مقدمه
مقوله مذهب، دین و معنویت از جمله زمینه‌هایی است که نیازمند اطلاع‌رسانی صحیح و گسترده از طرف متدینین به دین خود در سطح جهان می‌باشد. خوشبختانه در این زمینه گنجینه‌های محتوئایی بسیار ارزشمندی در اختیار ما است که در صورت استفاده درست و دقیق از آنها در قالب‌های جذاب و متناسب با فناوری‌های اطلاعاتی و به زبان‌های زنده دنیا، می‌توان مخاطبان بسیاری را جلب کرد.
از این‌رو، اینترنت به ابزار مهمی برای گسترش دین و معنویت در دنیا تبدیل شده است، با این حال، بررسی‌ها نشان می‌دهد که نهادهای دینی و مذهبی در سراسر دنیا هنوز به قابلیت‌ها و ظرفیت‌های این فناوری برای توسعه معارف دینی پی نبرده‌اند و از دین و معنویت بهره‌برداری مطلوب و گسترده‌ای نکرده‌اند.
در این‌جا لازم است تعریف و شناخت کوتاهی از ادیان و اقسام آن را ارائه کنیم. دین‌شناسان ادیان جهان را به اقسام مختلفی طبقه‌بندی نموده‌اند و هر گروه از دین‌شناسان با رویکرد متنوعی ادیان را تقسیم‌بندی نموده‌اند.
در یک تقسیم‌بندی می‌توان به ادیان توحیدی (Teism) و غیر توحیدی، چندخدایی یا شرک‌آلود (Ateism)، تک خدایی (Monism)، همه‌خدایی یا وحدت وجودی (panteism) تقسیم کرد. در تقسیم‌بندی دیگری می‌توان به ادیان ابراهیمی، یعنی سه دین بزرگ: اسلام، مسیحیت و یهودیت. و ادیان غیر ابراهیمی یا ادیان شرقی از جمله: بودا (Buddha)، هندو (hindu)، سیک (sikha)، کنفوسیوس (Confucius) و شینتو (ژاپن) (Shinto) اشاره کرد. ادیان شرقی از مصادیق ادیان همه‌خدایی (panteism) و ا دیان ابراهیمی از مصادیق ادیان توحیدی تک خدایی (Monism) هستند.
اینترنت می‌تواند منبع مفیدی برای کسانی باشد که به منظور مطالعه و تحقیق یا تدریس، می‌خواهند به منابع اولیه و اصلی گروه‌ها و سنت‌های مختلف ادیان دسترسی سریع داشته باشند.
در این نوشتار، بر آن شده‌ایم تا با جستجو در پایگاه‌های متنوع و متعدد ادیان و مذاهب از جمله در ادیان ابراهیمی، به جمع محققان و اندیشمندان، پژوهشگران و علاقه‌مندان در عرصه دینی بپیوندیم و چون حوزه ادیان از جمله ادیان ابراهیمی بسیار گسترده است، ابتدا به منابع مهم و انواع راه‌های دسترسی به منابع دینی اشاره می‌نماییم و سپس به معرفی و شناخت کوتاهی از منابع دین‌پژوهی اینترنتی متون یهود، با رویکرد علمی و پژوهشی می‌پردازیم.
1. منابع دین‌پژوهی در ا ینترنت
دین‌پژوهی و دین‌شناسی، امروزه یکی از موضوعات بسیار مهم و پرطرفداری است که جویندگان معرفت و شناخت دین و معنویت به دنبال آن هستند. در این‌جا اشاره‌ای گذرا به انواع راه‌های دسترسی به منابع اینترنتی می‌کنیم تا علاقه‌مندان و دین‌پژوهان علاوه بر پایگاه‌هایی که در این نوشتار به آنها اشاره شده است، از سایر راه‌های دسترسی هم مطلع باشند.
1 – 1. موتورهای جستجوی تخصصی
مهم‌ترین راه دسترسی به منابع، موتورهای جستجو هستند. موتورهای جستجوی تخصصی شامل جستجو در موضوعات کلی و عام و موضوعات جزئی و خاص می‌شود؛ مثلاً، برای جستجو در زمینه دین چند نوع موتور جستجوی تخصصی وجود دارد؛ برخی از آنها شامل اطلاعات و پایگاه‌هایی درباره دین به صورت کلی و اعم از ادیان و مذاهب مختلف می‌شود و برخی دیگر تنها در یکی از ادیان یا مذاهب جستجو می‌کند؛ مانند جستجوگرهایی که در زمینه: اسلام، مسیحیت، یهود، بودائی و یا هندو جستجو می‌کنند. تعداد موتورهای جستجو تخصصی بسیار زیاد است و در بیشتر زمینه‌های: علمی، اقتصادی و یا هنری کاربرد دارد. در این‌جا به دو نمونه از مهم‌ترین موتورهای جستجو اشاره می‌کنیم:
• جستجوگر همه چیزهای معنوی All things spiritual
نشانی: www.allspirtual.com
این جستجوگر یک فهرست راهنما است که در آن امکان انواع جستجو در تمام پایگاه و موضوعات وجود دارد. این جستجوگر اطلاعات خود را به چندین موضوع اصلی و فرعی طبقه‌بندی نموده است. موضوعات اصلی این پایگاه شامل: ادیان ابراهیمی مانند: اسلام، مسیحیت، یهود و زرتشت و ادیان غیر ابراهیمی )مانند: بودا، هندو و کنفوسیوس) می‌باشد.
• جستجوگر متون دینی Religious Resources
نشانی: www.religiousresources.org
این پایگاه در اصل فهرست راهنمایی است که بیش از 4000 متن و سند دینی را در 300 گروه و موضوع درباره ادیان اسلام، مسیحیت، یهود، هندو، بودا، شینتو و سیک طبقه‌بندی کرده است.
• جستجوگر بین الأدیانی Inter faith
نشانی: www.interfaithnet.com
این موتور جستجو، در زمینه: اسلام، مسیحیت، بودا و یهود به جستجو می‌پردازد. این پایگاه هدف خود را دین‌پژوهی و گفتمان دینی در زمینه ادیان، فرق و مذاهب بیان کرده است.
1 – 2. فهرست‌های راهنمای ادیان
راه دیگر دسترسی، فهرست‌های راهنما هستند. گفتنی است که هیچ کدام از جستجوگرهای تخصصی در زمینه دین به طور عام، یا یکی از ادیان و مذاهب خاص، تمام اطلاعات و پایگاه‌های مربوط به دین را گردآوری و موضوع‌بندی نکرده است؛ به طوری که در برخی از موارد، استفاده از موتورهای جستجوی عمومی بزرگ همچون: گوگل و آلتاویستا، به‌ویژه فهرست‌های راهنمای قابل جستجو نتایج همسان و حتی بیشتری نسبت به جستجوگرهای تخصصی دین ارائه می‌دهند. در ادامه به نمونه‌ای از فهرست‌های راهنما اشاره می‌کنیم.
• فهرست راهنمای Dmoz) open Directory project)
نشانی: www.dmoz.org
این فهرست، بزرگ‌ترین فهرست راهنمای اینترنت است؛ به گونه‌ای که موتورهای معروف از جمله گوگل در دایرکتوری خود از اطلاعات این پایگاه استفاده می‌کنند. در حال حاضر، این فهرست راهنما در موضوع دین بیش از 8000 دسته را در 50 گزینه اصلی طبقه‌بندی نموده است.
1 – 3. شاهراه‌های اطلاعاتی ادیان
شاهراه‌های اطلاعاتی ادیان نیز از جمله راه‌های کاملاً مناسب و کارامد به حساب می‌آیند. شاهراه اطلاعاتی، نوع تخصصیِ دایرکتوری یا فهرست راهنما است که در آن پایگاه‌های مربوط به یک موضوع که معمولاً یک رشته علمی و فنی است، توسط یک یا چند کارشناس و استاد آن رشته جمع‌آوری و دسته‌بندی می‌شود. این پایگاه‌ها برخلاف دایرکتوری‌ها فقط در یک موضوع و یک رشته خاص نشانی‌دهی می‌کنند و بیشتر آنها فاقد جستجو هستند. البته نشانی‌ها و اطلاعات موجود در این گونه پایگاه‌ها به جهت محدود بودن به یک زمینه خاص، معمولاً کمتر از نشانی‌های دایرکتوری‌ها است. در نتیجه، استفاده از شاهراه‌های اطلاعاتی برای همه محققان، به‌ویژه برای کسانی توصیه می‌شود که آشنایی کمتری با اینترنت و روش کار با جستجوگرها دارند؛ زیرا پایگاه‌های معرفی شده و دسته‌بندی‌های آنها از قدرت علمی و اعتبار خوب و قابل قبولی برخوردار است. حال، به نمونه‌ای از شاهراه‌های اطلاعاتی درباره ادیان اشاره می‌کنیم.
• شاهراه finding God in cyberspace
نشانی: www. Kenrickparish.com/Gresham/contents.htm
این شاهراه در واقع پایگاه‌های مهم مربوط به دین‌شناسی و ادیان مختلف دنیا را معرفی نموده و علاوه بر آن شاهراه‌های اطلاعاتی و دایرکتوری‌های موجود پیرامون رشته‌های مختلف دینی را جمع‌آوری و طبقه‌بندی نموده است.
برخی از این رشته‌ها عبارت‌اند از: باستان‌شناسی، تاریخ کلیسا، خداشناسی، فلسفه دین، روان‌شناسی دین و دیگر مطالعات دینی.
همچنین این شاهراه، فهرستی از: پایان‌نامه‌ها، مقالات و کنفرانس‌های مربوط به دین را جمع‌آوری نموده است.
2. پایگاه‌های یهودپژوهی
اکنون جا دارد که پس از ذکر موتورهای جستجو، فهرست‌های راهنما و شاهراه‌های اطلاعاتی مرتبط با دین، به برخی از پایگاه‌های مهم و برتر در حوزه دین یهود اشاره کنیم که شامل منابع و متون مختلف مرتبط با این آیین می‌باشند.
• متون مقدس
www.sacred_texts.com
این پایگاه بسیاری از کتاب‌ها و متون مقدس اعم از دینی و منطقه‌ای مانند: تورات، انجیل و قرآن کریم را ارائه نموده است؛ به عنوان نمونه، موضوعات اسلام، قرآن، مقایسه اسلام با دیگر ادیان ابراهیمی (اسلام، یهود، مسیحیت) و ادیان غیر ابراهیمی (همچون: بودا، هندو، کنفوسیوس) اعتقاد مسلمانان، احکام و مناسک دین اسلام، پاسخ و پرسش به شبهات دینی، پیامبر اسلام از دیدگاه تورات و زن در اسلام، از عناوین این پایگاه است. محتوای این پایگاه، به زبان انگلیسی عرضه شده است.
• کتابخانه دیجیتالی دید
http://did.ir/crm/actors/login/index.asp
این پایگاه وابسته به مؤسسه مطالعات و تحقیقات بین المللی تهران است که در موضوعات مختلف ومتعدد تحقیق نموده و مقالاتی را نیز عرضه کرده است. بخشی از این پایگاه به موضوع یهود به عنوان یک آیین، و اسراییل به عنوان یک مسأله سیاسی در خاورمیانه پرداخته است و از یهود صهیونیسم به عنوان یک جنبش یاد شده است. همچنین مقالاتی درباره: آیین یهود، صهیونیست‌ها، یهودستیزی و جوامع یهودیان در کشورهای مختلف را در خود جای داده است. در بخش دیگر این پایگاه به موضوع: اسراییل، سیاست اسراییل، روابط خارجی، ارتش، جمعیت، تاریخ، امنیت و اوضاع اقتصادی فرهنگی و اجتماعی پرداخته شده است. این پایگاه به کاربران اجازه عضویت رایگان را می‌دهد تا محققان به‌راحتی بتوانند از منابع و مقالات آن در جهت تحقیق و پژوهش استفاده نمایند. این پایگاه به دو زبان انگلیسی و فارسی عرضه شده است.
• پایگاه علمی و پژوهشی یهود
http://yahood.net
پایگاه علمی پژوهشی یهود با هدف جمع‌آوری مطالب و منابع متنوعی در خصوص دین آسمانی یهود و تفکر صهیونیسم تأسیس شده است. مطالب این پایگاه در قالب کتاب یا مقاله آمده است. از موضوعات موجود در این پایگاه به توضیحاتی در خصوص: کتاب مقدس، مقالات یا کتاب‌های نوشته شده درباره کتاب تلمود، تاریخ و احکام یهود، صهیونیسم، فراماسونری، جنایات صهیونیسم، آموزش زبان عربی، نفوذ صهیونیسم در کشورها و رسانه‌ها می‌توان اشاره نمود. این سایت کاملاً شخصی بوده و هیچ‌گونه وابستگی فکری یا اقتصادی به ارگان، گروه و یا تفکر خاصی ندارد. این پایگاه به زبان فارسی عرضه شده است.
• نحرا
www.nehora.com
بیشترین فضای این سایت را کتاب‌شناسی تشکیل داده است. نحرا بیش از 1000 عنوان کتاب را در مورد آئین یهود به زبان‌های: عبری، انگلیسی، فرانسه، روسیه و اسپانیایی عرضه کرده و یا برای فروش ارائه نموده است. در این پایگاه به طور اجمالی مقالات و موضوعات مختلف، از جمله: متون مقدس و تفاسیر مربوط به تورات (میشنا (1)، تلمود (2)، میدراش (3)(، فرقه‌های یهود، آداب و مراسم، اعیاد یهود، احکام و مناسک، اعتقادات، یهود و فلسفه، هولوکاست (holocaust)، کتب عرفانی، واژه‌نامه‌ها، آموزش زبان عبری، شخصیت‌ها و زنان، به زبان انگلیسی معرفی گردیده است. دسترسی به مطالب از طریق الفبایی و موضوعی برای پژوهشگران امکان‌پذیر است. این پایگاه به زبان انگلیسی عرضه شده است.
• رادیو اسلام
www.radioislam.org
یکی از پایگاه‌هایی است که حجم زیادی از اطلاعات قابل توجه و مهم را جمع‌آوری کرده و آنها را به زبان‌های مختلفی ارائه کرده است. اگرچه بخشی از مطالب این پایگاه، از پایگاه‌های دیگر گرفته شده، ولی طبقه‌بندی مطالب در آن قابل توجه است. از موضوعات مهم این سایت می‌توان به: صهیونیسم، نژادگرایی یهود، سیطره رسانه‌ای یهود، تاریخ یهود، تحریفات یهود، نوشته‌های مارتینی لبوتر، اسراییل شاهاک، روژه‌گارودی و دیگر نظریه‌پردازان و منتقدان به تاریخ و سیاست‌های کنونی یهودیان اشاره کرده. همچنین درباره: آیین یهود، دروغ‌های یهودیان، پروتکل‌های صهیونیسم، و نژادپرستی اسراییل نیز در این پایگاه سخن گفته شده است. این پایگاه به چندین زبان از جمله: انگلیسی، عربی، فرانسوی و اسپانیایی عرضه شده است.
• تورات
www.torah.org
این پایگاه در بخش‌های گوناگون به اجزا و بخش‌های مختلفی از کتاب تورات و تفسیر‌های آن اختصاص یافته است. همچنین به قوانین یهود، احکام و مناسک مذهبی، و مسائل اعتقادی و فرهنگی مبتنی بر تورات می‌پردازد. اصول و باورها، اخلاق و قوانین یهودی، از مطالب عمده این سایت می‌باشد. همچنین مقاله‌های عمومی از شخصیت‌های معروف نیز درباره باورهای یهودی در این سایت ارائه شده است. این پایگاه به زبان انگلیسی است.
• www.themystica.org
این پایگاه به منزله یک دائره المعارف است که به موضوعات، مطالب و مقالات بسیاری در مورد ادیان ابراهیمی از جمله: اسلام، یهود، مسیحیت و فرقه‌های هر سه دین؛ تورات و متون مقدس یهود؛ همچنین درباره ادیان غیر ابراهیمی از جمله: آیین بودا و فرقه‌های آن مانند: مهایانه (Mahayana) و هنیهیانه (Hinayana)؛ و مقالات مکاتب عرفانی و فلسفی آیین بودا و یا هندو پرداخته است. مجموع مقالات، عمده مطالب این سایت را تشکیل داده است. این پایگاه به زبان انگلیسی است.
• انجمن کلیمیان
Http://www.iranjewish.com
در این پایگاه مطالب متنوع و مقالات به صورت موضوعی درباره آیین یهود ارائه شده است که مشتمل بر: آموزش زبان عبری، احکام و مناسک یهود، معرفی بخش‌ها و اجزای تورات و متون مقدس، «تهیلیم» (ترجمه مزامیر حضرت داود(ع))، شخصیت‌ها، اماکن مذهبی، فرهنگ و بینش یهود، معرفی کتب و منابع مهم، و مقالات اجتماعی و فرهنگی می‌باشد. این پایگاه به دو زبان انگلیسی و فارسی عرضه شده است.
• رسانه نابرابر
www.theunjustmedia.com
«رسانه نابرابر» مقالات متنوع و مختلفی را در موضوعات متعدد جمع‌آوری نموده است. از مهم‌ترین مقالات می‌توان به: آمریکا، صهیونیسم مسیحی، فراماسونری، قتل و عام یهودیان، پیرامون اسلام، یهودیان صهیونیسم، استعمارگرایی، رسانه و سیطره یهود و سرمایه‌داری اشاره کرد. این پایگاه به زبان انگلیسی عرضه شده است.
• مناسک مذهبی یهود
http://jewish_funerals.org
در این پایگاه، مطالب متنوع و متعددی در مورد احکام و مناسک دینی و مذهبی از جمله: احکام کفن و دفن، مراسم و اعیاد مذهبی، مناسبت‌های مهم در تاریخ یهودیان و دیگر مقالات اجتماعی و فرهنگی ارائه شده است. مطالب این پایگاه به زبان انگلیسی است.
• شاخه‌ای از یهود
www.pretzyisroel.org
این سایت با عرضه مقالاتی ابهام‌آمیز در تحریف آموزه‌های اسلام و تاریخ فلسطین، سعی در تحریف و پیاده نمودن اهداف خود نموده است. گزینه‌های اصلی این سایت عبارت‌اند از: تاریخ یهود، مراسم یهود، کتاب‌های یهود، شخصیت‌ها و اندیشمندان یهودی، وضعیت یهودیان در نقاط دیگر جهان و اخبار. این پایگاه به زبان انگلیسی عرضه شده است.
• شماش(4)
www.shamash.org
یکی از مشهورترین فهرست راهنماهای یهودی است که تا حدودی چشم‌انداز کاملی از دین یهود (از نظر یهودیان) را ارائه می‌کند. به همین منظور، به گزینه‌هایی مانند: دین یهود، فرهنگ، آموزش، کتاب‌شناسی و سازمان‌های ارائه کننده خدمات اجتماعی پرداخته است. این پایگاه به زبان انگلیسی عرضه شده است.
• کنگره جهانی یهود
www.worldjewishcongress.org
کنگره جهانی یهود، یک سازمان بین‌المللی است که هدفش بررسی مسائل ومشکلات یهودیان و جوامع یهود در نقاط مختلف جهان است. از جمله مسائلی که به‌خصوص مورد توجه قرار می‌دهند، ضد سامی‌گرایی، قتل عام یهودیان، بحث‌های درون دینی، ضد تروریسم و سازمان‌های بین‌المللی است. این پایگاه به زبان انگلیسی عرضه شده است.
• یهود 101
www.judaism101.gor
این پایگاه در حکم یک دایره المعارف یهودی است که اطلاعات کوتاه، ولی گویایی را درباره: عقاید یهود، شخصیت‌ها، اماکن مقدس، متون مقدس، نمادها، شیوه زندگی، فعالیت‌های مربوط به اوقات فراغت، زبان و آداب و رسوم ارائه می‌نماید. این پایگاه به زبان انگلیسی عرضه شده است.
سخن آخر
آنچه گذشت، مرور کوتاهی بود بر برخی از مهم‌ترین پایگاه‌هایی که به موضوع یهود و منابع اصلی آن در اینترنت پرداخته بودند. پر واضح است که در امر تحقیق و پژوهش در رشته دین‌پژوهی و مطالعات دینی با نگرش و رویکرد به فناوری اطلاعات می‌توان خدمات شایانی به آموزه‌های ادیان نمود.
در خاتمه به عنوان جمع‌بندی به چند نکته اشاره می‌گردد.
1. بر متخصصان و دین‌پژوهان است که با برنامه‌ریزی دقیق و منسجم علمی و نیز با هماهنگی و حمایت‌های مادی و معنوی مراکز دین‌پژوهی، پایگاهی جامع طراحی و تحلیل نمایند و منابع مهم و اساسی ادیان مختلف را با رویکردهای متنوع دینی، به مخاطبان خاص و عام خود ارائه کنند.
2. ضرورت طراحی و ساخت دایرکتورهای تخصصی دین‌پژوهی از سوی مراکز و مؤسساتی که در زمینه مطالعات ادیان مختلف فعالیت دارند، به‌خوبی نمایان است. این امر به‌ویژه می‌تواند از فعالیت‌ها و اقدامات اصلی مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب در شهر قم باشد که در این چند سال اخیر فعالیت‌های تحقیقی و پژوهشی علمی خوبی مربوط به ادیان ابراهیمی و غیر ابراهیمی از جمله آیین یهود انجام داده است.
3. بیشتر منابع و پایگاه‌های دین‌پژوهی معرفی شده مربوط به آیین یهود، با رویکردی تبلیغی آموزه‌های خود و اهداف دیگر، به ارائه خدمات به کاربران و مخاطبان پرداخته‌اند. آنچه که الآن دیده می‌شود، این است که کمتر پایگاهی طراحی و راه‌اندازی شده تا با رویکرد علمی و پژوهشی در عرصه رسانه اینترنتی فعالیت نماید.
پی نوشت ها: