اشاره

به مناسبت هفته پژوهش، یازدهمین نشست از سلسله‌نشست‌های علوم اسلامی و انسانی دیجیتال با موضوع «نشر دیجیتال و چالش‌های مالکیت معنوی» در تاریخ 19 آذر 1401 در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی برگزار گردید. در این نشست، حجّت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر سید حسن شبیری، رئیس دانشکده حقوق دانشگاه قم و نویسنده کتاب حقوق مالکیت فکری در آثار برگرفته از رایانه و چندین اثر پژوهشی دیگر، حضور داشتند. همچنین، مهمان دیگر این نشست، جناب آقای دکتر غلامی جلیسه، دانش‌آموخته حوزه علمیه و مدیر مؤسسه بیاض و کارشناس کتاب‌های خطی و صاحب مقالات متعدّد در این باره بودند.

در این جلسه، کارشناسان به تبیین مفهوم مالکیت مالی و فکری آثار علمی و مسائل مرتبط با آن در حوزه نشر دیجیتال پرداختند. بیان چالش‌های حوزه مالکیت فکری و تبیین مشکلاتی که رهاشدگی فضای مجازی برای پدیدآورندگان، ناشران و مالکان فراهم آورده است، از جمله مباحث مهمی بود که در این جلسه به آنها پرداخته شد. علاوه بر این، به سؤالات شرکت‌کنندگان در جلسه هم پاسخ داده شد که در ادامه، فرازهای مهم این مباحث، از نظر شما می‌گذرد.

مقدمه

فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی و در نتیجه آن، افزایش استفاده از شبکه های ارتباطی در سراسر جهان و در دسترس بودن اطلاعات و منابع مختلف در این شبکه ها و نیز رواج استفاده از منابع دیجیتال، چالش ها و تغییرات وسیعی را در زمینه حق مؤلّف(1) و مالکیت فکری آثار به وجود آورده است. این چالش های بزرگ، ناشی از گسترش فناوری های جدید در محیط دیجیتال می باشد.

بدیهی است که امروزه افراد با استفاده از فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی نظیر: اینترنت و تلفن همراه، دسترسی بدون مانع به اطلاعات و منابع، بازتولید(2) و تغییر شکل منابع به یکدیگر بدون تغییر در ماهیت و کیفیت منابع و اشاعه اطلاعات در محیط دیجیتال، می توانند به حجم عظیمی از تبادل اطلاعات دست یابند.

این عوامل باعث در هم شکسته شدن قوانین مربوط به حق مؤلف شده است. از این رو، ، تغییر و روزآمدسازی در قوانین حق مؤلف، از اهمیت بسیاری برخوردار است.

اشاره

متن حاضر بخش های مهمی از سخنان آقای رضا آسیابانی از مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی است که در تاریخ 1381/9/26 در کنفرانس جنبی دومین نمایشگاه مراکز علمی پژوهشی حوزه علمیه قم تحت عنوان «پژوهش رایانه ای علوم اسلامی» بیان گردیده است. این سخنرانی به لحاظ اهمیت و برخورداری از نکات جالب و درخور توجّه، به نظر خوانندگان عزیز می رسد.

رشد استفاده از رایانه در ایران و به کارگیری آن در فرایندهای مختلف آموزش، صنعت، نشر و پژوهش، مسائل حقوقی نوظهوری را در پی داشته است. این مسائل ضرورتاً باید در دستگاه فقهی و حقوقی ایران تحلیل و قوانین مناسب با آنها تصویب گردد.

یکی از این مباحث، حقوق مالکیت فکری است که متأسفانه کمتر مورد کنکاش فقهی قرار گرفته است. حجة الاسلام سید حسن شبیری که از فضلای آشنا با مباحث علمی رایانه است، در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «مسئولیت حقوقی ناشی از نرم افزارهای معیوب» تلاش نموده است که این مسئله را با تکیه بر مبانی استدلالی فقهی به ویژه فقه شیعه بررسی نمایند. در این نوشتار گزیده ای از پایان نامه ایشان را با هم می خوانیم.

اشاره

مقررات و قوانین حق مؤلف، حلقه ارتباطی دنیای افکار و اندیشه‌های انسان با جهان خارج به شمار می‌رود. بدون وجود چنین حقی برای مؤلفان و نویسندگان، آنها دیگر اقدام به خلق اثر نخواهند کرد و روند رشد علم و خلاقیت، به تباهی کشیده می‌شود.