فصلنامه شماره 67 (تابستان 1398)
سال هجدهم/ پیاپی 84
«ویژه نامه پژوهش های رجالی»
مراحل آماده سازی و تولید نرم افزار درایة النور
گفتوگو با حجتالاسلام والمسلمین سید محمدجواد شبیری*
اشاره
آنچه را در این متن میخوانید، گفتوگویی است با حجّتالاسلام والمسلمین سید محمدجواد شبیری، مسئول پروژه درایة النور که درباره مراحل آمادهسازی و تولید این نرمافزار رجالی سخن گفتهاند. ایشان ضمن تبیین روند تهیه این محصول که از اولین تولیدات نور در دهه 70ش محسوب می شود، به برخی مشکلات این مسیر نیز پرداختهاند و نگاهی گذرا به پیشینه این محصول ارزشمند داشتهاند که از نظر خوانندگان عزیز میگذرد.
نقش تعبیر واسطه در معجم رجال
قسمت اوّل*
اشاره
در این نوشتار، بعد از پرداختن به اهمّیّت رجال سند و درایه در علم حدیث، انواع تعابیر واسطه با طُرُق تحمّل حدیث مورد کنکاش قرار گرفته و کاربردی شدن آن، با دقّت عمل و کمترین مورد خطا مورد نظر است. مقاله پیش رو، ضمن ارائه این مهم در نرمافزار درایة النور، به جایگاه و نقش اساسی تعبیر واسطه در طرق تحمّل حدیث میپردازد.
- نویسنده: حجتالاسلام والمسلمین سید جواد شبیری**؛ تنظیم و آمادهسازی: حجتالاسلام سید محسن میرمهدی***
چکیده
علم رجال، عهدهدار شناخت راویان واقع در اسناد روایات، به منظور کشف صحّت و سقم سند، و در نتیجه، امکان استناد به متن حدیث میباشد. تکرار عنوانهایی که مشترک بین دو یا چند راوی میباشند و همچنین نام بردن از یک راوی با عناوین متعدّد، از جمله مشکلاتی است که در اسناد روایات به صورت چشمگیر وجود دارد. بحث «تمییز مشترکات» و «توحید مختلفات»، به شیوههای رفع این دو مشکل میپردازد. دانشمندان علم رجال، در این زمینه راهکارهایی، از جمله: سنجش تقریبی طبقه راوی، تتبع در اسناد، مراجعه به مداخل کتابهای رجالی، اسناد طرق در کتابهای رجالی و مشیخه کتب روایی در پیش گرفته اند که بهکارگیری آنها بدون استفاده از تواناییهای رایانه، مستلزم صرف وقت و نیروی فراوان توسط پژوهشگران خواهد بود.
در قسمت اوّل این مقاله، به توضیح عناوین مورد بحث، تبیین جایگاه و سابقه تاریخی آن در مباحث رجالی، و همچنین شناخت عوامل ایجاد اشتراک پرداخته میشود و در قسمت دوم که إن شاء الله در ویژه نامه بعدی ارائه میشود، مراحل «تمییز مشترکات» و «توحید مختلفات» به صورت کاربردی مورد بررسی قرار گرفته، روشهای سنّتی این مباحث با روش استفاده از قابلیتهای رایانه مقایسه خواهد شد.
- نویسنده: سید علیرضا حسینی**؛ تنظیم: سید محمد شجاع الدینی***
نگاهی به فعالیت های علمی و پژوهشی گروه رجال مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
گفتوگو با حجتالاسلام والمسلمین فریدون سبحانی*
اشاره
علم رجال، از علوم بسیار مهم در حوزه شناسایی سند و روایان احادیث معصومین(ع) به شمار میرود و به نوبه خود، نقش بسزایی در فهم وضعیت سندی روایات دارد و با علومی همچون: تراجم، تاریخ و انساب، متفاوت است. برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص جایگاه و اهمیت علم رجال و نیز آشنایی با فعّالیّتهای علمی و پژوهشی گروه رجال مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، خدمت مدیر گروه رجال مرکز، حجتالاسلام والمسلمین سبحانی رسیدیم و به طرح سؤالاتی چند در این باره پرداختیم. آنچه ملاحظه میکنید، نتیجه این گفتوگوست که امید است مورد استفاده خوانندگان و رجالپژوهان محترم قرار بگیرد.
اشاره
داده هاى رجالى درباره اشخاص، قضایاى شخصیه اى هستند که از کنار هم آمدن آنها به ضمیمه کبرَیات و مبانى رجالى، اعتبار یا عدم اعتبار اسناد اخبار رقم میخورد. علم رجال، علمی است تأثیرگذار که به شهادت اختلافات فاحش در ارزیابیهای روایات بین علماء شیعه (اعم از اخباری و اصولی)، مشکلات خاصّ خود را دارد و از بسیاری از مباحث اصولی و مسائل تاریخ حدیث تأثیر میپذیرد و مبانی با رویکردهای متعدّدی را پیش رو دارد و طرح قواعد ویژهای را میطلبد. در این نوشتار، با نگاهی به مراحل تحقیق در علم رجال و مشکلات فراسوی آن، به تبیین گستره پژوهشهای رجالی میپردازیم.
- نویسنده: محسن مقیمی*
اشاره
حاصل بازشناسی عنوانهای روایان (تمییز مشترکات و توحید مختلفات)، به شکل عنوان معیار نمود پیدا کرده است. عنوان معیار، عنوان جامع عناوین مختلف یک راوی است که سه خصوصیت: شهرت، رفع اشتراک و بیان «اینهمانی» را دارا میباشد.
در نرمافزار درایةالنور، شناسایی بخشی از هویت راویان، در قالب عنوان معیار طراحی شده و در 14 نوع سامان یافته است که جهت کاربردی شدن، در سه گروه کلّی: 1. عناوین واقعی؛ 2. عنوانهای مشتمل بر اختلال؛ 3. عنوانهای ظاهری دستهبندی گردیدهاند.
در نسخه حاضر، بازشناسی 53638 عنوان از عناوین راویان(1) صورت پذیرفته که در کنار عناوین اسناد، عناوین کتابهای ثمانیه رجالی و کتابهای جوامع و تحقیقی علم رجال هم بازشناسی شدهاند و تعریف 14449 عنوان معیار در فرآیند توحید عناوین مختلف راویان و تمییز مشترکات آنها انجام شده است و 14 نوع عنوان معیار، با کدگذاری و تطبیق، از هم جدا شدهاند که در نوع خود، خدمت ارزندهای به جامعه پژوهشی به حساب میآید. آمار هرکدام در نسخه 2 نرمافزار قابل رؤیت است و شایان توجّه است که 7342 عنوان معیار واقعی قلمداد میشود و بقیه، ظاهری و بیمعیارند.
در این نوشتار، تجربه تحقیقی حجم بسیار عظیم از پژوهشهای سندی در بخش عنوانشناسی راویان گزارش میشود.
با توجّه به وجود مقاله مستقل و مفصّل درباره بحث پُرچالش و گسترده تمییز مشترکات و توحید مختلفات در مجموعه مقالات ویژهنامه مجله، فقط اشارهای بسیار کوتاه به این دو بحث فوقالذکر نموده، سپس به انواع 14گانه عنوان معیار و کاربریهای عنوان واقعی و شاخصههای عنوان غیرواقعی میپردازیم.
- نویسنده: محسن مقیمی*
روند تحلیل و طراحی نرم افزار درایة النور 2
گفتوگو با حجتالاسلام والمسلمین حمید صفایی*
اشاره
در روند تولید نرمافزارهای پژوهشی، بعد از انجام کارهای تحقیقاتی سنگین و گسترده، فرایندهای فنّی کار نیز بسیار مهمّ و درخور توجّه است. آنچه زحمات و تلاشهای پژوهشی را سروسامان میدهد و در معرض استفاده آسان و کاربردی محقّقان قرار میدهد، همین قابلیتهای فنّی است که تکمیلکننده پروژههایی از این دست به شمار میرود.
آنچه در این گفتوگو از نظر شما خوانندگان عزیز میگذرد، مطالبی است که از زبان مدیر فنّی نسخه جدید نرمافزار درایةالنور، حجّتالاسلام والمسلمین، مهندس صفایی، مطرح شده است که بهروشنی، روند تحلیل و طراحی این محصول رجالی را تبیین نموده است. درایةالنور یا دانشنامه رجال شیعه، از جمله محصولات تخصّصی نور است که برای محقّقان علم رجال و حدیثپژوهان، بسیار مفید و کارآمد است. امید است مطالب عرضهشده در این مصاحبه، برای مسئولان، مدیران، علاقهمندان و کاربران این نرمافزار، مفید واقع شود و دورنمایی از زحمات ارزنده و ماندگار دستاندرکاران این برنامه را به تصویر کشد.
- نویسنده: تهیه و تنظیم: علی نعیم الدین خانی
اشاره
رجال، دانشی بسیار مؤثّر در علوم اسلامی و از دید کاربرد، بسیار پیچیده است. ازاینرو، استفاده از رایانه برای انجام پژوهشهای رجالی، بسیار توصیه میشود. برنامه درایةالنور 2، از مهمترین برنامههای رایانهای در رجال شیعه است که قابلیتها و امکانات گوناگونی برای پژوهشگران فراهم کرده است. در این مقاله، به بررسی مقایسه ای این برنامه با برنامه «جوامع الکلم» و پایگاه «رواة الحدیث الجامع» از دید رابط کاربری خواهیم پرداخت.
- نویسنده: مصطفی علیمرادی