ره آورد نور

کلید واژه : آموزش باز، آموزش از راه دور، آموزش مجازی، آموزش اینترنتی

مقدمه

آموزش از راه دور از زمان های قدیم وجود داشته و به عقیده بعضی از صاحب نظران به زمان افلاطون و شاگردش دیونسیس می رسد ولی از آنجایی که شواهد نشان می دهد اوّلین آموزش از راه دور به شیوه پستی و مبادله مواد آموزشی و پرسش و پاسخ از طریق پست در سال های 1728 میلادی انجام گرفته است از آن زمان تا به حال شکلهای مختلفی از آموزش به صورت های ترویجی، ارشادی و آکادمیک از طریق مکاتبه، ضبط صوت، برنامه های تلوزیونی، ویدئویی و اخیراً ماهواره ای و... انجام پذیرفته است. امّا آموزش از راه دور به شیوه‌ای جدید یعنی با بهره گیری از تکنولوژی نوین کامپیوتری و از همه مهمتر اینترنت پدیده ای نو بود.

عصر حاضر را باید تلفیقی از ارتباطات و اطّلاعات دانست. عصری که در آن بشر بیش از گذشته نیاز به اطّلاعات و برقراری ارتباط برای کسب اطلاعات مورد نیاز دارد.

امروزه با در اختیار داشتن امکانات و اطلاعات پیشرفته امکان برقراری ارتباط و تبادل سریع اطّلاعات بیش از پیش میسر گردیده است، افراد در هر کجا که باشند می توانند آخرین اطّلاعات مورد نیاز خود را در هر زمینه دریافت کنند.

أمّا بی شک بیشترین تأثیر پدید آمدن فنّاوری اطّلاعاتی و ارتباطی به محیط های آموزشی بوده است که این امر سبب شده است تا محیط های آموزشی به سوی مجازی شدن سوق پیدا کنند. چنین تغییری نیازمند امکانات پیشرفته ( کامپیوتر، اینترنت و ...) و منابع اطّلاعاتی غنی تر می باشد.

آنچه در ابعاد جهانی آموزش و ضرورت وجودی آن حتمی است این است که توسعه آموزش با اینکه هنوز زمان کودکی خود را می گذراند بر آموزش سراسر دنیا تأثیر جهانشمول و موثری گذارده است أمّا در بحث کلان این پدیده دیری نخواهد پایید تا این تأثیر بر ابعاد مختلف آموزش حرفه ای بین المللی چهره موثر خود را به عنوان یک انقلاب نمایشی به نمایش به گذارد. ( مجله الکترونیکی، اصفهانی امیر رضا، حمیدی، علی)

تاسیس آموزش مجازی

اندیشه تأسیس آموزش مجازی از سال 1996 م در جهان مطرح شد ولی اوّلین دانشگاه مجازی در سال 2000 م شکل گرفت. طرح آموزش مجازی را اوّلین بار انگلستان مطرح کرد امّا آمریکائی ها به طور عملی برای اوّلین بار به آن پرداختند.

آموزش رایانه ای اگر از طریق اینترنت باشد آموزش شبکه ای و اگر از طریق فنّاوری اطّلاعات باشد آموزش مجازی نامیده می شود.

نخستین گام در راستای آموزش مجازی فرهنگ سازی ایجاد اعتماد و باور مردم نسبت به کیفیّت بالای آموزش و مدرک آن عنوان کرد. (نمایه، کاهانی، محسن)

توسعه آموزش مجازی

در بسیاری از کشورهای جهان سال هاست که آموزش مجازی شکل گرفته و اجراء شده أمّا توسعه واقعی این آموزش در ایران به زمانی بر می گردد که اینترنت جهانی شد.

دانشگاه های صنعتی شریف، امیر کبیر، علم و صنعت، فردوسی مشهد و علامه طباطبایی در این راه پیشگام هستند.

مهمترین موانع تحقیق این نوع آموزش را فراهم نبودن زیر بسترهای مخابراتی، نیروی انسانی متخصّص در تدوین برنامه آموزشی، عدم تدوین استراتژی مشخص، کیفیّت محتوای آموزش و عدم گسترش فرهنگ استفاده از فنّ آوری اطّلاعات(ای _ تی ) می باشد. ( ایرنا)

تعریف فناوری اطلاعات

فنّ آوری اطّلاعات به مجموعه به هم پیوسته ای از روشها، سخت افزارها، نرم افزارها و تجهیزات ارتباطی که اطّلاعات را در اشکال مختلف (صدا، تصویر، متن) جمع آوری، ذخیره سازی، باز یابی، پردازش، انتقال و یا عرضه می نماید، اطلاق می گردد.

از نظر یونسکو تکنولوژی اطّلاعات عبارت است از روش های علمی، فنی، مهندسی و تکنیک های مدیریت و پردازش و کاربرد اطّلاعات در زمینه های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی.

نقش فنّاوری اطّلاعات و ارتباطات در یادگیری

فنّاوری اطّلاعات و ارتباطات در مدّت زمان کوتاهی که از پیدایش آن می گذرد توانسته زندگی انسان را در سطح بسیار گسترده تغییر دهد. یکی از این تغییرات عمده اختصاص به یادگیری آموزشی دارد. نقش فنّاوری اطّلاعات و ارتباطات در چرخه یادگیری بسیار پر اهمّیّت است.

فنّاوری اطّلاعات و ارتباطات توانسته است کمبود و نواقص یادگیریها و آموزشهای سنّتی را رفع نماید و دگرگونی های زیادی را در آموزش به وجود آورد. با استفاده از دنیای مجازی در یادگیری می توان به روشهای نوین و کار آمد یادگیری دست یافت. علّت استفاده از فنّاوری اطّلاعاتی و ارتباطی در یادگیری، آموزش بهتر و سریعتر می باشد. فنّاوری اطّلاعات و ارتباط نوع جدیدی از یادگیری را به وجود می آورد که نیازی به حضور فیزیکی استاد در کلاس درس نیست و یادگیری در محیط های غیر از کلاس امکان پذیر می باشد به نحوی که یادگیرندگان اطّلاعات خود را با سایر افراد در میان می گذارند و به این ترتیب از اطّلاعات خود و دیگران استفاده می کنند. (مجله الکترونیکی، اصفهانی، حمیدی)

تعاریف اینترنت، شبکه، وب

اینترنت: اینترنت مخفف inter connected net work است و شبکه ای است که سایر شبکه های جهانی کامپیوتری در سراسر جهان را به هم مرتبط می سازد.

شبکه(net work): دو یا چند کامپیوتر که به یکدیگر متصل می شوند و زبان کامپیوتری واحدی را به کار می گیرند و به این ترتیب با یکدیگر مرتبط می شوند.

تار جهان گستر یا وب(word wide web): وب (web) یا www بخشی از اینترنت نامیده می شود. www در حالی که چند سالی است ایجاد شده امّا چون رشد بسیار سریعی داشته است اغلب فکر کرده اند که همان اینترنت می باشد. این تصور درست نیست، اینترنت خود شبکه است و تار جهان گستر یا وب از جمله فعالیّت های است که در آن انجام می شوند. (آموزش اینترنت، دیانه، نیره سادات)

آموزش مجازی

امروزه اینترنت به خاطر به صرفه بودن از لحاظ هزینه، زمان و مکان و سرعت بالا انجام دهی کارها، دارا بودن حجم بالای اطّلاعات از لحاظ مقداری در اکثر زمینه های آموزشی، تجارب، ارتباطات جایگاه ویژه ای پیدا کرده است. در حال حاضر انقلاب الکترونیکی و تکنولوژیکی دگرگونی های عمیقی در تمام زندگی ما ایجاد کرده است و جامعه جهانی را به سویی می کشاند که آموزش از راه دور را اجتناب ناپذیر و ضروری ساخته است و روز به روز آن را غنی تر و آسانتر می کند و فرصت های ذی‌قیمتی را از طریق در اختیار گذاشتن وسایل کمک آموزشی پیشرفته و ارائه دروس و مطالب جذابتر برای بانیان و متولیان آموزش فراهم کرده است.

تعریف آموزش مجازی ( الکترونیکی)

عبارت است از ارائه محتوای آموزشی و تجربیات مدرّس به فراگیران بطوری که این افراد می توانند در هر نقطه از جهان از این نوع آموزشها بهره بگیرند.

تعاریف آموزش مجازی از دیدگاه کارشناسان

هاوارد بلاک (Howard block): مختلف آموزش مجازی توجه به یادگیری از طریق اینترنت می باشد.

الیوت تروندسن ( Eliot trondsen): آموزش مجازی (الکترونیکی) نیروی شبکه را به کار می گیرد برای کسانی که به تکنولوژی های اینترنتی تکیه دارند که در ضمن کار با شبکه، آنها را نیز قادر به یادگیری می کند.

دست اندر کارهای Cisco: اینگونه معتقدند که  سیستم های آموزش مجازی یک یادگیری اینترنتی است که می توان شامل رساندن مطالب در چندین شکل، مدیریت آموزشی و یک مجموعه شبکه شده از دانش آموزان و تعدادی توسعه دهندگان و کارشناسان خبره می باشد، همچنین آموزش مجازی یادگیری را سریعتر و با هزینه کمتر میسّر می سازد . به علاوه دستیابی به آموزش برای همه و شرکت همگان در فرایند یادگیری را مهیا می سازد. ( مرکز الکترونیکی پرشیا)

طراحی آموزشی در محیط های مجازی در یک محیط آموزش مجازی ( الکترونیکی)

ابزارهای دیداری و چند رسانه ای پایه و اساس فرایند یاد دهی و یادگیری می باشند. برای استفاده از این محیط های جدید آموزشی لازم است فرا گیرنده چندین سواد (سواد شنیداری، دیداری، سواد فنّاوری، سواد رایانه ای و سواد عادّی) داشته باشد. طراحی آموزشی یک فعّالیّت تیمی است که در این تیم کارشناسانی شامل استاد طرح درس (ترجیحاً با سابقه تألیف منبع درسی خود آموز) متخصّص علوم تربیتی، متخصّص یادگیری الکترونیکی (محیط مجازی)، متخصّص فنّاوری اطّلاعات و پیاده کننده طرح درس شرکت دارند. (همایش تکنولوژی آموزشی، زمانی، بی بی عشرت)

مزایای مهم آموزش الکترونیکی

امروزه با پیدایش آموزش الکترونیکی دیگر تصوّرات قبلی نسبت به تهیه جا و مکان برای تحصیل و آموزش مجازی از بین رفته است اکنون با به صحنه آمدن دانشگاه‌ها و مراکز آموزش مجازی دیگر نیازی به ترک منزل و صرف هزینه گزاف برای مسافرت و اسکان نیست و هر فردی در هر زمان و مکانی می تواند از این امکانات استفاده نماید علاوه برآن ، ساعات شروع و خاتمه کلاسها ثابت نیست و دانشجویان در هر زمان می توانند در سر کلاس حضور پیدا کنند.

یکی از نکات مهمی که در این نوع آموزش مطرح است آزادی عمل در انتخاب موضوع و سر فصلهای مورد علاقه افراد است.

به طور کلی می توان این مزایا را به صورت زیر بر شمرد:

1- عدم نیاز به حضور فیزیکی استاد در کلاس درس: از آنجا که در این نوع آموزش کلیه ارتباطات از طریق اینترنت انجام می شود لزومی به حضور فیزیکی مدرّس و فراگیر در کلاس نیست. تنها کافی است مدرّس یا فراگیر از طریق یک دستگاه کامپیوتر از منزل یا نزدیک ترین مرکز متّصل به اینترنت به دانشگاه مجازی متّصل شوند این امر خود سر منشأ مزایای یادیگری است چرا که با این اوصاف دیگر نیازی به صرف هزینه برای ساختمان سازی آموزشی نخواهد بود. از سوی دیگر در شهرهای بزرگ منجر به کاهش رفت و آمد در شهر و کمتر شدن ترافیک شهری و آلودگی هوا می شود.

2- عدم کلاس درس به زمان خاصّ: هر چند که این سیستم آموزشی از تکنولوژی های کنفرانس از راه دور و مانند آن که نیاز به حضور در پشت کامپیوتر در زمان خاصّ دارد پشتیبانی می کند ولی قسمت اعظم این سیستم مبتنی بر دروسی است که هر زمان فراگیر اراده کند می تواند به سایت آموزش متّصل شود و دروس را در یافت کند این سیستم برای افراد شاغل که وقت آزاد محدودی برای تحصیل دارند کاملاً مناسب است.

3- کیفیت بالای ارائه دروس: در آموزش واقعی درس توسط یک مدرس ارائه می شود که این امر مطلوب نیست، چرا که کیفیت مطالب ارائه شده در کلاس به پارامترهای زیادی مانند وضعیت روحی مدرّس، گرما و سرمای محیط کلاس و ... که می تواند تاثیر منفی داشته باشند بستگی دارد ولی در آموزش مجازی این مشکلات وجود ندارد. در این نوع آموزش دروس توسط تیم های مجرّب آماده می شوند و با استفاده از تکنولوژی های مدرن و متنوّع چند رسانه ای به نحو مطلوبی ارائه می شوند در ضمن فراگیر می تواند به کرّات مطالب ارائه شده در جلسه خاصّی را مشاهده کند و از این لحاظ کیفیّت آموزش بهبود می یابد.

4- پشتیبانی از تعداد زیادی فراگیر در یک درس: در آموزش واقعی معمولاً به خاطر محدویّت های کلاسها و همچنین به خاطر بازدهی این مشکل وجود دارد که فراگیران ممکن است به خاطر تکمیل ظرفیت نتوانند در دروس ثبت نام کنند این مشکل طبعاً در آموزش مجازی وجود ندارد و فراگیران ثبت نام شده در یک کلاس یا در یک درس می توانند هزاران نفر باشند.

5- بالا بردن سطح علمی جامعه: در آموزش های واقعی معمولاً به خاطر محدودیّت امکانات از لحاظ مکان، اساتید و غیره هر ساله تعداد محدودی دانشجو از طریق آزمون هایی که برگزار می شود موفق به ورود به دانشگاه می شوند در صورتی که در دانشگاه مجازی این محدودیت ها وجود ندارد بنابر این تمامی افراد علاقه مند به تحصیل، شانس ادامه تحصیلات دانشگاهی را پیدا می کنند که این امر مطمئناً در بالا بردن سطح علمی و فرهنگی جامعه مؤثر است.

6- دسترسی به کتابخانه های دیجیتالی: در این نوع کتابخانه ها دیگر نیازی به برگرداندن کتاب نمی باشد زیرا ما مطالب مورد نظری را که می خواهیم جستجو می کنیم و با سریع ترین سرعت ممکن به آنها دست می یابیم. در کتابخانه های معمولی امکان فرسوده شدن کتاب می باشد. ( مرکز آموزش الکترونیکی پرشیا - اینترنت، دیلمقانی، میترا)

کلاسهای مجازی

فناوری اطلاعات وارتباطات را می توان به عنوان ابزار نیرومندی برای ارتقاء کیفیّت و کارایی آموزش مورد استفاده قرار داد به گونه ای که شیوه آموزش را دستخوش تغییر داده و دیگر نیازی به حضور فیزیکی در کلاسهای درس نباشد.

کلاسهای مجازی یکی از محصولات فنّاوری اطّلاعات و ارتباطات در زمینه آموزش است در این روش آموزش‌های مورد نظر در مکانی مشخص ارائه و سپس با بهره برداری از روشهای انتقال همزمان یا ناهمزمان به مکان دیگر منتقل می شود.

نیازمندی های کلاس مجازی

سیستم های آموزشی که به دو دسته تقسیم می شوند:

1- سیستم های آموزشی هم زمان
2- سیستم های آموزشی غیر هم زمان