در این نوشتار، برآنیم تا شما را با محتوای علمی و قابلیت‌های فنی و پژوهشی این نرم‌افزار حدیثی ـ رجالی آشنا کنیم. گفتنی است، در تنظیم این مقاله، از اطلاعات و مطالب موجود در بخش راهنمای نرم‌افزار نیز استفاده شده است.
سخن نخست
شیوه علمى شیخ صدوق در کتاب‌هاى باقى‌مانده از ایشان، در درجه نخست بر احادیث پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) استوار است. در مباحث فضیلت امامان و اثبات امامت آنان، به احادیث عامه بسیار نظر دارد و گاه احادیثى را در این زمینه از کسى نقل مى‌کند که به گفته ایشان، ناصبىتر از وى ندیده است.(1) طبیعى است که نقل این روایات توسط این گونه اشخاص، نشانگر اعتبار بسیار احادیث است.
شیخ صدوق در «کمال الدین»، روایات بسیارى از اخبار معمران و غیر آن‌ها نقل کرده است؛ ولى اشاره مى‌کند که مستندش در زمینه غیبت، این گونه روایات نیست؛ بلکه غرض از نقل آن‌ها، جدل و غلبه بر خصم مىباشد؛ ضمن این‌که داستانهای مزبور، جاذبه داشته و انسانها با مشاهده آن‌ها، به مطالعه سایر احادیث کتاب نیز رغبت مى یابند.
دیدگاه شیخ صدوق، بر پایه «تسلیم» در مقابل احادیث اهل بیت(ع) و پرهیز از «آرا و مقاییس» شکل گرفته است.(2) ایشان قیاس و استنباط و استخراج و اجتهاد را در شریعت نمىپذیرد.(3) ظاهراً مراد وى، مردود بودن روش‌هاى استنباطى متعارف در نزد عامه مىباشد و به اجتهاد، به معناى کنونى که به معناى تطبیق قاعده عام بر مصادیق آن است، نظر ندارد(4)؛ چنان‌که شیخ صدوق، خود با استناد به عمومات و روایات برائت، قنوت خواندن به فارسى را جایز مىداند.(5)
شیخ صدوق در زمینه تفسیر قرآن تأکید مى‌کند که حتماً باید به احادیث رجوع کرد و تأویل قرآن را بدون استناد به احادیث بر نمىتابد.(6) با نگاهى به آثار ایشان در مى یابیم که وى صرفاً احادیث را جمع‌آوری ننموده است؛ بلکه مفسر احادیث و نقاد روایات نیز بوده و با عنایت به روایات و گاهی ادله عقلى، به توجیه و تأویل احادیث غریب همت گماشته است.
مطالب استدلالى و ادله عقلى چندى، در لابهلاى کتب ایشان همچون مقدمه طولانى کمال الدین و توضیحات وى درباره احادیث امامت و عصمت امام در معانى الأخبار دیده مى شود و بیش از همه، مباحث کلامى عقلى ـ نقلى ایشان در میان کتاب توحید، نشان مىدهد که نمى توان وی را تنها به عنوان یک عالم اخبارى برشمرد.(7)
دیدگاه هاى شیخ صدوق در تفسیر احادیث، در ذیل نقل روایات در کتب وى همچون فقیه و خصال و مناظرات کلامى ایشان، از قدرت فکرى او حکایت دارد؛ هر چند تکیه اصلى وى به منبع وحیانى احادیث، در کنار استناد به آیات قرآنى مىباشد.
شیخ صدوق، از جمله مؤلفان پُرکار بوده است. به گفته شیخ طوسى در فهرست و نیز ابن شهرآشوب در معالم العلماء، حدود 300 کتاب تصنیف کرده و فهرست کتب وى، معروف بوده است. متأسفانه، از میان کتب وى، فقط حدود 20 کتاب به دست ما رسیده است که عبارت‌اند از: اعتقادات، امالى (العرض على المجالس)، توحید، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، الخصال، علل الشرایع و الأحکام و الأسباب، عیون أخبار الرضا(ع)، فضائل الأشهر الثلاثه (مشتمل بر فضایل: رجب، شعبان و رمضان)، فضائل الشیعه، صفات الشیعه، کتاب من لا یحضره الفقیه، کمال الدین و تمام النعمة فى إثبات الغیبة و کشف الحیرة، معانى الأخبار، المقنع، الهدایة و کتاب مواعظ.
از این میان، کتاب اعتقادات، عقاید بر مبناى حدیث، و کتاب‌هاى المقنع و الهدایه، فقه الحدیث و سایر کتب، حدیثى مى‌باشند. گفتنى است، کتاب «قصص الأنبیاء» راوندى، به جز اندکى، برگرفته از اسناد و احادیث شیخ صدوق مىباشد. از این رو، می‌توان کتاب مذکور را نیز در زمره آثار شیخ صدوق برشمرد.
اما کتب رجالی ارائه‌شده در برنامه شامل این عناوین است: رجال نجاشی، رجال طوسی، فهرست طوسی، رجال کشی، رجال غضائری، رجال برقی، رجال ابن داود و خلاصه حلی.
معرفى نرم‌افزار
همان طور که کاربران و پژوهشگران علم حدیث و رجال می‌دانند، در گام نخست، نرم افزار درایة النور با محوریت کتب اربعه حدیثى شیعه و وسائل الشیعه، با هدف پاسخگویى به نیاز فقهى و حدیثى پژوهشگران علوم اسلامى ارائه گردید که مورد استقبال ایشان نیز قرار گرفت. در گام بعدى، مجموعه آثار حدیثى شیخ صدوق به جهت ارزش و اهمیت آن، در دستور کار پژوهشگران گروه رجال مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) قرار گرفته و اینک با عنوان «اسناد شیخ صدوق» عرضه گردیده است.
فرهنگ اسناد کتب شیخ صدوق، نرم‌افزار تخصصى رجالى شیعه است که مشتمل بر متن کامل 10 کتاب حدیثى شیخ صدوق در 17 جلد، به همراه بررسى اسناد آن‌ها است. این کتب به شرح زیر مى‌باشند:
- کتاب من لا یحضره الفقیه، 4 جلد؛
- الأمالى، 1 جلد؛
- التوحید، 1 جلد؛
- ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، 1 جلد؛
- الخصال، 2 جلد؛
- علل الشرائع، 2 جلد؛
- عیون أخبار الرضا(ع)، 2 جلد؛
- فضائل الأشهر الثلاثة، 1 جلد؛
- کمال الدین و تمام النعمة، 2 جلد؛
- معانى الأخبار، 1 جلد.
بخش‌های اصلی نرم‌افزار «اسناد شیخ صدوق» و قابلیت‌های کلیدی آن‌ها به شرح ذیل است:
الف ـ سند
در این بخش که متشکل از دو قسمت اصلی: «اصل کتاب» و «بازسازی‌شده» است، متن کامل احادیث کتب برنامه به همراه سند روایت جاری نمایش داده می‌شود؛ به طوری که هم سند روایات به شکلی که در کتاب ارائه شده، به نمایش در می‌آید و هم صورت بازسازی‌شده مربوط به سند جاری، به همان ترتیب موجود در کتاب، قابل مشاهده است.
با فعال شدن این گزینه، اسنادى که در اصل کتاب به صورت سند عادى نبوده، بلکه مشتمل بر: تحویل، تعلیق، بهذا الأسناد و موارد مشابه مىباشد، نمایش داده مى شود. این گونه اسناد، به منظور فراهم آوردن زمینه ارزیابى به صورت اسناد عادى، بازسازى شده و به همراه مقایسه با اسناد اصل کتاب، قابل رؤیت مىباشد.
در صورت فعال بودن گزینه «بازسازى شده»، کاربر می‌تواند اسناد روایات کتب برنامه را به ترتیب موجود در آن کتاب‌ها ملاحظه نماید. اگر سند روایتى از چند سند تشکیل شده باشد، هر یک از آن‌ها به صورت جداگانه همراه با شماره ذکر مىشود. در این قسمت، همچنین روایات به شکل الفبایى و با حذف کلمات زاید (مانند بإسناده، قال و سألته) به نمایش در مىآید و کلمات اضافی مانند: «بإسناده، قال و سألته» از آن حذف می‌گردد.
یکی دیگر از قابلیت‌های کارآمد بخش «سند»، نوع ارزیابى است. گفتنی است که اسناد موجود در برنامه، توسط محققان مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی مورد ارزیابى قرار گرفته و اطلاعات این قسمت از برنامه، بر اساس این ارزیابى ارائه گردیده است. در صورتى که در مورد برخى از راویان، نظر کاربر با نظر محققان مرکز تفاوت داشته باشد، مىتواند دیدگاه خود را در بخش «راوى» ثبت نماید.
در نرم‌افزار «اسناد شیخ صدوق»، سند روایات بر اساس میزان صحت شامل: صحیح، موثق، حسن، معتبر و ضعیف میباشد و بر مبنای نوع اتصال، به: مسند، مرفوع، مرسل و موقوف تقسیم می‌شود و از جهت نوع سند نیز مشتمل بر عناوینی چون: عادی، تعلیق، تحویل، عطف، ضمیر، تذییل، اشاره و تردید است که برای دانش‌پژوهان و متخصصان علم حدیث و رجال، بسیار کارگشا و قابل استفاده خواهد بود. در ادامه، با انواع سند روایات آشنا می‌شویم:
1. اسناد عطفى:
سندى که در آن حرف عطف به کار رفته، «سند عطفی» نام دارد که بر دو قسم است:
- ـ عطف عادى: عطف یک راوى یک طبقه، بر یک راوى یک طبقه را «عطف عادی» گویند. در اینگونه اسناد، سند به دو یا چند سند تبدیل شده، با علامت عطف در محل حرف عطف مشخص شده است. مراد از سند عطفى در تمام قسمتهاى این برنامه، تنها این قسم است؛ مگر این‌که تصریح به خلاف شود.
- ـ عطف غیر عادى: سایر انواع عطف که به آن «تحویل» یا «حیلوله» گفته مىشود، عطف غیر عادی نام دارد. توضیح این‌که نوع دیگرى از عطف در اسناد دیده مى شود که در آن به جاى حرف واو عاطفه، حرف «أَوْ» به کار رفته که به آن «عطف تردیدى» گفته مىشود. این نوع سند، به دو یا چند سند تفکیک شده و با علامت «عطف تردیدى» مشخص شده است.
2. اسناد تحویلى:
نوعى سند عطفى است که در آن عطف عادى نباشد و به جاى عطف یک طبقه بر یک طبقه، مثلاً دو طبقه بر دو طبقه عطف شود. این گونه اسناد، به دو یا چند سند ساده تفکیک شده و در نتیجه، کلماتى چون: «جمیعاً» و «کلّهم» از آن‌ها حذف شده و در آغاز هر یک از اسناد تفکیکشده، علامت «تحویل» ذکر گردیده است.
توضیح بیشتر این‌که در اسناد تحویلى معمولاً تعداد طبقات معطوف و معطوفعلیه مساوى است؛ مثلاً دو طبقه بر دو طبقه عطف شده است؛ ولى گاه تعداد طبقات معطوف و معطوفعلیه، مختلف است.
گاهی در سند، چند حرف عطف دیده مىشود که ممکن است همه از یک نوع، مثلاً همه عطف عادى یا همه عطف تحویلى باشند و ممکن است برخى عطف عادى و برخى عطف تحویلى باشند. برخی اوقات نیز در اسناد تحویلى، به جاى حرف عطف «واو»، حرف عطف «أَو» به کار رفته که آن را «تحویل تردیدى» مىخوانیم.
3. اسناد تعلیقى:
حذف نام یک یا چند راوى از آغاز سند، بدون این‌که به قسمت محذوف با کلماتى همچون «بهذا الأسناد» یا با ضمیر اشاره شود. گفتنی است که قسمت حذفشده، گاهی:
- ـ در سند قبل مى باشد؛
- ـ در مشیخه کتاب یا در تألیفى مستقل آمده است، مانند بیشتر تعلیقهاى «فقیه»؛
- ـ در جایى نیامده است.
مراد از تعلیق در نرم‌افزار کنونى اسناد شیخ صدوق، تنها قسمت اول آن مىباشد؛ مگر این‌که به خلافش تصریح شده باشد. در سند برنامه، قسمت محذوف سند در آغاز آن افزوده شده و در پایان این قسمت، علامت «تعلیق» قرار گرفته است. بنابراین، اسنادى که در کتاب، معلق مى‌باشند، در این برنامه از اسناد متصل به شمار مى آیند.
توضیح بیشتر آن‌که گاه سند، هم تعلیقى است و هم تحویلى. در این صورت، ممکن است تحویل یا در قسمت محذوف سند رخ داده باشد یا در قسمت موجود آن و یا در هر دو. از این رو، چه بسا در یک سند، علاوه بر تعلیق، چند تحویل تودرتو وجود داشته باشد.
4. اسناد مشتمل بر ضمیر:
گاه در اصل سند، به جاى نام راوى، ضمیر به کار رفته است که بر دو گونه است: ضمیر عادى و ضمیر غیر عادى. در این برنامه، ضمیر به مرجع خود بازگردانده شده و با علامت ضمیر عادى یا ضمیر غیر عادى ـ پس از نامى که در اصل ضمیر بوده ـ به اصل سند اشاره شده است.
در توضیح ضمیر غیر عادى می‌گوییم: چنانچه ضمیرى که در اول سند است، به وسط سند قبل بازگردد، یا بین ضمیر و مرجع آن فاصله شود، ضمیر غیر عادى مىباشد؛ خواه قرینهاى در خود سند بر مرجع ضمیر باشد، یا نباشد و خواه ارجاع ضمیر به اول سند قبل ممکن باشد، یا نباشد. باید توجه داشت، در سندى که ضمیر آن به وسط سند قبل برگردد، تعلیق صورت گرفته و قسمت نخست آن، به اعتماد سند قبل، حذف شده است. البته گاهی سند علاوه بر ضمیر، داراى تحویل نیز مىباشد.
5. اسناد اشاره اى:
حذف تمام یا قسمتى از آغاز سند، به اتکای اسناد قبل و اشاره به آن با عباراتى نظیر: «بهذا الاسناد»، نشاگر اسناد اشاره‌ای است. گفتنى است که مراد از اشاره در این برنامه، مواردى است که در اسناد قبل ـ و در موارد نادر در اسناد بعد ـ به قسمت محذوف اشاره شده باشد؛ ولى اگر قسمت محذوف در مشیخه «فقیه» باشد، قسمت محذوف به سند افزوده نشده است.
6. اسناد تذییلى:
گاه در پایان یک روایت، به نقل دیگر همان روایت اشاره مىشود. در این گونه موارد، معمولاً فقط قسمت مختص سند در ذیل آورده شده و با عباراتى نظیر «مثله» به اتحاد آخر سند با سند اصلى اشاره مىشود. در این برنامه، قسمت آخر سند نیز به سند ذیلى افزوده گردیده و در آغاز آن، کلمه «تذییل» قرار داده شده است.
ب ـ راوی
بخش «راوی»، شامل فهرستى از اسامى رجال اسناد کتب شیخ صدوق به همراه اطلاعاتى در این زمینه است. پیش‌فرض برنامه، فعال بودن همه کتب روایى برنامه است. امکانات موجود در این قسمت، عبارت‌اند از: فهرست‌ها، توصیف، روى عن، روى عنه، طبقه، ترجمه، سند، ترکیب و ارتباط.
1. فهرست‌ها:
در این فهرست‌ها، اسامى رجال اسناد کتب شیخ صدوق عرضه شده است. در کنار فهرست‌ها، دو برگه در اختیار کاربر قرار دارد که با انتخاب هر یک از آن‌ها، حالت فهرست‌ها به گونهاى متفاوت از دیگرى خواهد بود:
- ـ عنوان معیار: در موارد بسیارى در کتب رجالى و اسناد روایات، از یک راوى با عناوین گوناگون یاد شده است. در این برنامه، به منظور برقرارى ارتباط بین عناوین مختلف و سهولت در امر پژوهش پیرامون یک راوى و فراهم آوردن زمینه ارتباط بین اسناد روایات و اطلاعات کتب رجالى، براى هر راوى یک عنوان معیار در نظر گرفته شده و سایر عناوین به آن عنوان ارجاع داده شده‌اند. عنوان منتخب حتى الامکان از دو ویژگى «اشتهار» و «عدم اشتراک» برخوردار است.
- ـ عنوان اصلى: در این فهرست، نام راویان به شکلى که در کتب روایى و رجالى ذکر شده‌اند، آمده است. با انتخاب گزینه «عنوان اصلى»، عنوان معیار مربوط به عنوان اصلى فعال نیز قابل مشاهده میباشد.
همچنین در این قسمت، جهت محدود کردن فهرست‌ها به اسامى داراى ویژگى خاص و یا اسامى موجود در برخى کتب روایى، دو گزینه پیشبینى شده است که عبارت‌اند از:
- * دامنه محتوایى: این دامنه به کاربر کمک می‌کند تا محدوده پژوهش خویش را به موارد دلخواه خویش محدود نماید. عناوین موجود در این دامنه شامل: معصومان(ع)، نام‌ها، کنیه‌ها، لقب‌ها، زنان، فرقه‌ها و مذاهب، کتاب‌ها، موارد مبهم، طبقه‌ها و علی التحقیق، میباشد.
- * دامنه کتابى: محقق با استفاده از این قابلیت می‌تواند دامنه پژوهش خویش را به کتاب یا کتاب‌های مورد نظر خویش محدود نماید.
2. توصیف:
این قسمت از برنامه، داراى سه بخش اصلى است:
- ـ شناسنامه راوى: این قسمت، شامل اطلاعات مهم رجالی برگرفته‌شده از کتب رجال، به همراه دیدگاه بخش رجال مرکز در مورد هر ورای است.
- ـ دیدگاه شخصى: نظرات شخصى خود در مورد راویان را مىتوان در این قسمت وارد کرد.
- ـ توصیف در کتب رجالى: این قابلیت، شامل دو قسمت است: یکی تعابیر خلاصه‌شده و برداشت‌های بخش رجال مرکز از تعابیر پراکنده موجود در کتب رجالی، و دوم، قسمتی که بیانگر تعابیر اصلی مربوط به هر راوی به همراه نشانی آن در منابع رجالی میباشد.
3. روى عن:
با انتخاب گزینه «روى عن»، فهرستى از مشایخ راوى جارى قابل رؤیت مىباشد. این فهرست بر اساس عناوین معیار تنظیم شده و اسناد هر کدام از مشایخ، در پنجره‌ای مجزا با تعابیر اصلى به کار رفته در اسناد و با ذکر نشانی، قابل رؤیت است.
منظور از مشایخ هر راوى، افرادى هستند که راوى مورد نظر بدون ذکر واسطه از آن‌ها، نقل روایت مى‌کند؛ اعم از این‌که نقل وى واقعاً بدون واسطه بوده و یا این‌که واسطه یا وسایطى وجود داشته، ولى ذکر نشده است. از این نوع روایات، به عنوان «روایات مرسل» یاد می‌شود.
یکی از قابلیت‌های این قسمت، امکان محدود کردن دامنه فهرست به یک یا چند سند با مشخصات ذیل است:
مشخص، مردد، مشترک، محرف (مصحف)، ناآشنا و مبهم.
همچنین از توان‌مندی‌های موجود در این قسمت، می‌توان به قابلیت نمایش اطلاعات به صورت نموداری اشاره کرد.
4. روى عنه:
با انتخاب گزینه «روى عنه»، فهرستى از شاگردان راوى جارى قابل رؤیت مىباشد. این فهرست بر اساس عناوین معیار تنظیم شده و اسناد هر کدام از شاگردان در پنجره‌ای مجزا با تعابیر اصلى به کار رفته در اسناد و با ذکر نشانی، قابل رؤیت است. منظور از شاگردان هر راوى، افرادى هستند که بدون ذکر واسطه، از وى نقل روایت مى کنند؛ اعم از این‌که نقل آنان واقعاً بدون واسطه بوده و یا این‌که واسطه یا وسایطى وجود داشته، ولى ذکر نشده است (روایات مرسل).
5. طبقه:
با انتخاب این گزینه، فهرستى از معصومانى که اسناد راوى مورد نظر به آن‌ها ختم مىگردد، به نمایش در مىآید. در برابر نام هر معصوم، تعداد واسطههایى که بین ایشان و راوى قرار دارد و نیز درصد روایات هر مورد، ارائه گردیده است.
فهرست مذکور، بر اساس عنوان معیار تنظیم شده و اسناد هر مورد، در پنجرهاى مستقل بر اساس تعابیر اصلى مذکور در اسناد کتاب، قابل مشاهده است.
6. ترجمه:
با انتخاب این گزینه، توضیحات موجود در کتب رجالى پیرامون راوى مورد نظر در اختیار کاربر قرار مىگیرد. در این قسمت، امکان دسترسی آسان به متن کتاب رجالی انتخابی نیز فراهم میباشد.
7. سند:
اسنادى که مشتمل بر نام راوى جارى است، در این قسمت عرضه گردیده است. ترتیب قرار گرفتن این اسناد، ممکن است به صورت الفبایى یا اصلی (ترتیب موجود در کتب روایی شیخ صدوق) باشد.
8. ترکیب:
با استفاده از قابلیت موجود در این قسمت، مىتوانید به اسنادى که داراى ویژگى مورد نظر شما باشند، دسترسى پیدا کنید؛ مثلا اگر به سندى که مشتمل بر نام دو یا چند راوى و یا برخى از آن‌ها است، نیاز دارید، در ابتدا با انتخاب نام آن‌ها، اسامى مورد نظر در جدولی مستقل مشاهده می‌شود. سپس با ایجاد ترکیب عطفى یا فصلى، مىتوانید اسناد مورد نظر را مشاهده نمایید.
9. ارتباط:
یافتن اسناد مشتمل بر نام دو راوی مشخص، در این قسمت امکان‌پذیر است. در این‌جا ارتباط روایی میان دو راوی بررسی می‌شود.
ج ـ جستجو
با انتخاب این گزینه، امکانات متنوعى براى جستجو در اسناد بازسازى‌شده به روش‌هاى مختلف در اختیار شما قرار مىگیرد. پیش‌فرض جستجو، وجود تمامی ویژگی‌های موجود در اسناد شیخ صدوق است. این ویژگی‌ها عبارت‌اند از: راوی، عبارت‌های سند و وصف راوی. علاوه بر آن، امکانات ویژهاى جهت «فهرست‌سازى» و انجام عملیات گوناگون در فهرستهاى ایجادشده، در این برنامه عرضه شده است. وجود گزینه «دامنه کتابی»، به کاربر کمک می‌کند تا دامنه جستجو را در کتاب یا کتب مورد نظر خویش محدود نماید و آن‌گاه به تحقیق مبادرت ورزد.
د ـ کتاب
این بخش، از دو قسمت «نمایش» و «جستجو» تشکیل یافته است.
1. نمایش:
در قسمت نمایش، متن کامل منابع حدیثی برنامه و فهرست ابواب و سرفصل‌های کتاب جاری به همراه امکانات متنوع پژوهشی، جهت مشاهده و تحقیق در متن و فهرست کتب قابل دسترسی است.
2. جستجو:
در این قسمت، امکان جستجو در متن و فهرست کتب حدیثی برنامه برای محقق فراهم میباشد. تفاوت این نوع جستجو با کارتابل «جستجو» که پیش‌تر معرفی شد، در این است که در این‌جا کاربر می‌تواند در تمامی واژگان متن و فهرست کتب برنامه به کاوش بپردازد؛ اما در کارتابل «جستجو»، کاوش منحصر به اسناد روایات بازسازی‌شده است. از این رو، اگر به طور خاص، کاربر قصد جستجو در سند روایات را دارد، باید از بخش «جستجو» بهره ببرد و چنانچه می‌خواهد به کاوش در متن یا فهرست کتاب‌های حدیثی شیخ صدوق بپردازد، باید از قابلیت‌های جستجو در بخش «کتاب» کمک بگیرد.
گفتنی است، وجود گزینه «دامنه کتابی» در این قسمت، به کاربر کمک می‌کند تا دامنه جستجو در متن یا فهرست را در کتاب یا کتب مورد نظر خویش محدود نماید.
ﻫ ـ سایر امکانات
برخی دیگر از قابلیت‌های موجود در نرم‌افزار اسناد شیخ صدوق که در شمار امکانات مشترک نور به شمار می‌آیند، عبارت‌اند از:
- ارائه متن کامل سه لغتنامه معتبر جهت فهم معانى لغات مورد نظر خود، به روش‌هاى مختلف. این کتاب‌ها عبارت‌اند از: العین، خلیل بن احمد (8 جلد)؛ لسان العرب، ابن منظور (15 جلد) و مجمع البحرین، فخرالدین طریحى (6 جلد).
- دسترسی به متن و فهرست کتاب از راه‌های مختلف.
- امکان استفاده از ابزارهای متنوع پژوهش در متن و فهرست کتب.
- قابلیت یادداشت‌برداری و یا انتقال متن به محیط ویرایشگر word.
- ذخیره‌سازی و چاپ متن یا فهرست مورد نظر.
نگاه کلی به قابلیت های برنامه
به طور کلی، محتوا و امکانات علمی و پژوهشی نرم‌افزار «اسناد شیخ صدوق» عبارت‌اند از:
- نمایش متن کتاب‌ها با اِعراب کامل؛
- تمایز اسناد، احادیث، آیات و بیانها با رنگهاى مختلف؛
- امکان جستجو در اسناد بر اساس: راوى، عبارتهاى سند و وصف راوى؛
- مقایسه دو متن از یک یا دو کتاب مختلف با یکدیگر؛
- محدود کردن دامنه پژوهش به کتاب‌هاى خاص یا مشخصههاى راویان؛
- بازسازى دقیق اسنادى که مشکلاتى از قبیل: تعلیق، تحویل، عطف و ضمیر دارند؛
- ارزیابى اسناد کتاب‌ها از جهات: «صحیح، موثق، معتبر، مهمل و ضعیف»، «متصل، مرفوع، مرسل و موقوف»، «عادى، تعلیق، تحویل، عطف، ضمیر، تذییل و اشاره»؛
- شناسایى راویان از طریق فهرست عناوین معیار، عناوین اصلى و با مشخصه: توصیف، اساتید، شاگردان، طبقه، ترجمه، سند و به صورت نوشتارى و نمودارى؛
- امکان فهرست‌سازى از عناوین معیار و عناوین اصلى؛
- قابلیت ترکیب دو یا چند راوى با یکدیگر و جستجوهاى متنوع در آن‌ها؛
- امکان ایجاد ارتباط روایى بین دو راوى با توجه به تعداد واسطه و اسامى واسطهها همراه با تعداد تکرار هر گروه از موارد جستجوشده؛
- بازسازى اسناد روایات کتاب «من لا یحضره الفقیه» به صورت کامل با استفاده از مشیخه این کتاب، به جز مواردی اندک که به جهت برخى از محدودیت‌ها، این امر محقق نگردیده است؛
- ارتباط اسناد روایات راویان داراى طریق کتاب «من لا یحضره الفقیه» با مشیخه به همراه نمایش سایر روایات این طریق؛
- نمایش مبانى توثیق برخى از راویان در قسمت توصیف راوى، در مورد راویانى که بر اساس یکى از مبانى توثیقات عامه توثیق شده‌اند.
سخن آخر
ضمن تقدیر و سپاس از دست‌اندکاران تهیه و تولید این نرم‌افزار فاخر، امید می‌رود که در آینده شاهد آماده‌سازی برنامه‌های بیشتری از این دست باشیم تا مسیر تحقیق در اسناد احادیث اسلامی، بیش از پیش برای محققان هموار گردد و از سویی، ابزارهای کارآمدتر و قابلیت‌های پژوهشی گسترده‌تر که به آسان‌سازی تحقیق در حوزه حدیث‌شناسی و معارف اسلامی کمک می‌کند، در این نوع نرم‌افزارها گنجانده شود.
پی‌نوشت‌ها:
