ره آورد نور

 یکی از مهم‌ترین اهداف این کتابخانه‌ها، ارتقای کیفیت خدمات به کاربران، به خصوص از طریق حذف موانع مکانی و زمانی می‌باشد. از این رو، آشنایی با کتابخانه‌های دیجیتال، چگونگی خدمات‌رسانی و کارکرد آن‌ها می‌تواند برای مخاطبان این مراکز مفید و جذاب باشد.

در این نوشته، کوشیده‌ایم تا به شیوه ایجاد فهرست موضوعی که یکی از خدمات مهم کتابخانه‌های دیجیتال به مخاطبان خویش است، بپردازیم. به همین منظور و برای روشن شدن هر چه بیشتر این مبحث، ابتدا مختصری به تاریخ کتابخانه‌ها و سیر تحول آن‌ها، معرفی کتابخانه‌های دیجیتال معتبر و انواع رده‌بندی‌ها اشاره می‌کنیم و پس از آن، شیوه تهیه فهرست موضوعی در کتابخانه دیجیتال نور را بررسی خواهیم کرد که این کار نیز به آشنایی با رده‌بندی کنگره و دیویی نیازمند است و در انتها، مقایسه‌ای بین فهرست موضوعی کتابخانه دیجیتال نور با دیگر کتابخانه‌های دیجیتال انجام خواهیم داد.
کلیدواژگان: کتابخانه دیجیتال، رده‌بندی، کتابخانه دیجیتال نور، فهرست موضوعی.

سیر تحول کتابخانه‌ها

به طور کلی، کتابخانه‌ها از نظر ساختاری به پنج دسته اصلی و در واقع، به پنج نسل طبقه‌بندی می‌شوند.

1.کتابخانه‌های سنتی(1):

در این کتابخانه‌ها، همه متون و مواد آموزشی و تحقیقی به صورت نسخه‌های چاپی و یا خطی در قرون گذشته بوده و انواع خدمات کتابداری، چه خدمات داخلی مثل: فهرست نویسی، رده‌بندی و جز آن، و چه خدمات خارجی مانند ارتباط و ارائه خدمات به کاربران یا مبادله با دیگر کتابخانه‌ها، به صورت دستی و توسط کتابدار انجام می‌شود.

2.کتابخانه‌های ماشینی(2):

در این کتابخانه‌ها، از نظر نوع و ساختار کتاب‌ها و مواد آموزشی، تفاوت چندانی با نسل اول وجود ندارد؛ به بیان دیگر، در این نسل نیز کتاب‌ها و دیگر مواد به صورت نسخه‌های چاپی نگهداری می‌شود. اگرچه ممکن است منابعی نیز در قالب نوار کاست، فیلم ویدیو و میکروفیلم وجود داشته باشد، اما خدمات کتابداری از قبیل فهرست‌نویسی و امانت بین کتابخانه‌ای، از طریق ماشین انجام می‌شود.

3.کتابخانه‌های الکترونیکی(3):

در این کتابخانه‌ها، مواد آموزشی عمدتاً به صورت الکترونیکی وجود دارند. البته منابع چاپی نیز در کنار منابع الکترونیکی وجود دارد؛ ولی خدمات کتابخانه‌ای بیشتر به صورت الکترونیکی انجام می‌شود.

4.کتابخانه‌های دیجیتال(4):

این کتابخانه‌ها، مؤسسات یا سازمان‌هایی هستند که منابع مختلف شامل منابع انسانی و تجهیزات مورد نیاز برای ارائه خدمات کتابخانه‌ای مانند: فهرست‌نویسی، رده‌بندی، اطلاع‌رسانی، روابط بین کتابخانه‌ای، مواد آموزشی، منابع کتابخانه‌ای و دیگر خدمات را با استفاده از شبکه‌های پر سرعت، مهیا می‌سازند. بدین وسیله، منابع آموزشی و خدمات، آماده می‌شود و در اختیار گروه‌های ویژه‌ای از کاربران و یا خوانندگان و دانشجویان قرار می‌گیرد.

5.کتابخانه‌های مجازی(5):

کتابخانه‌های مجازی، کتابخانه‌های بدون دیوار هستند؛ بدین معنا که منابع آن‌ها تنها روی وب موجود است و همه خدمات کتابخانه‌های نیز در آن‌ها فقط از طریق وب انجام می‌پذیرد. بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که منابع این نوع کتابخانه‌ها، از نوع کتاب‌های الکترونیکی، به‌ویژه از نوع کتاب‌های الکترونیکی دو سویه و چند رسانه‌ای قرار گرفته بر روی شبکه است. محیط کاری نیز، محیط شبکه‌های رایانه‌ای بسیار سریع از نوع شبکه‌های ماهواره‌ای یا فیبر نوری است.(6)

همان‌ طور که ملاحظه شد، منظور از کتابخانه‌های سنتی، اشاره به نظام قدیم کتابخانه‌هایی است که در آن‌ها موادی مانند کتاب‌ها و مجلات و به شکل چاپی و کاغذی در قفسه‌ها نگهداری می‌شود و کتابداران در بازیابی مطالب به مراجعه‌کنندگان کمک می‌کنند. وجود اشکلاتی در این کتابخانه‌ها، باعث به وجود آمدن کتابخانه‌های دیجیتال و استقبال از آن‌ها شده است. از جمله این اشکالات، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. ناتوانی در خرید مدارک و مواد جدید؛
2. ضعف و ناتوانی در نگهداری مواد و مدارک قبلی؛
3. عدم سرعت عمل در پردازش، آماده‌سازی و اشاعه اطلاعات موجود؛
4. ناکارآمدی در ایجاد ارتباط با سایر کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی؛
5. محدودیت‌های زمانی و مکانی؛
6. عدم امکان جستجو در داخل کتاب‌ها و فهرست‌ها در بیشتر کتابخانه‌های سنتی.(7)

از طرفی دیگر، کتابخانه‌های دیجیتال شامل مزیت‌هایی غیر قابل انکاری هستند، از جمله:

1. عدم نیاز به خرید چند نسخه از کتاب، مجله یا هر گونه مواد اطلاعاتی؛
2. عدم وجود امکان پاره شدن یا مفقود شدن کتاب‌ها؛
3. دسترسی آسان به محتوای کتاب؛
4. گسترش شبکه‌های امانت بین کتابخانه‌ای؛(8)

در یک جمع بندی کلی، تفاوت کتابخانه سنتی با دیجیتال چنین است:

کتابخانه سنتی، محلی است که در آن کتاب‌ها، نسخ خطی و دیگر متون نگهداری می‌شود. در این حالت، برای مجموعه‌سازی و امانت گرفتن کتاب باید به محل کتابخانه مراجعه کرد؛ در حالی که کتابخانه دیجیتال، بر پایه سیستم رایانه‌ای است که به گردآوری، ذخیره‌سازی، سازماندهی، جستجو و توزیع مواد دیجیتالی برای دسترسی کاربر نهایی می‌پردازد. کتابخانه دیجیتال، به فضای کمی نیاز دارد و داده‌ها با جستجوی آسان، از طریق شبکه‌های ارتباطی در دسترس همگان در هر کجای دنیا قرار می‌گیرند.(9)

فهرست موضوعی

همان طور که از عنوان فهرست موضوعی مشخص است، این فهرست، کتاب‌ها را بر اساس موضوع طبقه‌بندی می‌کند و مخاطب می‌تواند به‌راحتی با رجوع به فهرست موضوعی، کتاب‌های مورد نظر را در آن موضوع مشاهده و تحقیق کند.

موضع اصلی بحث ما این است که در کتابخانه دیجیتال، فهرست‌نویس، از چه ابزاری برای موضوع‌زنی کتاب‌ها استفاده می‌کند. گفتنی است، بیشتر کتابخانه‌های سنتی، در فهرست‌نویسی خود از رده‌بندی کنگره یا دیویی استفاده می‌کنند. بر کسی پوشیده نیست که طبقه‌بندی این دو رده، بر اساس موضوعات کتاب‌ها می‌باشد.

در رده‌بندی کنگره (LCC)، برای موضوع کتاب‌ها و دانش‌ها از یک یا چند حرف انگلیسی استفاده می‌شود و برای گسترش هر موضوع، از عدد کمک می‌گیرند.

این رده‌بندی، اساس نظام رده‌بندی کتابخانه کنگره آمریکا می‌باشد. این طرح، متشکل از ۲۱ رده در قالب حروف الفبای انگلیسی است و در حال حاضر، از ۲۶ حرف الفبا، حروف I،O،W،X وV  در این رده‌بندی به کار نمی‌رود و برای گسترش‌های آینده ذخیره شده‌اند. این نظام، موضوعی و ساختار آن به صورت سلسله‌مراتبی از کل به جز است و حروف بزرگ در کنار رده اصلی برای رده‌های فرعی به کار می‌رود. همچنین برای تقسیمات فرعی، از اعداد صحیح استفاده می‌شود.

اما رده‌بندی دیویی (دهدهی)، بر اساس نگرش فلسفی و کلی ـ جزئی تدوین شده و همه دانش‌ها را دربرمی‌گیرد. رده‌بندی دیویی، صرفاً با اعداد کدگذاری شده است؛ ۱۰رده اصلی ←۱۰۰ رده فرعی ← ۱۰۰۰ رده جزئی که به کمک اعداد اعشاری با هزاران زیر رده موضوعی گسترش می‌یابد.

کتابخانه دیجیتال نور

پایگاه کتابخانه دیجیتال نور(10) ، پایگاهی کتابخانه‌ای است که به عرضه کتاب‌های تخصصی حوزه علوم اسلامی و انسانی در فضای اینترنت می‌پردازد. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، تحلیل و طراحی پایگاه کتابخانه دیجیتال نور را در سال 1386 شروع و نسخه آزمایشی آن را در سال 1387 منتشر کرد و یک سال پس از آن، یعنی در سال 1388 با هدف اصلی ارائه خدمات و منابع پژوهشی در زمینه کتاب و منابع علوم اسلامی و انسانی و آسان نمودن دسترسی پژوهشگران و دانش‌پژوهان به منابع مورد نیاز خود، به صورت رسمی افتتاح گردید.

در حال حاضر، 5347 عنوان کتاب مشتمل بر 10253 جلد کتاب در دسترس محققان می‌باشد. از مجموع کتاب‌های موجود در پایگاه، 1271 عنوان شامل 3392 جلد، در موضوعات مختلف علوم اسلامی همچون: علوم قرآن و تفسیر، علوم حدیث، ادعیه و زیارات، نهج البلاغه، کلام و فلسفه، جغرافیا، تاریخ و سیره، فقه، اصول، اخلاق و عرفان، ادبیات و منطق، فرق و مذاهب اسلامی می‌باشد که موضوع‌زنی شده است.(11)

از امکاناتی که کتابخانه دیجیتال نور به شکلی کاملاً حرفه‌ای عرضه می‌کند، فهرست موضوعی این کتابخانه می‌باشد.

شیوه ایجاد فهرست موضوعی در کتابخانه دیجیتال نور

برای ایجاد یک فهرست موضوعی در هر کتابخانه‌ای، آسان‌ترین راه، انتخاب موضوع کتاب‌ها توسط کارشناسان این امر و ایجاد یک فهرست موضوعی سلیقه‌ای می‌باشد؛ کاری که بیشتر کتابخانه‌های دیجیتال داخلی و خارجی، انجام می‌دهند. این در حالی است که کتابخانه دیجیتال نور، پس از بررسی‌ها و تحقیقات فراوان، تصمیم بر این گرفت که شیوه فهرست‌بندی موضوعی خود را همانند کتابخانه‌های سنتی، بر اساس تقسیم بندی‌های موضوعی که در رده‌بندی کنگره صورت گرفته است، انجام دهد.

همان طور که می‌دانیم، تاکنون هیچ‌یک از نظام‌های موجود رده‌بندی، نتوانسته به اندازه رده‌بندی کنگره آمریکا پذیرندگی خود را برای تعداد بی‌شمار نشریاتی که امروزه در موضوع‌های کثیر گوناگون منتشر می‌شود، به ثبت رساند.(12) کتابخانه دیجیتال نور با توجه به این مسأله و به همین منظور، در ابتدا شاخه‌های اصلی موضوعی بسیار کاملی را که شامل تمام رده‌های موضوعی کتابخانه کنگره می‌شود، روی پایگاه پیاده کرده و تمام زیرشاخه‌های مربوطه را نیز به آن اضافه کرده است. در نهایت، تمام کتاب‌ها را به صورت استاندارد بین‌المللی و طبق چینش‌های کتابخان‌های سنتی، در پایگاه خود قرار داده است. ایجاد چنین درختواره موضوعی‌ای، باعث می‌شود که مخاطبان پایگاه به‌راحتی بتوانند کتاب‌های هم‌موضوع کتاب خود را در پایگاه پیدا کنند و شاخه‌بندی موضوعی را مورد مطالعه قرار دهند.

بیشتر کتاب‌های موجود در کتابخانه دیجیتال نور، در موضوعات علوم اسلامی، به‌ ویژه: اسلام، تاریخ، ادبیات فارسی و ادبیات عرب می‌باشد. رده‌بندی کتابخانه کنگره در بخش اسلام، هم از لحاظ تعداد شماره اندک است و هم از لحاظ تقسیم‌بندی. از نظر نوع موضوع‌ها نیز از جامعیت کافی برخوردار نیست؛ به خصوص در موضوع  شیعه، این نقص کاملاً مشهود است؛(13) ولی با توجه به گسترشی که کتابخانه ملی ایران در این رده‌ها انجام داده است، شاخه بسیار کاملی از موضوعات فوق در فهرست موضوعی کتابخانه دیجیتال نور شکل گرفته است که بسیار دقیق و استاندارد می‌باشد.

اکنون اشاره‌ای نیز به دیگر کتابخانه‌های دیجیتال خواهیم داشت تا شیوه تهیه فهرست موضوعی آن‌ها را هم ملاحظه کنیم. سپس مقایسه‌ای بین فهرست موضوعی کتابخانه دیجیتال نور با دیگر کتابخانه‌های معتبر جهان خواهیم کرد.

کتابخانه الکترونیکی کوییستیا(14)

کتابخانه کوییستیا، از جمله بزرگ‌ترین کتابخانه‌های پیوسته در دنیا است. این کتابخانه، دارای یکی از بزرگ‌ترین مجموعه‌های پیوسته با بیش از هفتاد هزار کتاب و مجلات علمی و دانشگاهی تمام‌متن است. کتابخانه کوییستیا، جایی است که کاربران می‌توانند به جستجوی کتاب یا مقاله مورد نظر خود بپردازند، متن کتاب یا مقاله را مطالعه کنند، در کنار متن هر جا که نیاز افتاد، یادداشت بگذارند، کتاب‌شناسی مقالات و منابع خود را مطابق استاندارد‌های موجود ایجاد کنند و در نهایت، همه این‌ها را ببرند و به متن نهایی خود بچسبانند.(15)

در پایگاه کوییستیا، دو نوع فهرست وجود دارد. یکی بر اساس موضوع، و دومی بر اساس انتشار. در مورد اول که بر اساس موضوع می‌باشد، این فهرست شامل 14 موضوع اصلی است.

چهارده موضوع اصلی، عبارت‌اند از: هنر و معماری، اقتصاد و تجارت، علوم ارتباطات، علوم و فناوری، روان‌شناسی، موسیقی و هنرهای نمایشی، جامعه‌شناسی و انسان‌شناسی، سیاست و حکومت، آموزش و پرورش، ادبیات، حقوق، فلسفه، مذهب و تاریخ.

برای مثال، خود شاخه اصلی فلسفه به ده زیرشاخه تقسیم می‌شود، شامل: فلسفه علوم اجتماعی، شناخت‌شناسی، اخلاق، منطق، فلسفه علم، پدیدارشناسی، مابعد الطبیعه، فلسفه زبان، فلسفه دین و فلسفه ذهن.

همان طور که ملاحظه می‌شود، این تقسیم‌بندی موضوعی کاملاً بر اساس استاندار‌های خود پایگاه بنا شده است و هیچ ارتباطی با شیوه تقسیم‌بندی موضوعی در رده‌بندی کنگره و دیویی ندارد.

کتابخانه آکسفورد(16)

انتشارات دانشگاه آکسفورد، بخشی از دانشگاه آکسفورد و یکی از بزرگ‌ترین مراکز نشر علم و دانش در دنیا به شمار می‌رود. این ناشر معتبر بین‌المللی، نخستین کتاب خود را در سال 1478 به چاپ رساند و بیش از 500 سال است که در این زمینه فعالیت می‌کند.

در حال حاضر، این پایگاه متن بیش از 8000 جلد کتاب را به صورت آنلاین در اختیار کاربران قرار داده است و هر سال، حدود 200 عنوان کتاب جدید به آن اضافه می‌نماید.

برای این کتابخانه، فهرست موضوعی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ چرا که فهرست موضوعی را در صدر مطالب پایگاه نشان می‌دهد.

فهرست موضوعی این پایگاه، شامل 14 موضوع اصلی است که هر کدام، خود دارای زیرشاخه‌هایی هستند.

موضوع‌های اصلی این پایگاه عبارت‌اند از:

زیست‌شناسی، تجارت و مدیریت، مطالعات کلاسیک، اقتصاد و امور مالی، تاریخ، زبان‌شناسی، ادبیات، ریاضیات، فلسفه، فیزیک، علوم سیاسی، روان‌شناسی، دین، موسیقی.

برای مثال، موضوع فلسفه داری زیرشاخه‌های: فلسفه قدیم، کلیات، تاریخ فلسفه، منطق، فلسفه ریاضی، ماوراء الطبیعه و خداشناسی، فلسفه اخلاق، فلسفه زبان، فلسفه ذهن، فلسفه سیاسی، فلسفه دین و فلسفه علم می‌باشد.

همان طور که ملاحظه می‌شود، این نوع فهرست‌بندی موضوعی مطابق با سیاست‌های خود پایگاه می‌باشد و موضوعات اصلی، به بیش از هزار‌ها زیرشاخه موضوعی تقسیم می‌شوند.

بانک اطلاعات اشپرینگر(17)

اشپرینگر لینک، یکی از برجسته‌ترین منابع اینترنتی در زمینه¬ منابع علمی، فنی و پزشکی در دنیا می‌باشد. اشپرینگر لینک، کار خود را از سال ۱۹۹۶م آغاز کرده است و از آن زمان تا به حال، یک منبع اطلاعاتی برگزیده محققان در محافل، مؤسسات علمی و سایر مراکز علوم پایه می‌باشد. در سال ۲۰۰۶م این پایگاه ۱۹۰ میلیون کاربر داشته است و همچنین ۴۰ هزار مؤسسه اعم از دانشگاه، کتابخانه و مؤسسه تحقیقاتی اشترک این پایگاه را دریافت کرده‌¬اند.

اشپرینگر لینک، نوشتار‌های چاپی و الکترونیکی اشپرینگر ـ ورلاگ و همچنین فهرست در دست توسعه‌ای از ناشران ممتاز را به صورت متن کامل ارائه می‌نماید. این پایگاه، لینک دسترسی به بیش از چهار میلیون مدرک را فراهم نموده است که شامل۲۱۱۳  نشریه می‌باشد که توسط کارشناسان خبره کاملاً بررسی شده و یک فهرست در حال افزایش از مجموعه کتاب‌ها را دربردارد، شامل: بیش از ۳۴۵۶۵ عنوان کتاب، ۱۵۶ عنوان کتاب مرجع و نزدیک به ۱۰۶۲ عنوان کتاب‌های دوره‌ای در موضوعات زیر:

علوم شیمی ومواد، زمین شناسی و محیط زیست، علوم کامپیوتر، پزشکی، علوم انسانی و جامعه‌شناسی و حقوق، مهندسی، ریاضیات و آمار، فیزیک و ستاره‌شناسی، بازرگانی و اقتصاد، معماری و طراحی و هنر، علوم رفتاری، علوم پزشکی زیستی و حیاتی، محاسبات پیشرفته و طراحی وب.

در قسمت موضوعات، این پایگاه به صورت تخصصی‌تر وارد عمل شده و موضوعات زیادی را تحت پوشش قرار می‌دهد. موضوعات اصلی پایگاه که در صفحه اول نمایش داده می‌شود، شامل بیست و چهار موضوع اصلی است که عبارت‌اند از: طراحی و معماری، ستاره‌شناسی و نجوم، علم رفتارشناسی، تجارت، شیمی، کامپیوتر، زمین‌شناسی و جغرافیا، اقتصاد، تحصیلات و زبان، انرژی، مهندسی، زیست‌شناسی، تغزیه، حقوق، زندگی اجتماعی، مواد، ریاضیات، طب، فلسفه، فیزیک، روان‌شناسی، سلامت عمومی، علوم اجتماعی و آمار می‌باشد. مانند دیگر پایگاه‌های کتابخانه دیجیتال، هر موضوع دارای شاخه‌های موضوعی دیگر نیز هست.

الوراق(18)

الوراق، پایگاهی است با بیش از هزار عنوان کتاب، که تمامی آن‌ها به زبان عربی است. در این پایگاه، علاوه بر کتاب، بخش‌های دیگری نیز برای کاربران فراهم آمده است، شامل: نگارخانه مانند (اشعار و داستان‌های عربی با فرمت‌های صوتی) و تصاویر(مربوط به سرزمین‌های اسلامی).

موضوعات این پایگاه، شامل 18 موضوع اصلی می‌باشد که بیشتر کتاب‌ها در همین موضوع‌های اصلی فهرست می‌شوند و شاخه‌های اصلی، کمتر زیرشاخه دارند.
موضوعات اصلی پایگاه الوراق شامل: تراجم، تصوف، تفسیر، جغرافیا، عقاید، حدیث، علوم قرآن، لغت، کلیات، فقه و فقها، فلسفه، اخلاق، شعر و شعرا، سفرنامه‌ها می‌باشد. به نظر می‌رسد این فهرست موضوعی، غیر استانداردترین فهرستی است که برای یک کتابخانه دیجیتال می‌توان در نظر گرفت و به طور قطع، چنانچه به کتاب‌های این پایگاه کتاب‌های فراوانی اضافه شود، این فهرست موضوعی نمی‌تواند جوابگوی مخاطب خود باشد.

با مشاهده و بررسی این چهار پایگاه، به دست می‌آید که هنوز استانداردی برای ارائه فهرست موضوعی در کتابخانه‌های دیجیتال وجود ندارد و بیشتر پایگاه‌هایی که از این قبیل خدمات ارائه می‌دهند، هنوز فهرست موضوعی خود را به صورت سلیقه‌ای تهیه می‌کنند؛ البته، معایب فهرست موضوعی سلیقه‌ای، بر کسی پوشیده نیست. هر کتابخانه‌ای می‌تواند سلیقه خود را اعمال کند و با عوض شدن یک تیم کاری، نمی‌توان اطمینان داشت که انتخاب‌های تیم جدید، با سلیقه گذشتگان سازگار باشد. از طرفی، سلیقه‌ای بودن فهرست‌های موضوعی در کتابخانه‌های متفاوت، باعث می‌شود که مخاطبان پایگاه توانایی مقایسه بین فهرست‌های موضوعی را نداشته باشند و در آخر، همان ایرادهایی که در فهرست‌نویسی کتابخانه‌های سنتی در گذشته ـ قبل از به وجود آمدن رده‌های استاندارد مثل کنگره و دیویی ـ وجود داشت، در کتابخانه‌های دیجیتال هم شکل خواهد گرفت.

نقدی بر فهرست موضوعی کتابخانه نور

کتابخانه دیجیتال نور، همان طور که ذکر شد، فهرست موضوعی خود را دقیق و بدون هیچ تفاوتی بر اساس رده‌بندی کنگره منطبق کرده و شاخه‌ها و زیرشاخه‌هایی برای این فهرست تهیه کرده است. گفتنی است که این نوع فهرست‌نگاری نیز ایرادهای خاص خودش را دارد. یکی از آن ایرادها، این است که رده‌بندی کنگره دارای زیرشاخه‌های فراوانی می‌باشد؛ به خصوص در رده‌هایی که مورد بحث ما بوده و کتابخانه ملی آن‌ها را گسترش داده است، و چه بسا یک کتاب اگر بخواهد بر اساس این رده‌بندی در درختواره موضوعی قرار بگیرد، از موضوع اصلی خود بسیار دور شود؛ به کوتاه سخن، باید گفت رده‌بندی کنگره دارای زیرشاخه‌های فراوانی می‌باشد و شاید این نوع شاخه و زیرشاخه‌های فراوان در کتابخانه‌های دیجیتال کاربرد فراوانی نداشته باشد؛ چرا که در کتابخانه‌های دیجیتال، مخاطبان در بیشتر اوقات از جستجو‌های پیشرفته که عموم این کتابخانه‌ها دارا می‌باشند، استفاده می‌کنند. برای روشن‌تر شدن بحث، موضوع یکی از کتاب‌های کتابخانه دیجیتال نور را مشاهده می‌کنیم؛ برای مثال، کتاب «حاشیه مکاسب» در درختواره موضوعی کتابخانه دیجیتال نور بدین صورت قرار می‌گیرد:

اسلام > فقه و اصول > فقه، فقه مذاهب > فقه شیعه > فقه جعفری > تقسیمات دوره‌ای > قرن 13ق.

شاید تا این حد زیرشاخه بخشیدن و دور شدن از شاخه اصلی، برای مخاطب کتابخانه‌های دیجیتال مورد پسند نباشد؛ اما در دیگر پایگاه‌ها، موضوع این کتاب را ذیل شاخه اسلام، فقه شیعه قرار می‌دهند.

البته باید به این نکته هم توجه کرد که چنانچه کتاب‌های یک کتابخانه دیجیتال از حد معمول کتابخانه‌ها فراتر رود و مثلاً شاهد یک کتابخانه دیجیتال با بیش از یک‌صد هزار عنوان کتاب باشیم، آن‌گاه شاید این زیرشاخه‌های موضوعی هم حالت کارآمد به خود بگیرد و مناسب باشد.

مثال دیگر، کتاب «شفا» اثر ابن سینا است. این کتاب اگر بنا باشد بر اساس رده‌بندی کتابخانه کنگره موضوع‌بندی شود، در قسمت فلسفه اسلامی، متون قدیمی تا قرن 14ق مرتب می‌شود. در سایر کتابخانه‌های دیجیتالی که درباره آن‌ها صحبت شد، در شاخه فلسفه و زیرشاخه فلسفه اسلامی قرار می‌گیرد؛ در حالی که در کتابخانه دیجیتال نور بر اساس درختواره موضوعی این کتابخانه، بدین صورت قرار می‌گیرد:

فلسفه > مذهب و ورانشناسی > فلسفه > فلسفه اسلامی > عصر صاحبنظران قرن 4و5 ق >آثار کلی.

در نتیجه، می‌توان گفت: همان طور که پس از این‌که کتابخانه‌های سنتی، مدت‌ها از هیچ شیوه استانداردی برای رده‌بندی کتاب‌های خود استفاده نمی‌کردند و به این نتیجه رسیدند که نیاز به یک رده‌بندی استاندارد با قابلیت‌های فراوان دارند، کتابخانه‌های دیجیتال نیز باید همین مسیر را طی کنند و به طور قطع، در آینده‌ای بسیار نزدیک شاهد به وجود آمدن این استاندارد در کتابخانه‌های دیجیتال خواهیم بود و یک سیستم استاندارد در تمام این کتابخانه‌ها به اجرا در خواهد آمد.

پی نوشت ها: