ره آورد نور

اشاره

انباشت حجم عظیمی از داده‌های گوناگون در فضای اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و سِرورهای شرکت‌های بزرگی مثل: گوگل، فیس‌بوک و توئیتر موجب شد که تمام دانش بشری به طور یکپارچه برای همگان دسترس‌پذیر باشد. جمع‌آوری داده‌های کلان و پیاده‌سازی الگوریتم‌های مشخّص روی آنها، درعمل، به استخراج دانش بشری توسط ابزارهای خاصّ، مانند چت جی‌پی‌تی (ChatGPT) انجامیده و نتایجی با کمترین خطاها به دست آمده است.

گاهی آنچه امروزه در باره هوش مصنوعی (Artificial intelligence) گفته می‌شود، بیشتر نگاهی افراطی و تهدیدآمیز است و واقعیت عینی ندارد. گفتنی است که هوش مصنوعی ابداعات جدیدی را شکل داده، دامنه فعّالیت، توانمندی و رفاه انسان‌ها را توسعه می‌بخشد و از مشکلات جامعه امروزی می‌کاهد؛ ولی این‌طور نیست که این فنّاوری نوین، جایگزین انسان یا مشاغل مربوط به او شود؛ بلکه سخن درست، این است که بگوییم هوش مصنوعی، فرصت‌های تازه‌ای را پدید می‌آورد و شکل مشاغل و کارها را به گونه‌ای شگفت تغییر می‌دهد. بنابراین، هرگز نباید تصوّر کرد که هوش مصنوعی، نابودکننده بشر و مشاغل مرتبط با آدمی است؛ بلکه تغییردهنده شکل و روش اجراء آنهاست و درواقع، به‌نوعی روند دستیابی به نتایج را آسان‌تر نموده و حتّی با حضور خودش، مشاغل جدیدی را ایجاد کرده و توانایی انسان را در عرصه‌های مختلف وسعت داده است.

از این دست مباحث که بگذریم، یکی از دغدغه‌ها و توصیه‌های همیشگی رهبر حکیم و فرزانه انقلاب اسلامی، حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، مقوله هوش مصنوعی است. توجّه جدی و قانونمند به فضای مجازی، استفاده از ابزارهای روز دنیا، پرهیز از غفلت و بی‌توجّهی نسبت به مسئله هوش مصنوعی، لزوم ارتقاء رتبه علمی کشور در حوزه هوش مصنوعی، دستیابی به استقلال علمی در زمینه فنّاوری‌های نوین و فعّال و اثربخش‌بودن در این عرصه، از جمله محورهای فرمایشات مقام معظم رهبری در زمینه فنّاوری‌های امروزی، به‌ویژه هوش مصنوعی است.

نظر به اهمّیّت بحث هوش مصنوعی و سفارش‌ها و تأکیدهای مستمرّ رهبر معظم انقلاب در باره این مسئله جهانی، لازم دیدیم که سخنان معظم‌ٌله را در این مورد بکاویم و نکات مطرح‌شده در فرمایشات ایشان را یادآور شویم.

اشاره

یکی از موضوعات بسیار مهم در محصولات نرم‌افزاری مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، بحث هوش مصنوعی و به‌کارگیری ابزارها و فنّاوری‌های نوین به منظور استفاده از ظرفیت‌های کارآمد هوش مصنوعی در روند آماده‌سازی و تولید نرم‌افزارهای علوم و معارف اسلامی و انسانی است. به حقّ مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) را باید یکی از مراکز مؤثّر و پیشرو در این عرصه برشمرد.

پیشینه مبحث هوش مصنوعی در مرکز نور، چالش‌های مطرح در زمینه پردازش متون اسلامی، وضعیت کنونی مرکز نور از نظر توجّه به هوش مصنوعی، نمونه‌ها و مصادیق استفاده از هوش مصنوعی در محصولات نور و نیز چشم‌اندازهای پیش رو در تولیدات نور، از جمله مباحث ارائه‌شده در گفت‌وگو با معاون فنّاوری مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و مدیر آزمایشگاه هوش مصنوعی نور، جناب آقای مهندس احمد ربیعی‌زاده است که امیدواریم مورد استفاده خوانندگان و علاقه‌مندان این دست مباحث قرار گیرد.

اشاره

در ادامه گفت‌وگو با مهندس ربیعی‌زاده، خدمت مدیر محترم پژوهشکده متن‌کاوی نصوص اسلامی، جناب حجّت الاسلام و المسلمین مسیح توحیدی رسیدیم و دیدگاه ایشان را در خصوص چگونگی تعامل و ارتباط بین پژوهش و فنّاوری هوش مصنوعی در مرکز نور جویا شدیم.

اهمّیّت هوش مصنوعی در خصوص توسعه پژوهش‌های فنّاورانه، شناسایی توانمندی‌ها و روش‌های پژوهشی مراکز مشابه در حوزه هوش مصنوعی، چالش‌های مطرح در زمینه پژوهش‌های مبتنی بر هوش مصنوعی و نیز تأکید بر آموزش و اطّلاع‌رسانی زودهنگام به محقّقان و کاربران محصولات نور در باره قابلیت‌ها و فنّاوری‌های پژوهشی مرتبط با هوش مصنوعی، از جمله مباحث مورد تأکید ایشان در این گفت‌وگوست که امید است، مورد استفاده علاقه‌مندان و خوانندگان عزیز قرار گیرد.

اشاره

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، با تکیه بر فنّاوری‌های نوین و با هدف غنیّ‌سازی فضای علمی و پژوهشی، به دیجیتالی‌سازی گسترده منابع اسلامی و انسانی پرداخته است. حجّت‌الاسلام والمسلمین سید علیرضا رضوی، رئیس پژوهشکده علم اطّلاعات و دانش‌شناسی این مرکز، در گفت‌وگویی جامع به تشریح فرایند تولید محتوا، چالش‌ها و دستاوردهای این مرکز پرداخته است. ایشان با سابقه‌ای طولانی در این حوزه، دیدگاه‌های ارزشمندی را در باره آینده پژوهش‌های اسلامی و انسانی در عصر دیجیتال ارائه می‌دهد.

در ادامه، متن این گفت‌وگو از نظر شما خوانندگان عزیز می‌گذرد.

چکیده

علوم اسلامی دیجیتال، در حقیقت شاخه خاصّی از علوم انسانی دیجیتال است که به کاربست فنّاوری‌های نوین اطّلاعات در حوزه علوم اسلامی می‌پردازد. از جمله فواید اصلی علوم انسانی دیجیتال، می‌توان به افزایش دقّت و سرعت در پژوهش‌ها، تحلیل بهتر داده‌ها، تسهیل مشارکت و نوآوری در پژوهش اشاره کرد. با به‌کارگیری فنّاوری‌های دیجیتال و هوش مصنوعی در پژوهش‌های اسلامی، می‌توان به این ویژگی‌های ارزشمند علوم انسانی دیجیتال در حوزه پژوهش‌های اسلامی دست یافت. در کنار برخی از مراکز داخلی، مؤسّسات متعدّدی در غرب با اهداف مختلفی به طور تخصّصی بر روی موضوع علوم اسلامی دیجیتال تمرکز دارند که غالباً به نحوی زمینه استشراق دیجیتال را فراهم می‌کنند. شناسایی این مراکز و فعّالیت‌ها، هم از نظر جنبه‌های پژوهش اسلامی و هم از نظر سیاست‌گذاری پژوهشی، تأثیر بسزایی در توسعه دیدگاه‌ها خواهد داشت. در این مقاله، به معرّفی اجمالی مراکز و پروژه‌های شاخص در این زمینه پرداخته شده است.

اشاره

در عصر اطّلاعات، دسترسی سریع و آسان به دانش‌پژوهشی، یکی از عوامل کلیدی در پیشرفت و نوآوری است. با افزایش روزافزون تولیدات علمی، به‌ویژه در حوزه‌های علوم انسانی و اسلامی، نیاز به وجود یک مرجع جامع و قابل اعتماد برای پایان‌نامه‌های حوزه علوم انسانی و اسلامی، به شدّت احساس می‌شود. کتابخانه دیجیتال نور با هدف پاسخگویی به این نیاز و تسهیل دسترسی پژوهشگران، دانشجویان و علاقه‌مندان به علم، اقدام به راه‌اندازی یک پایگاه جامع و تخصّصی برای پایان‌نامه‌های دکترا، کارشناسی ارشد و پایاننامه‌های حوزوی در عرصه‌های مختلف علوم انسانی و اسلامی کرده است. این پایگاه با گردآوری و ارائه گسترده‌ای از پایان‌نامه‌ها، به‌عنوان گنجینه‌ای ارزشمند برای جامعه علمی عمل خواهد کرد. در گفت‌وگو با حجّت‌الاسلام والمسلمین سید مصطفی طباطبایی، مدیر این پروژه، به‌اختصار اهداف، چالش‌ها، ویژگی‌ها و چشم‌انداز پایگاه پایان‌نامه‌ها را بررسی می‌کنیم؛ تا با ابعاد مختلف این طرح، بیشتر آشنا شویم.

اشاره

امروزه، یکی از ابزارهای مهم و کارساز تحقیقاتی، وبگاه‌هاست که در موضوعات مختلف سامان‌دهی و عرضه شده‌اند. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نیز با توجّه به اهمّیّت راه‌اندازی پایگاه‌های اینترنتی مفید و راهگشا، اقدام به تأسیس این دست وبگاه‌ها نموده و مسیر تحقیق در عرصه علوم و معارف اسلامی را آسان نموده و حجم انبوهی از اطّلاعات ارزشمند را ذخیره‌سازی کرده است.

در این نوشتار، مروری داریم به معرّفی مهمّ‌ترین پایگاه‌های اینترنتی نور. گفتنی است که مجموعه محصولات وبی مرکز نور، در سامانه اطّلاع‌رسانی این مرکز تحت عنوان نورسافت (noorsoft.org) به تفصیل معرّفی شده است و ما در اینجا مروری اجمالی به محتوا و قابلیت‌های آنها خواهیم داشت.

اشاره

گسترش استفاده از حامل‌های همراه، مانند گوشی‌های تلفن همراه، موجب گردیده که مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به تولید این دست از محصولات نیز اقدام نماید. به طور کلّی، این مرکز تاکنون بیش از 60 نرم‌افزار همراه در حوزه‌های مختلف علوم و معارف اسلامی تولید و عرضه کرده است.

امکانات مشترک این نوع نرم‌افزارها عبارت‌اند از: نمایش متن، فهرست مطالب، جست‌وجو در متن، رابط کاربری مناسب، تنظیمات متنوّع نمایشی و امکان به‌روزرسانی برنامه از طریق اینترنت.

در این نوشتار، به معرّفی مهمّ‌ترین محصولات موبایلی نور می‌پردازیم.

اشاره

آسان‌سازی و سرعت‌بخشی دسترسی به منابع در نرم‌افزارهای دیجیتال در مقایسه با منابع مکتوب و چاپی، مقرون‌به‌صرفه‌بودن و نیز کم‌حجم‌بودن کتابخانه‌های الکترونیکی، لزوم استفاده از محصولات نرم‌افزاری را دوچندان ساخته و در عمل، روند تحصیل و تحقیق را برای طلّاب، دانشجویان، اساتید و محقّقان گرامی، تسریع و تسهیل نموده است. در همین راستا، هم‌زمان با آغاز ایام تحصیلی حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌های کشور، به معرّفی چند محصول از محصولات کاربردی و فاخر مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) می‌پردازیم.