ره آورد نور

 اینترنت، پدیده­ای است که در ابتداء برای تسریع ارتباطات نظامی و تحقیقات دانشگاهی پا به عرصه وجود گذاشت. در سال 1962م. Licklider ایده یک شبکه جهانی را مطرح ساخت که در آن کاربرانی که یکدیگر را نمی‌شناسند، می‌توانند از داده‌های مشترکی استفاده نمایند. این پدیده با سرعت بسیار زیاد در جهان گسترش یافت؛ تا جایی که پیش‌بینی می­شود در سال 2012م. میزان کاربران اینترنت در جهان به بیش از 2 میلیارد نفر برسد. در کشور ما نیز افزایش کاربران اینترنت رشد صعودی داشته است؛ به گونه‌ای که کشور ما از نظر تعداد کاربران اینترنت، در منطقه خاورمیانه در رتبه نخست قرار دارد.

هم‌زمان با افزایش تعداد کاربران اینترنت، شیوه‌ استفاده افراد از این رسانه و نیز بحث در مورد تأثیر اینترنت بر سلامتی افراد جامعه مطرح شد. اعتیاد به اینترنت، یک پدیده به نسبت جدید محسوب می­شود که از نظر بسیاری از پزشکان مغفول مانده است. مفاهیم اعتیاد به فناوری توسط «1996Griffiths, » و اعتیاد به رایانه توسط «1991Shotton, » برای نخستین بار مطرح شدند. در تعریف اعتیاد، فراتر از مصرف مواد مخدر، تعریف اعتیاد در زمینه رفتارهای اعتیادآور مانند: قمار، پرخوری (1993Lesuire & Bloome,)، بازی­های ویدیویی (1990Keepers,)، ورزش (1979Morgan,)، روابط عاشقانه (1975Peele & Brody,) و تماشای تلویزیون(1983Winn,) مورد بررسی قرار گرفتند.

اولین بار، مفهوم «اعتیاد به اینترنت» توسط ( young1996 م.) در طی انجام یک مطالعه مطرح شد و این مفهوم موضوع جدال برای دو گروه دانشگاهیان و پزشکان گردید. در ابتدا، طرح آن بسیار طنزگونه می­نمود. اعتیاد اینترنتی در سال 2006م. توسط انجمن پزشکی آمریکا به عنوان اختلال روانی شناخته شد. آمارها نشان می­دهند 30 درصد جمعیت زیر 18 سال در کره جنوبی به اینترنت اعتیاد دارند (2009؛Ahn Dong-hyun). همین آمار در مورد کشور چین، به 14 درصد جمعیت زیر 18ساله­‌ها در آن کشور می­‌رسد.

طبق تحقیقات در دانشگاه «هاروارد» بین 5 تا 10 درصد از کاربران، از اعتیاد اینترنتی رنج می‌برند. 25 درصد از افراد در همان 6 ماه اول استفاده از اینترنت، به آن معتاد می‌شوند. آمارهای پژوهش در ایران نیز نشان می­دهد که بیشتر کاربران دارای اعتیاد به اینترنت در ایران، پسر هستند و همچنین میزان اعتیاد افراد مجرد به اینترنت، چندین برابر افراد متأهل است. اعتیاد اینترنتی، نوعی اختلال روان‌شناختی- اجتماعی است که شامل نوعی وابستگی رفتاری به اینترنت است و استفاده‌ بیمارگونه و وسواسی از اینترنت را شامل می‌شود.

ویژگی‌های اعتیاد اینترنتی

بیشترین کشاکش بین پزشکان و دانشگاهیان این بود که پزشکان تنها پیامدهای مستقیم فیزیولوژیک را به عنوان نشانه برای اعتیاد قبول داشتند؛ یعنی اعتیاد اینترنتی، آثار جسمانی چندانی ندارد. همچنین بسیاری اعتقاد داشتند که اعتیاد فقط باید به سوء مصرف مواد مخدر اطلاق شود. (e.g., Rachlin, 1990; Walker, 1989) میزان استفاده‌ 38 ساعت در هفته از اینترنت را، مبنای اعتیاد به اینترنت می­گیرند. البته این نوع استفاده را باید جدای از استفاده از اینترنت برای اهداف کاری و غیرعلمی دانست. کارشناسان از شش ویژگی برای تشخیص اعتیاد اینترنتی نام می­برند:

1. برجستگی: اینترنت، بخش غالب زندگی، احساسات و رفتار فرد باشد.
2. تغییر خلق و خو: فرد هنگام استفاده از اینترنت، تغییر در رفتار و احساسات داشته باشد.
3. تحمل: افزایش میزان استفاده از اینترنت، برای رسیدن به خلق و خوهای دل‌چسب.
4. علائم ترک: اگر فرد استفاده از اینترنت را متوقف کند، دچار ناخوشی شده و علائم منفی مانند افسردگی و پرخاش از خود نشان می­دهد.
5. کشمکش: استفاده از اینترنت باعث به وجود آمدن درگیری با افراد دیگر در جریان زندگی روزمره می­گردد.
6. عود: بیمار تمایل به سرگرفتن رفتارهای اعتیادگونه خود، حتی سال‌ها بعد از ترک دارد.

تست یونگ

در حقیقت، فقدان چارچوب دقیق در زمینه تعریف مؤلفه‌­های اعتیاد به اینترنت، باعث آن گردیده است که کمی تعریف اعتیاد به اینترنت و تشخیص آن مشکل باشد. یک مدل اعتیاد، مدل اختلال کنترل است که سازمان بهداشتی آمریکا در مورد سوء رفتار در زمینه قمار اینترنتی منتشر کرده است.

یونگ با استفاده از همین مدل، معیارهای اعتیاد به اینترنت را با هشت پرسش مطرح می‌­سازد:

1. آیا شما فکر می­کنید که با اینترنت سرگرم هستید؟ در مورد تجربه گذشته خود در خصوص  استفاده از اینترنت و تجربه‌های بعد از استفاده از اینترنت، پاسخ بدهید.
2. آیا فکر می­کنید باید به استفاده‌ طولانی‌مدت از اینترنت بپردازید تا به رضایت کافی برسید؟
3. آیا تا به حال بارها تلاش ناموفق برای کاهش استفاده از اینترنت داشته­اید؟
4. آیا زمانی که استفاده از اینترنت در شما کاهش می­یابد، احساس بی‌قراری و افسردگی می‌نمایید؟
5. آیا نسبت به گذشته بیشتر در فضای آنلاین هستید؟
6. آیا شغل، حرفه، تحصیلات و رابطه شما به دلیل استفاده از اینترنت به مخاطره افتاده است؟
7. آیا به اعضای خانواده، پزشکان و درمان‌گران در مورد استفاده از اینترنت دروغ گفته­اید؟
8. آیا استفاده از اینترنت به عنوان راه فراری برای مشکلات و خلق و خوی بد شما بوده است؛ مانند: اضطراب، افسردگی، درماندگی و احساس گناه؟

پاسخ­ها در طیف پنج‌تایی لیکرت دسته‌بندی می­شوند و به هر پاسخ، امتیاز داده شده و در نهایت، نمره میزان اعتیاد فرد استخراج می­شود.

انواع اعتیاد اینترنتی

اعتیاد اینترنتی را می‌توان به انواع ذیل تقسیم کرد:

1. بازی­های اینترنتی

معمولاً 70 درصد از اعتیاد به اینترنت در جهان را بازی­ها و سرگرمی‌های  آنلاین تشکیل می­دهند.

2. ارتباط‌های اینترنتی

افرادی که دچار اعتیاد به گپ زدن و گفتگوی اینترنتی می‌شوند، معمولاً بیش از حد درگیر روابط اینترنتی هستند. دوستی اینترنتی، خیلی سریع اهمیت و جایگاه روابط خانوادگی و دوستان قدیمی را می‌گیرد. به ظاهر مبتلایان به این بیماری، دائم در اینترنت دنبال اسم خودشان می‌گردند.

اینکه چند نفر و از کجا به وبلاگ یا سایتشان لینک داده‌اند، برای آن‌ها بسیار مهم است و مدام به سایتشان سر می‌زنند و احتمالاً از کمبود یا افزایش بازدیدکنندگان دچار استرس می‌شوند. خودافشاگری وبلاگی، مسأله دیگری است که محققان آن را یک بیماری خوانده‌اند. گروهی از مردم رازها و اسراری را که معمولاً شخصی و خصوصی قلمداد می‌شود، روی وبلاگ‌هایشان افشا می‌کنند که دامنه‌ آن از عکس‌های خصوصی تا روابط خصوصی امتداد دارد.

3. استفاده­های پورنوگرافی

در این حالت، فرد مدام در اینترنت به دنبال تحریکات جنسی است.

4. اعتیاد به جمع‌آوری اطلاعات

در این نوع اعتیاد، فرد شیفته غنای اطلاعات وب می‌شود و جستجوی بیش از اندازه برای جمع‌آوری اطلاعات، از پیامدهای این شیفتگی است. وبلاگ نویسی و خرید اینترنتی بیش از اندازه و نیز اینترنت گردی و آشغال جمع‌کنی اینترنتی، از دیگر موارد اعتیاد اینترنتی هستند.

پیامدهای اعتیاد اینترنتی

آثار اعتیاد اینترنتی، هم جسمانی است و هم بیرونی و مربوط به زندگی شخصی. هر رفتار افراطی را نمی­توان اعتیاد اعلام کرد؛ به عنوان مثال، نمی­توانیم یک مکالمه طولانی با تلفن را اعتیاد حساب بیاوریم و همچنین نوع استفاده غلط هیچ‌گاه به معنای غلط بودن خود رسانه اینترنت نیست. مقاومت در مورد اینکه ما اینترنت را به عنوان یک عامل اعتیادآور بخوانیم، بیشتر به فواید اینترنت در جامعه بر می­گردد. از اینترنت می­توان استفاده­های گوناگون برد و همین استفاده­ها نیز ممکن است بیشتر در ارتباط با جنبه­های حرفه­ای زندگی پیش بیایند؛ به عنوان مثال، تجارت ممکن است از راه اینترنت صورت بپذیرد و این عامل، استفاده بیشتر از اینترنت را رقم بزند.

به همین دلیل است که تشخیص علائم اعتیاد به اینترنت به دلیل جنبه­های گوناگونی که در زندگی امروزه پیدا کرده است، بسیار مشکل است و به یک پزشک حاذق، نیازمند آن است که علائم اعتیاد به اینترنت را تشخیص دهد؛ زیرا استفاده بیشتر، به منزله رفتار اعتیادآور در اینترنت محسوب نمی­گردد.

فرد معتاد به اینترنت، نوعی احساس به روز بودن در محیط فناورانه می‌کند. پیامدهای زیستی شامل آسیب­هایی مانند: کمردرد،  خستگی چشم و بی‌تحرکی بر اثر عدم ورزش رخ می‌دهند. اختلال در الگوهای خواب شبانه نیز از سایر پیامدها است. در موارد شدید، استفاده از کافیین از سوی کاربر برای استفاده‌ طولانی‌مدت از اینترنت مشاهده شده است. این آسیب­ها، در برابر آسیب‌های روانی بسیار کم‌رنگ­تر هستند.

در زمینه آسیب­های اجتماعی، تحقیق یونگ نشان داد که 53 درصد از معتادان به اینترنت در روابط ازدواج، دوستیابی و روابط بین کودکان و والدین دارای اختلال بودند. بیماران زندگی انفرادی در کنار رایانه را به‌تدریج جایگزین زندگی در کنار مردم ساخته بودند. در مورد همسران، معمولاً اعتیاد اینترنتی باعث آن می­شود که همسر نتواند وظایف خود را به طور کامل انجام دهد که به آن Cyberwidow (بیوه‌ مجازی) گفته می­شود. حتی در نمونه­های شدید اعتیاد به اینترنت، مادر وقت کافی برای رسیدن به فرزندان را ندارد.

یکی دیگر از مشخصه­های رفتاری اعتیاد به اینترنت، پرخاشگری در عدم دسترسی به اینترنت است. از دیگر مشکلات، نوعی مسخ‌شدگی است. معتاد اینترنتی قادر به انجام عمل در محیط واقعی نیست و در واقع، بیشتر ذهنیات فرد هستند که انرژی معتاد را می­گیرند تا اعمال روزانه او در محیط واقعی. افزایش موارد طلاق نیز از جمله مشکلات ناشی از اینترنت است (1997Quittner,)؛ حتی در مواردی عجیب گزارش شده که برخی از همسران که به اینترنت اعتیاد دارند، بیشتر تمایل دارند که با همسر خود در زندگی مجازی ارتباط داشته باشند تا با آن‌ها به خرید بروند و یا در کارهای اجتماعی شرکت کنند.

این نوع بیماران، روابط عاطفی و اجتماعی خود را در فضای مجازی برای یافتن عشق، حتی بعد از ازدواج ادامه می‌دهند. امروزه در بیشتر مدارس، استفاده از اینترنت به عنوان یک ابزار آموزشی مدرن مورد توجه قرار گرفته است؛ با این حال، 86 درصد از معلمان بر این باورند که اینترنت عملکرد درسی کودکان را بهبود نمی­بخشد (1997Barber,). معلمان بیان می­داشتند که اطلاعات موجود در اینترنت، بیش از حد آشفته است.

مطالعه یونگ همچنین نشان داد که 50 درصد از دانش‌آموزانی که از اینترنت زیاد استفاده می‌نمایند، نمرات ضعیف­تر و مطالعه و توجه کمتری به درس در کلاس داشته‌اند. مطالعات در زمینه اعتیاد به اینترنت در محیط شغلی هم نشان می­دهد که 50 درصد از مصارف اینترنت در محیط­های کاری، مرتبط به استفاده­های غیر کاری است (Robert Half International,   1996).

در واقع، فرد با مصرف اعتیادگونه اینترنت، درد را فراموش می­کند و به شادی می­رسد؛ این در حالی است که به واقع مشکلی حل نشده است. ما در حالت واقعی وقتی مشکلمان حل شود، خوشحالیم؛ اما در حالت اعتیاد، بدون دلیل خوشحالیم. رسانه، فرد را در حالت کنونی‌اش قرار می­دهد. در واقع، اینترنت پوششی می­شود برای مشکلات فرد. در این بین، آسیب­ها خود را پنهان می­سازند و این امر باعث می­شود تا پزشکان و جامعه به این آسیب­ها برای حل آن‌ها پی نبرند و به لایه­های زیرین جامعه بروند، مانند مشکلات زناشویی. این امر باعث می­شود تا نتوان راه حلی برای مشکلات پیدا کرد.

عوامل ایجاد‌کننده اعتیاد اینترنتی

هر وقت فرد احساس ناامیدی، افسردگی و تنهایی و عدم جذابیت کند و به سراغ عامل تسکین‌دهنده برود، یکی از مشخصه­های رفتار اعتیادآور را دارا است. عوامل پیش زمینه­ای نیز در این بین مهم هستند، مانند پایین آمدن عزت نفس که باعث می‌شوند فرد به اینترنت روی بیاورد. در کل ممکن است که اعتیاد به اینترنت، تنها واکنشی باشد به زندگی رقت‌بار فرد. در واقع، مواد تخدیرکننده مانند: الکل، دارو و اینترنت، رهاورد شرایط نابسامان اجتماعی هستند و خود آن‌ها فاعل شرایط بد نیستند.

عامل دیگر، مسخ‌کنندگی رسانه­ها است؛ زیرا باعث می­شوند که افراد در برابر مشکلاتی که دارند، هیچ واکنشی نشان ندهند، درست مانند مواد مخدر. فرد معتاد، دیگر به دنبال کار نمی‌رود و برای مشکلات خود دست به فعالیت نمی‌زند و به همین دلیل، به رسانه و مواد مخدر روی می‌آورد، تا مسخ گردد و آلامش تسکین یابد. اینترنت، ماده مخدری برای فرار از واقعیت است. بارها دیده­ یا شنیده‌ایم که گاهی یک کاربر اینترنت تا چند روز پشت رایانه می‌نشیند و حتی غذا نمی­خورد. این امر، نمایانگر این جداسازی فرد از واقعیت است که حتی فرد نیازهای اولیه برای زنده ماندن خود را جدّی نمی‌گیرد و آن‌ها را واقعی نمی­پندارد.

راهبردهای درمانی

برای درمان اعتیاد به اینترنت، هرگز راهبرد ممانعت از ورود فرد بیمار به اینترنت تجویز نمی‌شود. معمولاً راهبرد­هایی که پزشکان در این مورد پیشنهاد می­دهند، بر مدیریت زمان روزانه و استفاده از برنامه­های جایگزین تأکید دارد. باید فرد را توانمند کرد؛ زیرا فرد توانمند با عزت نفس بالا، اینترنت را در کنترل خود می­گیرد و نه اینترنت وی را.

1. تمرین در مقابل

مدیریت زمان، یکی از فاکتورهای مهم در اعتیاد اینترنتی است؛ زیرا بیشترین ضربه را فرد از این نوع اعتیاد و از زمانی که از دست رفته است، می­خورد و نه از آسیب جسمانی. اولین سؤال پزشک نیز باید این باشد که فرد در طول روز و هفته چقدر در اینترنت است، چه ساعت‌هایی در روز و در کجا معمولاً به اینترنت دسترسی پیدا می­کند. این سؤال‌ها برای برنامه‌ریزی جهت  درمان و طرح‌ریزی یک الگوی زمانی جدید زندگی مناسب هستند؛ به عنوان مثال، از بیمار بخواهیم به جای بررسی روزانه پست‌های الکترونیک، صبح‌هنگام دوش بگیرد و یا به بیمار بگویند تا استفاده از اینترنت را تا بعد از شام به تعویق بیندازد. اگر بیمار حاضر به ترک رفتار نیست، از او بخواهیم حداقل هر نیم ساعت از اینترنت خارج گردد و یا مکان استفاده از اینترنت را تغییر دهد.

2. پرهیز

بیشترین اعتیادها، به: اتاق­های چت، بازی­های آنلاین و گروه‌های اینترنتی است. در روش دیگر باید از افراد خواسته شود 5 مزیتی را که از استفاده روزانه از اینترنت به دست می‌آورند، همراه با 5 تا از معایب آن را بنویسند تا ببینند کدام یک از آن‌ها دارای برتری بیشتر بر دیگری دارد. یکی از دلایل اعتیاد اینترنتی، عدم حمایت از جانب گروه‌های دوستی و ضعف در روابط گسترده اجتماعی است که این امر باعث آن می­شود تا فرد به دنبال این‌گونه از ارتباطات، در اینترنت برود.

به طور کل، همان‌گونه که بیان داشتیم، اعتیاد به اینترنت، ناشی از عزت نفس پایین فرد کاربر و مشکلات در برقراری ارتباط و زندگی در جهان واقعی است و هرچه قدر این مشکلات در جامعه بیشتر باشد، میزان اعتیاد به اینترنت نیز افزایش می­یابد و مشکل زمانی حاد می­شود که اعتیاد به اینترنت، این مشکلات را افزایش می­دهد. باید توجه داشت که کشور ما نیز از این قاعده مستثنا نیست و مسؤولان امر باید به طور کارشناسی در پی پیشگیری و به حداقل رساندن این مشکل در جامعه باشند تا سلامت جامعه‌ ما دستخوش آسیب‌های ناشی از استفاده بی‌رویه از اینترنت نشود. (*)

پی نوشت:

منابع: