ره آورد نور

کلیدواژگان: وبلاگ، وهابیت، نقد وهابیت، شاخص های بررسی وبلاگ ها.

اهمیت وبلاگ ها و ضرورت بررسی آنها

امروزه وبلاگ ها با کارکردهای گوناگون و اهداف متفاوت، سهم قابل توجهی در خدمت رسانی به کاربران و انتقال اطلاعات به آنان ایفا می کنند. از نکات مهم برای خوانندگان وبلاگ ها یا همان کاربران مهمان، استفاده بهینه از اطلاعات و امکانات وبلاگ هاست. وجود وبلاگ های مشابه، کم محتوا یا بی محتوا و نیز وبلاگ های غیرفعال و به روزرسانی نشده، این مهم را دچار مشکل کرده و سبب می شود تا زمان بسیاری برای یافتن وبلاگِ مدنظر صرف شود. بنابراین، شناسایی وبلاگ های مناسب با نیاز کاربر، اطمینان از حصول کارایی وبلاگ ها، پی بردن به نقاط ضعف و قوت آنها و در نتیجه، استفاده بهینه از اطلاعات وبلاگ ها، همگی از اموری هستند که با جست وجو، بررسی و مقایسه وبلاگ ها با یکدیگر میسّر خواهد بود.

علاوه بر این، یکی از دلالیل اصلی ما برای بررسی وبلاگ ها، این است که با وجود ابزارهای مختلف نقد وهابیت، به نظر می آید که وبلاگ ها به دلیل قابلیت ها و ویژگی هایی همچون: دسترسی آسان، رایگان بودن، سادگی و عدم نیاز به دانش برنامه نویسی و طراحی، امکان بایگانی مطالب و مانند آن، با استقبال کاربران بیشتری روبه رو شده اند.

مقصود ما از وبلاگ نیز «آن دسته از یادداشت هایی است که دربردارنده رویدادها، خاطرات و مقالات یک یا چند نفر بوده که به صورت روزانه، هفتگی یا گاه به گاه توسط آنان نوشته شده و در عرصه اینترنت قرار می گیرد.» (سعیدی، 1387، 7)

جامعه پژوهش ما در این مقاله، وبلاگ های فارسی زبانی هستند که با موضوع نقد وهابیت، مشغول فعالیت می باشند. در این راستا، نخست محتوای وبلاگ ها مورد بررسی و مقایسه با یکدیگر قرار گرفته، آن گاه نتایج این بررسی ها، در مقاله انعکاس می یابد و در ادامه، به معرفی وبلاگ های برتر و ویژگی ها یا کاستی های آنها، اشاره خواهد شد. امید است که این نوشتار بتواند گامی در بهترنمودن وبلاگ های موردنظر بردارد، برخی از مشکلات کاربران را در مراجعه به آنها برطرف سازد.

پیشینه تحقیق

اگرچه پایگاه ها و وبلاگ های مختلفی به معرفی پایگاه ها و وبلاگ های نقد وهابیت پرداخته اند، اما با جست وجوهای صورت گرفته از قبیل کاوش در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور (www.noorlib.ir) یا پایگاه مجلات تخصصی نور (www.noormags.ir)، کتاب یا مقاله ای که به ارزیابی یا مقایسه وبلاگ های نقد وهابیت پرداخته باشند، یافت نشد. چنین به نظر می رسد که مقاله حاضر، اولین مقاله ای باشد که به مقایسه وبلاگ های همسو در نقد وهابیت می پردازد.

شاخص های بررسی محتوایی وبلاگ های نقد وهابیت

محتوای علمی وبلاگ ها را می توان با شاخص های گوناگونی مورد بررسی قرار داد که عبارت اند از: چندرسانه ای، کثرت محتوا، اهداف، اعتبار نویسنده، ارتباط مطالب ارائه شده با موضوع، پیوند به منابع اصلی، کیفیت نثر و اصالت محتوا. (سلیمانی پور، 1392، 73)

مهم ترین شاخص هایی که در این مقاله مدنظر قرارگرفته اند، عبارت اند از: نوع دیتای استفاده شده، اهداف نقد، ارتباط مطالب ارائه شده با موضوع، پیوند مطالب با منابع اصلی.

جست وجوی وبلاگ ها نیز بر اساس جست وجو با چند کلیدواژه مانند: وهابیت، وبلاگ نقد وهابیت، ضد وهابیت و مانند آن انجام شده است. با کاوش های صورت گرفته با کلیدواژه های ذکرشده، بیش از 40 وبلاگ مورد شناسایی قرار گرفت که از میان آنها، 34 وبلاگ با توجه به شاخص های بیان شده در مقاله، قابل عرضه می باشند.

شاخص های گزینش وبلاگ ها

با توجه به گستردگی موضوع، شاخص هایی برای انتخاب وبلاگ های مدنظر تعیین گردیده که به شرح ذیل اند:

1. محدوده زبانی: وبلاگ های فارسی زبان.
2. دامنه مذهبی: وبلاگ های شیعه و اهل سنّت محور پژوهش بوده اند.
3. محدوده زمانی مطالب: وبلاگ هایی که از سال 1392 تا 1393 مطالب خود را عرضه نموده اند.
4. متمرکز در نقد وهابیت: از میان وبلاگ های شیعی، آن دسته از وبلاگ هایی که موضوع آنها صرفاً نقد وهابیت بوده، شناسایی و معرفی شده اند. بنابراین، وبلاگ هایی که در ضمن بخش های دیگر خود، مطالبی در نقد وهابیت نیز دارند، از محور پژوهش ما بیرون هستند.

چیستی فرقه وهابیت

سلفیت، بر اساس تفسیر ابن تیمیه، به معنای بازگشتن و رجوع به سیره و روش گذشتگان صالح و تبعیت از آنان در فهم دین است. مقصود از سلف صالح در این تفسیر، صحابه پیامبر(ص) و پیروان صحابه و پیروان پیروان صحابه می باشند که در سه قرن اول هجری قمری می زیستند. (طبسی، 1430، 15 و 16) و (سبحانی تبریزی، 1431، 13)

تفکر سلفی گری، ابتدا در قرن هشتم هجری قمری توسط ابن تیمیه که از عالمان حنبلی مذهب آن عصر بود، پدید آمد و این گونه، ابن تیمیه، سنّت صحابه و تابعین را به عنوان یکی از منابع دین در کنار کتاب و سنّت پیامبر(ص) قرار داد. (علیزاده موسوی، 1392، 17و 134) سپس در سال 1143ق محمد بن عبدالوهاب (1111ق 1207ق)، تفکر ابن تیمیه را از نو احیا نمود و با بهره گیری از قدرت حکومتی خاندان سعود، پایه گذار مذهب جدید وهابیت در منطقه حجاز گردید. (امین، 1952، 12 و 13) و (عبدالحمید، 1415 ،13)

پیشینه نقد وهابیت

تفکر وهابیت سلفی، از ابتدای تولد خود به مخالفت با باورهای دینی سایر مذاهب پرداخت و به همین دلیل نیز مورد انتقاد شدید اندیشمندان اسلامی قرار گرفت. (علیزاده موسوی، 1392، 146) پیشینه نقدهایی را که به وهابیت و تفکر سلفی گری گرفته شده، می توان در عصر ظهور پدیدآورندگان آن مشاهده نمود. اولین کسانی که به نقد این تفکر پرداختند، پدر، برادر و اساتید محمد بن عبدالوهاب بودند. (کثیری، 1418، 341) و (امین، 1952، 12)

اولین کتاب ها در نقد وهابیت نیز از سوی اشخاص نام برده نگاشته شد؛ به عنوان نمونه، کتاب «الصواعق الالهیة فی الرد علی الوهابیة» توسط سلیمان بن عبدالوهاب، برادر محمد بن عبدالوهاب و کتاب «الرد علی محمد بن عبد الوهاب» توسط محمد بن سلیمان کردی شافعی که استاد و شیخ محمد بن عبدالوهاب بود، نگاشته شد. (کثیری، 1418، 364) پس ازآن تا عصر حاضر، کتاب ها و مقاله های فراوانی در نقد وهابیت نگاشته شده است. همچنین عرصه های نقد وهابیت گسترده تراز قبل شده و در فضای رسانه عمومی، شبکه های ماهواره ای و اینترنت نیز انجام می گیرد.

فهرست مجموعه وبلاگ های شناسایی شده در نقد وهابیت

جهت آشنایی مخاطبان با وبلاگ های نقد وهابیت، مجموع وبلاگ های شناسایی شده، در فهرست ذیل ذکرشده اند. شایان ذکر است که در این مقاله، تنها وبلاگ های شماره 1 تا شماره 34، مورد بررسی قرار گرفتند.

نتایج به دست آمده از بررسی و مقایسه وبلاگ ها

1. تمایز بین وهابیت و اهل سنّت

در بیشتر وبلاگ ها (اعم از وبلاگ های شیعه و سنی) بین وهابیت و اهل سنّت تمایز گذاشته شده و از هرگونه نقد یا توهین درباره عقاید و مبانی اهل سنّت پرهیز شده و حتی در میان وبلاگ های شیعی، از اهل سنّت نیز طرف داری شده است. آگاهی و توجه به این مهم، علاوه بر تقویت وحدت بین شیعه و اهل سنّت، سبب می گردد تا نقدها مستقیم متوجه فرقه وهابیت باشد.

2. تقسیم وبلاگ ها به لحاظ نوع محتوا

وبلاگ های موجود در نقد وهابیت را از لحاظ نوع محتوا، می توان به خبری و تحلیلی تقسیم نمود. مقصود ما از وبلاگ های خبری، وبلاگ هایی هستند که به نقل اخبار و حواشی اجتماعی، سیاسی یا فرهنگی وهابیان می پردازند. شش مورد از وبلاگ های شناسایی شده، از این قسم می باشند. مقصود از وبلاگ های تحلیلی نیز وبلاگ هایی هستند که به معرفی، پاسخ دهی به شبهات، بررسی و نقد عقاید و فتاوای وهابیان می پردازند. بیست وهشت مورد از وبلاگ ها نیز تحت این عنوان قرارگرفته اند.

3. نقد و بررسی

وبلاگ ها جهات مختلفی را مورد نقد و بررسی قرار داده اند که عبارت اند از:

- شبکه های ماهواره ای وهابیان: برخی از وبلاگ ها ضمن معرفی شبکه های ماهواره ای وهابیان، مباحث طرح شده در این شبکه ها را مورد نقد و ارزیابی قرار داده و آخرین اخبار و حواشی این شبکه ها را بیان نموده اند. این وبلاگ ها چندرسانه ای بوده و کمتر به تحلیل عقاید وهابیان پرداخته اند. با وجود اهمیت این دسته از وبلاگ ها، تعداد آنها بسیار اندک است؛ به گونه ای که در 34 وبلاگ شناسایی شده، تنها 4 وبلاگ در این حوزه وارد شده اند. که عبارت اند از:

• * آنتی وهابی: http://antivahhabi.blogfa.com
• * شبهات ماهواره ای وهابیت: http://antideception.blogfa.com
• * ضد وهابیت: www.anti-vahabiat13.blogfa.com
• * پایگاه اطلاع رسانی وهابیت: http://wahhabinews.blogfa.com

- نقد عقاید و رفتار وهابیان: برخی از وبلاگ ها نیز اعتقادات، فتاوا، شبهات و عملکرد وهابیان را مورد بررسی و نقد قرار داده اند. در نمودار ذیل، تعداد وبلاگ ها به لحاظ جنبه نقد مشخص شده است:

4. تقسیم بندی وبلاگ ها به لحاظ مذهب

- وبلاگ های اهل سنّت: تقریباً یک ششم وبلاگ های نقد وهابیت، از اهل سنّت است. در میان مذاهب اهل سنّت، مذهب حنفی و برخی از مذاهب عرفانی اهل سنّت نیز وجود دارند. نکات قابل توجه در این وبلاگ ها عبارت اند از:

• محتوای بیشتر آنها، کپی برداری از وبلاگ یا وبلاگ های دیگر است؛ به عنوان مثال، وبلاگ های ذیل از وبلاگ «سلفی و وهابی» کپی برداری کرده و این وبلاگ ها مطالب خود را به وبلاگ مزبور، ارجاع داده اند. این وبلاگ ها عبارت اند از:

وبلاگ اهل سنّت و جماعت آستارا: http://100toohid.blogfa.com؛ وبلاگ طلاب عرفانی اهل سنّت و جماعت منطقه تالش: http://www.tollabtalesh.blogfa.com

• بیشتر وبلاگ های اهل سنّت، فقط به نقد وهابیت نپرداخته،¬ بلکه در کنار نقد، به معرفی و دفاع از مذهب خود نیز مبادرت ورزیده اند.

- وبلاگ های شیعی: بیشترین نقد وهابیت، از سوی این دسته از وبلاگ ها صورت گرفته است.

- وبلاگ های مستبصران: در میان منتقدان شیعی، برخی از مستبصرین نیز وجود دارند که اگرچه تعداد آنها اندک است، اما به دلیل آشنایی نزدیک آنان با وهابیان، به صورت دقیق تر به نقد وهابیت پرداخته اند. از نکات قابل توجه در این وبلاگ ها، هویت صاحبان آنهاست که به صورت کاملاً مشخص خود را معرفی کرده اند. علاوه بر این، مستبصرین از افراد گمنام نیستند تا هویتی جعلی برای خود تعریف کرده باشند؛ بلکه هویت برخی از آنان مانند سلمان حدادی که از وهابیان ره یافته به مذهب تشیع است، کاملاً واضح و مشخص است. دو مورد از وبلاگ ها، از این دسته هستند.

در نمودار ذیل، تعداد وبلاگ ها از جهت مذهب پدیدآورندگان مشخص گردیده است:

5. هویت وبلاگ ها

در بیشتر وبلاگ ها، هویت صاحبان و مشخصات آنان نامعلوم است. البته با توجه به برخی از ظواهر، مانند شیوه گفتاری نویسنده و یا لینک های دوستان آن وبلاگ، تا حدّی می توان مذهب نویسنده یا سطح تخصص وی را دانست.

6. مستندنویسی

عموم وبلاگ ها از جهت اخلاق نقد، ارائه مطالب مرتبط با موضوع، رعایت استناددهی و ارجاع به منابع، در سطح مطلوبی قرار دارند.

7. اطلاعاتِ ارائه شده

همچنین عموم وبلاگ ها از نوع دیتای استفاده شده مقایسه شده اند. بسیاری از وبلاگ ها دارای محتوای چندرسانه ای (اعم از: صوت، فیلم و عکس) بوده و تعداد کمی از آنها متنی می باشند. در نمودار ذیل، محتوای وبلاگ ها از جهات یادشده در شماره 6 و7 مشخص شده است.

با توجه به نمودار بالا، 25 وبلاگ از 34 وبلاگ بررسی شده، دارای محتوایی چندرسانه ای اند، در 22 وبلاگ استناددهی و ارجاع به منابع رعایت شده، در 25 وبلاگ ارائه مطالب مرتبط با موضوع رعایت شده، 31 وبلاگ اخلاق نقد را رعایت کرده اند و هویت نویسنده نیز در 7 وبلاگ مشخص شده است.

کاستی ها و اشکال های وبلاگ ها

1. عدم رعایت استناددهی و ارجاع دقیق به منابع، یکی از مشکلات موجود در وبلاگ هاست که سطح نقد را در وضعیت نامطلوبی قرار می دهد.
2. رعایت اخلاق نقد، اگرچه در بیشتر وبلاگ ها به چشم می خورد، اما نادیده گرفتن این امر از سوی برخی وبلاگ ها، از میزان روشمندی نقد می کاهد.
3. آمیختگی مباحثی همچون نقد اهل سنّت با نقد وهابیت و همسو قرار دادن آنها در نقد، یکی دیگر از عیوب برخی وبلاگ هاست.

توجه به موضوع و خارج نشدن از دامنه آن، از جمله اساسی ترین نکات نگارشی محسوب می گردد که عدم رعایت آن، سبب بی اعتبارشدن محتوای علمی می گردد.

معرفی وبلاگ های برتر

وبلاگ های ذیل، به دلیل دارابودن برخی از ویژگی ها، به عنوان وبلاگ های برتر برگزیده و معرفی می شوند:

1. امام اعظم ابوحنیفه: http://abdalseddeq.blogfa.com

اخبار و حواشی سیاسی اجتماعی مربوط به سلفیون، معرفی کتب اهل سنّت در نقد وهابیت، نقد و بررسی عقاید وهابیان و ارائه پرسش و پاسخ، از ویژگی های این وبلاگ به شمار می روند. این وبلاگ، به معرفی عقاید حنفیان نیز پرداخته است.

2. سلفی و وهابی: http://salafi-vahabi.blogfa.com

پرداختن به اموری همچون: بررسی عقاید وهابیان با ذکر اسناد دقیق، معرفی شخصیت های جدید سلفی، عدم پراکندگی مطالب در موضوع مورد بحث، تقابل اهل سنّت با وهابیت و ارائه لینک های مرتبط با مطالب، از ویژگی های این وبلاگ است.

3. قرآنیان: http://h-varjani.blogfa.com

پدیدآورنده این وبلاگ، سال ها با افرادی که معتقد به باورهای وهابیون بودند و امروزه با عنوان شیعه وهابی شناخته می شوند، از نزدیک آشنا بوده و ضمن معرفی شخصیت های این جریان، به نقد آثار و افکار آنان می پردازد.

4. وبلاگ رسمی احمد یوسف پور: http://ahmadyusefpoor.blogfa.com

هدف این وبلاگ، آشنایی با اهداف و مبانی فرقه وهابیت است. تقریباً تمام مطالب ذکرشده، مستند و از کتب اهل سنّت می باشد. پرداختن به مطالبی مانند: تاریخچه، عقاید، معرفی شخصیت های قدیم و جدید وهابیت، فتاوای شاذ، اخبار و حواشی مربوط به شبکه های فارسی زبان وهابی، معرفی مستبصرین، ارائه فیلم های مستند از وهابیون، از مزیت های این وبلاگ به شمار می روند. این وبلاگ، به دلیل آنکه به نقد اهل سنّت نیز پرداخته، دچار اشکال خلط مبحث است.

ویژگی های کلی وبلاگ های یادشده عبارت اند از:

• - ارائه محتوای علمی نسبتاً کامل و جامع؛
• - دقت و حساسیت در استناددهی به منابع؛
• - رعایت اخلاق نقد و پرهیز از هرگونه توهین؛
• - رعایت ارائه مطالب مرتبط با موضوع؛
• - مشخص بودن هویت.

پیشنهادها

با توجه به مباحث یادشده، چند پیشنهاد ارائه می گردد:

1. بیشتر وبلاگ ها از جنبه عرضه محتوای مستند، رعایت الگوهای نگارش علمی و استناددهی، کاستی هایی داشتند و البته شمار وبلاگ هایی که موازین اصولی نگارش را در این حوزه رعایت کرده بودند، کم نیست. ازاین رو، پیشنهاد می شود که نویسندگان وب، پیش از اقدام به راه اندازی آن، محتواهای لازم برای عرضه را فراهم سازند، و بکوشند به جای بازنشر مقالات نویسندگان دیگر، مطالب و مقالات خود را نشر دهند. توجه به اصول نگارش علمی، مانند: رعایت آیین نگارش، مستند بودن و عرضه مفاهیم نو، نیز در متون عرضه شده توصیه می شود.

2. رعایت اخلاق نقد، به ویژه در حوزه اصول اعتقادی و مذهبی، بسیار ضروری است؛ به گونه ای که اگر نقد بجا و وارد، بدون رعایت اخلاق نقد آورده شود، نتیجه ای معکوس خواهد داشت. بنابراین، هرگونه نقدی باید مبتنی بر عرضه استدلال های عقلی و نقلی صورت گیرد و هنگام نقد از هیچ گونه لفظ ناپسند و به دور از ادب استفاده نشود.

3. دوری از خطاهای منطقی و سفسطه در بیان نظریات و نقد آن، از دیگر اصول نقد علمی است که به ویژه در حوزه دین باید آن را پاس داشت. باید مبادی و مقدمات انتقادها، بر پایه منطق عقلی صورت گیرد تا هر انسان منطقی ای توان پذیرش یا درک آن را داشته باشد و بتوان آن را به مفاهمه عمومی گذاشت.

4. گستره نقد نیز باید مشخص گردد؛ به این معنا که هنگام نقد یک نظریه، پیامدهای یک نظریه یا انحراف هایی که از یک نظریه درست صورت گرفته، تبیین شود تا هنگام نقد، دیگر مذاهبی که قائل به آن اند، در مظان نقد قرار نگیرند.

5. با توجه به اینکه وهابیت با شبکه ها و پایگاه های فراوانی علیه شیعه در حال فعالیت هستند، شایسته است که حوزه علمیه به عنوان یکی از مراجع مهم در زمینه پاسخگویی به شبهات دینی، زمینه ای را در جهت آموزش و آشنانمودن طلاب با محیط وب فراهم نموده، با برگزاری کلاس ها و دوره های ویژه، در این عرصه قدم بردارند.

سخن پایانی

در پایان، جهت دانش افزایی و آشنایی کاربران با چیستی وهابیت، منابع نقد وهابیت و شیوه های صحیح نقد، پایگاه هایی که در این حوزه فعالیت دارند، بدون داوری درباره محتوای آنان، معرفی می گردند:

1. پایگاه تخصصی وهابیت شناسی: http://alwahabiyah.com

ارائه بیش از هزار کتاب به صورت طبقه بندی شده به دو زبان فارسی و عربی، اطلاع رسانی و خبرگزاری در حوزه شناخت وهابیت و سلفیه، ایجاد بانک اطلاعاتی جامع در تمامی حوزه های مربوط به وهابیت، پاسخگویی به شبهات وهابیت، ارائه نرم افزارهای موبایلی و رومیزی.

2. پایگاه کنگره جهانی جریان های افراطی و تکفیری از دیدگاه اسلام: www.makhateraltakfir.ir

معرفی و ارائه: مقالات و کتاب های نقد وهابیت، مجلات داخلی کنگره، معرفی جریان های تکفیری، اطلاع رسانی سخنان کارشناسان مذاهب اسلامی.

3. مرکز تخصصی وهابیت پژوهی: www.darolelam.ir

این پایگاه که به مؤسسه تحقیقاتی دار الأعلام لمدرسة أهل البیت(ع) وابسته است، پژوهش های انجام شده در خصوص نقد وهابیت را ارائه می کند؛ مانند: نشریه سراج منیر. این مجله، یکی از نشریه های تخصصی نقد وهابیت است که به صورت فصلنامه توسط موسسه دار الأعلام تدوین و ارائه می گردد. سراج منیر، دربردارنده مقالاتی ارزنده و جدید از اساتید طراز اول و پژوهشگران حوزه نقد وهابیت است. تاکنون 13 شماره از این مجله عرضه شده است. محورهای عمده این مقالات، نقد با اندیشه وهابیت، تبارشناسی وهابیت، نقد مبانی وهابیت، جریان شناسی سلفی گری، رویدادهای معاصر وهابیت و نقد افکار شخصیت های مؤثر در این مکتب می باشد.

4. وهابیت و اسلام: www.vahhabi.com

این پایگاه با هدف شناساندن وهابیت، به همت مؤسسه تحقیقاتی ولی عصر(عج) فعالیت می کند. تاریخچه پیدایش وهابیت، بنیانگذاران وهابیت، وهابیت از منظر عقل و شرع، وهابیت و تکفیر مسلمانان، برخی از بخش های مختلف این پایگاه است.

5. وهابیت (پرسمان دانشجویی): www.vahabiat.porsemani.ir

این پایگاه، به همت معاونت مطالعات راهبردی نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه ها راه اندازی شده است و دارای بیش از 1700 پرسش و پاسخ، 177 مقاله و 60 عنوان کتاب در حوزه نقد وهابیت می باشد.

6. مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر(عج): www.valiasr-aj.com

این پایگاه با مدیریت آقای دکتر حسینی قزوینی، یکی از پایگاه های نسبتاً جامع و تخصصی در نقد وهابیت است. برخی از ویژگی های این پایگاه عبارت اند از:

• - دارای بیش از 4800 خبر در زمینه مباحث ضد وهابیت و پوشش خبری شیعیان؛
• - عرضه بیش از 150 مطلب درباره فتاوای شاذ وهابیت؛
• - ارائه بیش از 140 عنوان مقاله و کتاب؛
• - درج بیش از 360 عنوان سؤال و جواب درباره شبهات وهابیت و دفاع از عقاید شیعه؛
• - عرضه بیش از 400 عنوان سخنرانی با متن و فایل صوتی از دکتر حسینی قزوینی؛
• - ارائه محصولات مختلف نرم افزاری.

7. کتابخانه تخصصی حج: http://lib.hajj.ir

برخی از ویژگی های این پایگاه، به شرح ذیل است:

• - دارای بیش از 60 مطلب در قالب پرسش از وهابیت؛
• - ارائه افزون بر 40 عنوان کتاب؛
• - عرضه بیش از 100 فایل صوتی و تصویری در نقد وهابیت.

8. پایگاه مؤسسه تبیان: www.tebyan.net

این پایگاه، دارای صدها مقاله در زمینۀ نقد وهابیت است.

پی نوشت:

منابع: