♦ با سلام و عرض تشکر از اين‌که وقت خود را در اختيار خوانندگان نشریه ره‌آورد نور قرار داديد، برای آشنایی کاربران و محققان گرامی با نرم‌افزار کتابخانه‌ای مجموعه آثار امام خمینی(س) چه توضیحی دارید؟
◊ همان طور که مستحضر هستید، کتابخانه نور نرم‌افزاری است جامع و برخوردار از ابزارهای متنوع پژوهشی که محیطی مناسب و مطلوب را برای پژوهشگران فراهم ساخته و متون مختلف را به صورت یک لوح فشرده و کتابخانه الکترونیکی با قابلیت‌های متعدد و امکانات پیشرفته تحقیقاتی عرضه می‌کند.
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی تا کنون نرم‌افزارهای گوناگونی را در این قالب عرضه داشته است که کتابخانه الکترونیکی مجموعه آثار حضرت امام خمینی(س) و صحیفه امام(س) از آن جمله‌اند. این برنامه‌ها به سفارش و مساعدت مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) و به همت مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی تولید شده که به‌زودی در اختیار علاقه‌مندان و پژوهشگران عزیز قرار می‌گیرد.
♦ مجموعه آثار حضرت امام خمینی(س) از چه آثاری بهره می‌برد؟
◊ این برنامه شامل 45 عنوان از آثار حضرت امام(س) طی 110 جلد در موضوعاتی چون: اخلاقی، عرفانی، تفسیری، کلامی، فقهی، اصولی، سیاسی ـ اجتماعی و مجموعه سخنرانی است. برخی از آثار موجود در این کتابخانه الکترونیکی عبارت‌اند از: صحیفه امام، تحریر الوسیله، تقریرات فلسفه، المکاسب المحرمه، کتاب البیع، کتاب الطهاره، الطلب و الإراده، مصباح الهدایه إلی الخلافه و الولایه، شرح دعاء السحر، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، تفسیر سوره حمد، وصیت‌نامه، جهاد اکبر، سرّ الصلوه، آداب الصلاه، استفتائات، تهذیب الأصول، جواهر الأصول، حاشیه بر رساله ارث ملا هاشم خراسانی، رساله توضیح المسائل، شرح حدیث جنود عقل و جهل، شرح چهل حدیث، مناسک حج و ولایت فقیه.
متن کامل قرآن کریم به همراه امکانات متنوعی همچون: ترجمه استاد مهدی فولادوند؛ دسترسی به سوره، جزء، حزب و آیه مورد نظر؛ و جستجو در آیات از طریق ریشه و مشتق کلمات نیز در این برنامه ارائه شده است.
همچنین به منظور فهم معانی واژگان متون، 10 دوره لغت‌نامه عربی و فارسی طی 62 جلد با قابلیت جستجو در برنامه عرضه شده است که در دو بخش «ریشه» و «مشتق» راه دستیابی به مفهوم لغات مورد نظر را به روش‌های گوناگون هموار نموده است.
از دیگر قابلیت‌های برنامه ارائه زندگی‌نامه حضرت امام(س) است که به شرح و بیان فرازهای گوناگون زندگی ایشان اختصاص دارد و به همراه قابلیت‌هایی چون: یادداشت‌برداری، جستجوی درون‌متنی و چاپ عرضه شده است.
♦ یکی از مهم‌ترین بخش‌های برنامه، بخش «نمایش متن» است. این بخش از چه امکاناتی برخورار است؟
◊ در این بخش، فهرست کامل آثار حضرت امام خمینی(س) به همراه متن کامل هر یک از آثار ایشان می‌باشد. یکی از امکانات ویژه در این بخش، قابلیت «تعیین دامنه» است که امکان محدود کردن فهرست کتب برنامه به مورد یا موارد خاص را برای کاربر فراهم می‌سازد و علاوه بر نام کتاب، بر اساس عناوین دیگر مانند: نام مؤلف، موضوع و زبان نیز قابل تنظیم است؛ به عنوان مثال، چنانچه بخواهید، صرفاً در آثار فقهی یا اصولی یا عرفانی امام پژوهش کنید، می‌توانید در قسمت دامنه، گستره تحقیق خویش را به کتاب یا کتاب‌های دلخواه محدود نمایید و حوزه پژوهش خود را به آثار مثلاً فقهی امام(س) اختصاص دهید و فقط در این گونه کتب برنامه به امر کاوش و تحقیق مبادرت ورزید. ویژگی دیگری که در قسمت دامنه نمایش وجود دارد، تعیین ترتیب چینش کتاب‌ها است که می‌توانید کتب انتخابی را به ترتیب دلخواه خود مرتب کنید.
ارائه فهرست درختی و گزینشی برنامه به محقق کمک شایانی می‌کند تا به‌آسانی مطالب کتب را بازیابی نموده، در آن‌ها به تحقیق بپردازد. فهرست درختی، در ابتدا شامل نام الفبایی آثار حضرت امام(س) است که قابلیت دسترسی به سرفصل‌ها و عناوین موجود در هر کتاب نیز برای کاربر فراهم آمده است. در فهرست گزینشی نیز شما می‌توانید به فهرست عناوین و سرفصل‌های تمامی کتب برنامه (بیش از 35000 مورد) دسترسی داشته باشید و به‌نوعی به جستجو و پژوهش موضوعی در آثار امام(س) بپردازید.
بخش نمایش همچنین از امکان ارزنده «مقایسه» نیز برخوردار است. به کمک این قابلیت می‌توانید دو متن متفاوت از یک یا دو کتاب را با یکدیگر مقایسه کنید و به انجام مطالعات تطبیقی در آثار امام(س) مبادرت ورزید و یا به وسیله امکان «ترجمه» هم‌زمان از متن عربی و ترجمه فارسی برخی آثار استفاده نمایید.
امکان دستیابی به جلد و صفحه مورد نظر از کتاب فعال، از دیگر توانمندی‌هایی است که محقق را در نیل آسان و زودهنگام به مطالب مورد نظر خویش یاری می‌رساند. البته بخش نمایش، امکانات عدیده‌ای دارد که در این مجال، فرصت بیان همه آن‌ها نیست و بنده فقط به یک مورد دیگر اشاره می‌کنم و آن، قابلیت «پژوهش فعال» است. وقتی کاربر روی واژه خاص از یک کتاب کلیک راست می‌کند، امکان دسترسی به بخش‌های دیگر برنامه همچون: جستجو در کتب، جستجو در قرآن و جستجو در لغت‌نامه برای او فراهم می‌شود و واژه مذکور بر فرض انتخاب قسمت «جستجو در کتب»، به خط جستجوی بخش «جستجو» منتقل می‌شود و محقق می‌تواند واژه انتقالی را در متون برنامه مورد کاوش قرار دهد.
♦ کاوش آسان و پیشرفته در متون، از کاربردی‌ترین قابلیت‌های یک نرم‌افزار تحقیقاتی است. در این باره چه چاره‌ای اندیشیده‌اید؟
◊ بخش «جستجو» به همین منظور در برنامه در نظر گرفته شده است. این بخش شامل دو قسمت «جستجو در متن» و «جستجو در فهرست» می‌باشد و هر قسمت، امکانات یکسانی را برای کاوش در متن و فهرست کتب برنامه عرضه داشته است. قسمت «جستجو در متن» شامل بیش از 241000 واژه و عبارت استخراج شده از متون برنامه و قسمت «جستجو در فهرست» مشتمل بر بیش از 14000 کلمه و عبارت استخراج شده از فهرست کتب برنامه است.
دامنه جستجو نیز جهت سهولت در امر تحقیق و محدود کردن حوزه جستجو در نظر گرفته شده که پژوهشگر می‌تواند گستره کاوش خود را به کتاب یا کتب مورد نظر خویش محدود کند. در بخش جستجو ضمن کاوش یکایک الفاظ متون برنامه، به وسیله عملگرهای جستجو می‌توان به جستجوی عبارت در متن نیز پرداخت. این عملگرها برای افزایش توانمندی محقق در انجام جستجوهای گوناگون و سرعت در امر بازیابی مطالب، در نظر گرفته شده است.
یکی دیگر از امکانات بسیار پیشرفته در برنامه‌های نور، ویژگی «فهرست‌سازی» است که به کمک آن می‌توانید فهرست‌های پویا و متنوعی از کلمات را به شکل‌های مختلف تهیه کنید و به ترکیب فهرست‌های جستجو شده مبادرت ورزید و پژوهش‌های متنوعی را در آن‌ها به انجام برسانید.
به هر حال، وقتی محقق واژه یا عبارتی را در این بخش مورد کاوش قرار می‌دهد، حاصل جستجوی مذکور در دو پنجره به نمایش درمی‌آید؛ در یک پنجره، نشانی دقیق پاسخ‌ها شامل: عنوان کتاب، شماره جلد، شماره صفحه و عنوان فصل مربوطه ارائه می‌شود و در پنجره دیگر، متن جواب‌های جستجو شده به همراه امکان دسترسی به متن کامل، قابل مشاهده خواهد بود.
♦ آیا تصاویر و فیلم‌های مربوط به حضرت امام(س) نیز در این برنامه ارائه شده‌اند؟
◊ حدود 300 مورد تصویر، صوت و فیلم مربوط به حضرت امام(س) در بخش مستقلی به نام «نگارخانه» عرضه شده است که می‌توان آن را به موارد دلخواه محدود نمود. تصاویر نگارخانه بیانگر فرازهای گوناگون زندگی امام(س) به روایت تصویر است و از امکاناتی چون: پخش خودکار تصاویر، تمام‌صفحه کردن تصویر و ذخیره تصویر مورد نظر بهره‌مند است. فیلم موجود در برنامه به معرفی زندگی‌نامه امام(س) (طی بیش از نیم ساعت) به زبان فارسی و عربی اختصاص دارد و از جمله صوت‌های موجود در این قسمت می‌توان به این عناوین اشاره کرد: اهمیت خدمتگزاری به مردم، تهذیب نفوس، تمسک به ولایت حضرت علی(ع)، ویژگی‌های انقلاب اسلامی و رهنمودهایی به جوانان.
♦ آیا منابع غیر فارسی هم در این کتابخانه الکترونیکی وجود دارد؟
◊ بله. غیر از کتب فارسی، آثار عربی و انگلیسی هم در این کتابخانه وجود دارد. بیشتر آثار حضرت امام(س) به زبان عربی و شماری نیز به زبان فارسی است. اما در این برنامه در بخش مستقلی به نام «کتب انگلیسی» 6 عنوان از کتب امام(س) را که به زبان انگلیسی ترجمه شده، ارائه نموده‌ایم. این کتاب‌ها عبارت‌اند از:
آداب نماز (Disciplines of the prayer)، جهاد اکبر (The Greatest Jihad)، شرح چهل حدیث (Forty Hadith)، صحیفه امام (Sahifeh)، پیام‌های تاریخی (The Last Message) و حکومت اسلامی (Islamic Government).
بخش کتب انگلیسی، ضمن نمایش کامل متون مذکور، قابلیت جستجو در کلمه و عبارات را نیز در معرض استفاده کاربر قرار داده و روند تحقیق در کتب انگلیسی برنامه را نیز به گونه‌ای مطلوب سامان بخشیده و از امکان نمایش نشانی پاسخ‌ها و متن جواب‌های جستجو نیز بهره می‌برد. گفتنی است که در قسمت جستجوی این بخش، فهرست بیش از 51000 واژه استخراج شده از کتب انگلیسی برنامه به صورت الفبایی ارائه شده‌اند و در مقابل هر کلمه نیز تعداد تکرار آن قابل مشاهده است.
♦ سایر قابلیت‌های این نرم‌افزار را چگونه توصیف می‌کنید؟
◊ در خصوص قابلیت‌های فنی و پژوهشی برنامه که البته در معمول نرم‌افزارهای نور وجود دارد، باید عرض کنم که در این برنامه امکانات تحقیقاتی ذیل قابل دستیابی و استفاده است:
حاشیه‌نویسی بر متن، علامت گذاری در متن، نمایه‌زنی بر متن، رنگی کردن متن، نمایش کامل متن، جستجوی درون‌متنی (پژوهش فعال)، مقایسه دو متن از یک یا دو کتاب با یکدیگر، انتقال متن مورد نظر به یادداشت، ذخیره متن در صفحه یادداشت با قابلیت‌های متنوع و چاپ متون دلخواه.
اما در مورد سایر امکانات برنامه باید اضافه کنم که در این لوح فشرده اطلاعات مفیدی درباره مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی(س) و مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و نیز کتاب‌شناسی متون برنامه ارائه شده و کاربران همچنین می‌توانند به وسیله قابلیت «راهنما» که در تمامی صفحات برنامه وجود دارد، اطلاعات و راهنمایی‌های لازم را در مورد قسمت‌های مختلف و چگونگی کار با قابلیت‌های گوناگون برنامه به دست آورند و در بخش امکانات جانبی این لوح فشرده از امکاناتی چون: انتخاب یکی از 7 نوع صفحه‌کلید رایج، انتخاب هر یک از 7 نوع قلم نمایش، تعیین مسیر برای ذخیره تحقیقات شخصی در خلال کار با برنامه و نیز تغییر زبان کاربری برنامه به یکی از سه زبان: فارسی، عربی و انگلیسی (در نسخه سه‌زبانه) بهره کامل را ببرند.
♦ در خصوص نرم‌افزار صحیفه امام(س) که در پاسخ سؤال نخست مطرح کردید، صحبت بفرمایید.
◊ از آن‌جا که برخی از محققان دوست دارند به طور مستقل در صحیفه امام(س) که مشتمل بر: نامه‌ها، پیام‌ها، مصاحبه‌ها، سخنرانی‌ها، بیانات، حکم‌ها و استفتائات است، به پژوهش بپردازند، به سفارش و نظر مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی(س) دو نسخه مستقل صحیفه امام(س) را نیز تولید نموده‌ایم. یک نسخه فارسی و یک نسخه عربی ـ انگلیسی. این دو لوح فشرده از نظر قابلیت‌های فنی و تحقیقاتی یکسان‌اند و تنها فرقشان در این است که در نرم‌افزار نخست صحیفه 22 جلدی امام(س) به زبان فارسی ارائه شده و فیلم آن هم به زبان فارسی است و لغت‌نامه برنامه شامل فرهنگ یک جلدی ابجدی (عربی به فارسی) است؛ اما در نرم‌افزار دوم، صحیفه 22 جلدی امام(س) به دو زبان عربی و انگلیسی ارائه گردیده و فیلم زندگانی امام(س) نیز در آن به همین دو زبان عرضه شده و دوره 15 جلدی لسان العرب به عنوان لغت‌نامه برنامه در نظر گرفته شده است.
البته کاربران عزیز توجه داشته باشند که در نسخه سه‌زبانه مجموعه آثار حضرت امام خمینی(س) متن فارسی و ترجمه عربی و انگلیسی صحیفه امام(س) در معرض استفاده آن‌ها قرار دارد.
♦ اگر در پایان توضیحی دارید، بیان بفرمایید.
◊ بنده از این‌که این فرصت را فراهم کردید، تشکر و قدردانی می‌کنم. در پایان لازم است این توضیح را اضافه کنم که بر اساس توافقی که با مسئولان مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی(س) داشتیم، قرار بر این شده که خردادماه سال جاری، این سه عنوان نرم‌افزار، یعنی: مجموعه آثار حضرت امام خمینی(س)، صحیفه فارسی امام(س) و صحیفه عربی ـ انگلیسی امام(س) تولید و تکثر و توزیع شود و در اختیار کاربران قرار گیرد. امیدوارم که پژوهشگران و علاقه‌مندان به آرا و اندیشه‌های متعالی حضرت امام(س) کمال استفاده را از محتوای علمی و امکانات فنی این برنامه‌ها ببرند و خداوند رحمان به همه عزیزانی که در به ثمر رسیدن این مجموعه نفیس و ماندگار تلاش نمودند، عنایت و رحمت عطا فرماید.
♦ از این‌که به پرسش‌های ما پاسخ گفتید، بسیار سپاسگزاریم.
