چکیده

رایانه و فنّاوری‌های وابسته به آن، به‌ویژه هوش مصنوعی، از بزرگ‌ترین دستاوردهای بشر معاصر به شمار می‌آیند. این پدیده‌ها، توانایی انسان در فهم و شبیه‌سازی فرآیندهای ذهنی و رفتاری را به نمایش گذاشته‌اند و بسیاری را به این پرسش واداشته‌اند که آیا مرزی واقعی میان انسان و ماشین وجود دارد؟ مقاله حاضر، با رویکردی تطبیقی و میان‌رشته‌ای، به بررسی تفاوت‌های بنیادین میان «انسانِ آفرینش‌یافته از سوی خداوند» و «ماشینِ ساخته‌شده به دست بشر» می‌پردازد.

در این راستا، ابتداء توانایی‌های وجودی انسان مانند: آگاهی، اراده، خلاقیت و معنویت مورد تحلیل قرار گرفته و سپس، نشان داده می‌شود که رایانه و هوش مصنوعی، هرچند از انسان الهام گرفته و در حوزه‌هایی چون: دقّت، سرعت و پردازشِ داده از او پیشی گرفته‌اند، امّا فاقد جوهر آگاهی، احساس، اختیار و اخلاق‌اند.

در پایان، نتیجه گرفته می‌شود که انسان، موجودی الهی با ابعاد مادّی و روحانی است و هیچ مصنوعی، هر اندازه پیشرفته، نمی‌تواند جایگزین او شود؛ زیرا روح خدا در انسان دمیده شده و همین عنصر، مرز نهایی میان آفرینش الهی و ساخت بشر است.

اشاره

به دنبال برگزاری آیین رونمایی از نرم‌افزار جامع الأحادیث - نسخه 4، بر آن شدیم تا نگاهی گذرا به محتوا و قابلیت‌های این محصول ارزشمند و کاربردی داشته باشیم. ازاین‌رو، مقاله حاضر که به کوشش حجّت‌الاسلام والمسلمین باشتنی، مدیر گروه حدیث و رجال مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) سامان یافته، ارائه می‌شود. امید است مورد استفاده خوانندگان عزیز قرار گیرد.

اشاره

آیین رونمایی از نرم‌افزار «جامع الأحادیث - نسخه چهارم» در روز دوشنبه، هفدهم شهریور 1404ش در سالن اجتماعات مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، با حضور جمعی از طلّاب، فضلا و پژوهشگران حوزه و به‌ویژه با حضور محقّقان عرصه علوم حدیث و نیز با حضور برخی مسئولان مراکز فرهنگی و پژوهشی، در قم برگزار شد.

در این جلسه، ابتداء جناب حجّت‌الاسلام و المسلمین آقای باشتنی، مدیر گروه حدیث و رجال مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، به بیان انگیزه‌ها و اهداف تولید نسخه جدید نرم‌افزار جامع الأحادیث پرداخت و قابلیت‌ها و امکانات این برنامه را تشریح کرد.

در ادامه مراسم، جناب حجّت‌الاسلام و المسلمین بهرامی، مدیر مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، با اشاره به پیشینه فعّالیت‌های مرکز، بر اهمّیّت تولید نرم‌افزارهای تخصّصی در خدمت حوزه‌های علمیه تأکید نمود. وی گفت: «رسالت اصلی این مرکز، آسان‌سازی دسترسی محقّقان به منابع اصیل و ایجاد تحوّل در روش‌های پژوهش دینی است.» دکتر بهرامی ضمن معرّفی قابلیت‌های نرم‌افزار جدید حدیثی، آن را گامی مهم در ارتقاء پژوهش‌های اسلامی دانست و افزود: «این مرکز با بهره‌گیری از فنّاوری‌های نوین، درصدد است میراث حدیثی اهل‌بیت (ع) را به شیوه‌ای روزآمد در اختیار محقّقان و دانش‌پژوهان قرار دهد.»

سخنران و میهمان ویژه این مراسم، حضرت آیت‌الله اعرافی، مدیر حوزه‌های علمیه کشور بود که ضمن تبریک میلاد پیامبر اعظم (ص) و امام صادق (ع)، به نقش بی‌بدیل حضرت رسول اکرم (ص) در بنیان‌گذاری تمدّنی نوین اشاره کرد و اظهار داشت که رسالت حوزه امروز، پیروی از سیره معرفتی و اخلاقی پیامبر است. وی در ادامه، با اشاره به تحوّلات فنّاوری و ظهور هوش مصنوعی، این پدیده را دارای ابعاد علمی، معرفتی، اجتماعی و اخلاقی دانست و تصریح کرد: «حوزه‌های علمیه باید هم‌زمان با بیم‌ها و امیدها، با ارائه نظریه و تدوین اسناد راهبردی، نقش فعّالی در هدایت این عرصه ایفا کنند.»

در پایان این جلسه، از نرم‌افزار جامع الأحادیث نسخه 4، با حضور میهمانان رونمایی شد. در این نوشتار، گزارش برگزاری این مراسم و گزیده بیانات سخنرانان برنامه، ارائه می‌شود.

اشاره

به همّت مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، ششمین نشست از سلسله نشست‌های نهج‌البلاغه‌پژوهی دیجیتال در نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم برگزار شد. این جلسه، با موضوع «شناسنامه دیجیتال حدیث» و سخنرانی حجّت‌الاسلام والمسلمین استاد سید محمدکاظم طباطبایی، عضو هیأت علمی و استادیار گروه نهج‌البلاغه و رئیس پژوهشکده علوم و معارف حدیث پژوهشگاه قرآن و حدیث انجام گرفت.

آنچه در این نوشتار می‌خوانید، خلاصه‌ای از مهمّ‌ترین مطالب مطرح‌شده و نیز گفت‌وگوی صورت‌گرفته با ایشان در حاشیه این نشست است که امیدواریم برای خوانندگان و علاقه‌مندان گرامی قابل استفاده باشد.

اشاره

به کوشش مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، چهارمین نشست از سلسله نشست‌های نهج‌البلاغه‌پژوهی دیجیتال در نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم برگزار شد. این جلسه، با موضوع «ظرفیت‌های فنّاوری دیجیتال و فهم نهج‌البلاغه» و سخنرانی حجّت الاسلام والمسلمین استاد عبدالهادی مسعودی، رئیس دانشگاه قرآن و حدیث و استاد گروه نهج‌البلاغه انجام گرفت.

آنچه در این نوشتار ارائه گردیده، خلاصه‌ای از مهمّ‌ترین مطالب مطرح‌شده و نیز گفت‌وگوی صورت‌گرفته با ایشان در حاشیه این نشست است که امیدواریم برای خوانندگان و علاقه‌مندان گرامی مفید باشد.

اشاره

به کوشش مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، سومین نشست از سلسله نشست‌های نهج‌البلاغه‌پژوهی دیجیتال در نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم برگزار شد. این جلسه، با موضوع «ابزارهای دیجیتال و پژوهش‌های علوی» و سخنرانی استاد دکتر مهدی مجتهدی، معاون کتابخانه تخصّصی امیرمؤمنان علی (ع) مشهد و عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد انجام گرفت.

آنچه در این نوشتار ارائه شده، خلاصه‌ای است از مهمّ‌ترین مطالب مطرح‌شده و نیز گفت‌وگوی صورت‌گرفته در حاشیه این نشست با ایشان که امیدواریم برای خوانندگان و علاقه‌مندان گرامی قابل استفاده باشد.

اشاره

به همّت واحد آموزش مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، در تاریخ شنبه 24 آذرماه سال 1403 وبینار معرّفی «نرم‌افزار دانشنامه فرق و مذاهب» در سالن اجتماعات مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) به شکل حضوری و مجازی برگزار شد.

ارائه‌دهنده وبینار این محصول فاخر، جناب حجّت‌الاسلام والمسلمین حمیدرضا شیرملکی، مدیر علمی گروه علوم عقلی معاونت پژوهش مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) بود که طیّ آن، ضمن اشاره به محتوا و امکانات بخش کتابخانه، به معرّفی قابلیت‌های بخش درختواره پرداخت و امکانات متنوّع این بخش را مورد بحث و بررسی قرار داد.

گزارش ذیل، مشروح این وبینار علمی است که از نظر خوانندگان عزیز می‌گذرد.

اشاره

به همّت پژوهشکده علوم اسلامی و انسانی دیجیتال مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، نشست علمی «بررسی سند توسعه هوش مصنوعی» به تاریخ 29 آذر 1403 مصادف با هفته پژوهش، در سالن اجتماعات مرکز نور در شهر مقدّس قم برگزار گردید.

در این جلسه علمی که رئیس محترم مرکز نور، مسئولان و دست‌اندرکاران این مرکز و نیز محقّقان، مهندسان و علاقه‌مندان به مباحث مرتبط با هوش مصنوعی حضور داشتند، جناب آقای دکتر بهروز مینایی، عضو هیأت علمی دانشگاه علم و صنعت ایران، به‌عنوان سخنران و ارائه‌کننده، ضمن اشاره به وضعیت هوش مصنوعی در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه، به بیان مباحث مرتبط با موضوع نشست پرداخت و روند تهیه سند توسعه هوش مصنوعی را تبیین نمود. ناقدان این نشست علمی، حجّت‌الاسلام والمسلمین سید مصطفی طباطبایی، مدیر گروه کتابخانه‌های دیجیتال مرکز نور و حجّت‌الاسلام والمسلمین احمد شجاعی‌فر، پژوهشگر گروه کتابخانه‌های دیجیتال نور، به نقد و بررسی مباحث مطرح شده پرداختند و بر محورهایی چون ضمانت اجرایی سند توسعه و ارزیابی آن با سایر سندهای مصوب جهانی تأکید کردند.

در ادامه، مهمّ‌ترین مطالب مطرح‌شده در این نشست علمی از نظر شما می‌گذرد.

اشاره

به مناسبت هفته پژوهش، نشست علمی «چالش‌ها و کاربردهای مدل‎های زبانی بزرگ» در تاریخ 21 آذر 1403 در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، در شهر مقدّس قم برگزار گردید.

در این جلسه علمی، جناب مهندس آقای احمد ربیعی‌زاده، معاون فنّاوری مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و همچنین مدیر آزمایشگاه هوش مصنوعی و علوم اسلامی - انسانی نور، به بیان سخن و ارائه مباحث پرداخت. ایشان ابتدا اشاره‌ای به فعّالیت‌های مرکز نور در زمینه هوش مصنوعی کرد و در ادامه، ضمن معرّفی ربات‌های گفت‌وگوگر، به تبیین چیستی مدل‌های زبانی بزرگ پرداخت و با تشریح و توضیح کاربرد آنها، به طور خاصّ به معرّفی کاربرد مدل‌های مختلف زبانی هوش مصنوعی در هر یک از حوزه‌های علوم اسلامی مبادرت ورزید و مزایا و چالش‌های به کارگیری آنها در علوم اسلامی را مورد بحث و بررسی قرار داد. بخش پایانی سخنان ایشان، به تبیین مراحل تحقیق و پژوهش و کاربردهای مدل‌های هوش مصنوعی برای هریک از مراحل تحقیق بود. در ادامه، مهمّ‌ترین مطالب مطرح‌شده در این نشست علمی از نظر شما می‌گذرد.

اشاره

به مناسبت هفته پژوهش، نشست علمی «الگوی به‌کارگیری هوش مصنوعی در علوم انسانی - اسلامی» در تاریخ 21 آذر 1403 در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، در شهر مقدّس قم برگزار گردید.

ارائه این نشست علمی، بر عهده جناب آقای دکتر کاظم فولادی قلعه، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران و همچنین سرپرست آزمایشگاه پژوهشی فضای سایبر دانشگاه تهران بود. ایشان ابتداء به بیان نقش و جایگاه هریک از علوم انسانی در شکل‌گیری هوش مصنوعی پرداختند و در ادامه، وضعیت کاربست هوش مصنوعی در علوم انسانی را مطرح کردند و با اشاره به الگوهای چهارگانه تولید علم از گذشته تاکنون، عصر حاضر را دوره الگوی چهارم تولید علم برشمردند که با کمک ابزارهای ماشینی و هوش مصنوعی، علم با سرعت متفاوتی، تولید، ارائه و تحلیل می‌شود.

در ادامه، مشروح مباحث مطرح‌شده در این نشست علمی از نظر می‌گذرد.