این نوشتار با گزارش توصیفی ـ آماری از میزان تأثیر فضای مجازی به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی در جنبش‌های اخیر در جهان، موسوم به بیداری اسلامی سخن مي‌راند و در پایان به دنبال اثبات در هم تندیدگی پیوند روابط اجتماعی در حیات عینی و زندگی مجازی، به این بایسته اصرار می‌ورزد که برای نشر آموزه‌های مکتب اهل بیت(ع) و نیز صدور انقلاب، ناگزیر از تشکیل «اتحاد سایبری جهان اسلام» هستیم.
مفهوم شبکه‌های اجتماعی ـ سایبری
شبکه اجتماعی ـ سایبری مجازی یا شبکه اجتماعی اینترنتی، پايگاه یا مجموعه‌ای از پايگاه‌هایی است که به کاربران امکان می‌دهد تا علاقه‌مندی‌ها، افکار و فعالیت‌های خود را با یکدیگر به اشتراک بگذارند؛ به عبارت دیگر، شبکه‌های اجتماعی پايگاه‌هایی هستند که با استفاده از یک موتور جستجوگر و افزودن امکاناتی مانند: چت، پیام‌رسانی الکترونیک، انتقال تصویر و صدا و...، امکان ارتباط بیشتر کاربران را در قالب شبکه‌ای از روابط فردی و گروهی فراهم می‌آورند. فیس بوک، توییتر، یتوب و پادکست، از جمله شبکه‌های اجتماعی مجازی هستند. (2)
شبکه‌های اجتماعی ـ سایبری و بیداری اسلامی
در میزان تأثیر این شبکهها در بیداری اسلامی همین بس که عده‌ای به پاس قدردانی، اسم این رسانه‌ها را بر فرزند تازه‌متولد شده خود بر می‌گزیدند؛ چنان‌که نمونه‌ای از آن را روزنامه «الاهرام» اعلام کرد. (3)
سعید هدروس، با اشاره بر این مسأله که شبکه‌های اجتماعی امروز جای رسانه‌های سنتی را گرفته‌اند، بر نقش کلیدی این رسانه‌های مجازی به عنوان مطبوعات جوانان در انقلاب‌های عربی تأکید می‌کند. (4)
روزنامه‌نگار صهيونيست آمريكايي با تکیه بر نقش مساجد در انقلاب ایران، در توصیف کارکرد شبکه‌های اجتماعی ـ سایبری در انقلاب‌های منطقه، از عنوان «مسجد مجازي» بهره می‌برد. (5)
بنا بر اعلان پایگاه خبری ميدل ایست آنلاین، بررسی‌های اخیر نشان می‌دهد كه تعداد کاربران اینترنتی در مصر پس از انقلاب موسوم به ۲۵ ژانویه افزایش یافته است. تا قبل از انقلاب، تعداد کاربران مصری به بیش از ۲۱ میلیون نفر بالغ می‌شد که پس از سقوط رژیم دیکتاتوری مبارک، این تعداد با نزدیک به ۹ درصد افزایش به بیش از ۲۳ میلیون نفر رسیده است. (6)
کارکرد این شبکهها به حدی بود که این جمله بین کاربران مصری رواج پیدا کرد: انقلاب با فیس‌بوک آغاز شد و با توییتر شدت یافت. (7) وائل غنیم، یکی از مدیران گوگل و مدیر صفحه‌ای در فیس‌بوک است که برای نخستین‌بار فراخوان برگزاری تظاهرات و تجمع علیه مبارک را در مصر مطرح کرد. (8)
در یمن نیز یک معارض فعال به نام هاشم الصوفی برای اولین‌بار از طریق فیس‌بوک برای برپایی تظاهرات فراخوان داد و ساعاتی پیش از زمان برگزاری راهپیمایی، صدها تن از جوانان در میدان دانشگاه صنعا گرد آمده بودند. (9)
در تونس نيز انتشار عکس‌های محمد بوعزیزی، جوان 26 ساله در فیس‌بوک که به نشانه اعتراض به حکومت ظلم و استبداد خود را به آتش کشیده بود، به موج بیداری در میان ملت‌ها کمک بسياري کرد. (10)
تأثیر شبکه‌های اجتماعی، منحصر به جنبش‌های روی داده در منطقه اسلامی موسوم به بیداری اسلامی نبوده و حتی در بیداری مردمی کشورهای غربی نیز اثربخش بوده است. شهروندان یونانی معترض به سیاست‌های صندوق بین‌المللی پول و برنامه ریاضت اقتصادی دولت، با اقدام به فراخوان در شبکه‌های اجتماعی، در میدان «سینتاگما» واقع در آتن گرد آمدند و حتی به سبک معترضان میدان تحریر مصر، شبهایی را در آن‌جا به صبح رساندند. (11)
ديپلماسي عمومي ـ مجازی
تأثیر فضای مجازی در جهان سیاست چنان برجسته شده است که گویی برای پیروزی در انتخابات، دیگر لازم نیست دست به دامن حزبی شد؛ بلکه در قلمرو این فضا می‌توان داشته‌های خود را با دیگران به اشتراک گذاشت و همراه طلبید. از این رو است که در سال 2008م اوباما برای کسب پیروزی در انتخابات در کنار شبکه سی ان ان دست به دامن فیس‌بوک شد. (12) این واقعیت را از زبان دويچه وله آلمان بشنویم: «شبكه‌سازي اجتماعي در فضاي مجازي، اكنون در سياست و ديپلماسي آمريكا نقش ويژه‌اي يافته است.» (13)
با تحلیل تأثیر فضای مجازی در جهان عینی، به ویژه در عالم سیاست، تردیدی در لزوم بهره‌وری از این بستر باقی نمی‌گذارد. سال‌ها باید به انتظار می‌ایستاد و فرسنگ‌ها باید می‌پیمود تا پیامی در ذهن مخاطب کارگر باشد؛ ولی امروز، اين امر فقط به درازای چند ثانیه انجام می‌گیرد. شاید اگر فضای مجازی این همه قدری زودتر در دسترس بود، آروزی پیر جماران که آن زمان از کنعانیان، قیام می‌طلبید، به این دیری مستجاب نمی‌شد! و شاید پیام انقلاب ما پیشتر و بیشتر از این مرزها را مي‌پیمود!
بر اساس فرامین قرآنی و نیز آموزه‌های اهل بیت (ع)، همه جهانیان، مخاطبان پیام‌های ایشان هستند و هر کس فراخور توان خود باید در گسترش آن سعی بسزا نماید. امروز که بشر در همه عرصه‌ها از آیین حکمرانی و سیاست تا اخلاق و عرفان، و از منش اقتصادی تا روش زندگی (14) نیازمند الگو‌های پاک هستند، رسالت ما سنگین‌تر می‌شود.
باید امروز بسان ابراهیم(ع) بت دیکتاتوریسم و لیبرالیسم را شكست و این فقط با جوانان و جوانمردان حاصل می‌شود.
یادمان باشد امروز خیلی از برنامه‌ها و گردهمایی‌ها ابتدا در جهان مجازی اتفاق می‌افتد و سپس در عالم عینی رخ می‌دهد.
از دیدگام امام عزیز(ره) انقلاب ما سه مرحله دارد: «حدوث انقلاب»، «ثبوت انقلاب» و «صدور انقلاب». در نگاه ایشان، انقلاب ما محصور به جغرافیای ایران و حتی جهان اسلام نیست؛ بلکه برای نجات همه مستضعفان جهان است. (15) اینک که جهان تشنه معارف اسلام و انقلاب است و بستری به گستره فضای سایبر فراهم است، بايسته است كه در اين عرصه نيز قيام كنيم. امروز بخش عمده‌ای از دیپلماسی، در فضای وب گردش می‌کند. اهميت راهبردي شبكه‌هاي اجتماعي در ديپلماسي عمومي چين به حدی است که يك روزنامه پيپلزديلي چيني می‌نویسد: دولت بايد واقعيت‌ها را از طريق شبكه‌هاي اجتماعي اينترنتي به تمام نقاط و همچنين جامعه اينترنتي بفرستد تا برداشت‌هاي اشتباه جامعه بين‌الملل در مورد چين از بين برود. باید به جاي استفاده از رسانه‌هاي سنتي، استفاده از روش تبليغاتي فرد به فرد از طريق اينترنت را در دستور كار قرار دهد. (16)
ديپلماسي عمومي اينترنتي و تبليغات فرد به فرد، از اهداف مهم كشورها به شمار مي‌آيند؛ زیرا رسانه‌هاي سنتي عمدتاً تفاوت‌هاي فردي را در نظر نمي‌گيرند و يك خبر واحد را به تمام مخاطبان خود مي‌رسانند. در مقابل، انتشار اخبار از طريق شبكه‌هاي اجتماعي اينترنتي اغلب شامل ارتباط فرد به فرد است و فرستنده و گيرنده معمولاً سرگرمي‌ها، علاقه‌مندي‌ها و نكات مشترك ديگري با هم دارند. (17)
مت آرمسترانگ رابطه دیپلماسی و رسانه‌ها را چنین می‌کاود: «در این عصر اطلاعات جمعی و رسانه‌ها، هر یک از داوطلبان سیاسی برای ترور افکار دیگران باید دائماً و فوراً بر این دو ابزار، یعنی اطلاعات و رسانه نفوذ کنند. نادیده گرفتن سودمندی رسانه اجتماعی، معادل واگذار کردن قسمت اصلی در نبرد طولانی برای نفوذ بر افکار سراسر جهان است.» (18)
اگر تاریخ و پیشینه دیپلماسی اینترنتی را واکاوی کنیم، به این نكته می‌رسیم که در سال 2000م، کلینتون، به مقامات دولت اعلام کرد تا آمریکا در دیپلماسی عمومی متعهدتر شود. او عنوان کرد: همان طور که اینترنت سریعاً وارد زندگی روزانه شده، میانگین افرادی که می‌توانند به اطلاعات دسترسی داشته باشند نیز تقریباً نامحدود است. از اين رو، مسئولیت و تعهد بیشتر در حکومت لازم است.
سناتور جورج آلن، رئیس جمهوری‌خواه گروه کاری فناوری مدرن، ایده مشابهی را در کنفرانس دیپلماسی اینترنتی در سال 2001م مطرح کرد و اینترنت را برای دیپلماسی، امري ضروری دانست.
سخن پاياني
مطلب دیگر این‌که با وجود تأثیر شگرفی که شبکه‌های اجتماعی ـ سایبری مانند فیس‌بوک روی مسائل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی منطقه‌ای یا جهانی می‌گذارند، نباید از آسیب‌های این گونه شبکهها نیز غافل بود؛ به بیان دیگر، شبکه‌های اجتماعی، هم فرصت‌ساز هستند و هم چالش‌برانگیز. از این رو، بایسته است این نکته را مد نظر قرار داد که ممکن است همین پایگاه‌ها، در اقدامی برنامه‌ریزی‌شده بخواهند نهضت‌های مردمی و حرکت‌های جهانی را به سمت و سویی دلخواه یا به مسیرهای مورد نظر سردمداران استکبار منحرف سازند و انقلاب‌های خودجوش مردمی را از اهداف واقعی و اصول زیربنایی‌شان دور سازند و یا با ارائه اخبار نادرست و معرفی فعالیت‌ها و تجمع‌های دروغین، مقاصد خویش را تأمین کنند. بنابراین، هنگام دریافت اخبار و مسائل جاری در این نوع شبکهها باید کاملاً هوشیار بود. ضمن پذیرش تأثیر عمیق و گسترده شبکه‌های اجتماعی، کاربران گرامی را به هوشیاری سیاسی و فرهنگی در مواجهه با این نوع شبکهها فرامی‌خوانیم.
بيشتر افراد، به خبرهاي فرد به فرد اينترنتي در مقايسه با رسانه‌هاي سنتي اعتماد دارند. (19) راز این اعتماد، چهره به چهره بودن این نوع از اطلاع‌رسانی است. از سوی دیگر، جایگزینی اینترنت به عنوان ابزار خبررسانی به جای روزنامه‌ها را شاهدیم. دسترسي آسان و به روز بودن، از مزیت‌های دیگر این رسانه بی‌بدیل در مقایسه با ساير رقبا است. (20) از این رو، با توجه به گستره عظیم کاربران اینترنت، به‌خصوص شبکه‌های اجتماعی، جهت صدور انقلاب و نشر معارف اهل بیت (ع) بایسته است که چگونگي راه‌اندازي اتحادیه سایبری جهان اسلام را بررسی نمود و در این باره اقدامی عاجل صورت داد.
پی نوشت ها: