عبدالرحمن جامی کیست؟

جهان اسلام در قرن نهم، دانشمندان بسیاری را در دامن خود پرورش داد. در این میان، سرزمین ما، ایران اسلامی، نورالدین عبدالرحمن جامی، جامع علوم مختلف را به خود دید. جامی، شاعری فارسی‌زبان بود که علاوه بر ادبیات فارسی، در عرفان، ادبیات عرب، فنّ معما و حتّی موسیقی نیز متبحّر و صاحب تألیف بود.

نورالدین عبدالرحمن جامی، بزرگ‌ترین و نامدارترین شاعر و عارف قرن نهم هجری قمری و از عالمان نحو، صرف و عروض است که در خانواده‌ای از عالمان خراسان زاده شده است. تاریخ ولادت او، در شب 23 شعبان سال 817ق در روستای خرجرد گزارش شده است.

لقب اصلی جامی، «عمادالدین» و لقب مشهورش، «نورالدین» است. وی در ابتدای امر به دلیل آنکه اجدادش از «دشت اصفهان» بودند، به «دشتی» تخلص می‌نمود؛ امّا بعدها به جهت تولّدش در جام و ارادتی که به شیخ جام داشت، تخلّص خویش را به «جامی» تغییر داد.

پدر جامی، نظام‌الدین احمدبن‌شمس‌الدین محمد دشتی، از اهالی محلّه دشت اصفهان است که بر مذهب حنفی بوده‌اند. پدر و نیای جامی، در عصر خویش از عالمان دین و سرآمدان زهد و تقوا بودند و پس از هجرت از اصفهان به جام، در خراسان، سال‌ها در آنجا به امر قضا و فتوا اشتغال داشتند.

نسب جامی، از جانب پدر از یک‌سو به امام محمد شیبانی، و از سوی دیگر به شیخ‌الاسلام احمد ژنده‌پیل جامی می‌رسد.

جامی نخستین سال‌های تحصیل خود را به فراگرفتن مقدّمات سوادآموزی تا آموختن صرف و نحو عربی نزد پدرش سپری نمود. هنگامی که نظام‌الدین احمد، از خرجرد به هرات منتقل شد، عبدالرحمن هنوز به بلوغ شرعی نرسید بود. پدر، او را با خود بدان شهر برد و او در نظامیه هرات به تحصیل علوم همّت گماشت و در خردسالی نزد معروف‌ترین دانشمند زمان علم آموخت؛ چنان‌که مختصر تلخیص و شرح مفتاح العلوم سکاکی و مطول سعد تفتازانی و حاشیه آن را از مولانا جنید اصولی که در فنون عربی ماهر و مشهور بود، فراگرفت. سپس به درس خواجه علی سمرقندی از شاگردان میر سید شریف جرجانی حاضر شد. وی آنگاه در زمره شاگردان مولانا شهاب‌الدین محمد جاجرمی که از افاضل مباحثان زمان خود بود و سلسله تعلیمش به مولانا سعدالدین تفتازانی می‌رسید، درآمد و از او نیز کسب فیض نمود. بعد از طیّ این مراحل، جامی از هرات به سمرقند عزیمت کرد و آنجا در درس قاضی‌زاده رومی که محقّق دوران خود بود، حضور یافت.

قاضی‌زاده روم که از ریاضی‌دانان عصر بود و جامی هیئت را نزد او فراگرفته است، بارها جامی را به یکتایی و بی‌همتایی ستوده است. صفی‌الدین علی واعظ، در شرح سودمندی که راجع به تحصیلات جامی در «رشحات عین الحیاة» نوشته، از حالات نفسانی استاد خود چند حکایت اعجاب‌انگیز نقل کرده که نشان از نبوغ علمی و تیزهوشی جامی دارد.

جامی در دو مرکز علمی هرات و سمرقند، به‌سرعت علوم متداوله عصر خود، یعنی علوم لسانی و بلاغی و منطق و حکمت و کلام و فقه و اصول و حدیث و قرائت و تفسیر قرآن و ریاضیات و هیئت را فراگرفت؛ تا آنجا که در همه این فنون صاحب‌نظر شد. در آثار منظوم جامی، ابیاتی که هرکدام از آن، یا به صراحت و یا به کنایه به علوم مختلف و اصطلاحات آن اشاره کرده، فراوان یافت می‌شود که از آنها احاطه و تبحّر وی در آن رشته از علم را گواهی می‌دهد.

زمانی که شوق سیر و سلوک در دل جامی راه یافت، از سمرقند به خراسان بازگشت و در هرات به خدمت سعدالدین کاشغری (م. 860ق) درآمد. بعد از سعدالدین کاشغری، جامی رشته ارادت جانشین او، خواجه ناصرالدین عبیدالله احرار (م. 895ق) را بر گردن نهاد. جامی همچنین خواجه محمد پارسا (م. 822ق) را نیز هنگام عزیمت به سفر حجّ و عبور او از ولایت جام، ملاقات کرده است. بر اساس آنچه جامی به تکرار در کتاب «نفحات الأنس» گفته، زیارت مشایخ بزرگ در دوران کودکی و جوانی، موجب شد تا محبت عارفان و شوق به سیروسلوک معنوی در دل او جای گیرد.

در ویژگی‌های اخلاقی جامی گفته شده است که وی بسیار خوش‌خلق و خوش تکلّم بوده و مطایبت‌های شیرین می‌نمود. از صفات برجسته دیگر جامی، وارستگی و قطع علایق از جهان مادّی بود که در نهاد او صفت وارستگی را استوار ساخت و تمام آثار مترتب بر آن، از فروتنی، ترک ریا، خلوص عقیده در حرکات و سکنات و اقوال و افعال او نمایان می‌شد؛ چنان‌که هیچ‌وقت داعیه مرشدی و پیری نکرد و باآنکه پیوسته به اذکار و ریاضت نفس مشغول بوده، از امور ضروری زندگانی منصرف نمی‌گشت.

عزّت نفس و طبع، از دیگر صفات پسندیده‌ای است که برای او ذکر شده است و این امر از آنچه دیگران از جمله علی‌بن‌حسین کاشفی در احوال او ثبت کرده‌اند و هم از گفتار و اشعار خود او به‌خوبی دانسته می‌شود.

در مورد مذهب جامی، میان تذکره‌نویسان و محقّقان اختلاف نظر وجود دارد. گروهی، وی را در شمار علماء درجه اوّل اسلام برشمرده و حتّی برای وی مرتبه ولایت قائل شده‌اند و بعضی دیگر، وی را ناصبی دانسته‌اند. برخی به شواهد و قرائنی از آثار او استناد نموده و او را عالمی شیعی یا متمایل به اهل‌بیت (ع) معرّفی کرده‌اند. بعضی از منابع که به سنّی بودن وی اشاره کرده‌اند، وی را پیرو مذهب فقهی حنفی و مذهب کلامی اشعری دانسته‌اند.

جامی در عرفان، پیرو روش و اسلوبی است که محی‌الدین‌بن‌عربی (م. 638ق) پایه‌گذاری کرده است. ازاین‌رو، به شرح کلمات شیخ و شاگردان او پرداخته است. رجحان عقیده عرفان بر مبادی حکماء و متکلّمان، نزد جامی مسلّم است.

در حقیقت، تأثیر عرفان بر جامی فراوان بوده است. به همین دلیل است که بیشتر نوشته‌های خود را در باره شرح حال عارفان و شرح و بسط اندیشه‌های آنان اختصاص داده است؛ امّا با وجود تعلق خاطر و دلدادگی جامی به این وادی، از نقد، انکار و مذمت برخی عارف‌نمایان و مدّعیان مقام مرشدی، به صراحت یا به تعریض، در آثارش غفلت ننموده است.

غالب آثار جامی، در ربع آخر زندگانی وی و در فاصله بین سال‌های 875-898ق به ظهور رسیده است. جامی در این زمینه بیشتر مدیون علی‌شیر نوایی (م. 906ق) است و تقریباً همه آثار معروف وی، شرح و تبیین اندیشه‌های ابن‌عربی محی‌الدّین بود.

ظاهراً نخستین کسی که به آثار جامی اشاره کرده و سخن خود را با اسامی کتاب‌هایی از او آراسته است، معین‌الدین اسفزاری است. وی که بخش اعظم کتاب خود، یعنی «روضات الجنات فی أوصاف مدینة هرات» را در زمان حیات جامی نوشته، به آثار او اشاره کرده است.

بعد از اسفزاری، عبدالغفور لاری (م. 912ق)، شاگرد معروف جامی و نویسنده «شرح مشکلات نفحات الأنس» است که در پایان تکمله خود بر کتاب «نفحات الأنس» جامی و در بیان احوال استاد خویش، فهرستی از تألیفات او را ذکر کرده است. این فهرست که بی‌شکّ معتبر و قابل اطمینان است، 45 کتاب و رساله را شامل می‌شود.

تعدد و وفور شرح و حاشیه‌نویسی بر آثار جامی، نشان از آوازه او و آثارش، به‌ویژه در شبه قاره هند دارد. اهمّیّت این آثار، موجب شده است تا بسیاری از آنها به زبان‌های محلّی در شبه‌قاره ترجمه و چاپ شوند. همچنین، به پیروی از آثار جامی در این شبه‌قاره، شاعران و نویسندگان فراوان قلم‌زده‌اند.

جامی در شعر نیز مرتبه‌ای بلند دارد؛ چنان‌که او را به‌حق، آخرین استاد بزرگ شعر فارسی باید شمرد که بعد از بزرگ‌ترین استادان پارسی‌گوی قرن هفتم و هشتم، در ایران ظهور کرده و در مقامی قریب به آنان قرار گرفته است. نخستین دلیل مهارت و استادی او در سخن، بعد از استعداد خدادادی و قریحه مادرزادی که شرط اصلی در نبوغ‌های فکری و ذوقی و هنری است، احاطه او بر همه علوم و اطّلاعات عهد وی، از علوم شرعیه و ادبیه و عقلیه و کثرت تبحرش در عرفان و وسعت مطالعات او و دسترس داشتن به کتب و آثار اصلی و اساسی ادب است. جامی زبان عربی را خوب می‌دانست و همان طور که از اشعارش برمی‌آید، با آثار برگزیده فصحای عرب آشنایی وافی داشت.

وی از شعرای بزرگ و نازک‌خیال ادبیات فارسی و تاجیک است که غزل‌های شورانگیز عاشقانه، قصاید پندآموز حکیمانه و رباعیات نمکین عارفانه او، از شاهکارهای این ادبیات است. او در سرودن قطعه، معما، ترجیع‌بند و ترکیب‌بند نیز اقتدار کامل از خود نشان داده است. اگرچه جامی به آیین آن روزگار، سخن را بیشتر به تقلید می‌گفت و از تکلّف نیز پرهیز نمی‌کرد، باوجوداین، معانی بلند را به زبانی ساده و البته استادانه می‌پرداخت. اشعار جامی، در سه دیوان او جای گرفته که هرکدام محصول دوره معین زندگی شاعر بوده است. ارزش بدیعی دیوان اوّل جامی بر دو دیوان دیگر او، پیشی دارد و علاوه بر تنوّع و رنگارنگ بودن اشعار آن، جبهه حیات‌دوستی و مسائل فلسفه و اخلاق در آن پُرقوّت است. این در حالی است که در دو دیوان بعدی، موضوع شعر بسیار تنگ شده و بیشتر جهت‌های عرفانی افکار شاعر وسعت یافته است.

جامی، همچنان‌که در شعر، سرآمد گویندگان دوران تیموری است، در نثر توانا و صاحب قلمی شیواست. وی نویسنده‌ای است که توانست شیوه نثرنویسان باذوق پیشین را در دوران بی‌ذوقی‌های همکاران معاصرش، دنبال کند. انشائش روان و ساده و درست است و جز در پاره‌ای موارد، از حدود بیان معنا به طریق مساوات بیرون نرفته و آنچه را که دربایست بود، گفته و حتّی در بعضی موارد، به درجه و مقام نثرنویسان بزرگ قرن پنجم و ششم رسیده و بر اثر آنان گام نهاده است.

با وجود مخالفت پادشاهان و علمای دوره صفویه با جامی به دلیل تمایلات مذهبی او، بااین‌حال، عظمت، شکوه دانش و فضیلت جامی به‌قدری بود که قادر به انکار جلالت او نبوده و سام‌میرزا فرزند شاه اسماعیل صفوی و حاکم خراسان، در کتاب «تحفه سامی»، نام جامی را در سردفتر علما و شعرای زمان ذکر کرده است.

تاریخ وفات جامی مصادف با روز جمعه هجدهم محرم‌الحرام سال 898ق در هرات گزارش شده و با توجّه به تاریخ ولادتش، مدّت حیات وی 81 سال بوده است. این شاعر نامی، در شهر هرات و در کنار مرقد سعدالدین کاشغری به خاک سپرده شد. مقبره جامی در محلّی که امروز به «تخت مزار» معروف است، قرار دارد.

محتوای علمی برنامه

پیش از آنکه به بیان منابع موجود در برنامه بپردازیم، مجموعه آثار جامی را که در طول تاریخ در منابع از آنها اسم برده شده، برمی‌شماریم. از یک منظر می‌توان آنها را به پنج گروه عمده تقسیم کرد:

1. آثاری که تا امروز اهمّیّت علمی خود را حفظ کرده‌اند؛ مانند رساله‌های او در صرف و نحو عربی و عروض و قافیه و موسیقی.
2. آثاری که در تاریخ علم و ادب اهمّیّت دارند؛ مانند آثار او در فنّ معما و لُغَز.
3. آثاری که در شرح کتاب‌های فلسفی، عرفانی، تعلیمی، ذکر احوال بزرگان، توضیح عقاید اسلامی و نظایر آن نوشته شده و هنوز اهمّیّت و جایگاه خود را از نظر شرح مسائل علمی، به ویژه تبیین دقیق موضوعات تصوف حفظ کرده‌اند؛ مانند نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص، اشعّة اللَّمعات در شرح لَمَعات عراقی و نفحات الأنس. این آثار برای آشنایی با سیر تحوّل موضوعات و مسائل فرهنگی اهمّیّت بسیار دارند.
4. رساله‌هایی در بیان نحوه انجام دادن رسوم مذهبی و عرفانی؛ مانند رساله شرایط ذکر و رساله مناسک حج.
5. آثار ادبی منظوم و منثور؛ مانند هفت اورنگ و بهارستان.

ویلیام چیتیک، آثار جامی را به گونه‌ای دیگر تقسیم کرده است:

الف. آثار ادبی

دیوان قصاید و غزلیات؛ هفت اورنگ، شامل هفت مثنوی؛ رباعیات؛ رساله قافیه که در آن افتراق و امتیاز قافیه در شعر تازی و فارسی را تبیین نموده است؛ رساله عروض که در آن کوشیده است عروض را تا اندازه‌ای ساده و مختصر سازد و ازاین‌رو، از ذکر بحور و اوزانی که در اشعار فارسی کاربرد نداشته صرف نظر کرده است؛ رسائل معمایی، شامل: رساله کبیر، رساله متوسط، رساله صغیر، رساله منظومه اصغر در معما؛ تصحیف، در باب جابه‌جایی حروف در کلمات و تغییرات معنایی آنها پس از این تغییر؛ بهارستان که به نثر آمیخته به نظم، و در واقع تقلیدی از گلستان سعدی است؛ رساله شرح رباعیات در شرح ۴۹ رباعی از رباعیات عرفانی خودش؛ رساله منشآت؛ الفوائد الضیائیة فی شرح الکافیة؛ صرف فارسی منظوم و منثور؛ تجنیس اللغات یا تجنیس الخط.

ب. آثار عرفانی

نقدالنصوص فی شرح نقش الفصوص در شرح نقش الفصوص ابن‌عربی؛ لوایح: رساله‌ای است در بیان معارف و معانی عرفان؛ لوامع: نام کامل آن، «لوامع انوارالکشف والشهود علی قلوب ارباب الذوق و الجود» در شرح الفاظ و عبارات و کشف رموز و اشارات قصیده میمیه خمریه ابن‌فارض و در بیان حالات ارباب عرفان و اصحاب ذوق؛ شرح قصیده تائیه ابن‌فارض که جامی بنا بر اظهار خود، با استفاده از شروح عربی و فارسی، آن را به فارسی شرح و در قالب رباعی عرضه کرده است؛ رساله نائیه یا شرح بیتین مثنوی، به نثر و نظم، در بیان معنای نی و حکایت شکایت وی در مثنوی معنوی؛ شرح این بیت امیرخسرو دهلوی: «زدریای شهادت چون نهنگ لا برآرد سر/ تیمم فرض گردد نوح را در وقت طوفانش»؛ سخنان خواجه پارسا یا الحاشیة القدسیّة که شرح سخنان فارسی و عربی خواجه محمد پارساست؛ اشعَّةُ اللَّمعات، شرحِ فارسی لمعات عراقی است؛ رساله شرایط ذکر، در شرح یک رباعی عرفانی به زبان فارسی؛ رساله تحقیق مذهب صوفی که به «الدرة الفاخرة» هم مشهور است و در آن، در باره مذاهب صوفیان، متکلمان و حکیمان بحث شده است؛ رسالة فی الوجود: رساله‌ای است کوچک به زبان عربی در شرح معنای فلسفی و عرفانی وجود؛ شرح مفتاح الغیبِ صدرالدین قونیوی؛ رساله سؤال و جواب هندوستان در پاسخ به برخی سؤال‌های علمای هند در مسائل عرفانی؛ نقد النصوص فی شرح الفصوص، در شرح فصوص الحکم ابن‌عربی به زبان عربی؛ نفحات الأنس مِن حضرات القُدْس، به فارسی که بین ماه‌های محرّم و شعبان ۸۸۳ق، به خواهش امیرعلی‌ شیر نوائی تألیف شده و در آن، شرح زندگی عارفان و اولیاء و نیز شاعرانی که در زمره عارفان به شمار می‌آیند، آمده است؛ مناقب شیخ الإسلام خواجه عبداللّه انصاری که آربری انتساب آن را به جامی اثبات نموده و آن را تصحیح و چاپ کرده است؛ جامی در نجوم، موسیقی، شعر‌شناسی، زندگی‌نامه نویسی، دبیری و موضوعات دیگر نیز آثاری دارد.

ج. آثار کلامی و حدیثی

شواهد النبوة لتقویة یقین اهل الفتوة: رساله‌ای در اثبات نبوت پیامبر اکرم(ص) و شرح سیره آن حضرت؛ اعتقادنامه یا عقاید که مثنوی کوتاهی است در باب اصول عقاید اسلامی با مشرب عرفانی. این اثر، با بیان وحدت وجود آغاز می‌شود و با ذکر درجات بهشت تمام می‌گردد؛ چهل حدیث یا اربعین، حاوی چهل حدیث از پیامبر اکرم(ص) همراه با ترجمه آن؛ رساله مناسک حجّ و عمره که مشهور به «رساله صغیر حج» است و برای عارفان عصر به زبان فارسی و عربی نوشته شده است؛ رساله کبیر مناسک حجّ که در آن، بر وفق چهار مذهب اهل‌سنّت، مناسک حجّ شرح و تفسیر شده است. اصل رساله، امروزه در دست نیست؛ رساله تهلیلیه در شرح لااله الااللّه.

گفتنی است که در این نرم‌افزار، کتاب‌ها و رساله‌های موجود جامی ارائه شده است که امید است مورد استفاده علاقه‌مندان و پژوهشگران عرصه ادب و عرفان قرار گیرد. این کتابخانه، شامل متن کامل 20 عنوان کتاب در 24 جلد به همراه 27 رساله (جمعاً 47 عنوان) از تألیفات ادیب و عارف نامدار خطه خراسان، خاتم الشعراء و بزرگ سخن‌سرای فارسی‌زبان، نورالدین عبدالرّحمن جامی، در موضوعات مختلف علوم اسلامی، همچون: عرفان، ادبیات فارسی، ادبیات عرب، حکمت و کلام است.

منابع علمی «مجموعه آثار عبدالرحمن جامی»، بر اساس دسته‌بندی موضوعیِ برنامه عبارت‌اند از:

1. ادبیات فارسی، شامل: اشعة اللمعات، بهارستان و رسائل جامی (شامل 9 رساله)، دیوان جامی، سه رساله در تصوف، کلّیات دیوان جامی، مثنوی هفت‌اورنگ (شامل 7 رساله)، مرقع نی‌نامه جامی، مناسک حج، نامه‌ها و منشآت جامی.
2. عرفان، شامل: اشعة اللمعات؛ الدرّة الفاخرة فی تحقیق مذاهب الصوفیة والمتکلمین و الحکماء المتقدّمین (شامل 4 رساله)؛ آوردگاه متکلمان، حکماً و عرفاً؛ بهارستان و رسائل جامی (شامل 6 رساله)؛ دیوان جامی؛ رسائل صوفیة مخطوطة؛ لوامع و لوایح (شامل 3 رساله)؛ شرح الجامی علی فصوص الحکم؛ کلّیات دیوان جامی؛ لوایح الحقّ و لوامع العشق؛ مثنوی هفت اورنگ (شامل 7 رساله)؛ مرقع نی‌نامه جامی؛ نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص (شامل 2 رساله).
3. حکمت و کلام، شامل: الدرة الفاخرة فی تحقیق مذاهب الصوفیة و المتکلمین و الحکماء المتقدّمین (چهار رساله: الدرة الفاخرة، حکمت عمادیه، حواشی الجامی علی الدرة الفاخرة، شرح الدرة الفاخرة)؛ آوردگاه متکلمان، حکماً و عرفاً؛ بهارستان و رسائل جامی (مشتمل بر رساله موسیقی).
4. تذکره و مقامات، شامل: تکمله نفحات الأنس (شرح احوال و آثار جامی)؛ مقامات شیخ الاسلام خواجه عبدالله انصاری هروی؛ نفحات الأنس فی حضرات القدس؛ نقد و بررسی آثار و شرح احوال جامی.
5. ادبیات عربی، شامل: شرح ملا جامی (2 جلد).
6. کتاب‌های پیوندخورده: سه کتاب در برنامه، با کتاب‌های مرتبط با خودش که شرح همان اثر است، پیوند داده شده است. این کتب عبارت‌اند از:

• - الدرة الفاخرة فی تحقیق مذاهب الصوفیة و المتکلمین و الحکماء المتقدّمین.
  
• - لوامع و لوایح.
  
• - نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص. این کتاب، با نقش الفصوص محیی‌الدین ابن عربی پیوند خورده است.

قابلیت‌های فنّی و پژوهشی برنامه

به طور کلّی، قابلیت‌های کاربردی کتابخانه‌های استاندارد نور، از جمله مجموعه آثار عبدالرحمن جامی، عبارت است از:

• * بهره‌مندی از موتور جست‌وجوی پیشرفته نور، با قابلیت‌های: اولویت‌دهی پیشرفته به پاسخ‌ها؛ امکان پالایش نتایج جست‌وجو بر اساس: کتاب، پدیدآور و زبان؛ انعطاف در برابر پیشوند و پسوند کلمات؛ امکان محدودکردن جست‌وجو به: آیات، روایات و اشعار موجود در متون؛
• * قابلیت مشابه‌یابی متون با امکان انتخاب درصد تشابه؛
• * امکان ایجاد میز پژوهشی و ثبت پژوهش‌های کاربر؛
• * متن قرآن کریم با قابلیت جست‌وجو در آیات، به همراه ترجمه؛
• * ارتباط واژگان متن با چند دوره لغت‌نامه به همراه قابلیت جست‌وجو و دسته‌بندی مبتنی بر ریشه؛
• * کتاب‌شناسی و گزارش اجمالی درباره محتوای منابع و شرح حال نویسندگان کتاب‌ها؛
• * دسترسی به ابزار پژوه‌نگار جهت یادداشت‌برداری از کتب برنامه و ساماندهی آنها؛
• * امکان به‌روزرسانی برنامه از طریق اینترنت و ارسال نظر توسط کاربر.

در ادامه، به شرح امکانات موجود در هریک از بخش‌های نرم‌افزار «مجموعه آثار عبدالرحمن جامی» می‌پردازیم.

1. کتابخانه

- مخزن:

در این قسمت، کاربر به تمامی کتب برنامه و امکانات متنوّع مربوط به آنها دسترسی دارد. مهمّترین قابلیت‌های موجود در قسمت «مخزن»، عبارت‌اند از:

• * مجموعه‌ها: مشتمل بر امکاناتی چون: دسته‌بندی کتاب‌ها و آمار کتاب‌ها.
• * قفسه‌های من: در این قسمت، به کتاب‌های مورد علاقه، کتب اخیراً مشاهده‌شده و نیز قفسه‌های شخصی که توسط کاربر ایجادشده، دسترسی خواهید داشت.
• * نمایش اطّلاعات کتاب: امکان مشاهده فهرست کتب و شناسنامه کلّی آنها نیز در بخش «مخزن» قابل دستیابی است.
• * پالایش فهرست کتب: محقّق می‌تواند نسبت به محدود کردن کتاب‌ها در محورهایی چون پدیدآور، زبان یا قرن اقدام نماید.

- نمایش:

امکان مشاهده متن کامل کتاب به همراه امکانات مربوط به آنها، مانند: فهرست مطالب کتاب جاری؛ انتخاب کتاب، جلد و صفحه؛ فیش‌برداری؛ حاشیه‌نویسی بر متن و انتقال متن به فایل ورد، در این قسمت فراهم آمده است.

2. جست‌وجو

جست‌وجوی سریع و هوشمند، از نیازهای اساسی محقّقان است. این توانایی، پژوهشگر را قادر می‌سازد که ارتباط گسترده‌ای با برنامه برقرار کرده، از سرعت پردازش اطّلاعات بهره ببرد.

یکی از مهمّترین قابلیت‌های این بخش، محدودکردن نتایج جست‌وجو بر اساس: کتاب، پدیدآور اصلی، مجموعه موضوعی کتب، قرن و زبان کتاب مورد نظر است. همچنین در بخش جست‌وجو، محقّق به دو روش «ساده» و «تفصیلی» می‌تواند به کاوش در متن کتاب یا کتاب‌های انتخابی خود بپردازد.

3. مشابه‌یابی

انجام عملیات مشابه‌یابی و شناسایی میزان شباهت یک متن با حجم انبوه متون دیگر به صورت دستی، بسیار دشوار و زمان‌بر است و گاهی نیز غیرممکن می‌نُماید. بر این اساس، یکی از امکانات جدید کتابخانه استاندارد نور، توانایی «مشابه‌یابی» متن موردنظر در کتاب‌های موجود در کتابخانه می‌باشد. به طور کلّی، از دو روش می‌توان به مشابهت‌یابی متن دلخواه خویش اقدام کرد: از طریق قسمت «نمایش» در بخش «کتابخانه»؛ واردکردن عبارت موردنظر در کادر مشابه‌یابی.

از مهمّترین قسمت‌های بخش «مشابه‌یابی»، می‌توان به دو مورد ذیل اشاره کرد:

• - نتایج: در این قسمت کاربر به مشاهده متن نتایج مشابه‌یابی و تعیین درصد مشابهت دسترسی دارد.
• - امکانات: محقّق می‌تواند تنظیمات دلخواه خود را روی نتایج مشابه‌یابی اِعمال کند.

4. آیات در کتب

در این بخش، ارتباط بین آیات و متن کتب فراهم آمده است؛ به عبارت دیگر، چنانچه بین آیات قرآن کریم و متن کتاب‌های موجود در برنامه ارتباطی موجود باشد، در این قسمت نمایش داده می‌شود. با انتخاب آیه مورد نظر، می‌توان نتایج را به همراه نشانی، ترجمه یا تفسیر آن مشاهده نمود. گفتنی است که کاربر می‌تواند به جست‌وجو در آیات قرآن نیز بپردازد و کلمه یا آیه موردنظر خود را بیابد. عدد مقابل هر آیه، بیانگر تعداد استفاده از این آیه در کتاب‌ها می‌باشد. افزون بر این، محقّق توسط گزینه «محدودکردن» می‌تواند دامنه جست‌وجوی خویش را به اندازه دلخواه محدود سازد.

5. سایر امکانات

از دیگر امکانات برنامه، می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

- قرآن کریم:

با انتخاب ابزار «قرآن»، متن کامل قرآن کریم به خطّ عثمان‌طه، همراه با ترجمه‌های مختلف در دسترس کاربر قرار می‌گیرد. مهمّترین قسمت‌های این بخش از برنامه، عبارت‌اند از: قرآن، ترجمه و جست‌وجو.

- پژوه‌نگار:

پژوه‌نگار، یک ابزارک کاربردی پژوهشی جهت ایجاد: حاشیه، یادداشت، رنگی کردن و نمایه‌گذاری، به همراه ساماندهی و بایگانی آنها در قالب یک پرونده پژوهشی است که کاربر می‌تواند در زمان دلخواه، هریک از آنها را مدیریت نماید و به حذف، ویرایش و یا مرتب‌سازی آنها اقدام کند. بنابراین، برجسته‌ترین امکانات این قسمت از برنامه عبارت است از: پرونده پژوهشی، فیش‌ها، حاشیه‌ها و نمایه‌ها.

- لغت‌نامه:

یکی از قابلیت‌های این نرم‌افزار، استفاده از ابزار لغت‌نامه می‌باشد. محقّق در لغت‌نامه می‌تواند معانی متفاوت لغات موردنظر خود را به روش‌های مختلف مشاهده کند و یا واژه‌ای را از متن کتاب به این قسمت منتقل کرده، معانی آن را بیابد. در این قسمت از برنامه، محقّق به چندین دوره لغت‌نامه عربی و فارسی دسترسی دارد.

- کتاب‌شناسی:

در بخش «کتاب‌شناسی»، به معرّفی تفصیلی برخی از آثار جامی پرداخته شده است. این قسمت، حاوی اطّلاعات کامل کتاب‌ها و زندگی‌نامه نویسندگان آنهاست. کتاب‌شناسی، اطّلاعات مربوط به کتاب‌ها را در معرض مشاهده قرار می‌دهد که عبارت است از: شناسنامه کتاب، فهرست عناوین، معرّفی کتاب و معرّفی نویسنده.

- شخصیت‌شناسی:

با توجّه به اهمّیّت آثار علماء، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، برنامه‌های شخصیت‌محور را تحت کتابخانه استاندارد نور تولید کرده و در آنها به ارائه آثار ارزشمند عالمان فرهیخته، فاضلان و دانشمندان علوم اسلامی پرداخته است. شخصیت‌شناسی، حاوی معرّفی کامل مؤلّف کتب برنامه، مشتمل بر: زندگی‌نامه، اساتید، شاگردان، آثار و احوال اوست.

- امکانات عمومی:

در این قسمت، امکاناتی از قبیل: تغییر زبان، انتخاب زمینه، ارسال نظر، به‌روزرسانی، پرسش‌های متداول، راهنما، درباره برنامه و خروج، در اختیار کاربران قرار می‌گیرد.

منابع

1. نرم‌افزار «مجموعه آثار عبدالرحمن جامی»، تولید مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، قم.
2. وبگاه ویکی فقه: fa.wikifeqh.ir
3. وبگاه ویکی نور: fa.wikinoor.ir