ره آورد نور

آموزش الکترونیک

آموزش الکترونیک به عنوان عام ترین مفهوم، آموزش از راه دور و دانشگاه مجازی را نیز در دل خود دارد. به طور کلّی، آموزش الکترونیک به آموزش هایی گفته می شود که در آن از ابزارهای الکترونیکی مانند: کاست ویدئویی، سی دی یا تلویزیون های مداربسته استفاده می شود و کاربر در محل اقامت خود حضور دارد و از طریق این ابزار، مواد آموزشی و اطلاعات برای وی ارسال می شود و نیازی به ارتباط فیزیکی و حضور شخص استفاده کننده در مرکز آموزش دهنده نیست؛ به عبارت ساده تر، آموزش الکترونیکی به ما قدرت یادگیری خارج از محیط کلاس و دانشگاه را می دهد.

آموزش های از راه دور، سالهاست که در دنیا متداول و رایج است. اما ترکیب این نوع آموزش با فنّاوری های جدید بویژه اینترنت، منجر به ابداع روش جدیدی از نحوه تدریس به نام e-learning شده است. آموزش الکترونیکی در عین حال که بسیار مؤثر و کارآمد است، از لحاظ تجاری نیز مقرون به صرفه است و به سرعت قابل دسترسی برای تمامی افراد از هر قشر و موقعیتی می باشد. یکی از نکاتی که در این روش از آموزش توجّه افراد بسیار زیادی را به خود جلب کرده است، آزادی در انتخاب موضوعات و سرفصل های مورد علاقه افراد است. در این روش، هیچ کس برای آموزش حدّ و مرزی محدود ندارد و به راحتی می تواند به اطلاعات تمامی رشته های علمی در حداقل زمان ممکن دسترسی پیدا کند. روش های اصلی آموزش الکترونیکی یا e-learning می تواند از نظر کلّی به سه دسته تقسیم شود:

1. یادگیری شخصی: در این روش، شخصْ رشته مورد علاقه خود را انتخاب کرده و در اینترنت به جستجو و تحقیق در مورد آن می پردازد.
2. یادگیری جمعی: که در این روش، گفتوگوی اینترنتی ( Chat ) نقش بزرگی را بازی می کند. با استفاده از این شیوه، شاگردان به طور همزمان در اینترنت حضور پیدا خواهند کرد و در مورد یک موضوع درسی، بحث و گفت و گو خواهند نمود.
3. کلاس های مجازی: این روش که بهترین و مؤثرترین شیوه آموزش الکترونیک به شمار می آید، بر پایه فنّاوری کنفرانس های ویدئویی شکل گرفته است. بر اساس این روش، معلم و شاگرد تصویر یکدیگر را مشاهده کرده، به صحبت و تبادل نظر می پردازند.

توضیحاتی که ذکر شد، هم مفهوم آموزش الکترونیک را به عنوان اصطلاحی کلیدی و عام تبیین می کند، و هم دانشگاه مجازی را به طور مشخص و کاربردی توضیح می دهد.

آموزش از راه دور

آموزش از راه دور، یک روش آموزشی است که در آن آموزش دهنده و آموزش گیرنده از لحاظ زمانی و مکانی از هم جدا هستند. مواد آموزشی در قالب: کتاب، جزوه، متن یا گرافیک، نوار صوتی و تصویری، دیسک نوری، از طریق اینترنت به صورت آموزش On Line، یا کنفرانس ویدئویی یا صوتی، تلویزیون های محاوره ای، دورنگار یا ماهواره به مکان های دور و نزدیک منتقل می شود. آموزش از راه دور هیچ گاه مانعی برای استفاده از کلاس های آموزشی سنّتی نیست.

به طور مشخص، انواع آموزش از راه دور به صورت الکترونیکی به شرح ذیل است:

1. آموزش بر پایه رایانه (CBT)(2)

در این نوع آموزش از راه دور، مواد آموزشی مربوط به دوره آموزش، از طریق دیسک نوری یا دیسکت، روی یک رایانه نصب می شود. CBT نیاز ندارد که رایانه به شبکه و منابع مربوط به دوره آموزشی متصل شده باشد.

2. آموزش بر پایه وب (WBT)(3)

در این آموزش، مواد آموزشی از طریق سرویس دهنده وب و در شبکه اینترنت ارائه می شود. WBT ارتباط با منابع مربوط به دوره آموزش را مثل کتاب های مرجع، به وسیله پست الکترونیکی، تابلوهای اعلانات و گروه های گفتگو ایجاد می کند.

WBT علاوه بر داشتن مزایای CBT، مزایای آموزش سنتی را نیز حفظ کرده است. به گونه ای که دانشجو می تواند به صورت مجازی در کلاسهای درس و کنفرانس ها حضور داشته باشد.

WBT نیازمند یک سیستم شبکه الکترونیکی به منظور انتشار مؤثر دانش و آگاهی است و با عبارت های آموزش بر پایه اینترنت و یا آموزش Online مترادف است.

3. کنفرانس ویدئویی

در روش کنفرانس ویدئویی، آموزش دهنده یا آموزگار، مواد آموزشی را به صورت بلادرنگ(4) به آموزش گیرندگان عرضه می کند. لوازم الکترونیکی مورد نیازِ یک سیستم صوتی تصویری کامل شامل: رایانه، دوربین، پروژکتور، میکروفون، بلندگو و یک خطّ (5)ISDN برای انتقال اطلاعات بین سایت هاست. اتصالات کنفرانس ویدئویی ممکن است به یک شبکه بسته (مانند یک LAN) یا شبکه های عمومی انتقال دیتا ( مثل خطوط تلفن ) محدود شده باشد. یک سیستم کنفرانس ویدئویی باید از طریق ISDN که اجازه حمل همزمان صدا، تصویر و داده های متناظر را روی کانال ارتباطی می دهد، ایجاد شود. ISDN روی خطوط تلفن، یک انتقال محدود با سرعت 128 kbps انجام می دهد که به این ترتیب، یک پهنای باند اختصاصی برای ارسال داده های صوتی و تصویری، اختصاص می یابد. برخی از شرکت ها سیستم کنفرانس ویدئویی را از طریق جدیدترین توانایی های انتقال ویدئو روی اینترنت، انجام می دهند.

4. سیستم ماهواره

علائم(6) صوتی و تصویری، از طریق ماهواره هایی که دور زمین می گردند، ارائه می شود. سیستم ماهواره، از یک هاب ( فرستنده ) و یک ایستگاه زمینی ( گیرنده ) تشکیل شده است. در این روش، همچنین از یک پروژکتور، یک صفحه نمایش و یک رایانه که به یک شبکه الکترونیکی از طریق ماهواره متصل است، استفاده می شود. در حالت ساده، ارتباط صوتی تصویری به صورتی یک طرفه انجام می شود.

عامل مهم در پیاده سازی بیشتر روش های آموزش از راه دور که پیش از این ذکر شد، زیرساخت الکترونیکی کارا و در دسترس به منظور راهبری برنامه های آموزش از راه دور است؛ بدین معنا که چنانچه نود درصد از شاهراه اطلاعات جهانی به حدّ کافی پهن و از چندین خط با ظرفیت و تراکم بالای ترافیکی اینترنت ساخته شده باشد، اما ده درصدِ باقیمانده از توانایی مخابراتی قوی برخوردار نباشد، همه فیبرهای نوری و انتقال های ماهواره ای بی فایده و غیرقابل استفاده خواهد بود.

توسعه و ارتقاء سیستم آموزش از راه دور به خصوص از طریق WBT، کنفرانس ویدئویی و ماهواره روی شبکه مخابراتی کارا امکان پذیر است. بدون یک سیستم شبکه ای کامل با داشتن خطوط تلفن، کابل های مناسب، سرویس دهنده های وب، مودم ها، مسیر یاب ها، ISDN ها و LAN ها، هیچ یک از برنامه های آموزش از راه دور روی کامپیوتر و یا اینترنت موفقیت آمیز نخواهد بود.

دانشگاه مجازی

وجود پیچیدگی های زندگی مدرن، نیاز به آموزش های نوین، حجم گسترده اطلاعات علمی و عدم پاسخگویی روش های سنّتی از جمله ضرورت های ایجاد دانشگاه مجازی است.

در حال حاضر، کارشناسانی که در زمینه آموزش غیرحضوری از طریق اینترنت فعال می باشند و ابداع کننده این امر می باشند، به اهمیت این نوع آموزش به خوبی پی برده اند و لذا هر روز در تلاش هستند که این محیط های آموزشی را تقویت کرده، کیفیت آن را بالا ببرند. امروزه به لحاظ گسترش شبکه جهانی اینترنت، انواع آموزش الکترونیکی و گونه های متفاوت آموزش از راه دور در این بستر صورت می گیرد.

به عبارت دیگر، می توان آموزش غیرحضوری را، آموزش از طریق اینترنت دانست. در آموزش غیر حضوری، دانشجو می تواند در هر زمان و هر مکان در کلاس ها شرکت نماید. این نوع آموزش، بخصوص برای کسانی که مشغله زیادی در زندگی دارند، روش مناسبی می باشد؛ چرا که در طی 24 ساعت می توان وارد بحث های درسی شد.

به طور کلی، مواردی که لازم است تا یک دوره درس به صورت موفق برگزار گردد، عبارت است از:

1. دانشجویان؛ 2. برنامه درسی؛ 3. تسهیل کننده؛ 4. فنّاوری.

1. دانشجویان

از نگاه جزئی اگر به آموزش گیرندگان اینترنتی بنگریم، به ویژگی هایی در این افراد پی می بریم. از جمله آن که این نوع برنامه برای کسانی پایه ریزی شده است که: الف) قادر به ترک منزل نیستند؛ ب) در فاصله دوری از دانشگاه مورد نظر می باشند؛ ج) کسانی که خواهان تسریع در فراگیری دروس خویش می باشند و می خواهند دوران تحصیل را به سرعت طی کنند.

دانشجویانی که مجبورند در دوره های درسی اینترنتی شرکت نمایند، باید در این کلاس ها فعّالیت زیادی داشته باشند تا موفقیت لازم را به دست آورند. دیگر این که لازم است دانشجو اطلاعاتی را در مورد دوره دریافت نماید تا به روش های یادگیری خود شکل دهد. در واقع، این مهارت هاست که تعیین می کند آیا دانشجو، داوطلب خوبی برای این دروس می باشد یا خیر. به طور کلی دانشجو باید آگاه، با انگیزه و پذیرای تفکر انتقادی و مایل به کار دسته جمعی باشد و نیز به تجربه کامپیوتری و شبکه ای اعتماد داشته باشد.

2. برنامه درسی

مهم آن است که دوره های درسی سُنّتی، همچنان بخشی از برنامه تحصیلی نهاد آموزشی باقی بماند و دوره های درسی اینترنتی جدید باید دارای استانداردهایی مشابه کلاس های سنّتی باشد و نیز این گونه برنامه ها به صورت کوتاه مدت و برای جمع طراحی شود. البته در صورتی می توان از برنامه درس کلاس های سنّتی در محیط مجازی استفاده کرد که مطابق با محیط اینترنتی تغییر یافته، به صورت واحدهای معین مرتّب شود و در هر بخش آن، انجام تکالیف و برنامه ها مدت معیّنی داشته باشد و اساتید نیز سعی کنند تکالیف ساده‌ای را ارائه نمایند. در دوره درسی اینترنتی، سخنرانی های درسی باید کاهش یابد و بیان دیدگاه های گوناگون توسط دانشجویان جایگزین آن شود.

برنامه درسی اینترنتی باید بر کاربرد دانش در جهان واقعی متمرکز شود و مهارت های تفکّر نقّادانه را بپروراند و فرصت هایی را جهت تبادل نظر بین دانشجویان و اساتید ایجاد کند.

در برنامه درسی اینترنتی، دو عامل مهمّ: « فرایند » و « بازده » وجود دارد؛ فرایند باید زندگی روزمره را با کار و تجارب تحصیلی یک پارچه کند و باعث تعامل مستمرّ بین کار و دانش شود و بین مفاهیم یاد گرفته و تجربه کاری ارتباط پدید آورده و در بر گیرنده زمان کافی برای تکمیل تکالیف باشد. همچنین از حدّاقل ظرفیت و توانایی ارتباط متقابل استفاده کند و تعادلی بین فنّاوری، استاد و دانشجویان ایجاد نماید و فعّالیت های گروهی را در هم بیامیزد. بازده یادگیری نیز باید واقعی و قابل تحقق باشد و این امکان را برای دانشجویان فراهم نماید که از آن در موقعیت های عملی زندگی روزانه بهره گیرند.

در برنامه درسی اینترنتی، باید اهداف و روش ها روشن باشد تا در صورت به کارگیری فنّاوری های مناسبْ قابل تحقق باشد. نرم افزار نیز مطابق با برنامه های درسی انتخاب گردد و اهداف یادگیری نیز باید مطابق نیازهای دانشجو باشد. علاوه بر این، برنامه درسی به گونه ای طراحی شود که حدّ اکثر گفت و گو را بین دانشجویان ایجاد نماید. چه بسا گفتگوی اینترنتی در یادگیری افراد و نیز بازده علمی تأثیر فراوان دارد که البته برای تحقّق این امر، ایجاد جوّ صادقانه و صمیمی در کلاس های مجازی ضروری می باشد.

3. تسهیل کننده(7)

یک تسهیل کننده خُبره، از اجزاء اصلی دوره درس اینترنتی به شمار می رود. در بسیاری مواردْ تسهیل کننده، طراح و ناظر دوره درس اینترنتی نیز می باشد و در موفقیت یا شکست دوره، عامل مؤثری است. همچنین شخصیّت تسهیل کننده، تأثیر فراوانی در دوره درس دارد؛ به طور مثال اگر تسهیل کننده فردی مثبت باشد، دانشجویان با آسودگی در محیط اینترنتی فعّالیت می کنند.

تسهیل کننده مسؤولیت هایی در قبال دانشجویان دانشگاه مجازی دارد که شامل طراحی مناسب برنامه درسی و تسهیل آموزش از طریق اینترنت است. برخی دیگر از وظایف تسهیل کننده اینترنتی عبارت است از:

• - برنامه ریزی و سازماندهی دوره درسی؛
• - توانایی ایجاد فضای کار گروهی و دسته جمعی؛ زیرا دانشجویان در بخش گسترده ای از آموزش به یکدیگر متکی خواهند بود. تسهیل کننده باید بداند چگونه به عنوان بخشی از این گروه کار کند و نیز به دانشجویان کمک کند که با هم کار کنند؛
• - پرسش هایی طراحی کند که از نظر سطح فکری و هدف آموزشی متنوع باشد؛
• - دستور کار را معیّن سازد و بدون کنترل کلاس، رهبری و جهت دهی کند؛ به بیان دیگر، بین رهبری گروه و محیطی که در آن دانشجویان خودْ نیازهای آموزشی را برطرف می کنند، توازن برقرار نماید.

4. فنّاوری

آخرین مورد به منظور موفق بودن برنامه درسی اینترنتی ، انتخاب فنّاوری های مناسب می باشد.

فنّاوری را باید بر اساس نیازها و اهداف برنامه های درسی اینترنتی انتخاب کرد. علاوه بر آن که باید قابل اطمینان، قابل دسترسی و قابل خرید باشد و استفاده از آن برای کاربر آسان باشد. همچنین آنچه موفقیت کاربرد فنّاوری را تعیین می کند، میزان کارایی آن به عنوان یک ابزارِ صرف و سرعت در انتقال داده هاست.

آنچه تاکنون گفته شد، موارد لازم برای موفقیت یک برنامه درسی اینترنتی بود. در این جا به بررسی فنّاوری های ارتباطی مورد استفاده برای برنامه درسی یک دانشگاه مجازی و مزایا و معایب آنها خواهیم پرداخت.

• فنّاوری های ارتباطی مورد استفاده ( نرم افزار )

- نرم افزارها حامل متون آموزشی است که در دانشگاه تهیه شده، یا مربوط به سخنرانی هایی است که در دانشگاه انجام شده و در قالب مکتوب یا ویدئویی ارائه گردیده است. بار کردن این نرم افزار به طور مستقیم و یا از طریق سِرورهای صوتی ویدئویی دانشگاه امکان پذیر است.

- نوارهای سخنرانی نیز در دسترس است و می توان آنها را در مدّت چند دقیقه بارگیری(8) کرد و یا در CD-ROMها ضبط کرد تا هنگامیکه دانشجو به محلّ کار خود می رود، آنها را در ضبط ماشین بگذارد و به آنها گوش دهد.

- فضای وب در شبکه جهانی اینترنت، به دانشجویان امکان می دهد تا برای انجام تکالیف خود در پروژه ای مشترک، با فارغ التحصیلان سایر دانشگاه ها، به بحث و مناظره بنشینند. برای این منظور نرم افزارهای آماده که به وسیله دانشگاه مجازی تهیه شده، در دسترس دانشجویان قرار دارد.

- دانشجویان می توانند از امکان پست الکترونیکی، برای مکاتبه رایگان با سخنرانان و ارائه تکالیف و ارسال به موقع و آسانِ آنها استفاده کنند. ارسال پیام همراه با پیوست تکالیف، اکنون به صورت یک امر عادی درآمده است. مدّرسان و سخنرانان هم می توانند بدون ملاقات حضوری با یکدیگر، برای امتحان و ارزیابی دروس آموزشی به مبادله اطلاعات بپردازند.

• مزایا و معایب دانشگاه مجازی

مزایا و معایبی که ممکن است دانشجویان در این نوع درس خواندن با آنها مواجه شوند، عبارت است از:

الف) مزایای آموزش مجازی برای دانشجویان

1. امکان یادگیری در هر مکان

این نظریه که کلاس باید چه چیزهایی داشته باشد، مردود شده است. امروز ما کلاس های بدون دیوار داریم.

2. امکان درس خواندن و مطالعه در هر ساعت از شبانه روز

این امکان به صورت 24 ساعته و Online برای دانشجو فراهم است. نظریه مربوط به زمان بندی معیّن برای تشکیل کلاس و فراگیری، دیگر کهنه و مردود شمرده می شود.

3. غالب شدن بر موانع فیزیکی و زمانی

حتّی زمانی که دانشجویان به دلایل پزشکی و یا به خاطر سفر نتوانند برنامه دروس خود را به موقع انجام دهند، باز هم می توانند از طریق برنامه های ضبط شده آموزشی که به صورت های گوناگون از جمله سخنرانی و به طور رایگان در اختیار آنها گذاشته می شود، استفاده کنند.

4. جدایی و استقلال فرایند یادگیری از سخنرانان

در حال حاضر سخنرانان بیشتر نقش مشاور را دارند و دانشجویان می توانند مطالبی را که بدان نیاز ندارند، از سخنرانی حذف کنند و یا به اختیار خودْ آنها را انتخاب نمایند.

ب) معایب و مشکلات آموزش مجازی برای دانشجویان

1. وابستگی زیاد به فنّاوری گاهی اوقات ما را با مشکلاتی مواجه می سازد؛ به این معنا که دانشجویان برای آموزش دروس خود باید از خطوط ارتباطی استفاده کنند و اگر این خطوط ارتباطی قطع شود، دانشجو متحمّل ضرر و زیان شده، نمی تواند مطالب آموزشی را به دست آورد.
2. کار کردن پیوسته و طولانی با صفحه رایانه، ممکن است سلامت دانشجویان را به خطر اندازد.
3. دانشجویان باید پیوسته نرم افزارهای جدیدی را که تسهیل کنندگان از آنها برای ارائه مطالب آموزشی استفاده می کنند، یادبگیرند. بنابراین، ارتقاء دانش فنی به منظور همگام بودن با این نوع نرم افزارها یک ضرورت همیشگی است.

و امّا مزایا و معایبی که احتمالاً درس خواندن الکترونیکی برای دانشگاه و هیأت علمی آن ایجاد می کند، عبارت است از:

الف) مزایا برای دانشگاه و هیأت علمی

1. این نوع درس خواندن و مطالعه باعث می شود که دانشجو متّکی به خود باشد و استادان زمان کمتری را برای آماده کردن دروس صرف کنند؛ زیرا دانشجویان با توجه به زمان خودشان به فراگیری می پردازند.

2. در این نوع آموزش، بازخورد و نتیجه کار سریعتر به سخنرانان و مدرّسان می رسد؛ به این معنا که با استفاده از پست الکترونیکی، دانشجویان می توانند به سرعت، مدرّسان و سخنرانان را از نتیجه کار آگاه سازند تا استادان نیز شیوه و سبک آموزش خود را درباره مطالب بعدی تغییر دهند.

3. مطالب و دروس به وسیله گروهی متشکل از اعضای عالی رتبه دانشگاه و یا متخصّصان مقیم در شهرهای دور دست، قابل تهیه و تدوین است. این هیأت می تواند با مهارت و تخصّص کافی، به تهیه دروسی بپردازد که احتمالاً با مطالب آموزشی Online و جلسات آموزشی حضوری مربّیان در سایت، با هم و به صورت همزمان یا غیر همزمان مورد استفاده قرار می گیرند.

4. صفحاتِ وب چند رسانه ای شامل برش های ویدئویی از معرفی دانشجویان نمونه و سخنرانی آنان در موضوع های معیّن نیز می تواند جایگزین سخنرانی استادان شود.

5. آزمون ها را می توان از پایگاه اطلاعاتی آزمون کشور برگزید و یا به وسیله سازمان هایی خارج از دانشگاه انجام داد. بدین ترتیب، استادان دانشگاه نیاز ندارند که برای تصحیح تکالیف، وقت صرف کنند.

6. ارائه دروس مشکل به صورت مشترک و گروهی نیز از مزایای این نوع آموزش برای کادر آموزشی است؛ یعنی چنانچه دروس مشابهی به وسیله گروه دیگری در دسترس قرار گیرد، سخنرانان مجبور نخواهند بود از ابتداء این دروس را مجدداً تهیه کنند، بلکه با یک ارجاع و پیوند فرامتنی دانشجو را به آن محل متصل می کنند.

7. آموزش فوری یا مرور دروس آینده نیز یک مزیّت دیگر است. دانشجویان نه تنها می توانند مطالب ضبط شده قبلی را بخوانند، بلکه می توانند مطالب بعدی را نیز مرور کنند.

8. افزون بر آنچه گفته شد، سخنرانی ها و مطالب آموزشی را می توان به صورت Off Line و بر روی CD-ROM عرضه کرد که در این صورت، بخشی از مشکل دسترسی همگانی نیز برطرف می شود. البته استفاده از محیط Off Line نیازمندِ به روز رسانی دائمی است.

ب) معایب و مشکلات برای دانشگاه و هیأت علمی

1. وابستگی زیاد به فنّاوری؛
2. یادگیری اجباری فنّاوری جدید برای توانمند بودن در زمینه استفاده از مفاهیم دانشگاه مجازی. سخنرانان باید به طور پیوسته، دانش خود را ارتقاء دهند تا بتوانند از امکانات فنّاوری های جدید برای انجام کنفرانس های از راه دور و برطرف کردن نیازهای آموزشی خود استفاده کنند.

دانشگاه مجازی در ایران

در سال های اخیر تلاش هایی برای راه اندازی دانشگاه مجازی در ایران صورت گرفته است؛ به عنوان مثال، دانشگاه علامه طباطبایی و دانشگاه شیراز در صدد راه اندازی دانشگاه مجازی هستند و دانشگاه تربیت مدرّس و دانشگاه اصفهان آن را ایجاد کرده است.

همچنین بر اساس یک پایان نامه دانشجویی(9)، دانشگاه مجازی هوشمند (10)(IVU) طراحی و پیاده سازی شده است. در این پایان نامه آمده است: اکثر سیستم های آموزشی، مطالب آموزشی را دسته بندی کرده و حداکثر آنها را به شکل فرامتن یا فرارسانه سازماندهی می کنند. با توسعه سیستم های آموزشی، گونه های هوشمند آنها سعی می کنند با اطلاع از میزان یادگیری دانشجو، روش تعلیم پویایی را متناسب با میزان یادگیری دانشجو ارائه دهند. این سیستم از سه زیرسیستم: مدرّسِ مجازی هوشمند (11)(IVT)، طرح آزمون و محیط پشتیبانی استاد و دانشجو تشکیل شده است.

مؤلف در ادامه این پایان نامه می افزاید: IVT در موقع آموزش دانشجو با توجه به نوع دانشجو، از شیوه تعلیم مناسب استفاده می کند و با توجّه به اهمیت آزمون برای تعیین نوع دانشجو، طرح آزمون با استفاده از بانک سؤالات به شیوه ای هوشمند، مجموعه ای از سؤالات را برای دانشجو انتخاب می کند که کاملاً وابسته به کیفیت تحصیل دانشجو در درس و بر اساس معیارهای پوشش درس، درجه سختی سؤال و عدم تکرار آن در آزمون های قبلی می باشد.

بنابر اطلاعات این پایان نامه، محیطِ پشتیبانی استاد و دانشجو، تسهیلاتی را فراهم می کند که شامل ارتباط دانشجویان با استادِ پشتیبان درس به شکل سؤال و پاسخ، استفاده دانشجویان از سؤالات پالایش شده قبلی توسط استاد، تصحیح آزمون تشریحی توسط استاد، نگهداری آخرین وضعیت آموزشی دانشجویان، ارتباط دانشجویان با یکدیگر، انجام عملیات مربوط به ثبت نام دانشجویان جدید و ثبت نام در درس و نگهداری سوابق تحصیلی دانشجویان می شود. این محیط، محاسن آموزش گروهی را به آموزش انفرادی در IVT می افزاید.

آموزش علوم اسلامی در بستر الکترونیک

با توجّه به پیشرفت هایی که در زمینه پیاده سازی دانشگاه مجازی در خارج از کشور حاصل شده و مطالعات علمی و تجربیات عملی که در طی چند سال اخیر در کشور ما نیز صورت گرفته است، می توان گفت که امروزه در خصوص آموزش مجازی در ایران، مشکل چندانی در سطح دانشگاه ها، مراکز آموزش عالی و حوزه ها وجود ندارد و مشکلات موجود بیشتر در زمینه روش های اجرایی و متون الکترونیکی است که در حوزه آموزش معارف اسلامی و برگزاری دوره های تحصیلی در حوزه های علمیه نیز جاری و ساری است. افزون بر این که متون آموزشی در حوزه های علوم اسلامی با همه غناء و محتوایش، آن چنان غیر مدّون است که تا تبدیل شدن به متون الکترونیکی و متون قابل ارائه در فضای مجازی فاصله زیادی دارد.

البته این نکته ناگفته نماند که از نخستین روزهای فراگیری شبکه های جهانی، مسلمانان از این ابزار برای آموزش مبانی دینی و معارف اسلامی بهره های بسیاری برده اند که پایگاه های آموزش قرآن و علوم مرتبط با آن از نمونه های بارز این نوع آموزش های مجازی به شمار می رود. اطلاعات موجود نشان می دهد که برخی از نهادهای حوزوی برای ارائه آموزش های اسلامی و شبیه سازی حوزه های علوم دینی در محیط مجازی به تلاش هایی دست زده اند و پایگاه هایی را نیز به این منظور اختصاص داده اند. امّا با مراجعه به این سایت ها و گفت و گو با برخی از این نهادها، به نظر می رسد مهمترین چالش در مقابل این نوع آموزش در حوزه معارف اسلامی، وجود نداشتن متون و منابع آموزشی است که لازم است قبل از بسترسازی برای آموزش های مجازی مورد توجّه قرار گیرد.

نتیجه

به عنوان جمع بندی و نتیجه گیری باید گفت که طرح دانشگاه مجازی به صورت ایده ای نظری در مجامع علمی و دانشگاهی کافی نیست، بلکه مسأله مهم ورود به این حوزه به صورت عملی و استفاده از تجارب دیگران و بسترسازی های مناسب برای انجام کار است. امکانات مالی مناسب و برنامه ریزی، بسترسازی مناسب برای ایجاد ارتباطات فرا ملّی، فراهم کردن تجهیزات و امکانات مناسب مخابراتی، تهیه منابع درسی و نرم افزارهای آموزشی، آسان کردن امکان دسترسی به کامپیوتر و اینترنت برای دانشجویان، بالا بردن سرعت اتصال به اینترنت و کاستن مدت زمان دسترسی به منابع آن، هر یک، از زمینه ها و بسترهای ضروری و لازم برای ایجاد دانشگاه مجازی به شمار می رود که بدون وجود هر کدام از آنها، تحقّق و توسعه دانشگاه مجازی در کشور غیرممکن می باشد و ما را در رسیدن به اهداف علمی پژوهشی کشور و آموزش همگانی ناکام خواهد گذاشت.

پی نوشت ها:

1. E-learning
2. Computer-Based Training
3. Web-based Training
4. Real Time
5. Integrated Services Digital Network
6. Signals

7. تسهیل کننده، شخصی است که نقش مدیر دانشگاه مجازی را ایفا می کند.

8. Download

9. علی جابری، «آموزش هوشمند به کمک کامپیوتر» (پایان نامه کارشناسی ارشد کامپیوتر)، استاد راهنما: سعید جلیلی، دانشگاه تربیت مدرّس، 1377 ه . ش.

10. Intelligent Virtual University
11. Intelligent Virtual Teacher

منابع و مآخذ:

- همایش جهانی شهرهای الکترونیکی و اینترنتی، جزیره کیش: 11 الی 16 اردیبهشت ماه 1380.
- خبرنامه انفورماتیک، شماره 78.
- روزنامه ایران،  1381/10/12.
- روزنامه همشهری، 1381/10/22، برداشت از سایت دانشگاه «ایلی نوی» در اینترنت.
- خبرگزاری دانشجویان ایران، کد خبر 8110-04083 .
- سایت مرکز تحقیقات فنّاوری اطلاعات در دانشگاه علم و صنعت ایران: http://itrc.iust.ac.ir
- سایت اینترنتی بانک کشاورزی: www.arri-bank.com