اشاره

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، با تکیه بر فنّاوری‌های نوین و با هدف غنیّ‌سازی فضای علمی و پژوهشی، به دیجیتالی‌سازی گسترده منابع اسلامی و انسانی پرداخته است. حجّت‌الاسلام والمسلمین سید علیرضا رضوی، رئیس پژوهشکده علم اطّلاعات و دانش‌شناسی این مرکز، در گفت‌وگویی جامع به تشریح فرایند تولید محتوا، چالش‌ها و دستاوردهای این مرکز پرداخته است. ایشان با سابقه‌ای طولانی در این حوزه، دیدگاه‌های ارزشمندی را در باره آینده پژوهش‌های اسلامی و انسانی در عصر دیجیتال ارائه می‌دهد.

در ادامه، متن این گفت‌وگو از نظر شما خوانندگان عزیز می‌گذرد.

اشاره

در ادامه گفت‌وگو با مهندس ربیعی‌زاده، خدمت مدیر محترم پژوهشکده متن‌کاوی نصوص اسلامی، جناب حجّت الاسلام و المسلمین مسیح توحیدی رسیدیم و دیدگاه ایشان را در خصوص چگونگی تعامل و ارتباط بین پژوهش و فنّاوری هوش مصنوعی در مرکز نور جویا شدیم.

اهمّیّت هوش مصنوعی در خصوص توسعه پژوهش‌های فنّاورانه، شناسایی توانمندی‌ها و روش‌های پژوهشی مراکز مشابه در حوزه هوش مصنوعی، چالش‌های مطرح در زمینه پژوهش‌های مبتنی بر هوش مصنوعی و نیز تأکید بر آموزش و اطّلاع‌رسانی زودهنگام به محقّقان و کاربران محصولات نور در باره قابلیت‌ها و فنّاوری‌های پژوهشی مرتبط با هوش مصنوعی، از جمله مباحث مورد تأکید ایشان در این گفت‌وگوست که امید است، مورد استفاده علاقه‌مندان و خوانندگان عزیز قرار گیرد.

اشاره

یکی از موضوعات بسیار مهم در محصولات نرم‌افزاری مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، بحث هوش مصنوعی و به‌کارگیری ابزارها و فنّاوری‌های نوین به منظور استفاده از ظرفیت‌های کارآمد هوش مصنوعی در روند آماده‌سازی و تولید نرم‌افزارهای علوم و معارف اسلامی و انسانی است. به حقّ مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) را باید یکی از مراکز مؤثّر و پیشرو در این عرصه برشمرد.

پیشینه مبحث هوش مصنوعی در مرکز نور، چالش‌های مطرح در زمینه پردازش متون اسلامی، وضعیت کنونی مرکز نور از نظر توجّه به هوش مصنوعی، نمونه‌ها و مصادیق استفاده از هوش مصنوعی در محصولات نور و نیز چشم‌اندازهای پیش رو در تولیدات نور، از جمله مباحث ارائه‌شده در گفت‌وگو با معاون فنّاوری مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و مدیر آزمایشگاه هوش مصنوعی نور، جناب آقای مهندس احمد ربیعی‌زاده است که امیدواریم مورد استفاده خوانندگان و علاقه‌مندان این دست مباحث قرار گیرد.

اشاره

نمایشگاه‌های بین‌المللی، فرصتی برای رویارویی دانش، تمدّن، اقتصاد و فرهنگ هر یک از کشورها با دیگران است. این فرصت می‌تواند علاوه بر ایجاد زمینه تبادل فرهنگ، به رونق بازار، کسب‌وکار و توسعه خدمات و محصولات شرکت‌ها و سازمان‌های مختلف بینجامد. در حوزه فنّاوری اطّلاعات و اطّلاع‌رسانی رایانه‌ای علوم اسلامی و دینی، نمایشگاه‌های بین‌المللی ظرفیتی برای یافتن زبان مشترک و ایجاد فرصت‌های جدید برای معرّفی آخرین دستاوردهای فنّاورانه مرتبط با علوم اسلامی است.

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی با حضور در بیش از 160 نمایشگاه خارجی، تاکنون تجارب ارزنده‌ای به دست آورده است. این حضور، در پویایی و یافتن افق‌های جدید و نیازسنجی مخاطبان جهانی نقش بسزایی داشته است. بیستوچهارمین نمایشگاه بینالمللی کتاب بغداد، نمونه‌ای از این دست بود که این مرکز در آن حضور فعّال داشت و محصولات و دستاوردهای خود، همچون: نرم‌افزارهای رومیزی، موبایلی و پایگاه‌های اینترنتی خویش را در معرض مشاهده و اطّلاع فرهیختگان، به‌ویژه دانشگاهیان و حوزویان قرار داد. گفتنی است، این، دومین حضور متوالی مرکز نور در نمایشگاه بینالمللی کتاب بغداد بود. به همین بهانه، گفت‌وگوی زیر با جناب آقای فاضل گرنه‌زاده در این باره انجام شده است که در ادامه، تقدیم می‌گردد.

اشاره

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، هرساله محصولات جدید و کارآمدی را تقدیم جامعه علمی و فرهنگی می‌کند و برخی از تولیدت خویش را نیز روزآمدسازی می‌کند. در این نوشتار، طیّ دو بخش، به معرّفی نرم‌افزارهای تولیدی نور و نیز نرم‌افزارهایی که با مشارکت این مرکز سامان یافته است، می‌پردازیم. امید که مورد استفاده خوانندگان عزیز قرار گیرد.

اشاره

رویکرد متأخرین در اعتبارسنجی روایات و پیدایش اقسام اربعه: صحیح، موثّق، حسن و ضعیف، بر اساس سه عنصر محوری: وثاقت، ضابطیّت و مذهب در راوی که از آن به مکتب «راوی‌محور» یاد می‌شود، دچار چالش‌های متعدّدی از جمله: مهمل و مجهول بودن بسیاری از روات در کتب رجالی، غیرکاربردی بودن بسیاری از توصیفات در جرح و تعدیل روات و عدم وجود بسیاری از روات موجود در اسناد در کتب رجالی گردید. برای پُر کردن خلأهای یادشده، چهار رویکرد عمده: «تحلیل فهرستی»، «نقد المتن»، «تجمیع القرائن» و «توثیقات عامّ»، در اعتبارسنجی روایات شکل گرفت. می‌توان این سه روش را جزو چشم‌اندازهای اعتبارسنجی در نظر گرفت؛ امّا باید دانست که در پیاده‌سازی سه رویکرد نخست، چالش‌هایی مانند: متحدیابی، عدم دسترسی به مآخذ کتب، تقطیع بسیاری از روایات و وجود بسیاری از موارد نقل به واسطه، وجود دارد.

امّا با وجود حجم کارهای انجام‌شده در توثیقات عامّ، از جمله: منقّح بودن مبانی، عدم احتیاج جدی تطبیق مبانی در توثیقات عامّ بر زیرساخت‌هایی مانند: متحدیابی، تحلیل متن، راوی پایه بودن توثیقات عامّ و آماده بودن زیرساخت‌های پیاده‌سازی توثیقات عامّ در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، توثیقات عامّ می‌تواند به‌عنوان یکی از بسترهای مناسب برای پُر کردن بخش مهمی از خلأهای مکتب راوی‌محوری قلمداد شود.

اشاره

تکیه بر دستاوردهای فنّاورانه و پژوهشی در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، از رویکردهای مهمی است که از بدو تأسیس مجموعه نور، همواره مورد توجّه بوده است. بدیهی است که این عرصه، درعمل به تولیدات فاخر و نرم‌افزارهای هوشمند علوم اسلامی انجامیده و مسیر پژوهش‌های اسلامی را برای محقّقان آسان نموده است و افزون بر این، به تربیت پژوهشگران متخصّص در حوزه فنّاوری اطّلاعات و علوم اسلامی، ختم شده است.

به دنبال برگزاری آیین رونمایی نسخه چهارم نرم‌افزار جامع تفاسیر نور در اسفندماه 1402ش که به‌عنوان دانشنامه جامع و هوشمند قرآنی شناخته شده، گفت‌وگویی را با مدیر پژوهشکده متن‌کاوی نصوص دینی مرکز نور، جناب حجّت‌الاسلام والمسلمین مسیح توحیدی انجام دادیم و دیدگاه ایشان را درباره فنّاوری‌های متن‌کاوانه و قابلیت‌های ارزنده این محصول قرآنی که در شمار پُرمخاطب‌ترین و مهمّترین تولیدات نور به شمار می‌رود، جویا شدیم. امید است که مطالب این گفت‌وگو، مورد استفاده قرآن‌پژوهان و علاقه‌مندان به مباحث اسلامی قرار گیرد.

اشاره

در این مقاله، به معرّفی نرم‌افزار جامع تفاسیر نور نسخه چهارم پرداخته شده است. این محصول که در اسفندماه 1402 رونمایی شد، از سری محصولات قرآنی مرکز نور در بستر دسکتاپ و ویندوز است. نسخه سوم این برنامه، در سال 1392 ارائه شده بود. فاصله ده‌ساله این نسخه با نسخه قبلی، به جهت تولید نرم‌افزارهای: «دانشنامه علوم قرآن»، «دانشنامه تفسیر صافی» و «دانشنامه تفسیر طبری» در گروه قرآن و نیز رویکرد مرکز در ارائه محتواهای خود در دیگر بسترها می‌باشد. تولید «پایگاه جامع قرآن» در بستر وب و نیز تولید نرم‌افزار همراه «قرآن نور» در بستر اندروید، از جمله این برنامه‌هاست.

معرّفی قابلیت‌ها و امکانات مفید برنامه، از جمله: کتابخانه، دانشنامه قرآن (قرآن، ترجمه، تفسیر، حدیث، آیات مرتبط، واژگان، اعراب)، قرائت، واژه‌نامه، معجم صرفی و... ، از اهداف این مقاله می‌باشد.

اشاره

قرآن کریم و احادیث اسلامی، به‌عنوان ثقلین، اهمّیّت بسیاری در مسیر فهم و دریافت احکام و معارف الهی دارند. در این بین، حدیث که مفسّر آیات و کاشف ظرایف و معانی وحی است، نقش بسزایی در تعمیق و پیش‌بُرد علوم اسلامی داشته و دارد. ازاین‌رو، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، نرم‌افزارهای حدیثی متعدّدی را تولید نموده و در دسترس حدیث‌پژوهان و علاقه‌مندان قرار داده است تا حرکت در این مسیر نورانی، تسهیل و تسریع شود.

در همین راستا، مراسم رونمایی از نرم‌افزار «کتابخانه علوم حدیث» صبح روز پنج‌شنبه 14 دی‌ماه 1402 هم‌زمان با سال‌روز ولادت فرخنده صدیقه طاهره، حضرت فاطمه زهرا (س)، در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) برگزار شد. در این مراسم، حدیث‌پژوهان، علاقه‌مندان به معارف اهل‌بیت (ع)، رئیس محترم مرکز نور، معاون پژوهشی نور و دیگر اساتید و بزرگان و مسئولان، به همراه مهمان ویژه این برنامه، حجّت‌الاسلام والمسلمین سید علی قاضی عسکر، رئیس محترم مؤسّسه علمی ـ فرهنگی دارالحدیث حضور داشتند.

نخستین سخنران این مراسم، حجّت‌الاسلام‌والمسلمین حجّت باشتنی، مدیر گروه علمی حدیث و رجال نور بود که در ابتداء مراسم به معرّفی این نرم‌افزار پرداخت. سخنران بعدی، حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر محمدحسین بهرامی، ریاست مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) بود که ضمن تقدیر از حضور مهمانان، بر اهمّیّت حدیث‌پژوهی و نیز فعّالیت‌های متعدّد این مرکز در راستای ایجاد جایگاه درست و منطقی در پژوهش‌های علوم اسلامی و انسانی دیجیتال تأکید کرد. سخنران ویژه این آیین رونمایی، حجّت‌الاسلام والمسلمین سید علی قاضی عسکر، رئیس مؤسّسه دارالحدیث و تولیت آستان مقدّس حرم حضرت عبدالعظیم (ع) بود.

آنچه در ذیل می‌آید، مشروح سخنان این عزیزان در این مراسم باشکوه است که امید می‌رود مورد استفاده خوانندگان و علاقه‌مندان قرار گیرد.

اشاره

به مناسبت هفته پژوهش، نشست علمی «معادل‌یابی آیات در ترجمه‌های قرآن کریم؛ فواید و چالش‌ها» در تاریخ 21 آذر 1402 در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی برگزار گردید.

در این جلسه، ابتداء جناب حجّت‌الاسلام‌والمسلمین مسیح توحیدی، رئیس پژوهشکده متن‌کاوی نصوص دینی مرکز نور، ضمن اشاره به اینکه مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در آستانه تولید نسخه چهارمِ نرم‌افزار جامع تفاسیر نور است، به بیان قابلیت جدیدی در این برنامه اشاره کرد که با یاری تیم فنّی و استفاده از ابزارهای متن‌کاوی و با کمک ماشین، معادل‌هایی از واژگان قرآنی ترجمه‌های موجود را در اختیار کاربر قرار می‌دهد و کاربر با انتخاب هر واژه قرآنی، معادل آن را در ترجمه‌ها مشاهده می‌کند.

در ادامه این نشست، جناب آقای مهندس لسانی، کارشناس آزمایشگاه هوش مصنوعی نور، به بیان شیوه کار و فرآیند استخراج معادل‌ها اشاره کرد و در بخش پایانی جلسه نیز جناب حجّت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر رضا مختاری، استاد حوزه علمیه، مؤلّف آثار متعدّد و رئیس مؤسّسه کتاب‌شناسی شیعه، به‌عنوان میهمان این نشست، ضمن اشاره به فواید این کار، به بیان اهمّیّت کار ترجمه، به‌ویژه ترجمه قرآن کریم پرداخت و با بیان نمونه‌هایی از ترجمه‌های نادرست و غیردقیقِ برخی از مترجمان، کار ترجمه متون دینی را کاملاً تخصّصی و نیازمند تسلّط بر دانش‌های دینی، علاوه بر آشنایی با زبان مبدأ و مقصد دانست.

آنچه در ادامه می‌آید، مهمّ‌ترین مباحث مطرح‌شده در این نشست علمی است که برای استفاده راحت‌تر خوانندگان گرامی، از صورت گفتاری به نوشتاری روان تبدیل شده است.