اشاره

نمایشگاه‌های بین‌المللی، فرصتی برای رویارویی دانش، تمدّن، اقتصاد و فرهنگ هر یک از کشورها با دیگران است. این فرصت می‌تواند علاوه بر ایجاد زمینه تبادل فرهنگ، به رونق بازار، کسب‌وکار و توسعه خدمات و محصولات شرکت‌ها و سازمان‌های مختلف بینجامد. در حوزه فنّاوری اطّلاعات و اطّلاع‌رسانی رایانه‌ای علوم اسلامی و دینی، نمایشگاه‌های بین‌المللی ظرفیتی برای یافتن زبان مشترک و ایجاد فرصت‌های جدید برای معرّفی آخرین دستاوردهای فنّاورانه مرتبط با علوم اسلامی است.

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی با حضور در بیش از 160 نمایشگاه خارجی، تاکنون تجارب ارزنده‌ای به دست آورده است. این حضور، در پویایی و یافتن افق‌های جدید و نیازسنجی مخاطبان جهانی نقش بسزایی داشته است. بیستوچهارمین نمایشگاه بینالمللی کتاب بغداد، نمونه‌ای از این دست بود که این مرکز در آن حضور فعّال داشت و محصولات و دستاوردهای خود، همچون: نرم‌افزارهای رومیزی، موبایلی و پایگاه‌های اینترنتی خویش را در معرض مشاهده و اطّلاع فرهیختگان، به‌ویژه دانشگاهیان و حوزویان قرار داد. گفتنی است، این، دومین حضور متوالی مرکز نور در نمایشگاه بینالمللی کتاب بغداد بود. به همین بهانه، گفت‌وگوی زیر با جناب آقای فاضل گرنه‌زاده در این باره انجام شده است که در ادامه، تقدیم می‌گردد.

اشاره

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، هرساله محصولات جدید و کارآمدی را تقدیم جامعه علمی و فرهنگی می‌کند و برخی از تولیدت خویش را نیز روزآمدسازی می‌کند. در این نوشتار، طیّ دو بخش، به معرّفی نرم‌افزارهای تولیدی نور و نیز نرم‌افزارهایی که با مشارکت این مرکز سامان یافته است، می‌پردازیم. امید که مورد استفاده خوانندگان عزیز قرار گیرد.

اشاره

رویکرد متأخرین در اعتبارسنجی روایات و پیدایش اقسام اربعه: صحیح، موثّق، حسن و ضعیف، بر اساس سه عنصر محوری: وثاقت، ضابطیّت و مذهب در راوی که از آن به مکتب «راوی‌محور» یاد می‌شود، دچار چالش‌های متعدّدی از جمله: مهمل و مجهول بودن بسیاری از روات در کتب رجالی، غیرکاربردی بودن بسیاری از توصیفات در جرح و تعدیل روات و عدم وجود بسیاری از روات موجود در اسناد در کتب رجالی گردید. برای پُر کردن خلأهای یادشده، چهار رویکرد عمده: «تحلیل فهرستی»، «نقد المتن»، «تجمیع القرائن» و «توثیقات عامّ»، در اعتبارسنجی روایات شکل گرفت. می‌توان این سه روش را جزو چشم‌اندازهای اعتبارسنجی در نظر گرفت؛ امّا باید دانست که در پیاده‌سازی سه رویکرد نخست، چالش‌هایی مانند: متحدیابی، عدم دسترسی به مآخذ کتب، تقطیع بسیاری از روایات و وجود بسیاری از موارد نقل به واسطه، وجود دارد.

امّا با وجود حجم کارهای انجام‌شده در توثیقات عامّ، از جمله: منقّح بودن مبانی، عدم احتیاج جدی تطبیق مبانی در توثیقات عامّ بر زیرساخت‌هایی مانند: متحدیابی، تحلیل متن، راوی پایه بودن توثیقات عامّ و آماده بودن زیرساخت‌های پیاده‌سازی توثیقات عامّ در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، توثیقات عامّ می‌تواند به‌عنوان یکی از بسترهای مناسب برای پُر کردن بخش مهمی از خلأهای مکتب راوی‌محوری قلمداد شود.

اشاره

تکیه بر دستاوردهای فنّاورانه و پژوهشی در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، از رویکردهای مهمی است که از بدو تأسیس مجموعه نور، همواره مورد توجّه بوده است. بدیهی است که این عرصه، درعمل به تولیدات فاخر و نرم‌افزارهای هوشمند علوم اسلامی انجامیده و مسیر پژوهش‌های اسلامی را برای محقّقان آسان نموده است و افزون بر این، به تربیت پژوهشگران متخصّص در حوزه فنّاوری اطّلاعات و علوم اسلامی، ختم شده است.

به دنبال برگزاری آیین رونمایی نسخه چهارم نرم‌افزار جامع تفاسیر نور در اسفندماه 1402ش که به‌عنوان دانشنامه جامع و هوشمند قرآنی شناخته شده، گفت‌وگویی را با مدیر پژوهشکده متن‌کاوی نصوص دینی مرکز نور، جناب حجّت‌الاسلام والمسلمین مسیح توحیدی انجام دادیم و دیدگاه ایشان را درباره فنّاوری‌های متن‌کاوانه و قابلیت‌های ارزنده این محصول قرآنی که در شمار پُرمخاطب‌ترین و مهمّترین تولیدات نور به شمار می‌رود، جویا شدیم. امید است که مطالب این گفت‌وگو، مورد استفاده قرآن‌پژوهان و علاقه‌مندان به مباحث اسلامی قرار گیرد.

اشاره

در این مقاله، به معرّفی نرم‌افزار جامع تفاسیر نور نسخه چهارم پرداخته شده است. این محصول که در اسفندماه 1402 رونمایی شد، از سری محصولات قرآنی مرکز نور در بستر دسکتاپ و ویندوز است. نسخه سوم این برنامه، در سال 1392 ارائه شده بود. فاصله ده‌ساله این نسخه با نسخه قبلی، به جهت تولید نرم‌افزارهای: «دانشنامه علوم قرآن»، «دانشنامه تفسیر صافی» و «دانشنامه تفسیر طبری» در گروه قرآن و نیز رویکرد مرکز در ارائه محتواهای خود در دیگر بسترها می‌باشد. تولید «پایگاه جامع قرآن» در بستر وب و نیز تولید نرم‌افزار همراه «قرآن نور» در بستر اندروید، از جمله این برنامه‌هاست.

معرّفی قابلیت‌ها و امکانات مفید برنامه، از جمله: کتابخانه، دانشنامه قرآن (قرآن، ترجمه، تفسیر، حدیث، آیات مرتبط، واژگان، اعراب)، قرائت، واژه‌نامه، معجم صرفی و... ، از اهداف این مقاله می‌باشد.

اشاره

قرآن کریم و احادیث اسلامی، به‌عنوان ثقلین، اهمّیّت بسیاری در مسیر فهم و دریافت احکام و معارف الهی دارند. در این بین، حدیث که مفسّر آیات و کاشف ظرایف و معانی وحی است، نقش بسزایی در تعمیق و پیش‌بُرد علوم اسلامی داشته و دارد. ازاین‌رو، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، نرم‌افزارهای حدیثی متعدّدی را تولید نموده و در دسترس حدیث‌پژوهان و علاقه‌مندان قرار داده است تا حرکت در این مسیر نورانی، تسهیل و تسریع شود.

در همین راستا، مراسم رونمایی از نرم‌افزار «کتابخانه علوم حدیث» صبح روز پنج‌شنبه 14 دی‌ماه 1402 هم‌زمان با سال‌روز ولادت فرخنده صدیقه طاهره، حضرت فاطمه زهرا (س)، در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) برگزار شد. در این مراسم، حدیث‌پژوهان، علاقه‌مندان به معارف اهل‌بیت (ع)، رئیس محترم مرکز نور، معاون پژوهشی نور و دیگر اساتید و بزرگان و مسئولان، به همراه مهمان ویژه این برنامه، حجّت‌الاسلام والمسلمین سید علی قاضی عسکر، رئیس محترم مؤسّسه علمی ـ فرهنگی دارالحدیث حضور داشتند.

نخستین سخنران این مراسم، حجّت‌الاسلام‌والمسلمین حجّت باشتنی، مدیر گروه علمی حدیث و رجال نور بود که در ابتداء مراسم به معرّفی این نرم‌افزار پرداخت. سخنران بعدی، حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر محمدحسین بهرامی، ریاست مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) بود که ضمن تقدیر از حضور مهمانان، بر اهمّیّت حدیث‌پژوهی و نیز فعّالیت‌های متعدّد این مرکز در راستای ایجاد جایگاه درست و منطقی در پژوهش‌های علوم اسلامی و انسانی دیجیتال تأکید کرد. سخنران ویژه این آیین رونمایی، حجّت‌الاسلام والمسلمین سید علی قاضی عسکر، رئیس مؤسّسه دارالحدیث و تولیت آستان مقدّس حرم حضرت عبدالعظیم (ع) بود.

آنچه در ذیل می‌آید، مشروح سخنان این عزیزان در این مراسم باشکوه است که امید می‌رود مورد استفاده خوانندگان و علاقه‌مندان قرار گیرد.

اشاره

به مناسبت هفته پژوهش، نشست علمی «معادل‌یابی آیات در ترجمه‌های قرآن کریم؛ فواید و چالش‌ها» در تاریخ 21 آذر 1402 در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی برگزار گردید.

در این جلسه، ابتداء جناب حجّت‌الاسلام‌والمسلمین مسیح توحیدی، رئیس پژوهشکده متن‌کاوی نصوص دینی مرکز نور، ضمن اشاره به اینکه مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در آستانه تولید نسخه چهارمِ نرم‌افزار جامع تفاسیر نور است، به بیان قابلیت جدیدی در این برنامه اشاره کرد که با یاری تیم فنّی و استفاده از ابزارهای متن‌کاوی و با کمک ماشین، معادل‌هایی از واژگان قرآنی ترجمه‌های موجود را در اختیار کاربر قرار می‌دهد و کاربر با انتخاب هر واژه قرآنی، معادل آن را در ترجمه‌ها مشاهده می‌کند.

در ادامه این نشست، جناب آقای مهندس لسانی، کارشناس آزمایشگاه هوش مصنوعی نور، به بیان شیوه کار و فرآیند استخراج معادل‌ها اشاره کرد و در بخش پایانی جلسه نیز جناب حجّت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر رضا مختاری، استاد حوزه علمیه، مؤلّف آثار متعدّد و رئیس مؤسّسه کتاب‌شناسی شیعه، به‌عنوان میهمان این نشست، ضمن اشاره به فواید این کار، به بیان اهمّیّت کار ترجمه، به‌ویژه ترجمه قرآن کریم پرداخت و با بیان نمونه‌هایی از ترجمه‌های نادرست و غیردقیقِ برخی از مترجمان، کار ترجمه متون دینی را کاملاً تخصّصی و نیازمند تسلّط بر دانش‌های دینی، علاوه بر آشنایی با زبان مبدأ و مقصد دانست.

آنچه در ادامه می‌آید، مهمّ‌ترین مباحث مطرح‌شده در این نشست علمی است که برای استفاده راحت‌تر خوانندگان گرامی، از صورت گفتاری به نوشتاری روان تبدیل شده است.

اشاره

به مناسبت هفته پژوهش، نشست علمی «ضرورت و جایگاه‌شناسی توثیقات عامّ در تعدیل روات و اعتبارسنجی روایت» در تاریخ 20 آذر 1402 در سالن اجتماعات مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی برگزار گردید.

در بخش اوّل این جلسه، حجت‌الاسلام‌والمسلمین آقای منوچهر آقایی، استاد حوزه علمیه و پژوهشگر حدیث و رجال مرکز نور، به بیان اهمّیّت و ضرورت اعتبارسنجی راویان و نقش توثیقات عامّ در این جهت پرداخت و ضمن بیان نمونه‌هایی از کارهای انجام‌شده، گوشه‌ای از فعّالیّت‌های مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در این جهت را تشریح کرد.

در بخش دوم جلسه، جناب حجّت‌الاسلام و المسلمین دکتر مهدی غلامعلی، عضو هیأت علمی و استادیار گروه علوم حدیث و رئیس مرکز آموزش الکترونیکی دانشگاه قرآن و حدیث، به‌عنوان ناقد این نشست، تقسیم مطرح‌شده برای شیوه‌های ارزیابی راویان را مورد بررسی و نقد و نظر قرار داد و ضمن بیان نکاتی مرتبط با استفاده از نرم‌افزار درایة النور (نسخه 3)، پیشنهادهایی برای بهترشدن آن ارائه کرد.

آنچه از نظر شما می‌گذرد، مهمّ‌ترین مباحث مطرح‌شده در این نشست علمی است که برای استفاده راحت‌تر خوانندگان گرامی، از صورت گفتاری به نوشتاری روان تبدیل شده است.

اشاره

به مناسبت هفته پژوهش، نشست علمی «بررسی ساختار جامع فرق و مذاهب، قابل تطبیق با فرقه‌های اسلامی» در تاریخ 19 آذر 1402 در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، در شهر مقدّس قم برگزار گردید.

در این نشست، ابتداء جناب حجّت‌الاسلام‌والمسلمین حمیدرضا شیرملکی، مدیر گروه علوم عقلی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، به‌عنوان ارائه‌کننده، گزارشی از ویژگی‌های نرم‌افزار جدید نور تحت عنوان «دانشنامه فرق و مذاهب» که در حال تولید است، ارائه نمود و ضمن اشاره به روند انتخاب منابع برای این برنامه، به معرّفی مهمّ‌ترین ویژگی‌های درختواره در این نرم‌افزار پرداخت.

در بخش دوم، حجّت‌الاسلام و المسلمین حمیدرضا شریعتمداری، عضو هیأت علمی و دانشیار شیعه‌شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی، به‌عنوان ناقد، به ارائه بحث پیرامون کتابخانه و دانشنامه فرق و مذاهب اسلامی پرداخت و ضمن بیان برخی ملاحظات، مطالبی را در قالب پیشنهاد برای بهترشدن این نرم‌افزار اشاره کرد.

آنچه از نظر می‌گذرد، مهمّ‌ترین مباحث مطرح‌شده در این نشست علمی است که برای استفاده راحت‌تر خوانندگان گرامی، از صورت گفتاری، به شکل نوشتار تبدیل شده است.

اشاره

امروزه هوش مصنوعی، از مباحث بسیار مهم و رایج در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه به شمار می‌رود. بدیهی است که هر فرصتی، تهدیدهایی را نیز به همراه دارد که باید از قبل، در باره آن اندیشید و راهکارهای مواجهه یا برون‌رفت از آن را به‌درستی دانست تا بتوان به قلّه‌های بلند این دانشِ نوظهور دست یافت. رهبر معظم انقلاب اسلامی درباره اهمّیّت هوش مصنوعی فرموده: «مسئله هوش مصنوعی، در اداره دنیا نقش دارد و باید به گونه‌ای عمل کنیم که ایران جزو ده کشور برترِ هوش مصنوعی در دنیا قرار بگیرد.»

هفتمین نشست از سلسله‌نشست‌های علمی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در هفته پژوهش، به موضوع «بررسی چالش‌های امنیتی و حریم خصوصی در هوش مصنوعی» اختصاص داشت. سخنران ویژه این نشست، دکتر امیر جلالی، عضو هیأت علمی و مدیر آزمایشگاه نرم‌افزارهای هوشمند دانشگاه قم بود که با ارائه نمونه‌ها و مثال‌های متعدّد، به تبیین بحث چالش‌های موجود در حوزه امنیتی و حریم خصوصی در هوش مصنوعی پرداخت.

این نشست علمی با حضور مسئولان، متخصّصان و علاقه‌مندان، در روز پنج‌شنبه 23 آذرماه 1402 شمسی در سالن اجتماعات مرکز نور برگزار شد. نوشتار حاضر، خلاصه‌ای از مطالب ارزنده و مفید این سخنرانی را ارائه می‌کند که امید است مورد استفاده خوانندگان قرار گیرد.