اشاره

پژوهش حاضر، با هدف واکاوی فرصت‌ها، تهدیدها و پیامدهای آموزش مبتنی بر فضای مجازی در تربیت دانش‌آموزان با رویکرد آموزه‌های دینی - اسلامی به صورت مطالعه کیفی انجام و جمع‌آوری اطّلاعات به روش پدیدارشناسی و از طریق مصاحبه بوده است. در این روش، تجزیه و تحلیل اطّلاعات هم با روش هفت مرحله‌ای کلایزری صورت پذیرفته است. جامعه مورد مطالعه، معلّمان مدارس متوسطه اوّل و کتب، مقالات، مجلات و منابع مرتبط با موضوع پژوهش است. حجم نمونه‌گیری، بدین صورت بود که مصاحبه‌ها تا زمان اشباع داده‌ها و به صورت هدفمند ادامه یافت.

گفتنی است که مقاله حاضر، توسط هیئت تحریریه فصلنامه انتخاب گردیده و به دلیل حجم زیاد مطالب آن، به میزان لازم خلاصه‌سازی شده است.

چکیده

دین مبین اسلام، آیینی جهانی و جاودانه است و به منظور تبیین و تنظیم رابطه بین خدا، انسان و جهان نازل شده است؛ چنین دینی برای تحقّق ویژگی‌هایی که از خاتمیت آن برخاسته، ماهیتاً باید تبلیغی نیز باشد و از همه ظرفیت‌ها برای گسترش خود بهره ببرد تا مفاهیم و پیامدهای آسمانی آن به همه انسان‌ها برای همیشه و در همه جا برسد.

با توجّه به اهمیت تبلیغ دین در دنیای امروز، از هر نوع امکانات و ابزار مدرن می‌توان در راستای تبلیغ استفاده کرد که یکی از این امکانات، فضای مجازی است؛ چه اینکه اهمّیّت تبلیغ دین در فضای مجازی، به‌مراتب بیشتر از رسانه منبر و در فضای مسجد است. از مزایای این نوع تبلیغ، دسترسی سریع و آسان، هزینه پایین و بازدهی سریع و بالا نسبت به سایر روش‌های تبلیغ است .

از طرف دیگر، در حکومت اسلامی برای نهاد دین، سه نقش اساسی: تحقیق، تبلیغ و تحقّق دین متصوّر شده است که ایجاد فضای سالم برای پرداختن به این نقش‌ها، از مهم‌ترین وظایف حوزه‌های علمیه است. برای تحقّق این امر، لازم است به سوی ایجاد رسانه‌های دینی متعدّد و متکثّر حرکت کرد و از ظرفیت ویژه این ابزارها در جهت گسترش ارزش‌های الهی بهره برد.

در این میان، تلاش سازمان‌های وابسته مثل سازمان تبلیغات اسلامی و حوزه و دانشگاه را نمی‌توان انکار کرد؛ امّا این مهم نیاز به توجّهات ویژه و گسترده‌تری دارد. ازاین‌رو، فرهنگ‌سازی مناسبی میان همه سطوح همچون حوزه‌های علمیه، دانشگاه‌ها و کسانی که دغدغه اسلامی و انقلابی دارند، لازم است.

به نظر می‌رسد که در این زمینه، مراجع عظام تقلید و علماء اسلام می‌توانند گرد هم آیند تا پس از گفت‌وگو، مسیر را شناسایی نموده، با تشکیل مجموعه‌های اندیشه‌ورز در حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها و سایر نهادها، حمایت مادّی و معنوی خود را اعلام کنند؛ مطلبی که در این پژوهش تلاش شد با رویکرد توصیفی و تحلیلی به بررسی ابعاد آن پرداخته شود.

اشاره

فضای مجازی، قلمروی وسیع، بدیع و بکر است که برای ساکنان خود امکانات، آزادی‌ها، فرصت‌ها، دلهره‌ها و محدوده‌های نوینی را به همراه دارد. فضای مجازی، برای اوّلین‌بار توسط ویلیام گیمبسون کانادایی در رمانهای علمی ـ تخیلی به سال 1982م مورد استفاده قرار گرفت. در هر صورت، هدف از این مقاله، تبیین فرآیند تعلیم و تربیت در فضای مجازی است؛ فرآیندی که می تواند برای مواجه‌شدن با چالش تقاضای اجتماعی برای افزایش فرصتهای یادگیری بدون استفاده از منابع مالی مؤسّسات عالی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد و تعریفی جامع از فضای مجازی و تأثیر آن در فرآیند تعلیم و تربیت ارائه دهد و سپس، به ابعاد تربیتی فضای مجازی در تعلیم و تربیت و مزایا و چالشهای این رویداد در تعلیم و تربیت اسلامی بپردازد و در نهایت نیز راهکارهایی برای افزایش بهره‌گیری آموزشی و همچنین مقابله با آثار مخرّب آن بر روی جوانان (دانش‌آموزان) ارائه کند.

فضای مجازی علاوه بر آنکه آثار مثبت فراوانی بر فرآیند آموزش هر کشور دارد، پیامدهای زیان باری نیز می تواند در این عرصه بر پیکره نظام آموزشی داشته باشد؛ از جمله اینکه بر تعلیم و تربیت اسلامی آثار منفی می تواند بگذارد. در راهکارهایی که ارائه شده، بیشتر به نقش پدر و مادر (خانواده) و مدرسه در این راستا تأکید شده است. امید است با بکارگیری بهتر از این فنّاوری بتوانیم در امر آموزش و پرورش که زیر بنای همه سازمانهای یک کشور است، به سوی دانش و تولید بیشتر حرکت کنیم.

چکیده

آموزش از راه دور یک نظام نوین آموزشی است که کشورهای مختلف بنا به مقتضیات محلی، فرهنگی و اجتماعی خود در رشته‌ها و سطوح مختلف از آن بهره‌مند شده‌اند، این نوع آموزش شالوده ای از کاربرد تکنولوژی، ارتباطات، مفاهیم روانشناختی، حرفه ای و آکادمیک بر اساس معیارها واستاندارد های معمول است که بنا به اهداف، نیازها و واقعیّت های موجود جوامع شکل خاصّی به خود می‌گیرد آموزش به کمک فنّاوری های نوین در مدّت زمان کوتاهی که از زمان پیدایش آن می گذرد توانسته شیوه های آموزشی را در سطح بسیار گسترده دگرگون کند. در این مقاله موارد وراه کارهای ذیل مورد بحث و گفتگو قرار گرفته است:

1- مقدمه. 2 - تاسیس و توسعه آموزش مجازی. 3- نقش فنّاوری اطّلاعات و ارتباطات در یادگیری. 4- تعاریف فنّاوری اطّلاعات، اینترنت، شبکه، وب، آموزش مجازی. 5- طراحی آموزشی در محیط های مجازی و مزایای مهم آموزش الکترونیکی. 6- کلاسهای مجازی سیستم های آموزشی هم زمان و غیر همزمان و نیازمندیهای آن ها. 7- بستر ارتباطی، اطاق تدریس،کلاس اطاق دانشجویان، امنیّت، چالش های یک کلاس مجازی، مشکلات برگزاری امتحانات از طریق اینترنت، کارنامه مجازی، کاربرد کارنامه مجازی، اجزاء یک دانشگاه مجازی، تأثیر آموزش مجازی بر تفکر انتقادی، مقاطع و انواع آموزش مجازی (الکترونیکی) از لحاظ کاربران و مخاطبان (آموزش عالی، کمک آموزشی، آموزش عمومی)، کتابخانه های مجازی، کنفرانس های مجازی، کیفیّت آموزش مبتنی بر اینترنت، کاربرد واقعیّّت مجازی در آموزش، سیستم های آموزش مجازی و نتیجه گیری.

درآمد

اصول و مبانی تربیتی انسان ساز اسلام، اکنون با گذشت بیش از چهارده قرن، به عنوان اصولی مترقی و تعالی بخش شناخته شده و گرایش به اسلام در جوامع پیشرفته در قرن حاضر، نشان می دهد که انسان های بسیاری برای فراگرفتن احکام و معارف اسلامی و تشرف به این دین مبین، به دنبال اطلاعات و راهنما در این زمینه می گردند. رسانه های جهانی، پیوسته گزارش هایی از تشرف و گرایش به اسلام در جهان منتشر می کنند.

شبکه سی ان ان، تلویزیون دولتی آمریکا، درباره گرایش به اسلام در جهان اعلام می دارد: «بنا بر آمارها، جمعیت مسلمانان روز به روز در حال افزایش است؛ تا جایی که بنا بر پیش بینی ها، در دو دهه آینده، جمعیّت آنها به دو برابر افزایش خواهد یافت و این، به آن معناست که در سال 2030، مسلمانان یک چهارم جمعیّت دنیا را تشکیل خواهند داد.»(1)

اشاره

ورود به عصر اطلاعات و ارتباطات و تشکیل جامعه اطلاعاتی، روش ها و فرآیندهای اجتماعی و به ویژه تولید، توزیع و اشاعه دانش را با تحولات اساسی رو به رو ساخته است. نهادهای آموزشی، اعم از دانشگاه ها و حوزه های علمیه، از این تحولات بیشترین تأثیر را پذیرفته و خواهند پذیرفت. استفاده از فناوری های آموزشی، در عصر بیداری و خداجویی جوامع، می تواند بستر انتشار علوم حوزوی را که آموزه هایی الهی است، در سراسر جهان فراهم کند. مطالعه روش های به کارگیری امکانات جامعه اطلاعاتی در دروس حوزوی، نیازمند شناخت فناوری های نوین و تأثیر این دانش های نوپدید بر فرایندهای آموزش و فراگیری می باشد.

تولید محتوا و جهت گیری انتشار منابع درسی حوزه به سوی نشر الکترونیکی و طراحی و تولید نرم افزارهای آموزشی و کمک آموزشی، از ملزومات همسویی با جامعه اطلاعاتی و تحولات نظام های آموزشی تلقی گردیده و بهره گیری از شبکه های رایانه ای ملی و فراملی نیز برای ایجاد سامانه های آموزشی و تأسیس حوزه های علمیه مجازی، از الزامات عصر دانش افزایی و خردورزی محسوب شده است. در این راه، حوزه های علمیه نیازمند تحول در نظام آموزشی و روزآمدسازی متون درسی، روش های تدریس و چارچوب های سنّتی تعلیم و تربیت اند.

عباراتی مانند: آموزش الکترونیک(1)، آموزش از راه دور، آموزش مَجازی و دانشگاه مَجازی در سال های اخیر رواج بسیاری یافته است. اگر چه در حال حاضر در کشورهای جهان و از جمله در ایران، مدارک دانشگاهی فقط با شرکت در جلسات درس اعطاء می شود، امّا با شروع فنّاوری های جدید ارتباطات و رشد و گسترش آن، مفهوم آموزش الکترونیکی به عنوان روشی برای تحصیل در کنار و یا در برابر سیستم سنّتی و کلاسیک، در حال مطرح شدن است.

از این رو، با توجه به گسترش بهره مندی از رایانه و اینترنت در جامعه، خاصّه در حوزه های علوم دینی، و نیز مزایای استفاده از روش های نوین برای آموزش علاقه مندان علوم و معارف اسلامی که حضور در کلاس های سنّتی حوزه های علمیه برایشان میسر نمی باشد، بر آن شدیم تا مفاهیمی را که در بالا بدان اشاره شد، توضیح دهیم و به پیشینه آموزش از راه دور و انواع آن، مزایا و معایب، دورنما و چالش هایی که روبروی این نوع آموزش یا دانشگاه مجازی قرار دارد، بپردازیم و افزون بر این، به آموزش علوم اسلامی در بسترهای الکترونیکی نیز به صورت مختصر اشاره کنیم.

چکیده

رشد سریع و روز‌افزون فناوری اطلاعات و ارتباطات، منجر به دگرگونی عرصه‌های مختلف زندگی بشر، از جمله نظام‌های آموزشی، گردیده است. با مطرح شدن آموزش الکترونیکی، به عنوان نمودی از نفوذ فناوری اطلاعات و ارتباطات به حوزه آموزش و فرآیند یاددهی ـ یادگیری، مفهوم تعامل در فرآیند آموزش و یادگیری نیز دچار تحولات گسترده‌ی شده است. تعامل،  امر دوسویه‌ای است که حداقل به دو شیء و به دو عمل نیاز دارد. تعامل، زمانی اتفاق می‌افتد که این اشیا و وقایع به صورت متقابل یکدیگر را تحت تأثیر قرار دهند.