اگرچه گردهمایی‌ها و سمینارهای دیگری نیز در طی سال‌های بعد در همین موضوع از طرف این مرکز برگزار گردید، اما با توجه به عناوین و موضوعات مطرح شده در اولین سمینار و نیم‌نگاهی به موضوعات و مقالات ارائه شده در سمینار «فناوری‌های هوشمند پردازش متون اسلامی» در اردیبهشت ماه سال جاری و پیشرفت‌های حاصله در زمینه طراحی و تولید نرم‌افزارهای اسلامی، با سیر و حرکت معناداری در عرصه فناوری اطلاعات و ارتباطات در حوزه‌های علوم اسلامی و انسانی روبه‌رو می‌شویم. برخی از عناوین مقالات ارائه شده در نخستین سمینار کامپیوتر و علوم اسلامی عبارت بودند از:
بررسی ضرورت تولید نرم‌افزار اسلامی، ضرورت استفاده از کامپیوتر در تحقیقات اسلامی، نقش کامپیوتر در خدمات اطلاع‌رسانی، نقش اِعراب در معجم الفاظ کامپیوتری و برخی موضوعات دیگر که همگی از ضرورت و نیاز ورود به گستره فناوری اطلاعات و استفاده از ماشین‌های پردازشگر و طراحی برنامه‌ها و نرم‌افزارهای کاربردی و تشریح کارکرد رایانه در داده‌پردازی علوم اسلامی سخن می‌راندند. همچنین بیشتر سخنرانان در آن سمینار، بر تبیین نقش رایانه‌ها در پژوهش‌های اسلامی پرداخته و برای ترسیم دورنمای استفاده رایانه در علوم اسلامی تلاش بسیاری به خرج دادند. البته برخی نیز هشدارهایی در استفاده از رایانه در تحقیقات اسلامی مطرح می‌کردند و دلنگرانی‌های خود را از باز شدن پای کامپیوتر به حوزه‌های علمیه بروز می‌دادند!
ترسیم فضای ابهام‌آلود آن روزِ حاکم بر حوزویان از یک سو، و مهندسان و متخصصان علوم رایانه از سوی دیگر، در استفاده از رایانه و کاربرد این فناوری مدرن و دانش نوظهور در حوزه‌های علمیه و پردازش داده‌های اسلامی، شاید در نگاه امروز کمی تعجب‌برانگیر باشد؛ اما واقعیت امر این است که دو دهه قبل هیچ کس تصور نمی‌کرد رایانه روزی بتواند آنچنان در حوزه‌های علوم اسلامی جای باز کند که هیچ نهاد پژوهشی یا پژوهشگری نتواند بدون استفاده از دانش فناوری اطلاعات و ارتباطات و به‌کارگیری نرم‌افزارهای پژوهشی، تحقیقات خود را به سامان رسانده و به‌روز و به‌موقع ارائه نماید. امروزه کاهش هزینه‌های تأمین منابع و تتبع، تنها با تکیه بر فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی امکان‌پذیر و مقرون به صرفه است. مدیریت زمان و استفاده بهینه از وقت در عصر انفجار اطلاعات موجب شده است تا بیشتر پژوهش‌ها در بستر این فناوری به نتیجه مطلوب دست یابد. کارشناسان معتقدند به‌کارگیری رایانه‌ها موجب شده تا بیش از هفتاد درصد از وقت محققان، از حوزه‌های تتبع، داده‌کاوی و شناسایی منابع، آزاد گردیده و به بخش پژوهش و تولید علم اضافه گردد. این بدان معنا است که سرعت تولید علم سه برابر شده و اختصاص زمان برای منبع‌یابی و داده‌کاوی، به یک چهارم کاهش یافته است.
از بیست سال قبل که مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به امر مبارک رهبر فرزانه انقلاب اسلامی، حضرت آیت الله خامنه‌ای ـ مد ظله العالی ـ تأسیس گردید، این مرکز راه ناهموار و پر فراز و نشیبی را در زمینه به‌کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در حوزه‌های علوم اسلامی و انسانی طی نموده و در ترویج فرهنگ کاربری رایانه در پژوهش‌های اسلامی و انسانی، زحمات فراوانی را متحمل شده و رنج بسیاری برده است. این مجموعه، در تلاشی بی‌وقفه و پر چالش طی دو دهه داده‌پردازی علوم اسلامی، در عمل ثابت کرده است که این راه، پیمودنی است و رفتن به این سو در دنیای امروز، امری اجباری است؛ نه اختیاری.
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در سال‌های گذشته با برگزاری سمینارها و نشست‌های مختلف در زمینه کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات و دانش‌های پیرامون آن در حوزه های علوم اسلامی و انسانی، سعی بر روزآمدسازی این اطلاعات و دانش‌ها داشته است. این مرکز امسال نیز با برگزاری «سمینار فناوری‌های هوشمند پردازش متون اسلامی» با دعوت از متخصصان، دانشمندان و دانش‌پژوهان این رشته تلاش می‌کند تا دستاوردهای نوین این عرصه را به صورتی مدون ارائه نماید. نگاهی گذرا به عناوین و موضوعات مقالات ارائه شده در این سمینار و موضوعات اولین سمینار کامپیوتر و علوم اسلامی، راه طولانی طی شده و میزان پیشرفت و توفیق این تخصص میان‌رشته‌ای را به‌خوبی آشکار می‌سازد.
به اعتقاد ما محتواهای ارائه شده در این سمینار، نشان از شکل گرفتن تخصصی میان‌رشته‌ای در دو موضوع «فناوری اطلاعات و ارتباطات» و «علوم اسلامی» دارد و پیشرفتی چشمگیر در مرزهای این دانش و تخصص‌های میان‌رشته‌ای آن به شمار می‌رود؛ دانشی که در سال‌های نخست دهه 70 شمسی به صورت غیر مدون و نونهال و تنها به صورت خودجوش و نادر یافت می‌شد و دستیابی به آن در حد ضرورت نیز دشوار و گاهی غیر ممکن بود.
تربیت جوانانی متعهد و با نشاط و متخصص در علوم رایانه و فناوری‌های پیشرفته و در عین حال آشنا با رشته‌های مختلف علوم اسلامی، دستاورد عظیمی از بیست سال داده‌پردازی و داده‌کاوی علوم اسلامی است که از دو جهت قابل ملاحظه است:
1. از منظر تخصص: تولید مبانی، محتواها، روندها، دانش‌ها و آگاهی‌های میان‌رشته‌ای که در بر گیرنده دو تخصص «فناوری‌های مدرن اطلاعات و ارتباطات»، و «علوم و دانش‌های عمیق و اصیل اسلامی و حوزوی» است و نیز ایجاد دانشی تلفیقی از علوم اسلامی و فنی، تلاشی با خطرپذیری بالا و نتیجه بخشی اندک شمرده می شد. در روزهای نخست، این حرکت از نظر عده ای تقریباً غیر ممکن و تلاشی متضاد و تقابلی روشن تلقی می‌شد. به طور کلی، جامعه علمی ـ پژوهشی آن روز کشور در ایجاد میان‌رشته‌های تلفیقی از علوم طبیعی و علوم انسانی، با راهی ناهموار، مسئله‌هایی حل نشده و روش‌هایی نیازموده روبه‌رو بود و اهل فن با تردید به سرمایه‌گذاری در این راه می‌نگریستند. از نظر کارشناسان، جمع بین دانشی مدرن و کاملاً به‌روز و دانش‌های سنتی حوزوی که هیچ گونه آمادگی ورود به چرخه فناوری اطلاعات را نداشته و فراوری و غنی‌سازی نشده‌اند و سنخیتی با یکدیگر ندارند، کاملاً غیر ممکن می‌نمود. اما امروزه پس از گذشت دو دهه، به لطف خداوند بزرگ و به برکت همت‌هایی بلند و اراده‌هایی شکست‌ناپذیر، شاهد شکل‌گیری و ایجاد چنین دانش میان‌رشته‌ای در کنار حوزه مقدسه علمیه قم هستیم. به وجود آمدن تخصص میان‌رشته‌ای و کمیاب پردازش و داده‌کاوی هوشمند متون اسلامی، می‌تواند جامعه پژوهشی کشور را در حوزه‌های علوم اسلامی و انسانی با تحولی چشمگیر روبه‌رو ساخته، چشم‌اندازی روشن از زایش رشته‌های همگرا و مرتبط به دست دهد.
2. از منظر متخصص: ساختن و تربیت نیروی انسانی در تخصص‌های میان‌رشته‌ای که فاقد روال معین، رشته مصوب و سازمان آکادمیک و دانشگاهی است، تنها با آموزش‌های انفرادی، انتقال تجربیات، ایجاد فرصت‌های مطالعاتی تئوریک و کاربردی و نیز صرف هزینه‌های مادی و معنوی امکان‌پذیر است. شرح ماجرای خون دل‌ها، رنج‌ها و زحمات بسیار و گداختن یکایک افراد در بوته‌های آزمون و خطا برای تربیت نیروهای انسانی متخصص و منحصر‌به‌فرد، کاری بس دشوار و طاقت‌فرسا است. البته صعوبت این امر، برای اهل خبره و اساتید دانشگاه و حوزه به‌خوبی مبرهن و آشکار است.
شناسایی، انتخاب و جذب مهندسان مستعد از دانشگاه‌های فنی و دعوت از طلاب فاضل در رشته‌های متنوع علوم حوزوی و برنامه‌ریزی برای آموزش، دانش‌افزایی، تجربه‌اندوزی و جهت‌دهی تخصصی آنان به منظور فراگیری روش‌های اطلاع‌رسانی در عرصه فناوری‌های نوین داده‌پردازی و داده‌کاوی هوشمند متون اسلامی، بی شباهت به یافتن معدن الماس، استخراج آن و سپس تراش و صیقل آنها نیست. افراد تربیت شده، فرهیخته و تخصص‌یافته پیوسته در ارزش‌گذاری منابع انسانی، از ارزش و اعتبار بالایی برخوردارند و دارای جایگاه ویژه‌ای در سرمایه‌های انسانی یک جامعه دانش‌محور هستند. از این رو، می‌توان اذعان داشت که ایجاد تخصص‌های میان‌رشته‌ای متناسب با نیازهای بومی و ملی با تدوین ابواب دانش آن و تولید محتواهای لازم و سپس شناسایی، جذب و تربیت نیروهای انسانی در این رشته، فرآیندی پیچیده و پرهزینه است که کمتر نهادی حاضر به سرمایه‌گذاری در آن زمینه می‌باشد. جای بسی افتخار است که اکنون هر دو فرآیند «ایجاد تخصص» و «تربیت متخصص» در بسترهای پژوهشی ـ فنی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در طی سال‌ها سامان یافته و اکنون شاهد به ثمر نشستن و بالندگی آنها هستیم.
نکته قابل توجه آنکه امروز با مشاهده محتواهای ارائه شده در این سمینار، به این نتیجه می‌رسیم که تولید بیش از یکصد عنوان نرم‌افزار در زمینه‌های مختلف علوم اسلامی و ارائه هزاران جلد کتاب از منابع اصیل شیعی در قالب کتابخانه‌های دیجیتال و عرضه بسیاری از این منابع در شبکه جهانی اینترنت و کسب رتبه‌های داده‌پردازی، داده‌کاوی و تولید محتواهای الکترونیکی در سطح ملی و بین المللی، هر کدام افتخاری برای مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به شمار می‌آید و خدمت شایانی به حوزه‌های علمیه و پژوهشگران جهان اسلام شمرده می‌شود و در حقیقت، بیست سال فعالیت در این زمینه، مقدمه‌ای برای شکل گرفتن این تخصص میان‌رشته‌ای و تربیت نیروهای کارآمد، فاضل، متعهد، خلاق و دانشمندی بوده است که می‌تواند در حوزه داده‌کاوی هوشمند متون اسلامی منشأ اثر و تحول‌آفرین باشد.
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی مفتخر است که اعلام کند هر باغ اندیشه‌ای که اکنون در گستره تخصص پردازش هوشمند متون اسلامی به ثمر نشسته است، مستقیم یا غیر مسقیم متأثر از تلاش بیست‌ساله این شجره طیبه است که آبشخور و اصل ثابت آن، معارف حقه اهل بیت عصمت و طهارت ـ علیهم السلام ـ بوده و شاخه‌ها و برگ‌های آسمانی‌اش بر تارک رفیع معارف الهی سر ساییده است؛ درخت دانشی که بیست سال قبل به امری مبارک، در شهری مقدس و در سایه‌سار کریمه اهل بیت، حضرت فاطمه معصومه ـ سلام الله علیها ـ و در مشکات حوزه علمیه غرس شد و اکنون به بار نشسته و شاهد رشد و ثمردهی آن هستیم. امروز هر میوه‌ی برآمده از این درخت سرافزار، خود بذری است که می‌تواند مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی دیگری را بنیان نهد؛ نهاد‌هایی که در آینده قادرند به لطف الهی برای تولید نرم‌افزارهای پژوهشی در هر رشته از علوم اسلامی و انسانی به ایده‌پردازی، طراحی و پیاده‌سازی بپردازند.
اکنون مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی طرح تربیت متخصص در این تخصص میان‌رشته‌ای را با تأسیس پژوهشکده داده‌کاوی علوم اسلامی کلید زده است و افتخار دارد که اعلام کند تلاش چندین ساله‌اش در این زمینه اینک به ثمر نشسته و ایجاد رشته‌ای در زمینه داده‌کاوی علوم اسلامی به تصویب نهادهای مربوطه رسیده است. تأسیس این نهاد پژوهشی میان‌رشته‌ای، از پشتوانه‌های علمی و تجربی لازم برخوردار بوده و اکنون با فراهم‌سازی محتواها، تربیت اساتید و تعریف سازمان و تشکیلات اجرایی و طراحی ساختمان و فضای فیزیکی، همه شرایط برای راه‌اندازی این مجموعه تخصصی فراهم شده است.
سمینار فناوری‌های هوشمند پردازش متون اسلامی و دستاوردهای علمی ارائه شده در آن، نشان از رشد اطلاعات و آگاهی‌ها در زمینه داده‌پردازی و داده‌کاوی علوم اسلامی در شرایط کنونی کشور دارد و نویدبخش تحولی اساسی در چرخه تولید علم و دانش‌افزایی در دهه عدالت و پیشرفت است. این تحول می‌تواند هموار کننده راهی باشد که به پی‌ریزی جامعه اطلاعاتی در جوامع اسلامی منجر شود و این‌سان، زمینه استخراج دانش و پردازش اطلاعات مبتنی بر فناوری‌های نوین و هوشمند فراهم گردد.
والسلام
سردبیر
