ره آورد نور

اشاره

روزگار کنونى تفاوت‏هاى چشمگیرى با روزگاران پیش از خود دارد. با نگاهى کوتاه به زوایاى مختلف زندگانى انسان می ‏توان به این تحولات در تمامى حوزه ها نگریست. در گذشته، در حوزه روابط انسان‏ها با یکدیگر روابط چهره به چهره جریان داشت؛ یعنى انسان براى رساندن پیام خویش حتماً مى ‏بایست مسیر دور یا نزدیکى را می‌پیمود تا پیام خویش را ابلاغ نماید؛ اما هم اکنون همه چیز رنگ مجازى به خود گرفته است، به گونه ‏اى که ساکنان کره خاکى حتى براى ادامه تحصیل هم نیازمند بیرون آمدن از خانه نمى‏ باشند.

این مسأله در حوزه علوم اسلامى و تبلیغ هم سرایت نموده است؛ چنان که انسان پیش از ما براى پژوهش‏هاى خویش مى ‏بایست حجم وسیعى از منزل یا محل کار خود را به قفسه هاى کتاب اختصاص می‌داد؛ در حالی که پژوهشگر امروزى حجم وسیع‏ترى از آن را در قالب یک لوح فشرده در اختیار دارد. از آن مهم‏تر این‌که اینترنت به عنوان سریع‏ترین وسیله ارتباطى و سرعت تبادل چشمگیر اطلاعات توانسته است به در نوردیدن زندگانى سنتى کمک و به عنوان یک ضرورت در میان تمامى اقشار جامعه مذهبى و غیر مذهبى راه باز کند.

اشاره

در اواخر قرن نوزدهم تا اوایل قرن بیستم، بحث‌های مفصلی در باره انتقال از «جامعه سنتی» به «جامعه صنعتی» وجود داشت و از آغاز دهة 1980 میلادی، بحث‌های بیشتری درباره انتقال از «جامعه صنعتی» به «جامعه اطلاعاتی» به وجود آمد.

با وجود افزایش فنّاوری‌های نوین ارتباطی، مشکلات سنّتی انتقال اطلاعات که شامل: پیمودن مسیرهای طولانی، صرف هزینه‌های سنگین مالی، اتلاف وقت و زمان‌بر بودن می‌شد، کاهش یافته است و اطلاعات و آموخته‌ها در کوتاه‌ترین زمان و با صرف حداقل هزینه قابل دسترسی گردید و از دهة 1990 میلادی مردم درباره «جامعه مبتنی بر دانش» صحبت کردند و مدعی بودند که اطلاعات به‌تنهایی نمی‌تواند تغییرات مهمی‌ایجاد کند؛ بلکه کلید اصلی در این است که چگونه مردم اطلاعات را به دانش تبدیل کرده و آن را مدیریت می‌کنند. (1)

اشاره

نرم افزار «باب العلم»، به همت مرکز تحقیقات رایانه ای حوزه علمیه اصفهان و تهیه و تولید شده و در اختیار علاقمندان و مراکز علمی قرار گرفته است. در این نرم افزار سعی شده، سخنان، سیره و فضائل حضرت امیر مؤمنان علی (علیه السلام) جمع آوری و در قالب دو دفتر، در دو لوح فشرده ارائه گردد:

دفتر اوّل حاوی سخنان آن حضرت، به همراه کتابنامه موضوعی، صوت ادعیه و نگارخانه است و دفتر دوم به فضائل، سیره و تاریخ زندگی آن حضرت پرداخته است و کتاب های مربوط به آن زمینه را ارائه می دهد.

در این فرصت کوتاه، با ویژگی ها، محتوا و امکانات این نرم افزار آشنا می شویم و به کاستی ها و بایسته های آن اشاره می کنیم.

اشاره

امروزه با گسترش وسایل اطلاع رسانی، پیشرفت سریع فناوری اطلاعات و تشکیل مؤسسات جدید، بسیاری از کتب اسلامی در قالب دیجیتال آماده گردیده و زمینه های تحقیق و تتبع در آنها فراهم شده است.

انبوه این اطلاعات، وسایل تازه ای را برای نظام مند کردن اطلاعات و بهبود نظام اطلاع رسانی، مورد تاکید قرار می دهد، تا با ملاحظه شرایط زمان و گسترش اطلاعات و دانش ها، برنامه ای ارائه شود که در کمترین زمان، حداکثر استفاده را ممکن سازد.

توجه به فشرده کردن اطلاعات، چنان گسترده و عمیق است که پیوسته بر تکنولوژی ها و روش های اطلاع جویی، اطلاع اندوزی و اطلاع یابی تأثیر می گذارد.(1) امروزه رایانه ها با سرعت زیاد و امکانات ویژه، می توانند سنگینی بار اطلاعات را تحمل کرده و نیاز واقعی محققان را بر آورده سازند. یکی از بهترین روش ها و کامل ترین ابزار در اطلاع رسانی علوم اسلامی، نرم افزارهای معنایی یا همان موضوعی است.

اهمیت و ضرورت

بدون تردید، امروز در شهر قم که به عنوان مرکز اصلی تولید فکر دینی به شمار می آید، کمتر محققی به ارزش استفاده از اینترنت و وبلاگ پی نبرده است و تقریباً اغلب اندیشمندان یکی از بهترین راه های انتقال مفاهیم و عقاید دینی را استفاده از این ابزارها می دانند و بعضی از خبرگزاری ها قم را دومین شهر کشور در زمینه سرانه مصرف اینترنت می دانند.(1)

چکیده

کیفیت و مرغوبیت نرم افزار، موضوعی است که مورد توجه تمامی تولید کنندگان برنامه های رایانه ای است. از مهم ترین معیارهای مرغوبیت نرم افزار: کیفیت عملی، جلب نظر مشتری و ابتکار در تولید است. در تعریف کیفیت نرم افزار، دو ویژگی مهم بیان شده است: متابعت از مشخصات نرم افزار و مطابقت با اهداف خواسته شده. تولید نرم افزار با کیفیت مرغوب نیازمند ساختارهای استانداردی است برای رسیدن به آن باید مراحل زیر طی گردد: مرحله تعیین نیازهای کاربر، تعیین نیازهای نرم افزار، طراحی معماری، مرحله طراحی تفصیلی و مرحله انتقال و واگذاری.

در این نوشتار با الگو گرفتن از معیارهای کیفی نرم افزار برابر با مدل های: بوهم، مک کال، ایزو، آژانس فضایی اروپا و تجربیات شخصی، آنچه را که برای کیفیت و مرغوبیت نرم افزار لازم است، به تفصیل بیان می کنیم.

اشاره

از دو دهه قبل، در سایه فناوری نوین تسهیل دسترسی پژوهشگران به منابع و متون اسلامی به خصوص فقه، شروع شده است و مؤسسات و مراکزی چند به تولید این نوع نرم افزارها پرداخته اند و کتابخانه های بزرگ نرم افزاری، مانند: معجم فقهی، عقائدی و احکام و معجم فقه الجواهر (1) در این زمینه تولید یافته اند و به تازگی برنامه فقهی دیگری به نام جامع فقه اهل البیت(ع) در دسترس محققان قرار گرفته است؛ که البته انتظار می رود این نرم افزار  بتواند پاسخگوی کاستی ها و چالش های موجود باشد و راه تحقیق را آسان تر نماید.

در این نوشتار، ضمن تشکر و تقدیر از تولید کنندگان این برنامه، به بخشی از کاستی ها و نقاط ضعف آن اشاره می شود تا در نسخهٔ آتی این نرم افزار؛ یعنی نسخه پژوهشی، مورد توجه قرار بگیرد.

امروزه با گسترش روزافزون علم و به وجود آمدن نشر الکترونیکی و افزایش بی رویه شبکه های اطلاعاتی، کتابخانه ها نیز مفهوم جدیدی می یابند و به زودی کتابخانه های دیجیتالی (Digital library) و به دنبال آن، کتابخانه های مجازی Virtual) library)جای کتابخانه های سنتی را خواهند گرفت.

در ضمن شرایطی، به گفته پژوهشگران: «مهم ترین وظیفه کتابدار، ایجاد تعادل بین اطلاعات چاپی و دیجیتالی خواهد بود»(1).

کتابخانه های اسلامی به عنوان ابزاری در خدمت علم و فنّاوری و معارف اسلامی، باید پابه پای چنین پیشرفت هایی حرکت کنند.

فرهنگ دینی شیعه و علوم حوزوی، خاصه دانش هایی نظیر فقه، اصول، تفسیر، عقائد، تاریخ، سیره و حتی علم رجال به شدّت وابسته به احادیث و سخنان گهربار پیامبر گرامی اسلام (ص) و ائمه بزرگوار(ع) می باشد. بدیهی است که برای درستی انتساب این سخنان ایشان ناچار از بررسی سندی احادیث می باشیم.

برای رسیدن به این هدف ناگزیریم که روش های سنتی را کنار گذاشته و روش های نوین را جایگزین آنها کنیم تا در کمترین زمان بتوانیم به نتایج پژوهشی بیشتری دست یابیم.

یکی از پهنه هایی که رایانه می تواند در آن کارساز و راه گشا باشد، مباحث رجالی است؛ زیرا علم رجال دارای قواعد و دستورات معینی است که به وسیله آن می توان وثاقت و ضعف راوی را به دست آورد و این چنین، با جرح و تعدیل راوی و کنار گذاشتن راویان یک سند، صحت یا ضعف سند استنباط می شود(2).

یکی از شاخه های علوم دینی که موجب تحکیم و گسترش هر چه بیشتر شریعت الهی و فقاهت اسلامی را فراهم ساخته، علم رجال می باشد که اهمیت آن در فهم و استنباط علوم نقلی به خصوص احادیث معصومین(ع) بسیار واضح و شایان توجه است.

اما پژوهش در این زمینه با مشکل هایی چند مواجه است. یکی از دشوارهایی که در مسیر و تحقیق علم رجال وجود دارد، مشکل مراجعه به مصادر متعدد و منابع مختلف است. خاصه اینکه هنوز در علم رجال کتاب جامعی که بتواند پاسخگوی تمامی خواسته های یک محقق باشد، تدوین نشده است و هر یک از کتب رجال دارای ویژگی های مخصوص به خود هستند و تنها عدّه خاصی از روات را مورد تحقیق قرار داده اند، مانند: معجم رجال الحدیث که فقط کتب روات کتب اربعه را مورد توجه قرار داده است و یا کتاب قاموس الرجال که نقدی بر تنقیح المقال است و یا مستدرک علم الرجال که فقط راویانی را که در جامع الرواة و تنقیح المقال نیامده یا ترجمه کامل نشده اند، ذکر نموده است.

در بخش نرم افزارهای علوم اسلامی نیز علم رجال مورد کم توجهی قرار گرفته است و نرم افزارهای موجود جوابگوی نیاز محققان و اندیشمندان رجال نمی باشد و هر یک از این نرم افزارها نگاه خاص و جزئی به موضوع دارند و تاکنون برنامه ای جامع و کاربردی تدوین نشده است.