الف. محصولات رومیزی مرکز در زمینه تاریخ

1. نورالسیره

قدیمی‌ترین نرم‌افزار تاریخی مرکز، نرم‌افزار «نورالسیره» است که تاکنون سه نسخه از آن تولید شده است و از جمله محصولات تاریخی پُر استقبال مرکز، به‌ویژه نسخه دوم آن، در این زمینه بوده است. در اینجا به برخی از قابلیت‌های مهم این نرم‌افزار که به‌نوعی زمینه‌ساز شکل‌گیری و توسعه محتوایی مرکز در بسیاری از جهات بوده، اشاره می‌گردد:

کتابخانه نور السیره 2، حاوی 83 عنوان کتاب تاریخی در 410 مجلد است. این کتب که مربوط به قرن سوم تا دهم هجری می‏باشند، در موضوع تاریخ عمومی، سیره، طبقات و شرح حال، انساب قبایل و جغرافیای تاریخی سامان یافته که به وسیله دو فهرست درختی و گزینشی به نمایش در می‌آیند. در فهرست درختی، امکان انتخاب کتاب، جلد، صفحه و موضوع وجود دارد و در فهرست گزینشی، امکان تهیه فهرست بر اساس موضوعات دلخواه، و همچنین امکان تعریف دامنه کتاب قابل دسترسی است.

همچنین، در این برنامه، امکان جست‌وجو در متن کتب و یا جست‌وجو در عناوین فصل‏ها و ابواب کتب وجود دارد و امکانات ویژه‏ای نیز جهت «فهرست‌سازی» و انجام عملیات گوناگون در فهرست‏های ایجادشده عرضه شده است.

علاوه بر این، تقویم اطّلاعات تقویمی روز جاری بر اساس سه تقویم هجری شمسی، هجری قمری و میلادی در اختیار قرار می‏گیرد. افزون بر این، هنگام نمایش متن کتاب‏هایی که دارای ترجمه فارسی هستند، با انتخاب گزینه «ترجمه»، برگردان متن حاوی در پنجره‏ای جداگانه ارائه می‏شود. امکان مقایسه بین دو متن، از امکانات قابل توجّه برنامه به شمار می‏رود. در حالت «مقایسه»، در هریک از دو پنجره، امکان دیدن فهرست کتاب فعال و حرکت روی عناوین برای کاربر فراهم است.

یکی از مهمّترین بخش‌های نرم‌افزار نورالسیره، «تاریخ‌نامه» است که کار پژوهشی بسیاری روی آن صورت گرفته است. ازآنجاکه در منابع و کتب تاریخی، به‌خصوص تواریخ عمومی، مطالب قابل توجّهی در باره جامعه، دین، سیاست، اقتصاد، فرهنگ، جغرافیا و... دیده می‌شود و عدم تفکیک و دسته‌بندی این مطالب در تاریخ‌های عمومی، زمینه بهره‌گیری از آنها را دشوار می‌کند، تصمیم بر این شد که اطّلاعات موجود در این کتب، به روش‌های مختلف تفکیک شده و در اختیار پژوهشگران قرار گیرد؛ چراکه فهرست‌سازی و تنظیم مطالب، از جمله شیوه‌هایی است که دستیابی به مطالب پراکنده این کتاب‌ها را هموار می‌سازد.

بخش «تاریخ‌نامه»، در واقع یک دائرة المعارف تاریخی است که دربرگیرنده بخشی از موضوعات مربوط به فرهنگ و دانش اسلامی است و گستره آن، عبارت است از عناوین هفتادگانه‏ای مانند: مفاهیم، نام‏ها، جای‏ها، فرقه‏ها و... . این عناوین، با توجّه به نیاز محقّقان انتخاب شده است و هریک، بخشی از کتب تاریخی را پوشش داده و مدخلی بر اطّلاعات پراکنده آنها است. این فهرست‏ها، از کتاب‏های: تاریخ طبری، طبقات الکبری، مروج الذهب، انساب الاشراف، تاریخ خلیفه، تاریخ یعقوبی و اخبار الطوال استخراج شده است.

تجزیه و تحلیل متون تاریخی به این سبک، می‌تواند گام‏های اوّلیه‏ای برای تهیه مواد خام اصطلاح‏نامه در علوم مربوط به تاریخ باشد. با این روش، در بخش نام‌ها، بانکی غنی از تمام افرادی که در تاریخ به نحوی نقش ایفا کرده‌اند، گردآوری شده است و در بخش مفاهیم، کلمات کلیدی و اصطلاحات مربوط به علوم گردآوری شده است که گام نخست برای تهیه اصطلاح‏نامه است.

در حقیقت، طرح تدوین این معجم تاریخی، به‌نوعی حدّ وسط کارهای معجم رجالی و معجم موضوعی در مرکز بوده است. در این طرح، با توجّه به عناوین تعیین‌شده که در حدود 75 عنوان است، اطّلاعات متن استخراج شده و در بخش‌هایی همچون: نام‌ها، مکان‌ها، گروه‌ها و نصوص که تعریف مشخّصی از آنها در دست است و استنباط شخصی در استخراج آنها دخیل نیست، به طور کامل، تمام موارد جمع‌آوری شده است. در بخش مفاهیم، با توجّه به عنوان‌ها و تعاریف آنها در محدوده مشخّص، متن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در این قسمت، تکیه بر متن مورد توجّه بوده و عدول از آن، تنها در موارد مهم که الفاظ محوری برای مفهوم در متن یافت نمی‌شود، صورت گرفته است.

عناوین استخراجی در تاریخ‌نامه، به شرح زیر است:

1. مفاهیم، شامل 20 موضوع، مانند: اخلاق، اقتصاد، تمدّن، خانواده، قضا و... .
2. نام‏ها با 17 زیرمجموعه، مانند: نام اشخاص، القاب، انساب، شهدا، فقها، شاعران و... .
3. جغرافیا، شامل اماکن و تعیین جای‏ها.
4. زمان‏ها، شامل تقویم تاریخی و موالید و وفیات.
5. رویدادها، شامل: جنگ‏ها، فتوح، قیام‏ها و... .
6. نصوص، شامل 10 موضوع، از قبیل: احادیث، نامه‏‌ها، خطبه‌‏ها و... .
7. ادبیات، شامل 8 موضوع، مثل: اشعار، امثال، قصص و... .
8. موضوعات دیگر، شامل 7 موضوع که در قسمت‌‏های فوق نیامده است؛ مانند: آمار، اوایل، خواب‏ها و... .

مراحل و شیوه تحقیق در منابع تاریخی نامبرده، در چهار مرحله به شرح زیر انجام شده است:

الف. جداسازی و دسته‌بندی عناوین با فرمت‏گذاری بر متن که به دو صورت دستی و رایانه‌ای انجام شده است و شامل فرمت‏های عمومی و فرمت‌های تخصّصی (8 مورد فوق‌الذکر) و فرمت‌های متداخل است که در کتاب‌ها اِعمال شده است. فرمت‌های عمومی، عبارت‌اند از: عناوین کتاب، شماره صفحه، پاورقی، نسخه بدل، سال (در کتاب‌هایی مانند تاریخ طبری و خلیفة‌بن‌خیاط که بر اساس سال تنظیم شده‌اند. این فرمت، بسیار کارآمد است)، ترجمه فارسی و یا انگلیسی، ابتدا و انتهای اشعار، ابتداء و انتهاء اسناد.

منظور از فرمت‌های متداخل، عباراتی است که مصداق چند عنوان باشد که به طور جداگانه، تمام موارد فرمت زده شده است؛ مثلاً چنانچه ضرب‌المثلی به صورت شعر بیان شده باشد، هم به عنوان ضرب‌المثل و هم به عنوان شعر علامت می‏خورد. در مفاهیم نیز با توجّه به تعاریفِ عرضه‌شده عمل شده است. چنانچه یک مفهوم که متناسب با چند عنوان بوده است، در عنوان‌های مناسب درج گردیده است.

ب. فهرست‌سازی که به سبک‌های مختلف در هر قسمتی انجام شده است. کارهای انجام‌گرفته در این مرحله به شرح زیر است:

• - نمایه زنی: در مفاهیم و تعدادی از عناوین دیگر.
• - درج کلیدواژه: در مفاهیم و تعدادی از عناوین دیگر.
• - درج ارجاعات: در مفاهیم و نام‌ها.
• - استانداردسازی و تمیز مشترک: در نام‌ها.
• - درج توضیحات: در آمار، قیافه و تعدادی عناوین دیگر.
• - هماهنگ‌سازی: در تمام عناوین.

ج. مرتبطات: پس از اتمام نمایه‏‌سازی، برای استفاده بهینه از اطّلاعات و جلوگیری از تشتّت آنها، میان تعدادی از عناوین دائرة المعارف با تعدادی دیگر ارتباط برقرار شده است. سیستم ارتباطات، بدین‌گونه است که ذیل عنوان نام‌ها، اماکن و تشکل‌ها، اطّلاعات مرتبط از تمام عناوین دیگر گردآوری و نمایش داده شده است؛ مثلاً ذیل نام آدم، اطّلاعات زمانی مربوط به او، اطّلاعات مربوط به نسبت‌های خانوادگی، آمار، قیافه، مفاهیم و دیگر موضوعات مربوط به او در مجموع تحقیقات گردآوری شده است. اطّلاعات گردآوری‌شده ذیل یک نام، در واقع، ترجمه مستند شخص (به صورت غیرمدوّن) محسوب می‌شود.

د. غنی‏‌سازی که همان برقراری ارتباط میان تعدادی از فایل‌ها و کتاب‌های کمکی است. این کتاب‏ها و محل ارتباط آنها، به قرار زیر است:

الأعلام زرکلی با نام‏‌ها؛ معجم البلدان با اماکن؛ معجم قبایل العرب با قبایل؛ جمهرة انساب العرب با نسبت‏ها؛ الأنساب سمعانی با القاب و انساب.

بخش دیگر این نرم‌افزار، قسمت «نگارخانه» است که شامل اجزای ذیل است:

1. تبارنامه: در این قسمت از برنامه، کتاب «جمهرة انساب العرب» ابن‌حزم به صورت درختواره عرضه شده و نسب افراد و قبایل، به صورت درختی قابل دستیابی است. این کتاب، یکی از جامع‌ترین و مهمّترین کتب نسب‌شناسی است که حتی انساب امم غیرعرب نیز در آن آمده است.

تبارنامه که از این کتاب استخراج شده، مجموعه‏ای از نام افراد و خاندان منسوب به آنهاست که به شکل درختی از مشهورترین فرد خاندان، آغاز شده و تا آخرین فرد از آن خانواده پیش می‌رود. این بخش، شامل دو قسمت «عنوان» و «نام» است. در قسمت عنوان، تعداد 733 شجره مندرج است که علاوه بر دستیابی به نام سرسلسله، امکان جست‌وجو و دسترسی به هر یک از افراد خاندان به صورت جزئی وجود دارد. هرکدام از این افراد که خود سرشاخه باشند، شجره مربوط به وی در همان مکان قابل دستیابی است.

در قسمت «نام»، با ثبت‌کردن نام فرد مورد نظر، می‌توان شجره خاندانی و نسل او را مشاهده کرد و به متن کتاب جمهره دست یافت. در ضمن، نام‌های موجود در شجره‌ها، هماهنگ و استانداردسازی شده و از بخش نام‌های تاریخ‌نامه قابل دسترسی است.

2. نقشه‏‌ها: در این بخش، تعداد 57 نقشه مربوط به مهمّترین حوادث تاریخ اسلام وجود دارد. این نقشه‌ها از کتاب‌های اطلس تاریخی که به فارسی نوشته یا ترجمه شده، استخراج گردیده است. نقشه‌ها پویاست و جست‌وجو در اماکن داخلی نقشه ممکن است. نقشه‌ها به دو طریق قابل دسترسی می‌باشد: یکی از راه عنوان و دیگری اماکن موجود داخل نقشه که تعداد آنها نزدیک به 3500 مورد است. اماکن موجود در بخش تاریخ‌نامه نیز به نقشه‌های مرتبط با آن وصل شده است.

3. تصاویر: این بخش، شامل تعداد 101 عکس و تصویر از اماکن تاریخی است که از دو طریق عنوان و نام مکان قابل دسترسی است. برای دسترسی بهتر به این بخش، نام اماکن مختلف هماهنگ‌سازی شده است.

نکته‌ای که طرح آن ضروری به نظر می‌رسد، با وجود زحمت بسیاری که برای این نرم‌افزار، به‌ویژه در بخش تاریخ‌نامه انجام شده بود، ولی با استقبال چندان مخاطبان مواجه نشد و شاید دلیل آن، رابط کاربری پیچیده و نامناسب آن و حجم بسیار زیاد اطّلاعات عرضه شده باشد؛ البته این پژوهشِ تخصّصی و تفکیک منحصربه‌فرد اطّلاعات که بر روی متون اصلی تاریخ اسلام انجام شد، آزمایشگاه و بستر تحقیقاتی مناسبی برای بخش فنی و پژوهشی مرکز در زمینه رشد و توسعه دانش متن‌کاوی و هوشمندسازی تحقیقات شد و به‌نوعی زحماتِ کشیده‌شده بر روی این متون، جنبه کاربردی مهمی پیدا کرد.

در سال گذشته (1400ش)، نسخه سوم این نرم‌افزار که به لحاظ محتوایی دربردارنده بخش معظمی از منابع تاریخی دیجیتالی‌شده در مرکز است، در 1425 عنوان و در 3381 جلد تولید گردید که نسبت به کتابخانه نرم‌افزار «نور السیره 2» تعداد 1304 عنوان افزایش دارد. در واقع، این نرم‌افزار به لحاظ محتوایی، کتابخانه بزرگی از منابع تاریخی فارسی و عربی است که با داشتن ویژگی‌هایی چون استفاده از منابع اصلی و کهن به همراه منابع پژوهشی و جدید و نیز ترجمه و تعریب برخی از کتب، از نویسندگان و مؤلّفان مختلف با علایق و سلیقه‌های گوناگون فکری و مذهبی، و نیز قابلیت تعریف و جداسازی دامنه کتب به لحاظ موضوعی و ارائه آن، گستره وسیع عرصه تاریخ‌پژوهی را در برمی‌گیرد و فقدان جامعیت در نرم‌افزارهایی را که تنها بخشی از شاخه‌های این دانش را پوشش می‌دهد، رفع می‌نماید و جز آن، نیاز پژوهشگران گرایش‌های مختلف تاریخی و نیز محقّقان علوم بین رشته‌ای را تأمین می‌کند. علاوه بر این، پژوهشگران را از مراجعه به نرم‌افزارهای مختلف تولیدشده در زمینه تاریخ که گاه موجب سردرگمی و اتلاف وقت آنان می‌شود، بی‌نیاز می‌گرداند؛ همچنان که این توانایی را به کاربر می‌بخشد تا از دامنه جست‌وجوی خود و شمول آن، اطمینان حاصل کند.

دانشنامه جامع منابع تاریخ (نور السیره 3)، علاوه بر کتابخانه، با بازیابی و به‌روز کردن بخش تاریخ‌نامه که پیش‌تر در نرم‌افزار «نور السیره 2» وجود داشت، تلاش نموده که ارائه اطّلاعات این بخش را کاربرپسندانه‌تر کند و همین اتّفاق هم برای نمایش درختی تبارنامه قبایل عرب که در نسخه قبلی این نرم‌افزار موجود بود، بر مبنای کتاب «جمهرة أنساب العرب» به‌صورت به‌روز شده صورت گرفت. این قابلیت، به نمایش درختی افراد مرتبط با هم بر اساس نام اشخاص می‌پردازد و هم‌زمان می‌توان به متنی که تبار از آن استخراج شده، دست یافت. افزون بر این، امکان جست‌وجوی پیشرفته با بهره‌گیری از موتور جدید جست‌وجوی نور و نیز مشابه‌یابی متن انتخابی با امکان تعیین درصد تشابه، ایجاد میز پژوهشی و دیگر امکانات مفید پژوهشی مختص نرم‌افزارهای نور، در آن تعبیه گردید تا زمینه‌ساز انجام پژوهشی آسان و دقیق برای کاربران شود؛ امکانی که در نسخه‌های قبلی ارائه‌شده این نرم‌افزار وجود نداشته و یا اگر بوده، در نسخه جدید بسیار توسعه داده شده است.

2. تاریخ ایران اسلامی

نرم‌افزار تاریخ ایران اسلامی که در دو نسخه تاکنون تولید شده، مشتمل بر مهمّترین کتاب‏های کهن مربوط به تاریخ ایران است. این نرم‌افزار، تلاشی است برای معرّفی تاریخ، فرهنگ و تمدّن بزرگ ایران اسلامی که راه دستیابی به اطّلاعات مربوط به تاریخ ایران را تسهیل نموده و ابزار پژوهش را برای همه فرهیختگان، به‌خصوص تاریخ‏دانان، مورخان و دانش‏پژوهان این رشته فراهم می‏نماید. دشواری متن‏های قدیم تاریخی فارسی و پراکنده بودن اطّلاعات آنها و نبودِ نرم‌افزاری که دربردارنده متون اصلی مربوط به تاریخ ایران باشد، از جمله نکاتی است که موجب تولید این نرم‌افزار شد. موضوع کتاب‏‌های این کتابخانه، بر اساس دولت‌‏های شکل‌گرفته در ایران مانند: طاهریان، سامانیان، صفاریان، غزنویان، سلجوقیان، خوارزم‌شاهیان، مغول، ایلخانان، صفویه، افشاریه، زندیه، قاجاریه و مشروطه است.

3. دانشنامه تاریخ تشیع

نرم‌افزار دانشنامه تاریخ تشیع، مجموعه اطّلاعات ارزنده‌ای در باره مذهب تشیع و فعالیت‌های شیعیان از زمان پیدایش این مذهب تا قرن حاضر می‌باشد. منابع و اطّلاعات این برنامه، در قالب بخش‌های مختلفی چون: کتابخانه، درختواره، بانک مقالات، نگارخانه و مشاهیر و دانشمندان، گردآوری و دسته‌بندی شده است. بررسی پیدایش و فراز و نشیب تشیع، جایگاه فرهنگی و تمدّنی شیعیان و حیات سیاسی - اجتماعی آنان در ادوار مختلف تاریخی، از خلال منابع معتبر، از رسالت‌های مهم این نرم‌افزار است.

به لحاظ محتوایی، این نرم‌افزار شامل مطالب ذیل است:

• * کتابخانه: تعداد 300 عنوان کتاب از مهمّترین منابع مرتبط با تاریخ تشیع، جهت بررسی و تحقیق در باره مذهب شیعه و وضعیت شیعیان.
• * بانک مقالات: تعداد 1200 مقاله تخصّصی ارزشمند در زمینه تاریخ تشیع از پایگاه مجلات تخصّصی نور (noormags.ir) استخراج گردیده و پس از کارشناسی محتوا و بررسی‌های علمی، به‌صورت دسته‌بندی درختی در این برنامه عرضه شده است.
• * درختواره تاریخ تشیع: اطّلاعات 120 جلد از کتاب‌های مرتبط با تاریخ تشیع که شامل ابعاد مختلف شناخت مذهب تشیع و فعالیت‌های شیعیان در طول تاریخ است، به‌صورت تخصّصی و منظم در یک درختواره با بیش از 40 هزار ارجاع در اختیار کاربر است. محقّق با مراجعه به آن، در کمترین زمان می‌تواند به مطلب مورد نظر از منابع معتبر، از قبیل: پیدایش و گسترش تشیع، باورهای اعتقادی شیعه امامیه، فِرَق شیعی، قبایل و خاندان‌های شیعی، جنبش‌ها و قیام‌های شیعی، دولت‌های شیعی، فرهنگ و تمدّن شیعی، پراکندگی جغرافیایی شیعیان و شیعه از نگاه دیگران، دست یابد.

از دیگر امکانات قابل توجّه این بخش از برنامه، غنی ساختن درختواره اطّلاعات تاریخ تشیع با مقالات و تصاویر و نقشه‌هاست که با زحمات فراوانی انجام پذیرفته تا کاربر هنگام مطالعه متون و منابع مرتبط، به‌صورت هم‌زمان به افزونه‌های مفید دیگری نیز دسترسی داشته باشد. این امر، کمک شایانی به فهم و درک بهتر مطلب خواهد نمود.

• * مشاهیر و دانشمندان شیعی: شامل شرح حال مشاهیر شیعه با بیش از 50 هزار ارجاع متنی.
• * نگارخانه: گردآوری و ارائه تصویر و درخت بیش از 400 نقشه تخصّصی تاریخ تشیع و قریب 300 تصویر از علما و دانشمندان طراز اوّل تشیع، از دیگر امکانات کاربردی این برنامه است که می‌تواند به‌عنوان ابزارهای مفید کمکی در مطالعات تاریخی، در اختیار پژوهشگران قرار گیرد.

4. دانشنامه نبوی

این نرم‌افزار، مشتمل بر محتوا و قابلیت‌های ذیل است:

• - ارائه آیات و کلمات قرآنی مرتبط با پیامبر اعظم (ص) همراه با اتّصال به تفسیر و بیان شأن نزول آنها؛
• - تدوین درختواره‏ای با بیش از 15 هزار مدخل و 35 هزار فیش از 19 عنوان کتاب در 53 جلد در باره سیره فردی و اجتماعی رسول اکرم (ص)؛
• - کتابخانه تخصّصی پیامبر اعظم (ص) مشتمل بر 246 عنوان در 894 جلد؛
• - ارائه بیش از: 6800 کلیدواژه، 41 هزار نمایه و 36 هزار موضوع استخراج‌شده از سخنان رسول اکرم (ص)؛
• - ارائه ادعیه خاصّ در باره پیامبر با قابلیت نمایش متن، ترجمه و پخش صوت؛
• - 7 عنوان واژه‏نامه مرتبط با متون برنامه با قابلیت جست‌وجو؛
• - گاه‏شمار تاریخ زندگانی پیامبر و نمایش رخدادها در بستر زمان با امکان اتّصال به متون برنامه؛
• - و کتاب‏شناسی بیش از 4400 عنوان کتاب، دائرة المعارف، پایان‏نامه و مقاله.

5. تراجم و کتاب‏شناسی

این نرم‌افزار که در سه نسخه تاکنون عرضه شده، برنامه‌ای کتابخانه‌ای است که مجموعه‌ای از کتب و منابع مهم و معتبر این شاخه از علم تاریخ را که به زندگی‌نامه صحابه پیامبر (ص)، اصحاب اهل‌بیت (ع)، علماء و دانشمندان، خاندان‌ها، مذاهب و مشاهیر جهان اسلام و تألیفات و آثار علمی و مکتوب صاحبان قلم می‌پردازند، تشکیل شده است. این اثر، با هدف آشنایی کامل با سیره و زندگانی علماء و مشاهیر جهان اسلام و آثار ایشان و نیز آشنایی با مذاهب و فرقه‌های اسلامی، طبقات و اصناف مختلف علمی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و نظامی، و همچنین آشنایی با اماکن و سرزمین‌ها و مراکز علمی جهان اسلام به‌واسطه شناخت افراد و چهره‌های شاخص، تولید و ارائه شده است.

6. تراث

نرم‌افزار تراث که در سه نسخه تولید شده، در واقع، مجموعه‌ای است از کتاب‌های مربوط به ادب، فرهنگ و علوم مسلمانان که مطالب مندرج در آن، شامل: گزارش‌های ادبی، تاریخی، حدیثی، اخلاقی، حکمت و فکاهه است. این مجموعه کتاب، چند ویژگی دارد که از جمله می‌توان پراکنده بودن اخبار موجود در آنها را یاد کرد؛ به‌گونه‌ای که اطّلاعات این کتب می‌تواند در علوم مختلف به کار آید. ویژگی دیگر مندرجات این کتب، گزیده بودن مطالب آن و چینش اخبار موجود در آن از میان اطّلاعات بسیار دیگر رشته‌ها و علوم است؛ به‌طوری‌که نگارش این کتاب‌ها، با مراجعه به کتب مختلف و گزینش اخبار با سبکی ویژه از میان آنها انجام یافته است. ویژگی دیگر این کتب، کوتاه و موجز بودن مطالب آن و ارائه گزارش‌ها در قالب بیان ادبی و گاه در قالب حکایت و داستان است؛ به‌گونه‌ای‌که برای خوانندگان، کششی در مطالعه آن ایجاد کرده و موجب رفع ملالت و خستگی می‌شود. نویسندگان این کتب نیز به همین منظور، در بیان مطالب، از شیوه و قالبی درخور پیروی کرده‌اند که همانا به‌کارگیری زبان ادبی در ابراز مقاصد و بیان نوادر و نکات ظریف در لابه‌لای مطالب است.

آنچه در این کتاب‌ها به طور عموم پیگیری می‌شود، اخبار فرهنگی و ادبی است که در کتاب‌های تاریخ عمومی و رسمی بدان توجّه نمی‌شود. ازاین‌رو، مطالب مربوط به زندگی اجتماعی و فرهنگی مردم، به‌وفور در این کتاب‌ها یافت می‌شود؛ چنان‌که برای تحقیق در فرهنگ عمومی و اطّلاع از مظاهر آن، چاره‌ای جز مراجعه به این دست کتب نیست. ضمن آنکه اخبار مربوط به اقشار و طبقات فرودست نیز در این مجموعه‌ها آمده و به زوایایی از زندگانی اجتماعی ایشان توجّه شده که در کتاب‌های رسمی تاریخ از آن خبری نیست؛ برای نمونه، می‌توان اخبار مربوط به حیوانات و شیوه به‌کارگیری آن از سوی مردم و ارزش اقتصادی آن را برشمرد. در این مجموعه، چندین کتاب در این موضوع موجود است. بنابراین، می‌توان این کتاب‌ها را تاریخ اجتماعی - فرهنگی و کتبی میان‌رشته‌ای دانست که به نحوی، اطّلاعات علوم مختلف، در آنها یافت می‌شود؛ هرچند بر این کتاب‌ها جنبه ادبی غلبه داشته است.

7. جغرافیای جهان اسلام

ازآنجاکه دانش جغرافیا، ابزاری برای درک و فهم بهتر سایر علوم است، نرم‌افزار جغرافیای جهان اسلام، مکملی برای نرم‌افزارهای دیگر مرکز، به‌خصوص برنامه‌های تاریخی، مانند: «نور السیرة»، «تاریخ تشیع»، «تاریخ ایران»، «سیره معصومان» و دیگر برنامه‌های تولیدشده در مرکز است و محتوای آن، منابع کهن و جدید مربوط به این رشته می‌باشد که شامل: شناخت مسالک (راه‌ها)، ممالک (شهرها)، مزارات دانشمندان و علماء، سفرنامه‌ها، معاجم جغرافیایی و نقشه‌هاست.

ارائه بخش مستقلّی به نام «جای‌ها» با قابلیت دسترسی به فهرست الفبایی بیش از 20 هزار اسمِ مکانِ به‌کاررفته در منابع برنامه با قابلیت جست‌وجو در متون و امکان ارتباط بیش از 4 هزار واژه مکان با نقشه‏های مربوط به آنها، این نرم‌افزار را از برنامه‌های مشابه متمایز کرده است.

8. سیره معصومان (ع)

دانشنامه سیره معصومان (ع)، دربردارنده مهمّترین کتاب‌های مربوط به چهارده معصوم (ع)، شامل زندگانی و سیره رسول خدا (ص)، فاطمه زهرا (س) و دوازده امام (ع) می‌شود که بر چهار محور اصلی با عنوان: کتابخانه، زندگی‌نامه، گاهنامه و تبارنامه شکل گرفته است و هر یک از آنها، مدخلی برای دستیابی به اطّلاعات منسجم و دسته‌بندی‌شده در باره معصومان (ع) می‌باشد.

نبودِ برنامه‌ای جامع در زمینه سیره معصومان (ع) که حداقل دربردارنده متون اصلی مربوط به مطالعات این رشته باشد، ضرورت تولید این نرم‌افزار را آشکار می‏‌سازد. در این نرم‌افزار، مهمّترین متون مربوط به زندگانی معصومان (ع)، و همچنین پاره‏ای از پژوهش‌های جدید، برای معرّفی بهتر و کامل‌تر چهارده معصوم (ع) گرد آمده است. از مزایای این طرح، علاوه بر در اختیار بودن حجم گسترده‌ای از منابع مربوط به سیره معصومان (ع) که برخی از آنها نیز نایاب است، دستیابی آسان و سریع به اطّلاعات و افزایش دقّت در تحقیقات می‌باشد؛ به‌ویژه آنکه نمایش درختی اطّلاعات معصومان (ع) و کلیدواژه‏‌های کاربردی استخراج‌شده از آن، بهره‏وری و سودمندی این مجموعه را بیشتر نموده و می‌تواند سطح پژوهش‌های مربوط به معصومان (ع) را ارتقا داده و افق‏های جدیدی را برای پژوهشگران روشن نماید. استخراج و ارائه نَسَب سادات و امامزادگان به صورت هماهنگ، از مزیت‏های کاربردی دیگر این برنامه است.

محورهای اصلی این نرم‌افزار، به شرح زیر است:

• * کتابخانه: شامل 445 عنوان کتاب به زبان عربی، فارسی و انگلیسی است که 116 عنوان آن، ترجمه کتاب‌های عربی به فارسی و انگلیسی و یا تعریب کتاب‌های فارسی به عربی است. وجود کتاب‌ها و متون کهن فارسی مربوط به معصومان (ع) و ترجمه کتاب‌های عربی، برای فارسی‌زبانان بسیار سودمند است؛ به‌ویژه که متن‌های عربی در برابر ترجمه‏های فارسی در دسترس قرار می‌گیرد. دامنه زمانی کتاب‌های درج‌شده در برنامه، از آغاز نگارش در باره معصومان (ع) تا دوران معاصر را در برمی‌گیرد.
• * زندگی‌نامه: نمودار درختی زندگانی معصومان (ع) به منظور دستیابی آسان به گزارش‏ها و اطّلاعات مربوط به معصومان (ع)، از کتب مربوطه استخراج شده است و هدف از آن، دسته‌بندی اطّلاعات منابع مهمی است که در این زمینه وجود دارد. درختواره معصومان (ع)، شامل چهارده شاخه به تعداد چهارده معصوم (ع) می‌باشد که اطّلاعات مربوط به هریک از معصومان (ع) در هفت محور اصلی و چندین محور فرعی دسته‌بندی شده است. محورهای اصلی، عبارت‌اند از: احوال شخصی، امامت، سیره، مناقب، اصحاب و راویان، سال‌شمار و کتاب‌شناسی. هر معصوم به تناسب زندگی خود، محوری اختصاصی نیز داراست.
• * گاهنامه: در بخش سالنامه، جدولی زمانی از رخدادها و حوادث از ولادت پیامبر (ص) تا پایان عصر غیبت صغری (سال 329ق) تهیه شده است. در خط زمان، علاوه بر اینکه سال، ماه و روز حادثه مشخّص شده، هم‌زمانی این حوادث با امامت هریک از امامان و خلفای وقت نیز مشخّص گردیده است. این سال‌شمار، قابلیت تنظیم بر اساس تاریخ هجری قمری، هجری شمسی و میلادی را دارد.
• * تبارنامه: شامل چهار کتاب نسب با عنوان: «المجدی فی أنساب الطالبیین» ابوالحسن عمری، «الفخری فی أنساب الطالبیین» ازورقانی، «عمدة الطالب فی أنساب آل أبی‌طالب» ابن‌عنبة و «جمهرة أنساب العرب» ابن‌حزم است که اطّلاعات متن هریک از کتاب‌ها، به صورت درختی نمایش داده می‌شود و در درون هر درخت، درخت‌های دیگری نیز باز می‌شود. علاوه بر این، نام‌های موجود در تبارنامه هماهنگ شده و تبارنامه مختلف مربوط به یک نفر که از چهار کتابِ یادشده استخراج گردیده، در یکجا متمرکز شده و قابلیت بررسی‏‌های موردی را فراهم می‌کند.

9. مقتل الحسین (ع)

در راستای تبیین ابعاد مختلف قیام نورانی اباعبدالله الحسین (ع) و پاسخگویی ضمنی به شبهات و سؤالات مطرح‌شده در این زمینه و ایجاد بستری علمی از زاویه گردآوری منابع متقن و معتبر، مرکز نور اقدام به تولید این نرم‌افزار نمود. رویکرد اصلی این برنامه، عرضه منابع مهم در موضوع نهضت امام حسین (ع) و مقاتل نگاشته‌شده در این زمینه و حوادث مرتبط با واقعه عاشوراست.

دامنه محتوایی این برنامه، شامل دو بخش اصلی «کتابخانه» و «نگارخانه» می‌باشد.

کتابخانه این نرم‌افزار، پس از تحقیق و بررسی کتاب‌های مختلفی که در زمینه ماجرای خونبار کربلا نوشته شده، در نهایت، 101 عنوان کتاب از کتاب‌های مربوط به قیام سیدالشهداء (ع) در نرم‌افزار گردآوری شده است. کتاب‌های این برنامه، در 7 عنوان تخصّصی و مفید دسته‌بندی شده است تا امر تحقیق و مطالعه، برای محقّقان و کاربران برنامه آسان‌تر باشد.

نگارخانه یا بخش چندرسانه‌ای برنامه، شامل قسمت‌های مختلف و متنوّعی است که در کنار مطالعه کتاب‌ها می‌تواند معرفت و شناخت کاربر را به شخصیت و قیام امام حسین (ع) عمق بیشتری ببخشد و حال و هوای معنوی برنامه را افزایش دهد. محتوای این بخش، در چند عنوان دسته‌بندی شده است:

• * مقتل خوانی: این بخش، شامل کتاب «عشق و عطش» که برگردان امروزین کتاب «لهوف» سید بن طاووس می‌باشد، به همراه مقاتل دیگر، در مجموع حدود 50 فایل صوتی مربوط به مقتل است که در اختیار کاربر قرار می‌گیرد.
• * اشعار: تعداد 24 قطعه شعر وزین و بامحتوا از شاعران مهم و برجسته عاشورایی در قالب‌های مختلف با قابلیت پخش صوتی و استفاده هم‌زمان با دیگر بخش‌های برنامه، از دیگر امکانات بخش نگارخانه می‌باشد.
• * زیارات: زیارت‌نامه‌های اختصاصی و مرتبط با سیدالشهداء (ع) و برخی از شخصیت‌های برجسته قیام عاشورا، به همراه متن زیارت‌نامه و صوت آن، در این بخش گنجانده شده است که در مجموع، شامل 26 عنوان زیارت‌نامه است. علاوه بر استفاده اختصاصی از متن و صوت زیارات در نگارخانه، کاربر می‌تواند هم‌زمان با استفاده از سایر بخش‌های برنامه، صوت زیارت‌نامه‌ها را نیز در اختیار داشته باشد.
• * تصاویر و نقشه‌ها: افزوده‌شدن تصاویر و نقشه‌های مرتبط با موضوع برنامه، از جمله ابزارهای مفیدی است که کاربر را با فضاها و اماکن زیارتی و معنوی کربلا آشنا خواهد کرد. تعداد 118 عکس از زیارتگاه امام حسین (ع) و یاران فداکار ایشان، به همراه اماکن جغرافیایی مرتبط با قیام عاشورا، در این برنامه عرضه شده است. نقشه گویای مسیر حرکت کاروان کربلا نیز از دیگر قابلیت‌های این بخش است که اطّلاعات همه منازل مسیر حرکت و حوادثی را که در آنها اتّفاق افتاده است، به مخاطب نشان می‌دهد.
• * سخنرانی و مداحی: 241 قطعه سخنرانی صوتی و تصویری در بیش از 170 ساعت از خطیبان و واعظان برجسته کشور، و 601 قطعه مداحی در 120 ساعت از مداحان نام‌آشنای کشور در موضوع شخصیت و قیام اباعبدالله الحسین (ع)، در این قسمت عرضه شده است.
• * جست‌وجوی صوتی: برای نخستین‌بار و به صورت آزمایشی، با تلاش متخصّصان فنّی مرکز نور، امکان جست‌وجو در محتوای صوتی سخنرانی‌های برنامه مقتل الحسین (ع) فراهم گردیده است. کاربر می‌تواند با تایپ واژه مورد نظر، به ابتدای بخشی از سخنرانی که با این واژه شروع می‌شود، منتقل گردد.

مجموعه نرم‌افزارهایی که در این نوشتار معرّفی شد، محصولات رومیزی مرکز بود که به صورت کتابخانه‌ای و دانشنامه‌ای به همراه قابلیت‌های چندرسانه‌ای تولید شده است؛ البته نرم‌افزارهای جدیدی همچون أنساب السادات و نسخه‌های بالاتر نرم‌افزارهای معرّفی‌شده نیز در دستور کار قرار دارد.

ب. محصول برخط تاریخی مرکز

پایگاه جامع منابع تاریخ: tarikh.inoor.ir

عمده فعالیت‌های مرکز، از آغاز تاکنون، متمرکز بر عرضه محتوا از طریق نرم‌افزارهای رومیزی بوده است؛ اما با گسترش فنّاوری و دسترسی آسان به اینترنت، امکاناتی برای کاربران فراهم گردید که به مرور زمان، کاربران توجّه بیشتری به حامل‌های همراه و پایگاه‌های برخط نشان دهند. افزون بر این، فقدان پایگاهی جامع از اطّلاعات قابل تحلیل و ارزیابی برای کشف فرایندهای گوناگون فرهنگی، اجتماعی و سیاسی در بستر تاریخ اسلام و وجود اطّلاعات و تحلیل‌های سودمند در نرم‌افزارهای مرکز با قابلیت عرضه در وب و نیاز پژوهشگران این حوزه به اطّلاعات دسته‌بندی‌شده و سازمان‌یافته، موجب شد که مرکز اقدام به راه‌اندازی «پایگاه جامع تاریخ» به عنوان اوّلین تجربه خود در ارائه برخط اطّلاعات تاریخی کند تا با هزینه کمتر در استفاده از داده‌های تاریخی و افزایش سهولت در دسترسی به اطّلاعات در گستره‌ای وسیع‌تر و تجمیع و تلفیق اطّلاعات موجود در نرم‌افزارهای رومیزی و ارائه فراداده‌های آن در قالب‌های نو و بدیع، به یاری محقّقان دانش تاریخ بیاید.

- محتوای پایگاه

پایگاه جامع تاریخ، به‌عنوان وبگاهی تخصّصی با هدف پوشش اطّلاعات تمامی وقایع و رخدادهای مهم تاریخ اسلام و تسهیل دسترسی کاربران به پژوهش‌های انجام‌گرفته در این حوزه طراحی شده که طی فرایندی تدریجی، در بخش‏های: «رویدادها»، «اَعلام»، «اماکن» و «اصطلاحات و مفاهیم تاریخی» به کاربران عرضه می‌شود.

در مرحله اوّل توسعه این پایگاه، تلاش شده تمامی وقایع مهم تاریخ‌دار که حداقل سال وقوع آن مشخّص باشد، در بازه زمانی اندکی پیش از تولد پیامبر خدا (ص) تا نیمه قرن چهاردهم هجری قمری را پوشش دهد. قلمروی جغرافیایی رویدادها و زمان‌های بررسی‌شده در پایگاه، شامل مناطق مختلف سرزمین‌های اسلامی است و تمامی اطّلاعات فرآوری‌شده، از عناوین (نمایه‌های) رویداد استخراج شده است. بنابراین، پایگاه هم‌اکنون رویدادمحور (زمان‌محور) است و إن شاء الله در مراحل بعدی توسعه پایگاه، به‌تدریج سه بانک اطّلاعاتی اَعلام، اماکن و مفاهیم و اصطلاحات به آن افزوده خواهد شد.

اطّلاعاتی که در پایگاه جامع تاریخ استخراج و فرآوری می‌شود، سه دسته هستند:

• الف. استخراج اطّلاعات تاریخی در چهار بخش: «زمان، مکان، اَعلام و مفاهیم» توسط محقّقان گروه تاریخ در طی فرایندی چندمرحله‌ای با استفاده از «سامانه ابزار ورود اطّلاعات» انجام می‌شود و در عمل، اقدام به انتخاب، استخراج و ثبت وقایع با تاریخ مشخّص می‌کنند. این سامانه، متناسب با نیازهای پژوهشگران روزآمدسازی می‌شود.
• ب. بازیابی و استخراج برخی از اطّلاعات عرضه‌شده در نرم‌افزارهای رومیزی و پروژه‌های مرتبط تاریخی.
• ج. استنتاج‌ها و پردازش‌های مبتنی بر ابزارهای هوشمند متن‌کاوی.

شایان توجّه است که تمامی این اطّلاعاتِ استخراج‌شده، «متن‌محور» و از منابع اصلی تاریخی و نیز منابع پژوهشی معتبر می‌باشد. فهرست این منابع، در حال حاضر، 181 عنوان است. بدیهی است که با تکمیل تمامی مراحل توسعه پایگاه، منابع متنی کنونی، امکانات چندرسانه‌ای و ابزارهای مکان‌نما، به وبگاه تاریخ افزوده خواهد شد.

- صفحات و قابلیت‌های پایگاه

1. صفحه نخست پایگاه:

پایگاه جامع تاریخ در صفحه نخست آن، از بالا به پایین، در ابتداء نوار جست‌وجو برای کاوش در تمامی محتوای پایگاه در اختیار کاربر قرار دارد. از طریق این جست‌وجو می‌توان به تمام عناوین رویدادها، اماکن و کلیدواژه‌ها دسترسی پیدا کرد. همچنین، امکانات جست‌وجوی پیشرفته هم برای کاربران در نظر گرفته شده است تا به صورت جزئی‌تر و دقیق‌تر، به مطالب مورد نظر برسند.

برای آشنایی کاربران با محتوای پایگاه، یک راهنمای تصویری در نظر گرفته شده که کاربران با کلیک روی آن، می‌توانند بخش‌های مختلف پایگاه را ملاحظه کرده، از توضیحات آن بهره‌مند گردند.

در قسمت بعد، وقایع مهم هر روز را می‌توان مشاهده کرد و با کلیک روی هر رویداد، می‌توان به صفحه اختصاصی آن منتقل شد و در کنار آن، اسلایدها و بنرهایی در نظر گرفته شده که می‌توان با کلیک روی آنها، به رویدادهای مرتبط با آن اسلاید دست یافت.

در قسمت بعد، می‌توان به آخرین اطّلاعات آماری پایگاه دست یافت و با کلیک روی آن، به صفحه مورد نظر منتقل شد.

در این پایگاه، تاکنون بیش از 100 هزار رویداد از رویدادهای تاریخ اسلام و سرزمین‌های اسلامی، استخراج گردیده و برای کاربران بارگذاری شده است. این اطّلاعات را می‌توان در قالب بیش از 40 هزار کلیدواژه، بیش از 4 هزار مکان تاریخی، حدود 30 هزار شخصیت تاریخی و در 313 دوره یا مقطع تاریخی از 150 منبع تاریخی بازیابی نمود.

یکی دیگر از قابلیت‌ها و امکانات پایگاه جامع تاریخ، ابزار مبدّل تاریخ است که کاربر می‌تواند پس از واردکردن تاریخ مورد نظر خود، آن را به صورت تبدیل‌شده به تاریخ‌های دیگر نظیر: شمسی، قمری، میلادی و یا عبری مشاهد نماید.

بخش بعدی، دسته‌بندی موضوعی وقایع تاریخی بر اساس پربازدیدترین رویدادهاست تمام وقایع تاریخی، در قالب موضوعاتی دسته‌بندی‌شده با نمادهای خاصّ هر نوع ارائه گردیده که کاربر می‌تواند وقایع تاریخی را بر اساس نوعشان مانند: رویدادهای نظامی، سیاسی، فرهنگی و اَمثال آن، مشاهده نماید.

امکان دیگری که در صفحه اوّل تعبیه شده، قابلیت مشاهده وقایع تاریخی بر مبنای رویدادهای ماه، بدون درنظرگرفتن سال و با انتخاب یکی از ماه‌های قمری یا یک روز خاصّ است که با کلیک روی آن، کاربر می‌تواند به صورت مفصل در مورد آن ماه یا یکی از روزهای آن، مطالبی را مشاهده کند.

در قسمت بعدی صفحه اوّل پایگاه، دوره‌های منتخب گاهشمار و یا همان خط زمان، برای تشویق کاربر جهت دیدن صفحه اختصاصیِ گاهشمار تعبیه شده که با کلیک روی آن، کاربر به صفحه اختصاصیِ گاهشمار منتقل می‌شود. در آخرین قسمت از صفحه نخست پایگاه، بخش یادداشت‌های تاریخی است که مطالب مفیدی را در مورد مباحث تاریخ اسلام می‌توان مطالعه نمود.

2. صفحه رویدادها:

در این بخش از پایگاه که مهمّترین صفحه پایگاه نیز هست، می‌توان نمایش عناوین رویدادها را به ترتیب زمان با قابلیت تغییر آن بر اساس تعداد گزارش و نیز نمایش مختصر و نمایش سایر منابع و... با امکان تغییر دلخواه مدل نمایش مشاهد نمود. کاربر با کلیک روی هر رویداد، به صفحه ویژه همان رویداد منتقل شده و امکانات پژوهشی زیادی در اختیار وی قرار می‌گیرد؛ امکاناتی مانند نمایش رویداد از منبع منتخب یا سایر منابع رویداد بر اساس انتخاب کاربر؛ به طور مثال، می‌تواند تمام وقایع تاریخ طبری، الکامل، النجوم الظاهرة یا تاریخ ابی‌الفداء یا هر منبع موجود دیگر را مطالعه کند و مشاهده رویدادها را به همان منبع محدود نماید.

نمایش تاریخ و سنّ رویداد و دوره زمانی که رویداد در آن اتّفاق افتاده، نمایش رویدادهای مرتبط با رویداد منتخب به صورت نمایش اَبری، نمایش مکان رویداد با قابلیت نمایش اماکن مرتبط با آن به صورت نمایش اَبری و...، قابلیت محدودسازی رویدادها در بازه زمانی مشخّص با عملگر «محدوده تاریخ رویداد» و مشاهده رویدادها بر اساس آن، قابلیت انتخاب رویدادها با استفاده از عملگر «نام‌ها و مفاهیم (کلیدواژه‌ها)» با قابلیت جست‌وجو در آن و مشاهده رویدادها بر اساس آن، قابلیت محدودسازی رویدادها بر مبنای دوره‌های زمانی مشخّص (دوره نبوت و امامت، دوره حکومت‌ها، دوره حاکمان و خلفا) و مشاهده رویدادها بر اساس آن، امکان محدودسازی رویدادها طبق دسته‌بندی نوع رویداد (ولادت، وفات، اجتماعی، سیاسی، نظامی، دینی، طبیعی، قضایی، اقتصادی، فرهنگی، تمدّنی، معجزات) و مشاهده آنها، از دیگر قابلیت‌های این صفحه از پایگاه است.

به لحاظ زمانی، رویدادهای موجود در پایگاه، هم‌اکنون از سال 71 پیش از هجرت (ولادت حضرت عبدالله، پدر گرامی پیامبر خدا) شروع می‌شود و تا پایان نیمه اوّل قرن چهاردهم هجری قمری ادامه می‌یابد.

3. صفحه گاهشمار:

یکی از صفحات این پایگاه، تایم‌لاین یا گاهشماری است که وقایع تاریخ اسلام را به صورت خطّ زمان برای کاربران نمایش می‌دهد. کاربر می‌تواند با حرکت در صفحه گاهشمار و کلیک روی هریک از وقایع، به رویداد مورد نظر و توضیحاتی که در مورد آن داده شده، مراجعه کرده و یا از طریق تقویمی که تعبیه شده، تاریخ مورد نظر خود را انتخاب نماید و رویدادهای آن را مشاهده کند.

4. صفحه نام‌ها و مفاهیم:

صفحه نام‌ها و مفاهیم (کلیدواژه‌ها)، شامل بخش‌ها و امکانات زیر است:

• - نمایش تمامی نام‌ها و مفاهیمی - یا به تعبیری، واژه‌هایی - که در محتوای پایگاه موجود است، با امکان جست‌وجو در آنها؛
• - انتخاب الفبایی که با انتخاب هریک از این واژه‌ها، علاوه بر نمایش ابری واژه‌های مرتبط، امکان انتقال به صفحه رویدادهای مرتبط با واژه انتخابی وجود دارد.
• - امکان محدودسازی واژه‌ها به «نام‌ها» و زیرمجموعه آن (اشخاص، قبایل، گروه‌ها، اماکن، اشیا، اعضای بدن، حیوانات، غذاها و نوشیدنی‌ها، میوه‌ها، گیاهان و درختان، کتاب‌ها) و مشاهده رویدادهای مرتبط با آن؛
• - قابلیت محدودسازی واژه‌ها به «مفاهیم» و زیرمجموعه آن (اجتماعی، سیاسی، تمدّنی، فرهنگی، دینی، قضایی، نظامی، اقتصادی، طبیعی) و مشاهده رویدادهای مرتبط با آن.

5. صفحه کتابنامه:

در صفحه کتابنامه یا صفحه منابع پایگاه جامع تاریخ، می‌توان بر اساس پدیدآورنده کتاب‌ها، ناشر، موضوع یا زبان کتاب، منابعی را که برای استخراج رویدادها در این پایگاه استفاده شده، مشاهده نمود. علاوه بر این، با کلیک روی نام هر کتاب، می‌توان رویدادهایی را که از این کتاب استخراج شده، در صفحه رویداد ملاحظه نمود.

بخش‌هایی که از پایگاه معرّفی گردید، محصول توسعه مرحله اوّل پایگاه است. إن شاء الله، در توسعه‌های بعدی و افزوده‌شدن صفحات اختصاصی اَعلام و اَمکنه، و نیز فراهم آمدن بخش اصطلاحات و مفاهیم، شاهد شکل‌گیری دائرة المعارف تاریخی بزرگ و منحصربه‌فردی خواهیم بود که اجزاء آن، ضمن پیوستگی و ارتباط با هم می‌توانند افق‌های جدیدی را در حوزه تاریخ‌پژوهی برای محقّقان بگشایند.

گفتنی است که برنامه‌ای هم برای تولید نسخه تلفن همراه این پایگاه، در دستور کار قرار دارد.