهشی کشور، زمان برگزاری همایش و نیز محورها و موضوعات اصلی همایش ملّی علوم اسلامی و انسانی دیجیتال، پرداخته شده است که امید است مورد استفاده علاقه‌مندان قرار گیرد.

اشاره

با همّت مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، نخستین نشست از سلسله نشست‌های «نهج‌البلاغه‌پژوهی دیجیتال»، روز جمعه هفدهم اسفندماه 1403 در نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم برگزار شد. این جلسه، با موضوع «نهج‌البلاغه و پژوهش در دنیای دیجیتال» و گفت‌وگو با حجّت‌الاسلام والمسلمین سید محمد طباطبایی یزدی، استاد حوزه علمیه و پژوهشگر نهج‌البلاغه شکل گرفت. آنچه در ذیل می‌آید، مهمّ‌ترین مباحث مطرح‌شده در این نشست و گفت‌وگوی اختصاصی با ایشان است که امیدواریم مورد استفاده خوانندگان عزیز قرار گیرد.

اشاره

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، دومین نشست از سلسله نشست‌های نهج‌البلاغه‌پژوهی دیجیتال را در نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم برگزار نمود. این جلسه، با موضوع «رابطه قرآن و نهج‌البلاغه» و سخنرانی دکتر مجید معارف، استاد گروه قرآن و عضو هیأت علمی دانشکده الهیات دانشگاه تهران انجام شد.

آنچه در این نوشتار ارائه شده، خلاصه‌ای است از مهمّ‌ترین مطالب مطرح‌شده و نیز گفت‌وگوی صورت‌گرفته در حاشیه این نشست که امیدواریم برای خوانندگان و علاقه‌مندان گرامی مفید و قابل استفاده باشد.

اشاره

به کوشش مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، سومین نشست از سلسله نشست‌های نهج‌البلاغه‌پژوهی دیجیتال در نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم برگزار شد. این جلسه، با موضوع «ابزارهای دیجیتال و پژوهش‌های علوی» و سخنرانی استاد دکتر مهدی مجتهدی، معاون کتابخانه تخصّصی امیرمؤمنان علی (ع) مشهد و عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد انجام گرفت.

آنچه در این نوشتار ارائه شده، خلاصه‌ای است از مهمّ‌ترین مطالب مطرح‌شده و نیز گفت‌وگوی صورت‌گرفته در حاشیه این نشست با ایشان که امیدواریم برای خوانندگان و علاقه‌مندان گرامی قابل استفاده باشد.

اشاره

به کوشش مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، چهارمین نشست از سلسله نشست‌های نهج‌البلاغه‌پژوهی دیجیتال در نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم برگزار شد. این جلسه، با موضوع «ظرفیت‌های فنّاوری دیجیتال و فهم نهج‌البلاغه» و سخنرانی حجّت الاسلام والمسلمین استاد عبدالهادی مسعودی، رئیس دانشگاه قرآن و حدیث و استاد گروه نهج‌البلاغه انجام گرفت.

آنچه در این نوشتار ارائه گردیده، خلاصه‌ای از مهمّ‌ترین مطالب مطرح‌شده و نیز گفت‌وگوی صورت‌گرفته با ایشان در حاشیه این نشست است که امیدواریم برای خوانندگان و علاقه‌مندان گرامی مفید باشد.

اشاره

به همّت مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، پنجمین نشست از سلسله نشست‌های نهج‌البلاغه‌پژوهی دیجیتال در نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم برگزار شد. این جلسه، با موضوع «فنّاوری دیجیتال و ارتقاء پژوهش‌های نهج‌البلاغه» و سخنرانی حجّت‌الاسلام والمسلمین استاد احمد غلامعلی، عضو هیأت علمی دانشگاه قرآن و حدیث و معاون پژوهشی پژوهشکده علم و معارف حدیث دارالحدیث انجام گرفت.

آنچه در این نوشتار می‌خوانید، خلاصه‌ای از مهمّ‌ترین مطالب مطرح‌شده و نیز گفت‌وگوی صورت‌گرفته با ایشان در حاشیه این نشست است که امیدواریم برای خوانندگان و علاقه‌مندان گرامی قابل استفاده باشد.

اشاره

به همّت مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، ششمین نشست از سلسله نشست‌های نهج‌البلاغه‌پژوهی دیجیتال در نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم برگزار شد. این جلسه، با موضوع «شناسنامه دیجیتال حدیث» و سخنرانی حجّت‌الاسلام والمسلمین استاد سید محمدکاظم طباطبایی، عضو هیأت علمی و استادیار گروه نهج‌البلاغه و رئیس پژوهشکده علوم و معارف حدیث پژوهشگاه قرآن و حدیث انجام گرفت.

آنچه در این نوشتار می‌خوانید، خلاصه‌ای از مهمّ‌ترین مطالب مطرح‌شده و نیز گفت‌وگوی صورت‌گرفته با ایشان در حاشیه این نشست است که امیدواریم برای خوانندگان و علاقه‌مندان گرامی قابل استفاده باشد.

سخن نخست

خورشید پرفروغِ عدالت و دانش، امیرمؤمنان علی (ع)، همواره کانون تأمّلات عمیق پژوهشگران و اندیشمندان بوده است. این شخصیت بی‌بدیل و جامع کمالات، در ساحت‌های گوناگون فردی، اجتماعی، علمی و معنوی، همچون مشعل فروزان هدایت، راهنمای بشریت به سوی قله‌های رفیع انسانیت بوده است. گنجینه گران‌بهای روایات، سرشار از تأکید بر فضایل منحصربه‌فرد آن حضرت است و از دیرباز تا کنون، قلم‌ها در وصف منقبت او به رقص درآمده و طومارها به مدح او آراسته شده است.

یکی از بارزترین جلوه‌های این شخصیت تابناک، دریای بیکران علم الهی اوست. پیامبر رحمت (ص) در حدیث شریف «أنا مدینة العلم وعلی بابها فمن أراد العلم فلیأت الباب» (1)، حضرت علی (ع) را به مثابه دروازه شهر علم خویش معرّفی نموده است. این حدیث متواتر که در منابع معتبر شیعه و اهل‌سنّت نقل شده، گواهی روشن بر اشراف کامل آن حضرت بر معارف وحیانی و علوم الهی است. پژوهش‌های متعدّد عالمان حدیث، بر صحّت سند و دلالت این حدیث نورانی، مهر تأیید زده‌اند.

میراث علمی امیر مؤمنان (ع)، نه تنها در زمان حیات ایشان، بلکه در طول تاریخ اسلام، همواره مورد توجّه و استناد علماء و اندیشمندان بوده است.

اندیشه‌های عمیق و کامل ایشان در حوزه‌های مختلف علوم اسلامی، از جمله: تفسیر قرآن، فقه، کلام، اخلاق و حکمرانی، به‌عنوان منبعی غنی و الهام‌بخش برای پژوهشگران و متفکّران به شمار می‌رود. در عصر حاضر نیز با توجّه به پیچیدگی‌ها و چالش‌های فکری و اجتماعی موجود، بازخوانی و بهره‌گیری از میراث علمی امام علی (ع) به منظور ارائه راهکارهای مناسب و کارآمد، امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد. تحلیل و تبیین اندیشه‌های ایشان با روش‌های علمی و با در نظر گرفتن نیازهای جامعه امروز، می‌تواند نقشی اساسی در پیشبرد فرهنگ و تمدّن اسلامی و حلّ معضلات بشری ایفا کند.

نهج‌البلاغه، گنجینه‌ای بی‌بدیل از خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌های امیرمؤمنان علی (ع) است که سید رضی در قرن چهارم هجری آن را گردآوری نمود. این کتاب شریف، فراتر از یک مجموعه ادبی، بازتابی از آموزه‌ها، سیره و اندیشه‌های والای امام علی (ع) و اثری ماندگار در عرصه ادب و اندیشه اسلامی است. فصاحت و بلاغت بی‌نظیر کلام امام (ع)، در کنار عمق معانی و مضامین، آن را به اثری جاودانه و بی‌بدیل تبدیل کرده است.

سید رضی، در مقدّمه خود، به دو انگیزه اصلی برای گردآوری این اثر اشاره می‌کند: نخست، حفظ و ارائه زیبایی‌های کلام و اسلوب ادبی بی‌نظیر امیرمؤمنان (ع) به‌عنوان سرچشمه و معیار فصاحت و بلاغت، و دوم، شناساندن قدر و جایگاه والای ایشان در تمامی عرصه‌های دانش و فضیلت. او می‌دانست که نهج‌البلاغه، با وجود گستردگی، تنها بازتاب بخش محدودی از اندیشه‌های غنی و وسیع امیرمؤمنان (ع) است.

نهج‌البلاغه، با وجود اینکه گزیده‌ای از سخنان و اندیشه‌های امام علی (ع) است، امّا به دلیل عمق و غنای محتوا، دریچه‌ای گسترده به سوی گنجینه معارف اسلامی می‌گشاید. این کتاب شریف، مباحث متنوّعی در حوزه‌های: عقاید، اخلاق، فقه، تفسیر، حکمرانی و مسائل اجتماعی را در بر می‌گیرد و امام علی (ع) در کلام خود، با استفاده از روش‌های استدلالی متنوّع و زبانی شیوا، به تبیین اصول و مبانی دین اسلام، ترویج ارزش‌های اخلاقی و انسانی، و ارائه راهکارهایی برای مسائل فردی و اجتماعی پرداخته است.

گفتنی است که مقاله حاضر، بر اساس اطّلاعات ثبت‌شده در نرم‌افزار «دانشنامه علوی - نسخه 3» تهیه و تنظیم شده است.

اشاره

در آستانه میلاد سراسر نور امام علی (ع)، از نسخه سوم نرم‌افزار دانشنامه علوی رونمایی شد. این مراسم، ابتداء در تاریخ 20 دی‌ماه 1403، در شهر قم و در مؤسّسه آل‌البیت (ع) با حضور حجّت‌الاسلام والمسلمین شهرستانی، و نیز در تاریخ 25 دی‌ماه، هم‌زمان با میلاد حضرت امیر مؤمنان (‌ع)، در شهر نجف اشرف و در حرم مطهر آن حضرت برگزار شد. در ادامه، گزارش مختصری از محتوای این دو آیین رونمایی ارائه می‌گردد.

چکیده

این مقاله، به بررسی نقش و کاربرد ابزارهای تخصّصی مبتنی بر هوش مصنوعی در مراحل مختلف پژوهش در حوزه علوم اسلامی می‌پردازد. این ابزارها عمدتاً با استفاده از فنّاوریهای هوش مصنوعی مانند مدل‌های بزرگ زبانی، به پژوهشگران در طول مسیر انجام تحقیقات خود کمک شایانی می‌کنند. آشنایی با کارکرد و شیوه به‌کارگیری این ابزارها می‌تواند افق‌های جدیدی را پیش روی پژوهشگران این عرصه بگشاید.

در این نوشتار، ضمن معرّفی دستهبندی‌شده این ابزارهای تخصّصی، با کارکردهای آنها جهت استفاده بهینه آشنا می‌شویم. هدف اصلی مقاله، ارائه فهرستی جامع از ابزارهای تخصّصی پژوهشی مبتنی بر هوش مصنوعی برای پژوهشگران علوم اسلامی جهت ارتقاء کیفیت و تسریع فرایندهای پژوهشی است