کلیدواژگان: پژوهش، پایگاه اینترنتی، فهرست راهنما، موتور جستجو.
1. فهرست‌های راهنما
فهرست‌های راهنما یا دایرکتوری (Directory)، به عنوان یک حلقه رابط میان کاربر و پایگاههای اینترنتی به شمار می‌روند. یک دایرکتوری، پایگاهی است که فهرستی از پایگاههای گوناگون و یا اطلاعات لازم را در موضوعات مختلف دستهبندی و ارائه نموده است. هدف این فهرست‌های برخط، آن است که کاربران راحت‌تر به وب‌گاه و مطلب مورد نظر خود دست یابند. بدیهی است که وقتی شما فهرست‌های راهنمای مهم را در حوزه علوم اسلامی یا انسانی بشناسید، به‌آسانی پایگاههای اینترنتی مورد نظر و مرتبط با موضوع تحقیقی خود را خواهید یافت. گفتنی است که برخی از دایرکتوری‌ها عمومی‌‌ترند و بعضی نیز به طور اختصاصی عهده‌دار اطلاع‌رسانی در خصوص حوزه‌ای معین می‌باشند. (1) از جمله این فهارس راهنما می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
ـ جشنواره وب ایران (http://directory.iranwebfestival.com): گفتنی است که جشنواره وب ایران، یکی از معتبرترین جشنواره‌های حوزه فناوری اطلاعات است که تا کنون پنج دوره آن از سال 1387ش برگزار شده است و در آن، بهترین‌های وب ایران انتخاب و معرفی می‌شوند.
بخش «وب‌سایت‌ها»ی دایرکتوری جشنواره وب ایران، شما را با انواع بسیاری از پایگاه‌ها در موضوع‌های مختلف علمی، فرهنگی و اجتماعی آشنا می‌سازد. برخی از این موضوعات عبارت‌اند از: آموزشی، دین و معارف، فرهنگ و هنر، خانواده، کارآفرینی و اشتغال، حقوقی، شبکه اجتماعی، فروشگاه اینترنتی، مجله‌های آنلاین، وب‌سایت شخصی، وبلاگ، ورزشی، زبان انگلیسی، طراحی وب، بانکداری و بیمه، مراکز دیدنی و تفریحی، دفاع مقدس، عکاسی و تبلیغات. توصیه می‌کنیم حتماً سری به این فهرست راهنمای متنوع و جذاب بزنید.
ـ ایندکس ایران یا فهرست راهنمای ایرانیان (www.indexiran.ir): در این دایرکتوری، امکان دسترسی به وب‌سایت‌ها، وبلاگ‌ها، انجمن‌ها، فیلم‌ها، موسیقی‌ها، تصویرها و نیز اخبار ایران و جهان در موضوعاتی چون: سیاسی، اقتصادی، علم و دانش، اجتماعی، ورزشی، فرهنگی و خبرهای تصویری فراهم آمده است. قسمت «رادیو و تلویزیون آنلاین»، شما را با شبکه‌های تلویزیونی ایران، شبکه‌های ماهواره‌ای ایران و رادیوهای ایران آشنا می‌سازد. ایندکس ایران، همچنین فرصت ثبت سایت و وبلاگ مورد نظرتان را نیز در این پایگاه فراهم ساخته است.
ـ پارس ایندکس (www.parsindex.com): این فهرست راهنما، شما را به بیش از 15600 پایگاه اینترنتی در موضوعات مختلف پیوند می‌دهد. برخی از این موضوعات عبارت‌اند از: آموزش و تحقیقات، اقتصاد و تجارت، بهداشت و پزشکی، حمل و نقل و گردشگری، سایت‌های مفید خارجی، کودکان و نوجوانان، ورزش، ادبیات و هنر، اخبار و رسانه‌ها، تفریح و سرگرمی، خانه و خانواده، صنایع و شرکت‌ها، گروه‌های اینترنتی ایرانی و وبلاگ‌ها، اسلام و ادیان، اینترنت و کامپیوتر و موبایل، جامعه و فرهنگ، سازمان‌ها و نهادها، علوم و فنون، منابع و مراجع.
ویژگی دیگر این دایرکتوری آن است که افزون بر فهرست موضوعی، فهرست منطقه‌ای سایت‌ها را نیز ارائه نموده است.
ـ فهرست پایگاههای موجود در اینترانت تبیان (www.tebyan.net): در قسمت کتابخانه تبیان، با شمار قابل توجهی از پایگاههای اینترنتی مفید و مهم مواجه می‌شوید که در دسته‌های ذیل عرضه شده‌اند:
شبکه تخصصی قرآن، پایگاههای قرآنی، پایگاههای اهل بیت(ع)، پایگاههای تخصصی مهدویت، پایگاههای عقاید، پایگاههای حدیث، پایگاههای مراجع تقلید، پایگاههای جامع موضوعات، پایگاههای اندیشمندان اسلامی، پایگاههای سازمان تبلغات اسلامی و پایگاههای فرهنگی هنری.
ـ فهرست راهنمای پایگاههای اسلامی (http://rahnama.noornet.net): این دایرکتوری که به همت مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی راه‌اندازی شده، پایگاههای اسلامی را در موضوعاتی مانند: قرآن، حدیث، عقاید، پیامبر و اهل بیت(ع)، فقه و احکام، حقوق، فلسفه و منطق، ادیان و مذاهب، اخلاق اسلامی، کتاب و کتابخانه، پرسش و پاسخ، علما و شخصیت‌ها، مراکز علمی و پژوهشی و مناسبت‌های اسلامی فهرست نموده است.
ـ 1000 سایت (کامل‌ترین لینک دایرکتوری ایران: www.1000site.ir): یکی از مهم‌ترین و کامل‌ترین فهرست راهنمای اینترنتی است که موضوعات و عرصه‌های بسیاری را در فضای اینترنت پوشش می‌دهد. این موضوعات شامل موارد ذیل است:
سایت‌های خبری؛ روزنامه‌ها و نشریات داخلی و خارجی؛ خبرگزاری‌های داخلی و خارجی؛ ورزشی؛ موتورهای جستجوگر؛ صنایع و مشاغل؛ مذهبی؛ اشخاص؛ فرهنگی، هنری و اجتماعی؛ فناوری اطلاعات و ارتباطات؛ ادارات، سازمان‌ها و نهادها؛ چند رسانه‌ای؛ نهادهای بین‌المللی؛ بهداشت و سلامت؛ وبلاگ‌ها؛ تفریح، گردشگری و سرگرمی؛ آموزش و پژوهش؛ اطلاعات مرجع و استان‌ها.
ـ بوعلی (http://boali.com): در این پایگاه، پیوندهای بسیار خوبی در حوزه پزشکی ارائه شده است که می‌توان به این موارد اشاره کرد: جستجوی پزشک مورد نظر، اطلاعات پزشکی، صدا و تصاویر پزشکی، فرهنگ لغت پزشکی، جستجوی پزشک در اینترنت، مشاوره پزشکی، اخبار پزشکی، آزمون‌های پزشکی، عطاری بوعلی، دندان‌پزشکی بوعلی، کمک‌های اولیه، توصیه‌های پزشکی، علائم بیماری‌ها، کتب پزشکی، اطلس بدن، مشاوره دارویی، داروخانه بوعلی، آزمایش‌های تشخیص و... . گفتنی است که این فهرست راهنما، پیوندهای بسیار ارزنده و راهگشایی را در خصوص مسائل دارویی و درمانی و اطلاعات مفیدی را درباره پزشکی در اختیار کاربران و محققان اینترنتی قرار می‌دهد. اگر می‌خواهید زندگی سالم داشته باشید و از دانستنی‌های دانش پزشکی بهره‌مند باشید، حتماً این دایرکتوری را در بخش علاقه‌مندی‌های مرورگر خود ذخیره نمایید.
ـ دایرکتوری مشاغل جمهوری اسلامی ایران (www.iriib.com): این پایگاه که مشتمل بر زیرشاخه‌های گوناگون در حوزه مشاغل است، امکان جستجو در انواع شغل‌ها و حرفه‌های موجود در کشور را فراهم ساخته و اطلاعات خوبی را در خصوص شغل مورد نظر ارائه می‌دهد. از ویژگی‌های این دایرکتوری، جستجو بر اساس گروه شغلی دلخواه میباشد.
ـ پیوندها (http://peyvandha.ir): چنانچه محتوای پایگاهی از نظر قوانین جمهوی اسلامی ایران مورد تأیید نباشد و فیلتر شده باشد، به طور خودکار صفحه مرورگر کاربر به این تارنمای اینترنتی متصل می‌شود. این پایگاه به منظور استفاده بهتر کاربران از فضای وب، فهرستی از پایگاه‌ها و وبلاگ‌های مفید را به صورت موضوعی دستهبندی کرده است. دسته‌بندی‌های کلی این وب‌گاه که هر یک مشتمل بر زیرشاخه‌های متنوع دیگر می‌شود، عبارت‌اند از: فرهنگی و مذهبی، خبری، خانواده و سرگرمی، علمی و آموزشی، خدمات اینترنتی، کاربرمحور، ایران، وبلاگ‌ها.
ـ فهرست راهنمای www.dmoz.org: برخی از موضوعات این دایرکتوری که هر یک دربردارنده پیوندهای متعدد و مرتبط دیگر نیز میباشد، بدین شرح است: هنر، بازی، مرجع، فروشگاه، اخبار، رایانه، علمی، ورزش و... .
2. موتورهای جستجو
رایج‌ترین ابزار تحقیق در فضای وب، استفاده از جویشگر، جستجوگر یا موتور جستجو (Search Engine) است. این موتورها، کلمات کلیدی را در یک سند یا بانک اطلاعاتی برخط کاوش می‌نمایند. (2) شناخت انواع موتورهای جستجو و شیوه پژوهش در آن‌ها، کمک شایانی به محققان در فضای وب می‌نماید. امروزه در دنیای مجازی، پیوسته بر شمار پایگاههای اینترنتی افزوده می‌شود و موتورهای جستجو، بسان فهرست‌های راهنما، به عنوان ابزاری کارآمد و توانمند شما را در شناخت و نیل به پایگاه مناسب یاری می‌رسانند.
آشنایی با موتورهای عمومی و تخصصی جستجو، گام اول در این مسیر است. وقتی شما یک تحقیق تخصصی در حوزه جامعه‌شناسی یا روان‌شناسی را از طریق موتور جستجوی عمومی مانند گوگل سامان بدهید، چه بسا از دسترسی به پایگاههای تخصصی و منابع مرتبط با دانش مورد نظرتان محروم بمانید. گفتنی است که جویشگرها به انواع مختلفی مانند: عمومی، کد باز، فراجستجو، محلی یا کشوری، مردمی، عمومی، علمی و تخصصی قابل تقسیم‌اند.
در ادامه با برخی از جستجوگرهای عمومی و تخصصی (3) آشنا می‌شویم:
ـ ریسمون (www.rismoon.com): موتور جستجوی مستقل فارسی است که واژه و عبارت مورد نظر شما را در چهار حوزه کلی: وب، اخبار، اطلاعات 118 و شعر و ادب کاوش می‌نماید.
ـ جاماسپ (www.jamasp.com): اگرچه در این موتور جستجو امکان کاوش در فضای وب نیز وجود دارد، ولی باید گفت که جاماسپ به یافتن آسان و زودهنگام شهر، روستا یا جاده مورد نظر در نقشه کشور اختصاص دارد. هم‌اینک، بیش از 1030 شهر و 5300 روستا و تمامی راه‌های اصلی کشور به همراه توضیحاتی کوتاه، در این نقشه جانمایی شده است.
ـ جس‌جو (www.jasjoo.com): این موتور جستجو، در عین حال نوعی فهرست راهنما نیز به شمار می‌رود و با ارائه موضوعات پرکاربردی مانند: کتابخانه، سرگرمی، سلامتی، امروز و خانواده، شما را به پایگاههای مفید پیوند می‌دهد و یا اطلاعات ارزنده‌ای را در دسترس قرار می‌دهد.
از دیگر امکانات جس‌جو می‌توان به این موارد اشاره کرد: قابلیت تبدیل تاریخ، خطاطی نستعلیق، مترجم متنی، استخاره با قرآن، روزنامه‌ها، تقویم تاریخ، وضعیت آب و هوا، اخبار.
ـ پارسیک (www.parseek.com): این موتور، امکان جستجو واژه دلخواه را در فضای وب، تصاویر و نیز منابع علمی اینترنتی فراهم ساخته است. ویژگی بارز پاسیک را باید در جنبه خبری آن دانست. این پایگاه، آخرین اخبار ایران و جهان و نیز آخرین اخبار اقتصادی، علمی، هنری و ورزشی را اطلاع‌رسانی می‌کند. پارسیک می‌کوشد تا تازه‌ترین خبرهای مربوط به ده‌ها خبرگزاری و پایگاه خبری فارسی را در دسترس علاقه‌مندان قرار دهد. قابل توجه محققان این‌که این موتور جستجو، از عملگرهای منطقی فارسی (و، یا، نه) پشتیبانی می‌کند.
ـ پارسی‌جو (www.parsijoo.ir): نسخه فعلی پارسی‌جو، آزمایشی است و امکان کاوش مطلب دلخواه با ارائه گزینه‌هایی مانند: وب، تصویر، علمی و دانلود را فراهم نموده است. یکی از ویژگی‌های پارسی‌جو، امکان ترجمه متن از فارسی به انگلیسی و بر عکس است. سادانا، گزینه دیگری در صفحه نخست این موتور جستجو است که پرسش شما را دریافت و به آن پاسخ مناسب می‌دهد و اطلاعات خوبی را در زمینه: تلفن (118)، آب و هوا، قرآن، دارو، اوقات شرعی، تعبیر خواب، فرهنگ معین، دیکشنری، مبدل تاریخ و آشپزی ارائه می‌نماید.
ـ سلام (http://salam.ir): موتور هوشمندی است که مطالب شما را در فضای وب، به‌خوبی جستجو می‌کند.
ـ بهجو (www.behjoo.com): این پایگاه، ضمن انجام جستجوی آسان فارسی در فضای وب، امکان ترجمه متن یا صفحات انتخاب‌شده، و نیز قابلیت تبدیل متون نوشته‌شده به صورت پینگلیش، به زبان فارسی است.
ـ بیاب (فراجستجو: www.BiaaB.ir): این موتور جستجو که از قابلیت چند موتور جستجوی دیگر مانند: گوگل، یاهو، بینگ و اسک بهره می‌‌برد، کلمه یا عبارت مورد نظر را در گستره وسیع‌تری از فضای وب مورد کاوش قرار می‌دهد.
ـ دیتایاب (http://datayab.com): وظیفه اصلی این موتور جستجو، یافتن واژه دلخواه کاربر در وبلاگ‌های اینترنتی است. چنانچه علاقه‌مند به تحقیق خاص در وبلاگ‌های فارسی هستید، از این موتور جستجو استفاده نمایید.
ـ دارویاب (www.darooyab.ir): دارویاب، جامع‌ترین بانک اطلاعات دارویی به زبان فارسی است که مشتمل بر قسمت‌هایی مانند: گروه‌های دارویی، شرکت‌های تولیدکننده، شرکت‌های واردکننده، گیاهان دارویی، داروهای گیاهی و لینک‌های مفید میباشد.
ـ شیعه‌سرچ (www.shiasearch.com): شامل: کتابخانه، آرشیو مقالات، مجلات، بانک تصاویر، بانک فیلم، بانک صوت، بانک نرم‌افزار، پرسش و پاسخ. این پایگاه در واقع هم موتور جستجوی مطالب اسلامی است و هم فهرست راهنمای مفید در سه محور اصلی: دایرکتوری لینک‌ها، دایرکتوری سایت‌ها و دایرکتوری وبلاگ‌ها. شیعه‌سرچ، از جمله پایگاههای محبوب کاربران به شمار می‌رود. شما در این پایگاه می‌توانید از طریق دامنه‌های چون: وب، وبلاگ‌ها، سایت‌ها و لینک‌ها به کاوش مطلب مورد نظر خود بپردازید.
ـ جستجوگرهای منابع مرجع:
Encyclopedia، Britanica، Info Jump، Ref. Desk، Word Reference.
ـ جستجوگرهای هنر و علوم انسانی:
ADAM، Art Bridge، Getty Information Institute، Librarians Index، Voice of the Shuttle.
ـ جستجوگرهای اشعار فارسی:
مانند: گنجور (http://ganjoor.net)، پارست (www.parset.com/Culture/Poems) و ری‌‌سنت (http://recent.ir).
ـ سایر موتورهای جستجو:
- ـ سایروس (موتور جستجوی منابع و مقالات علمی): www.scirus.com
- ـ گوگل اسکولار (کاوش در اطلاعات دانش‌نامه‌های دانشگاه‌های بزرگ): www.googlescholar.com
- ـ بیس (جستجوگر تخصصی مطالب علمی و آکادمیک): www.basesearch.com
- ـ یاهو: http://en-maktoob.yahoo.com
- ـ گوگل: www.google.com
- ـ ام‌اس‌ان: www.msn.com
- ـ بینگ: www.bing.com
- ـ آلتاویستا: www.altavista.com
- ـ الکسا: www.alexa.com
- ـ متاکراولر: www.metacrawler.com
- ـ اکسایت: www.excite.com
- ـ اسک: www.ask.com
- ـ بوک‌فایندر: http://en.bookfi.org
- ـ موتور کاوش کتاب: http://books.google.com
- ـ موتور AMS (جستجوگر محتواهای علمی و تحقیقاتی): http://academic.research.microsoft.com
- ـ موتور جستجوی کتاب‌های فارسی: www.parstech.org
- ـ و همچنین: www.lycos.com ـ www.hotbot.com ـ www.exactseek.com ـ www.gigablast.com ـ http://search.jayde.com ـ www.dogpile.co.uk ـ www.webcrawler.com ـ www.about.com ـ www.search.com ـ http://go.com ـ http://gigablast.com ـ www.mamma.com ـ freeebooksearch و ... .
3. پایگاههای اینترنتی مهم
شناسایی پایگاههای اینترنتی معتبر و مرتبط با موضوع پژوهش نیز از بایسته‌های تحقیق در فضای وب میباشد؛ به بیان دیگر، آشنایی با پایگاههایی که متون علمی و اطلاعات پژوهشی را جمع‌آورده‌اند و گاهی نیز آن‌ها را به صورت رایگان در اختیار کاربران قرار می‌دهند، لازمه یک تحقیق اینترنتی است. گاهی محقق نیازمند فایل متنی کتاب و یا مقاله‌ای خاص است. شناخت این نوع پایگاه‌ها نیز پژوهشگر را از صرف وقت یا هزینه اضافی به منظور شناخت بهتر و دقیق‌تر موضوع و نیز یافتن منبع مورد نظر بی‌نیاز می‌سازد.
از این رو، بایسته است که کاربران محقق، در دفترچه یادداشت خود نام فهرست‌های راهنمای مهم، موتورهای جستجوی عمومی و تخصصی مفید و کارگشا و نیز نام پایگاههای اینترنتی مهم و مرتبط با موضوع تحقیق یا همسو با سطح علاقه‌مندی‌های خویش را به ثبت برسانند و یا آن‌ها را در منوی Favorites مرورگر خود دستهبندی و ذخیره نمایند تا به‌آسانی و در زمان لازم قابل دسترسی باشند.
همچنین، شناخت پایگاههایی که منابع علمی و پژوهشی را به رایگان اطلاع‌رسانی کرده و یا متن کامل کتاب، مقاله و رساله دلخواه را به صورت رایگان یا با هزینه‌ای اندک در اختیار کاربران قرار می‌دهند، بسیار ضروری و لازم می‌نماید. برخی وب‌گاه‌ها نیز اگرچه متن آثار را عرضه نکرده‌اند، اما منابع علمی را به‌خوبی اطلاع‌رسانی کرده‌اند. بدیهی است شناخت این دست پایگاههای اینترنتی نیز کاربرد و استفاده خاص خود را دارد؛ چنان‌که گاهی محققان نیازمند شناخت شناسنامه انتشار یک اثر، چکیده یک پایان‌نامه و یا دریافت فایل متنی منبع دلخواه هستند تا از صرف وقت و هزینه اضافی برای دستیابی به آن، رها شوند. گفتنی است که شماری از این مراجع علمی برخط، تنها نیازمند عضویت و دریافت نام کاربری و رمز ورود است.
در این بخش از مقاله، کوشیده‌ایم تا تعدادی از منابع مرجع و مهم در اینترنت را رصد کنیم و در اختیار خوانندگان عزیز قرار دهیم. از این رو، در ذیل، نام برخی از پایگاههای مهم و مرجع فارسی که در حوزه علوم اسلامی و انسانی قابل استفاده هستند و اطلاعات معتبر و نسبتاً راهگشایی را در اختیار کاربران قرار می‌دهند، معرفی نموده‌ایم:
ـ پایگاه مجلات تخصصی نور (www.noormags.com): ارائه متن کامل بیش از 750 هزار عنوان مقاله در موضوعات گوناگون اسلامی و انسانی از افزون بر 1000 نشریه تخصصی کشور.
ـ حوزهنت (دانش‌نامه معارف اسلامی: www.hawzah.net): کتابخانه، مجلات، پایان‌نامه‌ها و پرسش و پاسخ، از قسمت‌های مفید و کاربردی این پایگاه به شمار می‌رود. از دیگر قابلیت‌های پژوهشی حوزهنت، ارائه دانش‌نامه معارف اسلامی در موضوعات کلی: پیامبر و اهل بیت(ع)، علوم اسلامی، جامعه و حکومت اسلامی، اخلاق و تربیت اسلامی، عبادات اسلامی، اجتماع و فرهنگ اسلامی میباشد که هر یک دارای زیرشاخه‌های موضوعی متنوع دیگر نیز هست. این دانش‌نامه اینترنتی، در مجموع، مشتمل بر بیش از 55000 عنوان مطلب است.
ـ مرکز فرهنگ و معارف قرآن (www.maarefquran.com): ترجمه تخصصی قرآن کریم، دایره المعارف قرآن کریم، فرهنگ قرآن، تفسیر راهنما، فرهنگ موضوعی تفاسیر، دانش‌نامه موضوعی مقالات قرآنی، دانش‌نامه موضوعی قرآن و پرسمان‌های قرآنی، از پیوندهای مفید در بخش قرآن‌پژوهی این پایگاه قرآنی است. بخش اطلاع‌رسانی پایگاه فرهنگ و معارف قرآن، شامل مطالبی مانند: کتابخانه تخصصی قرآن، جدیدترین مقالات قرآنی، کتب جدید قرآنی، پایان‌نامه‌های قرآنی، معرفی نشریات قرآنی، معرفی قرآن‌پژوهان، پایگاههای قرآن‌پژوهی و نرم‌افزارهای قرآنی میباشد.
ـ حدیث‌نت (پایگاه اطلاع‌رسانی حدیث شیعه: www.hadith.net): کاربران و محققان حدیث‌پژوه در این پایگاه دینی، به احادیث موضوعی و گنجینه احادیث دسترسی دارند. از دیگر بخش‌های حدیث‌نت می‌توان به این موارد اشاره نمود: اخبار مربوط به حدیث، کتابخانه احادیث، نشریات حدیثی، مقالات، پایان‌نامه در دو حوزه معارف حدیثی و علوم حدیث، حدیث و زندگی، متون حدیثی، پرسش و پاسخ‌های حدیثی.
ـ پورتال مجمع جهانی اهل البیت(ع) (www.ahl-ul-bayt.org): این درگاه اینترنتی، شما را به پایگاههای اینترنتی وابسته به مجمع جهانی اهل البیت(ع) پیوند می‌دهد؛ پایگاههایی مانند: درباره اسلام، پیامبر(ص)، قرآن، مکتب اهل بیت(ع)، حدیث، نهج البلاغه، صحیفه سجادیه، دعا، رمضان، احکام، حج، تاریخ اسلام، غدیر، عاشورا، مهدویت، امور اقتصادی، هنر اسلامی، زنان، خانواده، جوانان، فیلم، عکس، صوت، کتاب، مقالات، پرسش و پاسخ.
از دیگر قسمت‌های این پورتال، ارائه گزینه‌هایی چون: اخبار و حقوق شیعیان، وضعیت شیعیان در جهان و پاسخ به سؤالات در موضوعات مختلف میباشد.
ـ مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری (www.srlst.com): در این وب‌گاه، با پایگاههای فارسی عمومی، پایگاههای فارسی موضوعی، پایگاههای غیر فارسی و پایگاههایی که جنبه ابزاری و اطلاع‌رسانی دارند، آشنا می‌شوید. معرفی طرح‌های پژوهشی خاتمه‌یافته و در دست انجام، از دیگر قابلیت‌های این پایگاه به شمار می‌رود.
ـ کتابخانه دیجیتال نور (www.noorlib.ir): این کتابخانه اینترنتی شامل حدود 11000 کتاب در موضوعات علوم اسلامی نظیر: ادبیات عرب، ادبیات فارسی، جغرافیا، علوم اجتماعی، اسلام، فلسفه، تاریخ، هنر، قرآن، فقه و اصول، اخلاق، عرفان، حدیث، کلام و عقاید است. دسترسی به فهرست الفبایی کتب، فهرست موضوعی مطالب پایگاه، فهرست نام پدیدآورندگان کتب، فهرست الفبایی ناشران، جستجوی پیشرفته و امکان ایجاد قفسه شخصی، از ویژگی‌های این کتابخانه برخط است که روند پژوهش در محتوای پایگاه را برای محققان آسان نموده است.
ـ خانه کتاب ایران (www.ketab.ir): که به منظور ارائه خدمات اطلاع‌رسانی در زمینه کتاب‌های منتشرشده در ایران راه‌اندازی شده است. پس از جستجوی کتاب مورد نظر خود، به اطلاعات شناسنامه‌ای، تصویر روی جلد و نیز معرفی کوتاه مربوط به محتوای کتاب دسترسی خواهید شد.
ـ فهرست کتابخانه‌های ایران (www.lib.ir): در این کتابخانه اینترنتی، حدود 8 میلیون کتاب از 342 کتابخانه ایران در دسترس قرار گرفته است. امکان جستجوی پیشرفته و نیز محدود کردن دامنه جستجو به: تخصصی، دانشگاهی، حوزوی، عمومی و همه، کمک شایانی به کاربران برای کاوش کتاب دلخواه‌شان می‌نماید. همچنین می‌توان حوزه جستجو را به عنوان، موضوع و یا پدیدآورنده کتاب محدود نمود. از ویژگی‌های بسیار ارزنده این پایگاه، امکان محدود کردن حوزه جستجو به کتابخانه‌های استان یا شهر مورد نظر و یا دسترسی به فهرست درختواره‌ای کتاب‌های موجود در کتابخانه انتخابی است.
ـ کتابخانه مجازی ایران: www.irpdf.com
ـ کتابخانه دیجیتالی دید (www.did.ir): دید، کتابخانه دیجیتالی مبتنی بر وب در حوزه تخصصی «امور بین الملل و علوم سیاسی» است که پاسخگوی بخشی مهم نیازهای پژوهشگران میباشد.
ـ کتابخانه دیجیتال مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت(ع) (http://lib.ahlolbait.com): که فهرست مجموعه‌های علمی در زمینه: کتاب، مقاله، منابع صوتی و تصویری، منابع بین المللی، کتاب‌های خطی و شرح حال علما و دانشمندان را در دسترس علاقه‌مندان قرار داده است. در مجموع، این پایگاه تاکنون افزون بر 44000 عنوان مطلب در حوزه علوم اسلامی را عرضه نموده است.
ـ کتابخانه الکترونیکی تبیان (http://library.tebyan.net): این وب‌گاه که قابلیت تنظیم بر اساس فهرست موضوعی و الفبایی دارد، محتوای کتاب‌های بسیاری را در موضوعات و مباحث گوناگون عرضه نموده است؛ موضوعاتی مانند: آموزش، اطلاعات عمومی، تاریخ، اخلاق و تربیت، قرآن، حدیث، فقه و احکام، اقتصاد، روان‌شناسی، فناوری، علوم سیاسی، کودکان، ادبیات، بانوان، جامعه‌شناسی و شخصیت‌ها.
ـ راسخون: www.rasekhoon.net
ـ پایگاه اطلاعاتی نشریات دانشگاه تهران: http://journals.ut.ac.ir
ـ پایگاه اطلاعات نشریات کشور (www.magiran.com): امکان دسترسی به: فهرست الفبایی و موضوعی نشریات کشور، نشریات معتبر علمی، نشریات دانشگاه‌ها و نشریات مورد علاقه، از ویژگی‌های مگ‌ایران است.
ـ پایگاه اطلاع‌رسانی اسلامی (پارسا): www.islamicdatabank.com
ـ ایران‌داک (پایگاه اطلاعاتی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران: www.irandoc.ac.ir): افتتاح این سامانه، قابلیت جستجو در بیش از 615000 رکورد علمی کشور در زمینه: پایان‌نامه‌ها، طرح‌های پژوهشی، همایش‌ها، مقاله و گزارش‌های دولتی تولیدشده در داخل کشور را برای کاربران و محققان فراهم نموده است.
ـ پایان‌نامه‌های حوزه دینی: www.nahad.ir/payannamehdini/search.php
ـ پایگاه اطلاعاتی دانشوران معاصر ایران: http://search.ricest.ac.ir
ـ اندیشوران (بانک اطلاعات محققان حوزوی): www.andishvaran.ir
ـ پایگاه جامع استاد شهید مطهری: www.mortezamotahari.com
ـ کتابخانه یعسوب الدین (www.yasoob.com): مشتمل بر متن کامل قرآن کریم و کتاب‌های اسلامی در موضوعاتی مانند: حدیث، دعا، تفسیر، سیره، فقه، اصول فقه، علم لغت، رجال و تاریخ.
ـ سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران: www.nlai.ir
ـ سامانه نشریات ایران (سنا): www.iranjournals.ir
ـ انجمن روان‌شناسی ایران: http://iranpa.org
ـ انجمن جامعه‌شناسی ایران: www.isa.org.ir
ـ مؤسسه مطالعات تاریخ ایران معاصر: www.iichs.org
ـ آفتاب (www.aftabir.com): معرفی بانک‌های اطلاعاتی مهم اینترنتی و ارائه مقالات موضوعی، از ویژگی‌های تحقیقاتی این وب‌گاه به شمار می‌رود.
ـ مقاله دات‌نت (بزرگ‌ترین پایگاه مقالات ایرانیان): www.maghaleh.net
ـ پارسیان (مرجع مقالات فارسی و انگلیسی): www.parsian.org
ـ مرجع مقالات آموزشی: www.explorer.ir
ـ بانک مقالات فارسی: http://articlefa.ir
ـ شبکه متخصصین پارس درگاه (بانک اطلاعات کارآفرینی): www.karafarini.gov.ir
ـ پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی (SID): www.sid.ir
ـ بانک اطلاعات نشریات کشور: www.magiran.com
ـ پایگاه استنادی علوم جهان اسلام: www.isc.gov.ir
ـ پایگاههای دایره المعارفی و دانش‌نامه‌ای، مانند:
ویکی پدیا (http://fa.wikipedia.org)، مرکز دایره العمارف بزرگ اسلامی (www.cgie.org.ir)، دانش‌نامه موضوعی قرآن کریم (http://maarefquran.org)، دانش‌نامه اسلام معاصر (www.eci-ir.com)، دانش‌نامه جهان اسلام (www.encyclopaediaislamica.com)، اسلام پدیا (http://islampedia.ir)، دانش‌نامه اسلامی (http://wiki.ahlolbait.com)، دانش‌نامه اینترنتی قرآن (http://qurancity.ir)، ثقلین: دانش‌نامه موضوعی اسلامی (www.theghlain.com)، دایره المعارف طهور (www.tahoordanesh.com)، ویکی فقه: دانش‌نامه حوزوی (www.wikifeqh.ir)، دایره المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی (http://portal.nlai.ir)، دایره المعارف فلسفه استانفورد (http://plato.stanford.edu)، دایره المعارف فلسفی اینترنت (www.iep.utm.edu)، سیویلیکا (مرجع دانش یا دایره المعارف تخصصی رشته‌های مختلف علوم): www.civilica.com و... .
ـ پایگاههای پرسش و پاسخ:
اگر کاربر یا محقق در خصوص یک موضوع، پرسش داشته باشد، می‌تواند به پایگاههایی که عهده‌دار دریافت سؤالات و ارائه پاسخ مناسب به آن‌ها هستند، مراجعه نماید. به طور معمول، این نوع وب‌سایت‌ها پرسش کاربران را در موضوعات مختلف دینی و انسانی به وسیله کارشناسان خبره در کوتاه‌ترین زمان ممکن پاسخ می‌گویند. گاهی بررسی انواع سؤال‌ها و پاسخ‌های موجود در بایگانی این نوع پایگاه‌ها، کاربر را از طرح سؤال جدید بی‌نیاز می‌سازد و یا مطالعه پاسخ‌های ارائه‌شده درباره موضوعی خاص، افق‌های تازه‌ای را فراسوی اندیشه پژوهشگران می‌گشاید. این نکته را هم توجه داشته باشیم که معمول پایگاههای اینترنتی مرجع و مهم در حوزه علوم اسلامی و انسانی، از گزینه‌ای مستقل به نام «پرسش و پاسخ» برخوردارند و استفاده از این قسمت وب‌گاه‌ها نیز خالی از فایده نیست.
در ادامه، نام برخی پایگاههای پرسش و پاسخ را فهرست می‌نماییم. برخی از این پایگاه‌ها، امکان طرح سؤال و نیز دریافت آنلاین پاسخ را نیز دارا می‌باشند:
سامانه سؤال جواب (www.soja.ir)، سؤال و جواب (اولین سامانه سؤال و جواب فارسی‌زبانان: www.soja.ir)، پرسمان؛ سرای پرسش (www.porseman.org)، اسک وب (سؤال و جواب توسعه وب: http://askweb.ir)، مرکز پاسخگویی به سؤالات روان‌شناسی (www.ravanpasokhgoo.ir)، شهر جواب (www.javabcity.ir)، پاسخگویان برخط (http://09640.ir)، جواب (www.javab.ir)، مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی (www.pasokhgoo.ir) و... .
ـ لیزنا (پایگاه تحلیلی خبری کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران): www.lisna.ir
ـ کتاب اول (فهرست کسب و کار در ایران): www.avval.ir
ـ گنجینه کتاب: www.nosabooks.com
پارس‌‌بوک (مرجع دانلود رایگان کتاب‌های فارسی): www.parsbook.org
ـ یاس‌بوک (مرجع کتاب‌های روز ایران و جهان): http://yasbooks.com
ـ ایران‌میت (دانلود کتاب‌های فارسی): www.iranmeet.com
ـ کتابناک (دانلود کتاب با قابلیت سفارش کتاب درخواستی): http://ketabnak.com
ـ کافه کتاب (مرجع دانلود رایگان کتاب‌های الکترونیکی): http://cketab.com
ـ کتابخانه مجازی تک‌کتاب: www.takbook.com
ـ دانلود رایگان کتاب: http://veyq.ir
ـ کتابخانه امید ایران (دانلود رایگان کتاب‌های الکترونیکی): www.irebooks.com
ـ پارس‌ای‌بوک (کتابخانه الکترونیکی فارسی): http://www.ebookpars.com
ـ فارسی‌‌بوک (بزرگ‌ترین سایت دانلود کتاب‌های فارسی): http://www.farsibooks.ir
ـ دانلود بوک (همراه با دستهبندی موضوعی کتب): www.downloadbook.org
ـ کتابخانه صوتی طنین ایرانی (دانلود رایگان کتاب‌ها گویا): www.irtanin.com
ـ کتاب‌نمای جهانی: http://ketab.blogfa.com
ـ مرکز دانلود رایگان کتاب‌های فارسی: http://arsanjan.blogfa.com
ـ پایگاه دریافت رایگان کتب فارسی: www.farsibook.blogfa.com
ـ پایگاههای دانلود رایگان منابع انگلیسی، مانند:
free-ebooks.net ـ freetechbooks.com ـ onlinefreeebooks.net ـ aspdf.com ـ diesel-ebooks.com ـ planetebook.com ـ ufindbook.com ـ e-booksdirectory.com ـ ebooksdownloadfree.com ـ ebookdirectory.com ـ freebookspot.es ـ manybooks.net ـ getfreeebooks.com ـ freecomputerbooks.com ـ scribd.com ـ knowfree.net ـ memoware.com ـ bookyards.com ـ baenebooks.com
ـ بانک‌های اطلاعاتی و کتابخانه‌های الکترونیکی انگلیسی، مانند:
Doaj, digital-library, openj-gate, NDLTD, aera-sig, tebyan-library, Questia, Oxford, quodlib, Bentham open Access, jstor, Springer, ADT, university of florida, ncsu libraries, Georgia state university, ATD BYU, etda libraries, ProQuest.
سخن پایانی
در پایان چند نکته را یادآور می‌شویم:
- بدیهی است که در این مجال کوتاه، امکان معرفی تمامی دایرکتوری‌ها، موتورهای جستجو و به‌خصوص پایگاههای اینترنتی مهم در حوزه پژوهش در زمینه علوم اسلامی و انسانی وجود ندارد؛ اما به طور کلی، ابزارها و منابع برخط معرفی‌شده در این مقاله، کاربران و علاقه‌مندان را در دستیابی به اطلاعات و متون لازم کمک می‌کند و آن‌ها را با منابع جدیدتر اینترنتی آشنا خواهد ساخت.
- پیشنهاد و تأکید دوباره نگارنده به کاربران و محققان علوم اسلامی و انسانی این است که در یک دستهبندی منطقی و منظم، نشانی پایگاههای اینترنتی مهم و مورد نیاز خویش را علاوه بر ثبت در قسمت علاقه‌مندی‌های صفحه مرورگر خود، در دفترچه یادداشتِ جداگانه‌ای نیز ثبت کرده و پیوسته آن را به‌روز نمایند تا برای مراجعات بعدی، دچار سردرگمی یا صرف وقت اضافی جهت یافتن پایگاه اینترنتی مورد نظر خویش نشوند.
- اشکال عمده‌ای که در بعضی از دایرکتوری‌های موجود و فعال دیده می‌شود، عدم نظم منطقی و منسجم در ارائه پایگاههای اینترنتی به کاربران است. بهتر آن است که این نوع وب‌سایت‌ها، نخست در یک طبقه‌بندی کلی، موضوعات را ارائه نمایند و سپس هر موضوع کلی را به زیرشاخه‌های جزئی‌تر تقسیم کنند تا روند بازیابی پایگاه مورد نظر، آسان‌تر انجام شود.
- در خصوص موتورهای جستجو، بایسته است که از سوی متولیان و مسؤولان حوزه فناروی اطلاعات، ساماندهی بهتری صورت بگیرد و موتور جستجوی ملی که توانمندی کاوش در تمامی وب‌سایت‌های فارسی را داشته باشد، آماده‌سازی و ارائه گردد و در مورد موتورهای جستجوی تخصصی نیز چاره‌اندیشی مطلوبی صورت گیرد تا محققان در حوزه‌های مختلف علوم، از جستجوگرهای قوی و کارامد و مختص آن دانش بهره ببرند.
- بسیار به‌جا است که مدیران پایگاههای اینترنتی مهم و معتبر کشور، نشانی وب‌سایت خود را در دایرکتوری‌های فعال و موتورهای جستجوی فارسی موجود به ثبت برسانند تا هنگام کاوش کاربران، نام پایگاه آنان در فهرست پاسخ‌های ارائه‌شده قرار گیرد.
پی نوشت ها:
1
