معصومه شهبندی در ارائه مقاله خود با اشاره به مفهوم وبلاگ‌های دینی گفت: «وبلاگ های دینی با درون‌مایه دینی یا نگاه چالشی به طور مستقیم یا ضمنی نوشته می‌شوند. همچنین این گونه وبلاگ‌ها به لحاظ قالب، ظاهر، محتوا و مضمون بررسی می‌شوند».
وی انگیزه‌های درونی و بیرونی را دلایل ایجاد وبلاگ های دینی برشمرد و با اشاره به انواع وبلاگ‌های دینی گفت: وبلاگ‌های مناسبتی، مناسکی، شخصیت‌محور، متن‌محور، دل‌نوشته، مخاطب‌محور و ضد دین، از جمله انواع این وبلاگ‌ها هستند. رویکرد وبلاگ‌های مناسبتی به دین در حد تبریک و تسلیت، بوده و ویژگی اصلی آن سطحی بودن است. کاربردهای وبلاگ‌های مناسکی به منظور دانلود ادعیه، تعزیه، مداحی و نوحه است. همچنین در وبلاگ‌های شخصیت محور یک شخصیت دینی اصل قرار می‌گیرد و مطالب با محوریت او نوشته می‌شود. در وبلاگ‌های متن‌محور متون دینی از جمله قرآن، احادیث و روایات اصل قرار می‌گیرند. وبلاگ‌های دل‌نوشته به صورت ضمنی و غیرمستقیم نوشته می‌شود و دین در زندگی آن‌ها به قدری پررنگ است که در وبلاگ‌هایشان متبلور می‌شود. وبلاگ‌های مخاطب‌محور به جای محوریت خود، به شبهات و پرسشهای مخاطبان توجه می‌شود.
وبلاگ‌های ضددین، چالشی تر هستند و قدرت استدلال بالاتری را می‌طلبند.
دیجیتالی شدن امر مقدس
در ادامه این مراسم، مسعود کوثری، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران گفت: اینترنت موجب دیجیتالی شدن امر مقدس و مناسک مجازی می‌شود.
وی افزود: اینترنت بیش از آن که رسانه باشد، یک فضای رسانه‌ای است؛ به طوری که ما، هم با اینترنت و هم در اینترنت زندگی می‌کنیم. از این رو، وضعیت اینترنت و برخی فنّاوری‌های نوین ارتباطی با رسانه‌های پیش از خود تفاوت پیدا می‌کند.
کوثری افزود: مواجهه ما با اینترنت در زندگی دینی و همچنین سرنوشت امر مقدس در اینترنت متفاوت می شود. ما در دیگر رسانه‌ها مناسک را می‌بینیم؛ اما در اینترنت مناسک را عمل می‌کنیم.
وی اظهار کرد: طبق آمارهای انجام گرفته، میزان جستجو در اینترنت و موتورهای جستجو در خصوص دین در حال افزایش است.
وی همچنین ادامه داد: چهار ویژگی ارتباطات مجازی باعث تعامل دین با فضای مجازی می‌شود؛ سرزمین‌زدایی و جهانی شدن بازار دین، دمکراتیزه کردن دینی، گمنامی و دسترسی آسان، از جمله این ویژگی‌ها است. ویژگی گمنامی بیشتر برای کسانی است که نمی‌خواهند یا نمی‌توانند از جریان‌های رسمی دینی پیروی کنند.
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران گفت: اینترنت، امکان دسترسی آسان به مطالب دینی مربوط به عقاید خود و حتی عقاید دیگران را فراهم ساخته است و اجازه می‌دهد تا افراد از راه دور به صورت همزمان یا غیر همزمان به نیایش بپردازند.
وی درباره کاربردهای اینترنت برای دین گفت: از دیدگاه اتوپیایی (خوش‌بینانه)، اینترنت امکانات جدیدی را در اختیار دین، سازمان‌های دینی و دینداران قرار داده است. همچنین از دیدگاه بدبینانه، اینترنت ابزاری است که همزمان اجتماع دینی را ضعیف می‌کند، سنت دینی را بر هم می‌زند و همچنین امر مقدس را به امری روزمره بدل می‌کند.
کوثری گفت: اینترنت مواجهه میان پیروان دینی را افزایش داده و در مواجهه تصویر شده، امکان افزایش تعارض‌های دینی و همچنین گفتگو و تعامل وجود دارد. اینترنت موجب افزایش تعامل و کاهش «دشمن تصوری» و افزایش گفتگو میان ادیان مختلف می‌شود. عضو هیأت علمی دانشگاه تهران با اشاره به کارکردهای دین برای ارتباطات گفت: برقراری ارتباط، تبلیغ، اطلاع‌جویی ، آموزش و تجربه دینی از جمله این کارکردها است. یکی از کارکردهای مهم اینترنت برای دین برقراری ارتباط است و از طریق این ارتباط، نوعی احساس «ما»ی دینی ایجاد می‌شود.
وی افزود: هر چه سابقه کاربری ما در اینترنت بیشتر باشد، همبستگی اجتماعی بیشتری میان هواداران آن دین ایجاد می‌شود. در شبکه اینترنت ، اگر چه ما نمی‌توانیم تجربه اجتماعی داشته باشیم، ولی دایره‌برادری دینی و اشتراک در دین برای اینترنت افزایش می‌یابد و اینترنت موجب پیوندهای ضعیف و در عین حال، باعث گسترش برادری دینی می‌شود.
وی گفت: اینترنت موجب سفارشی کردن تجربه دینی و همچنین کالایی کردن دین می‌شود. اجرای مراسم دینی در فضای واقعی، لذت بیشتری برای افراد دارد؛ اما اینترنت با فراهم کردن امکاناتی چون ویدئو کمپ‌ها و موسیقی امکان زیارت و احساس مناسک دینی را ایجاد می‌کند.
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران در پایان گفت: اینترنت ابزاری برای جنبش‌های اجتماعی و همچنین کمک به حل مشکلات مؤمنان برای ادیان فراهم می کند.
مشارکت آیینی
در ادامه این مراسم، عبدالله گیویان، مدیر مرکز مطالعات و تحقیقات مؤسسه همشهری گفت: ما در فضای مجازی در یک آیین مشارکت می‌کنیم و آیین جایی است که انسان‌ها اعتقادات و باورهای خود را متجلی و زنده می‌کنند و ادامه می‌دهند. این آیین‌ها دو کارکرد اصلی دارند؛ الگویی از واقعیت را به ما می دهند و از سویی دیگر، الگویی برای واقعیت را به ما ارائه می کنند.
گیویان افزود: برخی پایگاه‌های اطلاع‌رسانی، همچون هیأت‌های دینی هستند که افراد درک دینی خود را به مشارکت می‌گذارند و نوعی تعامل و دگرگونی دینی ایجاد می‌کنند؛ یعنی در این فضا، امکان برقراری ارتباط افراد هم‌عقیده ، فارغ از زمان و مکان فراهم می‌شود و آن‌ها از طریق وبلاگ‌ها و وب پایگاه‌ها هویت جدیدی را کشف می‌کنند.
مدیر مرکز مطالعات و تحقیقات مؤسسه همشهری تأکید کرد: آسیب‌شناسی فرهنگ عاشورا در فضای مجازی را نمی‌توان انجام داد، مگر آن‌که موضوع ایدئولوژیک خود را در مورد با آن مشخص کنیم.
توسعه دینی و شبکه ارتباطی
سید محمد رضا فخری، مدیر دفتر توسعه وبلاگ‌های دینی همچنین در این مراسم درباره کارکرد شبکه‌های ارتباطی در توسعه دینی گفت: توسعه دین از دو جنبه علمی و اعتقادی قابل پرداختن است. دین ساختار علمی دارد که باید مطابق با رسوم و هنجارهایی که در پیشرفت و توسعه علوم حاکم است، عمل کند. همچنین توسعه دین باید به توسعه اعتقادات و باورها منتهی شود. به گفته فخری ، شبکه‌های ارتباطی، اطلاعاتی را به شکل گسترده و به منظور فهم و دارایی جمع‌آوری و تولید می‌کنند. مهم‌ترین ویژگی این شبکه ها، ارتباطات عمیق و گسترده است.
طی فرآیند تأثیر شبکه‌های ارتباطی در توسعه اعتقادات و باورها بر جنبه‌های حسی، عینی و شهودی ایمان و باورها تأکید می‌شود که در شبکه اینترنت تا بخش اغنای فکری نتیجه مطلوبی حاصل می‌شود؛ اما در بحث توسعه ایمان و اعتقادات هنوز به جنبه‌های سنتی نیاز است.
مدیر دفتر توسعه وبلاگ‌های دینی گفت: اگر قرار است ساختار علمی دین به عنوان مقدمه‌ای برای توسعه باورها مطرح شود، پس در این میان شبکه‌های ارتباطی بیشتر در بخش دینی کاربرد دارند تا در بخش علمی.
فخری اظهار کرد: طبق آمارها بیشتر تولید محتوای فارسی، مربوط به وبلاگ‌ها می‌شود. روزانه صدها هزار مطلب جدید در وبلاگ‌ها پست می‌شود که حجم بسیاری دارند. از سویی دیگر، میانگین سنی وبلاگ‌نویسان بین 16 تا 27 سال است که بیشتر می‌کوشند به جنبه‌های عاطفی مسائل یا خبر رسانی توجه کنند و کمتر محتوایی را تولید می کنند که به تحلیل قضایا مرتبط باشد.
مدیر دفتر توسعه وبلاگ‌های دینی گفت: آسیب‌شناسی عاشورا در اینترنت با آسیب‌شناسی این مسأله در خارج از اینترنت تفاوتی نمی‌کند. یک‌سویه نگری ، سطحی‌نگری و تحلیل عوامانه ، رده سنی وبلاگ‌نویسان و مشکلات اطمینان به مطالب وبلاگ‌ها از جمله عوامل مهم در آسیب شناسی مفاهم دینی وبلاگ‌ها است. به این ترتیب، متولیان فرهنگی و دینی باید توجه جدی‌تری را به فضاهای علمی و دینی در شبکه اینترنت به منظور تبدیل شدن چالش‌ها به فرصت‌ها، داشته باشند.
