کلیدواژگان: حوزه های علمیه، تبلیغ، فضای مجازی، دین آنلاین، اینترنت.
درآمد
با توجه به قابلیت ها و امکانات فراوان فضای مجازی در امر پژوهش، آموزش، تبلیغ و تبادلات گوناگون علمی، فرهنگی و نیز امور مالی و اقتصادی، همه ادارات، نهادها و سازمان ها برای عقب نیفتادن از فناوری ها، به استفاده از این فضاء روی آورده اند و با استفاده از این ابزار کارهای خود را آسان نموده و سرعت بخشیده اند. حوزه های علمیه، به مثابه نهادهایی چندبعدی که دارای ابعاد گوناگون مانند: علمی پژوهشی، فرهنگی، تبلیغی و سیاسی اند، برای همه فعالیت های خود می توانند از امکانات فضای مجازی استفاده کنند؛ به گونه ای که با استفاده از بانک های اطلاعاتی و کتابخانه های رقمی، امور پژوهشی و علمی و آموزشی خویش را سامان و عمق بیشتری بخشند، با استفاده از جلوه های بصری و فناوری های گوناگون در فضای مجازی، در حوزه فرهنگ تأثیرگذاری بیشتری داشته باشند و با استفاده از فناوری های اطلاع رسانی برخط و فراگیر، از اخبار و رخدادهای گوناگون در حوزه سیاست در جهان آگاه شوند و واکنشی سریع و درخور در قبال آن عرضه کنند.
اما شاید بتوان گفت مهم ترین فعالیت حوزه های علمیه، تبلیغ دین مبین اسلام باشد که فضای مجازی در این زمینه کارآمدی بسیاری دارد. محدود نبودن به زمان و مکان، سهولت دستیابی، تنوع ابزارهای گوناگون دستیابی به آن، از جمله رایانه شخصی، تبلت، گوشی هوشمند، تلوزیون هوشمند، و امکان استفاده از محتواهای متنی و چندرسانه ای برای رساندن مفاهیم، این فضا را برای اهداف تبلیغی، بسیار مناسب و مهیا کرده است.
در این مقاله، کوشش خواهد شد که امکانات و ابزارهای فضای مجازی برای حوزه های علمیه معرفی شود و راهکارهایی برای استقبال بیشتر و گسترده تر فضلاء، دانشمندان و علمای حوزه در استفاده از فضای مجازی برای اهداف بلند حوزه علمیه بیان گردد.
حوزه های علمیه از آغاز تا کنون
از آغاز پیدایش دین مبین اسلام، مساجد کارکردهای بسیاری داشتند و فقط محل اقامه فریضه نماز به جماعت نبودند. یکی از استفاده هایی که از مساجد می شد، تعلیم و تعلم بود؛ به این گونه که در مساجد کوچک، اطفال خردسال تربیت شده و مساجد بزرگ محل تعلیم و تربیت بزرگسالان به شمار می آمد و مردم از عموم طبقات، به دانش طلبی و کسب علم روزگار می گذراندند. پیامبر اکرم(ص) نخستین معلم در میان مسلمانان بود و البته همه شاگردان او در شمار باسوادان نبودند.
عبدالله بن عباس، از صحابه ای به شمار می رفت که پس از رحلت پیامبراکرم(ص) در قیام به امر تعلیم و آموزش مسلمانان از آن حضرت پیروی کرد. او در صحن مسجدالحرام می نشست و مردم وی را در میان می گرفتند و در تفسیر آیات قرآن مطالبی از وی می پرسیدند.
پس از ایشان، نوبت به گروه تابعین رسید که از اصحاب رسول خدا(ص) اخذ حدیث می کردند. از مشهورترین تابعین، ربیعة المرای بود که در مدینه و در مسجد نبوی جلسه بحث علمی داشت و افرادی مانند مالک بن انس و حسن بصری و بزرگان مدینه بر وی وارد می شدند.
در سراسر ایران از خوزستان گرفته تا خراسان و ماوراء النهر، مساجدی وجود داشت که محل تعلیم و تربیت بوده است. در تاریخ سیستان آمده که یکی از حکّام عرب به نام عبدالرحمن بن سمره (قرن اوّل هجری) مسجدی به نام «مسجد آدینه» ساخت که حسن بصری، عالم معروف دینی، مدت ها در آنجا سرگرم تدریس و تعلیم بود و در «بخارا» نیز مسجدی به نام «قبة الاسلام» وجود داشت که برای تعلیم علوم از آن استفاده می شد.
از قرن چهارم به بعد، کم کم فرهنگ اسلامی توسعه یافت؛ به گونه ای که در همین قرن، تعلیم و تعلم از صحن مساجد به مدارس مستقل انتقال یافت؛ اما همچنان مساجد نیز جنبه تربیتی و تعلیمی خود را حفظ کردند. (خاستگاه حوزه، 1385)
امروزه، حوزه های علمیه نظام مندترند و به شکل سطح بندی شده در مقاطع گوناگون به تعلیم آموزه های دینی و علوم وابسته مشغول اند. با توجه به گسترش علوم اسلامی و تخصصی شدن آن، دروس حوزه نیز تخصصی تر شده است.
اهداف و فعالیت های حوزه
شاید بتوان گفت که اصلی ترین علت شکل گیری حوزه های علمیه، سفارش قرآن کریم در آیه شریفه «فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کل فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طایِفَةٌ لِیتَفَقهُوا فِی الدینِ وَ لِینْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَیهِمْ لَعَلهُمْ یحْذَرُون» (توبه، 122) بوده باشد. از این رو، کسی که وارد حوزه می شود، باید در دین تفقه کند تا بتواند با دانشی که فرا می گیرد، مردم را از عواقب ناگوار، انذار کند. در واقع، وظیفه حوزه های علمیه هدایت مردم به اهدافی است که قرآن کریم و پیامبران در طول تاریخ ترسیم کرده اند تا به این طریق، از ایمان مردم و نیز اصول و فروع دین پاسداری کنند. بر پایه آنچه گفته شد، فعالیت های عمده حوزه را می توان این گونه برشمرد:
1. تبلیغ و گسترش آموزه های دینی و مذهبی:
ابلاغ و تبلیغ، در لغت به معنای رساندن و رسانندگی است؛ اما در فرهنگ اسلام، معنای این واژه بیش از صرف رساندن پیام است؛ بلکه باید ابلاغ روشن و آشکار کننده باشد؛ «وَ ما عَلَی الرَّسُولِ إِلاَّ الْبَلاغُ الْمُبین.» (نور، 54) ازاین رو، در تبلیغات اسلامی پیام باید رسا و گویا و متناسب با فرهنگ هر عصر باشد تا در دل ها واندیشه ها نفوذ کند.
افزون بر آن، ویژگی های فردی مبلّغ، محتوای مطالب و ابزار و شیوه های تبلیغ، از دیگر عواملی هستند که می توانند در پیشبرد اهداف دین و گرایش و اقبال به دین داری تأثیر فراوانی داشته باشند. رهبر معظم انقلاب نیز امر تبلیغ در حوزه های علمیه را بسیار مهم می دانند که باید به آن توجه ویژه داشت: «امروز تبلیغ دین، یک رشته علمی است. علوم ارتباطات که امروز در دانشگاه های دنیا برای آن کار و تلاش می کنند، در حقیقت، شیوه های ارتباط گیری تبلیغی است. ما به طور سنّتی روش هایی برای ارتباط گیری با مخاطبان خودمان داریم که روش های خوبی هم هست؛ لیکن به هیچ وجه کافی نیست. نمی خواهم توصیه کنم که طلاب بروند یک دوره علوم ارتباطات ببینند؛ بلکه می خواهم مؤکداً توصیه کنم که کارگردانان اصلی و طراحان حوزه علمیه، با توجه به نتایج علوم ارتباطات، کارهای خودشان را برنامه ریزی کنند و بخشی از مباحثی از این علوم را که مورد نیاز حوزه است، به درجات مختلف در اختیار کسانی که به آن احتیاج دارند، به خصوص کسانی که در زمینه تبلیغ برنامه ریزی و کار می کنند، بگذارند.» (خامنه ای، 1378)
2. تربیت کارشناسان دینی:
حوزه های علمیه شیعه با هدف پیروی از قرآن کریم و سنّت نبوی(ص) که اصل ولایت و رهبری را تصدیق کرده است، باید به تربیت دانشمندان و فرزانگانی همت گمارند که بتوانند به این مقام نایل آیند و سرپرستی امت قرآنی را بر عهده گیرند. مدیریت مذهبی جامعه، پرورش عالمان، مبلّغان، مجتهدان و مراجع دینی، از مهم ترین وظایف حوزه های علمیه می باشد.
3. تبیین مفاهیم دینی و جلوگیری از انحراف ها و بدعت ها:
همان گونه که تبیین و ترویج مکارم اخلاق و تزکیه نفوس، مهم ترین کار انبیاء بوده است، روحانیان، به عنوان وارثان انبیا، در گسترش ارزش ها، بزرگ ترین مسؤولیت را برعهده دارند؛ و ضمن اینکه جایگاه اجتماعی علماء این وظیفه را دو چندان کرده است.
از سویی دیگر، اسلام نیازمند حفظ، مراقبت و پاسداری از خطر انحراف می باشد و ائمه(ع) نیز در زمان حیات خویش با همه توان، نگاهبان دین بوده و به نشر حقایق دینی و تفسیر آن می پرداختند و به علمای دین نیز چنین توصیه می نمودند. بنابراین، دین همچون درّی ناب، نیازمند حفظ و صیانت در مقابل انحراف ها و بدعت هاست. (فولادی، 1376، 58)
4. پژوهش و تحقیق:
در این عرصه از فعالیت های حوزه های علمیه، سه وظیفه قابل تشخیص است: 1. تعمیق و نوگستری مطالعات دینی؛ 2. دفاع از مرزهای عقیدتی و اخلاقی و پاسخ به شبهات؛ 3. نشر و ترویج فرهنگ دینی.
همه فعالیت های یادشده، برای بهبود سرعت، کیفیت و نیز سهولت انجام، نیازمند استفاده از ابزارها و فنون اند که در ادامه به این مسأله پرداخته خواهد شد.
فضای مجازی و ویژگی های آن
فضای مجازی یا سایبری (Cyber Space)، فضایی است که بر پایه ارتباط دیجیتال، فناوری های اطلاعات، اینترنت، پست الکترونیک و محیط های پیرامون، نظیر اتاق گفت و گو، تابلو اعلانات و همچنین سیستم های تصویرسازی دیجیتال شناخته می شود. از این رو، «این فضاء به عرصه هایی اطلاق می شود که در آن سوژه ها، فارغ از بُعد زمان و مکان، به کنش متقابل می پردازند.» (خانیکی و بابایی، 1390، 76)
عمومی بودن فضای مجازی، به هر فردی در هر نقطه از جهان امکان می دهد که از طریق این فناوری به آسان ترین وجه، جدیدترین اطلاعات مورد علاقه خود را به دست آورد و مرزهای جغرافیایی یا سیاسی تاکنون نتوانسته است مانع استفاده از فضای مجازی و گسترش روزافزون آن شود.
با استفاده از قابلیت ها و ظرفیت های فضای مجازی، در بسیاری از روابط اقتصادی و اجتماعی، دیگر نیازی به مراجعه حضوری برای خرید کالا یا خدمات نیست و همین امر باعث کاهش قابل توجهی از هزینه های اقتصادی می شود. امکان اشتراک گذاری منابع، دانش، نتایج و محصولات و نیز امکان بهره گیری از دانش و تجارب همدیگر برای افزایش سودآوری و کاهش هزینه ها، کاهش رفت وآمدهای غیر ضروری درون شهری و در نتیجه کاهش مصرف انرژی و کاهش آلودگی هوا، همچنین کاهش مصرف کاغذ و هزینه های چاپ و نشر و سایر هزینه ها با استفاده از امکانات موجود در فضای مجازی، دستیابی آسان به آخرین اطلاعات تخصصی در زمینه های مختلف اعتقادی، اجتماعی، اقتصادی و هنری که در سطح جهان به صورت مقاله، کتاب، نرم افزار و نظایر آن در سطح جهان منتشر شده و می شود، تبادل اطلاعات و تعاملی بودن روابط و ارتباطات در فضای مجازی بدون محدویت های حاکم بر دیگر رسانه ها، همگی از فرصت هایی است که فضای مجازی فراهم آورده است.
زمینه های استفاده از فضای مجازی در حوزه های علمیه
1. اطلاع رسانی:
یکی از کاربردهای فضای مجازی، اطلاع رسانی و ارائه آخرین اخبار و گزارش ها به مخاطبان می باشد. انسان های بی شماری روزانه با مراجعه به اینترنت به دنبال تازه ترین خبرها می گردند که ارزانی و سهولت دستیابی به اخبار از این طریق، از جمله مزیت های آن به شمار می رود. حوزه های علمیه می توانند اخبار نوآوری های خود را در حوزه های گوناگون علوم اسلامی از این طریق اطلاع رسانی کنند. علاوه بر این، می توانند در مناسبت های گوناگون، اخبار مرتبط با آیین ها و مناسک دینی را به مخاطبان خود در سراسر جهان برسانند و ایشان را از اوضاع و احوال مسلمانان جهان آگاه کنند.
2. کتابخانه مجازی و رقمی:
کتابخانه های رقمی، مجموعه ای سازمان دهی شده از محتواهای مختلف در قالب های گوناگون (کتاب، مجله، صوت و فیلم) با بهره گیری مجموعه ای از خدمات، به منظور در دسترس قرار دادن این مجموعه به کاربران می باشند؛ به عبارت دیگر، کتابخانه های رقمی، واسطه ای هستند که به کمک مجموعه ای از خدمات، منابع سازمان دهی شده را در اختیار کاربر قرار می دهند. این دست از کتابخانه ها با پیشرفت فناوری، مدیریت جدیدی را روی محتوای انواع منابع (متن، تصویر، صوت، فیلم و یا نقشه) اعمال کردند که از این راه، نه تنها امکان دسترسی به انواع منابع به صورت برخط ممکن شد، بلکه از طریق مدیریت روی محتوا، حتی امکان دسترسی به جمله ای خاص از یک متن هم میسر گردید.
از ویژگی های متون قابل عرضه در کتابخانه های رقمی، فرامتن (هایپر تکس) بودن آن است؛ به این معنا که هر صفحه از اینترنت، در خود صدها لینک(رابط) به دیگر صفحات اینترنتی دارد. با استفاده از این قابلیت، کاربر قدرت گزینش و انتخاب بسیاری دارد و با وارد شدن به این فضاء و قرار گرفتن در یک موقعیت خاص، به راحتی می تواند از آن صفحه خارج شده، وارد فضای جدیدی گردد. این توانایی، توسط لینک های موجود در صفحه به او داده می شود.
حوزه های علمیه می توانند با استفاده از این امکانات، منابع دست اوّل و معتبر اسلامی را در فضای مجازی منتشر کنند و نیاز محققان در دستیابی به متون معتبر را برآورده و کاربران اینترنت را با استفاده از این منابع با اسلام آشنا نمایند.
3. آموزش مجازی:
آموزش مجازی، به آموزش در محیطی اشاره دارد که در آن معلِّم و محصِّل از حیث زمان یا مکان یا هر دو، از یکدیگر جدا هستند. معلِّم محتوای درس را از طریق ابزار مدیریتی، منابع چندرسانه ای، اینترنت، ویدیو کنفرانس و مانند اینها ارائه می دهد و دانش آموزان یا دانشجویان این محتوا را دریافت می کنند و از طریق همین فناوری ها با معلِّم خود در تماس اند.
آموزش مجازی در معنای خاص خود، اصطلاحی است که بر آموزش آنلاین با استفاده از اینترنت دلالت دارد. این اصطلاح عمدتاً در آموزش عالی کاربرد دارد و دانشگاه های مجازی بدین منظور تأسیس شده اند. با استفاده از این امکان، اساتید برتر و طراز اوّل حوزه های علمیه می توانند افرادی از دورافتاده ترین مناطق را آموزش داده و سطح آگاهی مردم را درباره تعالیم اسلامی افزایش دهند.
4. مسافرت های مجازی:
سفر مجازی یا تور مجازی، شامل بازسازی و شبیه سازی فضاهای خارجی، به ویژه اماکن تاریخی و دینی، با استفاده از ابزارهای چندرسانه ای می باشد. و این امکان را برای بازدید کننده فراهم می آورد تا خود را در آن مکان احساس کند و بتواند از انگاره ها و تصاویر موجود بهره گرفته، آن مکان را بهتر بشناسد.
در حال حاضر، نمونه های بی شماری از سفرهای مجازی در فضای اینترنت قرار دارد که بخش عمده آنها به مکان های توریستی و سیاحتی مربوط می شوند. این ابزار، اگرچه نمی توانند جای سفرهای واقعی را پُر نمایند، ولی دارای قابلیت های سودمندی برای معرفی امکان مذهبی و بناهای تاریخی برای کسانی است که امکان سفر برای آنها فراهم نمی باشد.
5. گردآوری کمک های خیریه مجازی:
یکی از مقوله هایی که در اینترنت و فضای مجازی رواج یافته و روز به روز توسعه بیشتری پیدا می کند، فعالیت مؤسسات خیریه است. فضای مجازی، این امکان را برای مؤسسات خیریه فراهم آورده تا با ایجاد پایگاه های مجازی و بهره گیری از امکانات کارت های اعتباری و پرداخت های برخط، به دریافت کمک های خیریه بپردازند. (مرشدی زاد، 1392، 165 167)
6. اتاق های گفت و گو، ابزارهای پیام رسان و شبکه های اجتماعی:
اتاق گفت وگو یا چت روم، فضایی مجازی بر روی اینترنت است که مردم در آنجا می توانند گرد هم آیند و به گپ یا گفت و گو بپردازند. در این فضاء علاوه بر گفتگو، امکان فرستادن تصویر، گفتگوی صوتی و نیز استفاده از دوربین و برقراری ارتباط تصویری فراهم می باشد.
امروزه افزون بر سیستم های قدیمی چت روم مثل یاهو مسنجر و پالتاک، برنامه های پیام رسان تلفن همراه و شبکه های اجتماعی برخط نیز در میان کاربران رواج و محبوبیت بسیار پیدا کرده اند.
در این میان، شبکه های اجتماعی برخط، جزء پُرکاربردترین پایگاه های اینترنتی به شمار می روند که در قیاس با دیگر پایگاه ها، کاربران زمان بیشتری را در آنها صرف می کنند. امکانات و قابلیت های گوناگون موجود در این دست از پایگاه های برخط، مانند امکان گفت و گوی صوتی و تصویری، به اشتراک گذاشتن اسناد و اطلاعات، تشکیل گروه ها، ایجاد صفحات با موضوعات گوناگون، راه اندازی موج ها و پویش های گوناگون، همگی سبب شده است که کاربران تمایل بیشتری به استفاده از این نوع پایگاه ها داشته باشند. در بین شبکه های اجتماعی، پایگاه هایی مانند فیس بوک، یوتیوب و لینکدین، از اقبال بیشتری برخوردارند.
این ابزارها در بسیاری از کارهای مرتبط با حوزه های علمیه می توانند سودمندی بسیاری داشته باشند که از آن جمله می توان به گفت و گوهای تصویری، صوتی و متنی دفاتر مراجع با مقلِّدان، رفع شبهه و پاسخ به پرسش های اعتقادی مردم و گفت و گو و تضارب آراء میان محققان حوزوی و طلاب اشاره کرد.
کاربرد فضای مجازی در بهبود و رونق فعالیت های حوزه های علمیه
با پیشرفت های فناورانه ای که به وقوع پیوسته است، نمی توان نقش فضای مجازی و اینترنت را در تبلیغ و شناساندن فرهنگ یک ملّت، تبلیغ دین و فعالیت هایی از این قبیل، کتمان کرد. از این رو، شناسایی امکانات و ابزارهای مورد نیاز جهان اسلام بسیار ضروری است و استفاده از اینترنت در جهت اهداف دینی ظرافت های خاصی را طلب می کند.
امروزه، دین بخش مهمی از اینترنت شده است. مردم به آسانی با اتصال به شبکه جهانی اینترنت، اطلاعات گسترده ای درباره مذاهب مختلف به دست می آورند و با دیگران در این زمینه به گفت و گو می پردازند، اسناد و متون دینی را از پایگاه های گوناگون دریافت و با ابزارهای دیجیتالی به مساجد، آثار تاریخی، مذهبی و بناهای دینی سفر می کنند، از طریق نمایه های الکترونیکی موضوع مورد نظر خود را در حوزه دین می یابند و کتاب ها و نمادهای دینی و مذهبی را می خرند، مراکز و سازمان های دینی را شناسایی و در جلسات و همایش های دینی شرکت می کنند، تصویر و یا حتی صدای رهبران مذاهب مختلف را می بینند و می شنوند و به صوت سخنرانی ها و گفتمان های دینی گوش فرا می دهند و در یک کلام، در این فضاء با دین زندگی می کنند. (رضایت، 1385، 61)
در ادامه، برخی از کاربردهای فضای مجازی را در جهت آسان سازی فعالیت های حوزه بر می شمریم:
1. ایجاد پایگاه های اطلاع رسانی شیعه:
اگر چه برخی مراکز علمی و پژوهشی وابسته به حوزه علمیه، مانند دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، مرکز ادیان، مؤسسه دائرة المعارف فقه، بنیاد پژوهش های اسلامی، دارالحدیث و جامعة المصطفی العالمیة، پایگاه های اینترنتی راه اندازی کرده اند، اما این تلاش ها کافی به نظر نمی رسد.
محدودیت دسترسی مسلمانان در اقصا نقاط جهان به محتواهای دینی معتبر و نبودِ ترجمه های معتبر و متقن از همه منابع حدیثی در اینترنت، وظیفه مراکز حوزوی را در تولید و عرضه این گونه از محتواها سنگین تر می کند. بسیاری از مبلّغان، به ویژه مبلّغان خارج از مرزهای ایران، محتواهای درخور برای عرضه به نومسلمانان ندارند. ایجاد پایگاهی به این منظور جهت مخاطب قرار دادن تازه مسلمان ها، از جمله مهم ترین کارهای مراکز حوزوی است.
2. ساماندهی تحقیقات و جلوگیری از پژوهش های موازی:
شاید یکی از مؤثرترین راه های جلوگیری از موازی کاری در انجام پژوهش های حوزوی و توجه بیش از حد به یک موضوع و مغفول ماندن موضوعات دیگر، استفاده از ابزارهای رقومی(دیجیتالی) و اینترنتی باشد که از آن طریق می توان پیشینه هر تحقیق را استخراج کرد تا پیش از عقد قرارداد پروژه های تحقیقاتی مهم، محققان ملزم به استعلام از اینترنت و ارائه سوابق تحقیق به مسؤولان مربوطه باشند. این امر باید در همه نهادهای حوزی نهادینه و مرسوم شود که نسخه ای از تحقیق های انجام شده به منظور جلوگیری از تحقیق تکراری در سامانه ای ذخیره شود.
3. تقویت ارتباطات دوسویه حوزه با جهان اسلام و علاقه مندان تشیع:
از مهم ترین ابزارها و قابلیت های اینترنت، خدمات پیام رسانی برخط می باشد که پایگاه های مهم این خدمات را عرضه می کنند. امروزه، یکی از پرطرف دارترین نرم افزارهای تلفن همراه، همین برنامه های پیام رسان مانند واتس اپ، تلگرام و وایبرند. از این امکان می توان در نمونه های ذیل در حوزه های علمیه سود بسیار برد:
- - پاسخگویی به مسائل شرعی و مشکلات اعتقادی: در این زمینه، برخی از بیوت مراجع و مؤسسات تحقیقاتی حوزه فعال شده اند که نیاز به گسترش بیشتری دارد. گاه ممکن است به سبب محدودیت فضای گفت و گو روحانیون نتوانند بسیاری از احکام را روی منبر بیان کنند؛ اما می توان همین احکام را در قالب یک کانال گمنام مطرح کرد و دیگر افراد هم می توانند با هویتی نامشخص سؤالات خود را از یک مشاور یا اندیشمند بپرسند و مشکلات خود را حل کنند.
- - اطلاع رسانی به مبلّغان خارج از کشور: بسیاری از مبلّغان خارج کشور، جهت بهبود کیفیت تبلیغ خود، متناسب با وضعیت مناطق تبلیغی شان، نیازمند پشتیبانی علمی و فکری حوزه در تهیه خوراک تبلیغی مناسب هستند که این مهم، با اینترنت به راحتی قابل تحقق است.
- تأمین نیازهای تبلیغی مبلّغان و رایزنی های فرهنگی خارج از کشور: در بسیاری از مواقع، مبلّغان و رایزنی های فرهنگی خارج از کشور جهت کارآمدی امور تبلیغی خود، نیازمند ابزار و وسایل خاص تبلیغی از قبیل: کتاب، فیلم، پوستر و یا نوار کاست می شوند که از طریق اینترنت می توان این نیازها را دریافت کرد و نسبت به تأمین آنها اقدام نمود. - - ارسال دروس حوزوی برای متقاضیان: افراد بسیاری مشتاق فراگیری علوم حوزوی در مدارس علوم دینی اند؛ اما به سبب برخی محدودیت ها و کاستی ها، توفیق نصیبشان نمی شود. می توان با استفاده از اینترنت درس ها را با همان کیفیتی که در مدارس تدریس می شود، به صورت سمعی و بصری و هم زمان در اختیار ایشان قرار داد و حتی امکانی فراهم آورد تا بتوانند در جلسات امتحان کتبی و شفاهی حضور پیدا کنند و با استاد، ارتباط چهره به چهره برقرار نمایند؛ بدون اینکه از اتاق خود خارج شوند. این کار، برای تربیت طلاب و مبلّغانی مستعد در گوشه و کنار دنیا که از آمدن به ایران و بهره گیری از امکانات مرکز جهانی علوم اسلامی معذورند، امکان بسیار مؤثری به شمار می رود.
4. اعزام مبلّغ:
از کاستی هایی که مبلّغان و دست اندرکاران اعزام مبلّغ با آن مواجه اند، نبود اطلاع رسانی دقیق و قابل محاسبه از وضعیت مبلّغان در حال اعزام و اماکن تبلیغی است. اگر همه شبکه های اعزام مبلّغ با شبکه داخلی اینترنت به هم متصل بوده و هریک نام و تعداد مبلّغان اعزامی به هر منطقه را در اختیار داشته باشند یا مشخصات مناطق تبلیغی را با تفصیل بیشتری از قبل در اختیار مبلّغان قرار دهند، شاید مشکلاتی از این دست کمتر پیش آید. (حسینی، 1380، 65 67)
سخن پایانی
امروزه، اینترنت با تمام تهدیدها و خطراتی که ممکن است در پی داشته باشد، به اشکال و طرق گوناگون وارد زندگی مردم شده و بیشتر مردم، دست کم روزی یک بار به اینترنت وصل می شوند. همین امر، توجیهی برای ورود گسترده و سازمان یافته حوزه های علمیه به فضای مجازی است. هم اینک بسیاری از طلاب علوم دینی آشنایی خوبی با اینترنت و مهارت های استفاده از آن یافته اند؛ اما برای اینکه بتوان استفاده درخور از آن در جهت اهداف حوزه علمیه داشت، کافی به نظر نمی رسد و باید زیرساخت ها و زمینه های مناسبی برای استفاده از اینترنت نیز فراهم آید.
یکی از کاستی های فضای مجازی، کمبود محتواهای متقن و معتبر دینی در این فضا و توجه کم به ابعاد پژوهشی و آموزشی آن است. بیش از ۹۰ درصد مشترکان فضای مجازی، در زمینه سرگرمی مشغول هستند و این به دلیل کمبود محتوا در این فضاست. بدیهی است که فعالیت گروه های نوین تبلیغ در این باره می تواند بسیار مؤثر باشد.
به جریت می توان گفت یکی از وظایف حوزه علمیه، تولید علم است و نه ایجاد زیرساخت های فضای مجازی. به نظر می رسد که حوزه علمیه باید نقیصه های فضای مجازی را با اقدامات و تبلیغ در این باره جبران کند و فعالانه در این فضاء حضور داشته باشد. برخی از طلاب فعالیت های فراوانی در فضای مجازی دارند؛ اما حضور آنها با توجه به هجمه هایی که در فضای مجازی وجود دارد، بسیار ضعیف است. بنابراین، ضروری است هر طلبه با توجه به تخصص خود در فضای مجازی حضور کارساز و مفید داشته باشد.
از جمله وظایف اصلی حوزه علمیه، آموزش و پژوهش است. بنابراین، ضروری است وظیفه اصلی حوزه علمیه در حاشیه قرار نگیرد و دوره های آموزشی مربوط به فضای مجازی برای طلاب برگزار گردد.
پی نوشت:
منابع: