پیشینه کافی نت
اولین کافی نت جهان 10 سال پیش در شهر لندن راه اندازی شد و از آن زمان تا کنون، بیش از 20هزار کافی نت در 171 کشور جهان تأسیس شده است. در دهمین سالگرد کافی نت ها در جهان پایگاه Yahoo کافی نت های 111 کشور جهان را مورد ارزیابی قرار داد و در نهایت، کافی نت های برگزیده را معرفی کرد. زیباترین و لوکس ترین کافی نت جهان، متعلق به کشور روسیه است که در میدان سرخ واقع شده است. همچنین جذاب ترین کافی نت جهان، کافی نتی در یک خشک شویی واقع در سن فرانسیسکو است؛ اما دورافتاده ترین و خلوت ترین کافی نت جهان، در گوشه ای از کشور مالی واقع شده است. در ابتدای ورود اینترنت به کشور ایران، تنها تعداد انگشت شماری کافی نت در پایتخت افتتاح شد که به دلیل هزینه های بالا و عدم آشنایی عمومی، تنها قشر خاصی از کاربران از آن استفاده می کردند؛ به طور مثال، در شهر قم نخستین کافی نت توسط مؤسساتی راه اندازی شد که از توان مالی خوبی برخوردار بودند و با تبلیغات و خدمات ویژه توانستند، گامی مثبت در مسیر اطلاع رسانی و ارائه خدمات اینترنتی به مردم، خاصه قشر با سواد، بردارند.
با پیشرفت روزافزون صنعت رایانه و فنّاوری اطلاعات در نقاط مختلف جهان، مردم کشور ما نیز توانستند در بالاترین سطح سواد و فرهنگ اینترنتی، با جامعه اطلاعاتی و شبکه جهانی اینترنت همگام شده و روزبه روز بر دانستنی های خود در این باره بیفزایند.
بدین ترتیب، تقاضا برای استفاده از اینترنت بیشتر شد و در بیشتر شهرها شرکت هایی چند به ارائه خدمات اینترنتی (ISP) مبادرت ورزیدند. ولی وجود مشکلاتی از قبیل کمبود کاربر متقاضی برای استفاده از اینترنت، بالا بودن هزینه های راه اندازی و پشتیبانی خدمات اینترنتی، و از همه مهم تر عدم آشنایی عامه مردم با خدمات اینترنتی، باعث شد تا صاحبان این شرکت ها، درصدد برآمدند تا علاوه بر ارائه خدمات در منازل، اینترنت را در سطح شهرها نیز برای عموم مردم ارائه نمایند. این گونه بود که کافی نت ها شکل و شمایل منسجم تری به خود گرفتند.
فواید ایجاد کافی نت ها
یکی از فواید ایجاد کافی نت ها، فواید تجاری آن است که بیشتر برای شرکت های خدماتی مهم می باشد؛ چرا که سرمایه گذار اصلی در کافی نت ها، شرکت های خدمات اینترنتی هستند. این شرکت ها باید مقداری از هزینه های صرف شده در ارائه خدمات اینترنتی را بازیابی کنند تا بتوانند هم سرمایه خرج شده را دوباره به دست آورند و هم در بهبود بخشیدن به نوع، کیفیت و چگونگی ارائه خدمات خود گام های بهتری را بردارند. از این رو، بسیاری از کافی نت ها، بیشتر از هر چیز اهداف تجاری را دنبال می کنند.
افزون بر فواید تجاری، کافی نت ها از پیامدها و فواید فرهنگی نیز برخوردارند. اساساً گسترش کافی نت ها در سطح شهرها، علاوه بر آنکه باعث می شود کاربران بیشتر و جدیدتری جذب استفاده از خدمات اینترنتی گردند، به بالا رفتن سطح فرهنگ و دانش جامعه و آشنایی با اینترنت و خدمات آن نیز می انجامد. به همین جهت، کاربران می توانند بدون نیاز به رایانه شخصی یا یک سرویس اینترنتی، با مراجعه به کافی نت از اینترنت و خدمات آن استفاده کنند.
این ابزار همچنین توانایی های افراد را نیز در بهره گیری از اینترنت بهبود می بخشد و بینش فرهنگی آنان را در سطحی وسیع گسترش می دهد.
کمیت و کیفیت در خدمات اینترنتی کافی نت ها
مسئله اول در خدمات ارائه شده، سرعت خطوط اتصال می باشد که عموماً بر پایه پهنای باند، معادل 64Kbمی باشد که به تازگی، در تعدادی از سرویس دهنده ها و کافی نت ها، حتی سرعتی به میزان 126Kb یا در برخی دیگر تا 512kb نیز ارائه می شود. بدیهی است این سرعت، تأثیر بسزایی در انتقال داده ها و اطلاعات و اخبار خواهد داشت. اما طبق اظهارات تعدادی از کاربران، بالاترین سرعت قابل دستیابی برای هر کاربر 6Kbدر ثانیه می باشد، که این مشکل، عموماً به شرکت مخابرات و وجود خطوط پالس در شبکه تلفنی مربوط می شود.
بنابر اطلاعات ارائه شده توسط شبکه های اطلاع رسانی، بیشترین استفاده کاربران کافی نت ها از پایگاه های اینترنتی، به پایگاه www.yahoo.com مربوط می شود، که عمدتاً برای سرکشی به صندوق پستی، تحقیقات دانشگاهی و استفاده از گپ زنی (chat) صورت می گیرد و متأسفانه بخش اخیر، کاربر بیشتری را به خود اختصاص داده است.
جوانان 15 تا 25 ساله که بیشترین تعداد کاربران کافی نت ها به شمار می روند، تلاش می کنند تا برای کاهش هزینه های استفاده از اینترنت به کافی نت ها مراجعه نمایند. گروهی از آنها برای فراگیری بیشتر اینترنت، همراه با دوستان و آشنایانی که از اینترنت فهم بیشتری دارند، به کافی نت ها مراجعه کرده، به آموزش و آزمایش خود می پردازند. گروهی دیگر نیز جهت اطلاع پیدا کردن از خانه و خانواده خود به کافی نت ها و اینترنت رجوع می کنند، که اتباع خارجی بیشترین این افراد هستند.
در مورد پایگاه های غیر مجاز و امنیت شبکه نیز غالب شرکت های مذکور، نسبت به تهیه خدمات فیلترگذاری و ارائه بانک های اطلاعاتی از فعالیت های کاربران و خدمات گیرنده های آنان، اقدامی نکرده اند؛ به طوری که این امر باعث شد تا مرکز خدمات رسانی دیتا برای مدتی، بسیاری از کافی نت ها را تعطیل کند و تعدادی دیگر را به حالت تعلیق درآورد. با این حال، مؤسسات محدودی به تهیه سرویس فیلترگذاری بر روی ISP اقدام نمودند.
یکی دیگر از مسائلی که باعث رونق گرفتن کافی نت ها در مدت کوتاهی شد، ارائه خدمات تلفن اینترنتی به خارج از کشور بود، که هزینه ای بسیار کمتر از تماس تلفنی را در پی داشت و در عمل، کاربر را به فراگیری دانش کار با اینترنت و شناخت و استفاده از ابزارهای آن دعوت می کرد. کافی نت ها از این لحاظ نیز نقش بسزایی در بالا بردن فرهنگ عامه مردم نسبت به خدمات اینترنتی و درگیر کردن عامه مردم با فضای جامعه اطلاعاتی ایفا کردند؛ چرا که بدین وسیله کاربر نه تنها با یکی از خدمات اینترنت آشنا می شد؛ بلکه با کنجکاوی تمام، ابزارها و خدمات دیگر اینترنت را نیز موشکافی کرده، برای یادگیری آنان کوشش می نمود.
طبقه بندی کاربران کافی نت ها
در وهله نخست شکل گیری کافی نت ها، اولین قشری که به اینترنت و کافی نت رجوع کرد، قشر طلبه و دانشجو بود. البته طیف آقایان در این بخش بیشتر از خانم ها بود، که دلیل آن را باید در عدم انضباط و انسجام بعضی از کافی نت ها در ارائه خدمات به خواهران جستجو کرد.
فراگیر شدن خدمات اینترنتی مانند پست الکترونیکی و Chatباعث شد تا اینترنت علاوه بر دانشگاه و حوزه، به دبیرستان ها و مدارس نیز راه یابد و توجه قشر دانش آموز را به خود جلب کند؛ چنان که رفته رفته بالاترین درصد استفاده از خدمات اینترنتی در کافی نت به این قشر تعلق گرفت.
کافی نت تخصصی و پژوهشی
امروز پایگاه های بزرگ و معتبری در شبکه جهانی اینترنت راه اندازی شده اند که حاوی مطالب بسیار مفید علمی و تحقیقاتی و فنّاوری های جدید و روزآمد می باشند؛ پایگاه هایی نظیر: questia,proquest و jstorکه شامل مهم ترین و غنی ترین مقالات و مجلات علمی و تحقیقاتی و مطالب علمی روز هستند. اما متأسفانه لازمه دسترسی به چنین پایگاه هایی، پرداخت هزینه های بسیار بالا جهت دریافت مطالب می باشد. مزیت وجود کافی نت در این خصوص این است که می تواند با چنین پایگاه هایی ارتباط برقرار کند و مطالب آن را با هزینه ای بسیار کمتر به محققان و اندیشمندان ارائه نموده، نیازهای پژوهشگران را پاسخگو باشند. جای بسی تأسف است که این گونه کافی نت ها انگشت شمار بوده، جای خالی آنها به شدت احساس می شود. این در حالی است که بیش از 90% کافی نت ها صرفاً با اهداف تجاری تأسیس می شوند و کمتر کار فرهنگی یا علمی در آنها صورت می گیرد.
سخن آخر
کافی نت مکانی است که جوانان ما به راحتی و به دور از تنش ها و حساسیت های موجود خانوادگی به کارهایی چون دوست یابی یا چت می پردازند. البته این امر مستقیماً از سوی صاحبان این مراکز دنبال نمی شود؛ چرا که آنها بیش از هر چیز اهداف تجاری داشته، به پیامدهای فرهنگی آن نمی اندیشند، هرچند کافی نت هایی نیز هستند که با اهداف مثبت و فراتجاری کار می کنند؛ اما تعداد بسیار اندک این مراکز، نبود ساختار منسجم و قانون مند و کمبود فرهنگ استفاده درست و بهینه از اینترنت، همه و همه دست به دست هم داده تا جوان ایرانی وقت خود را در کافی نت ها با گفتگو (Chat) و دنبال مطالب بیهوده گشتن به بطالت بگذراند.
یکی از دلایل مهم این امر، بی کاری فصلی یا دائمی بسیاری از جوانان است که باعث می شود کافی نت ها را همچون قهوه خانه ها و پارک ها بپندارند و ساعت ها همراه دوستان وقت خود را در آن سپری کنند. ضمن اینکه جوانان در منازل خود امنیت کافی را برای ارتباط با همنوعان و یا دیگر دوستان خویش نمی یابند و گشایش عقده های نهانی خود را در سایه ارتباط با آن سوی مرزها می بینند.
از این رو، به نظر می رسد باید بستری فراهم شود تا نسل جوان، خاصه دانش آموزان که نسبت به دانشجویان و طلاب آسیب پذیرترند از مراکز و مؤسساتی که خدمات اینترنتی را متناسب با فرهنگ و تمدن جامعه ما ارائه می دهند، به صورت مطلوب بهره مند شوند. امید است که در آینده نزدیک، از طرف دولتمردان طرح جامعی در این مورد ارائه شود، تا جوانان به جای استفاده از مراکز غیر فرهنگی و اتلاف وقت گرانمایه خود، به ارزش و اهمیت تحقیقات و یادگیری مطالب فرهنگی و دینی پی ببرند و افق های جذاب و نوینی فراروی آنان گشوده شود و فرهنگ این مرز و بوم سامان یابد.