ره آورد نور

 جهت احتساب اعتبار شاخص‌ها از اعتبار سازه‌ای (با استفاده از تحلیل عامل) و همچنین جهت احتساب روایی شاخص‌ها، از ضریب آلفای کرونباخ با دامنه صفر تا یک استفاده شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که در گام اول آزمون فرضیه‌های تحقیق، متغیرهای مدّت استفاده کاربران از اینترنت، میزان استفاده کاربران از اینترنت، مشارکت و فعال بودن کاربران در استفاده از اینترنت، واقعی تلقی کردن محتوای سایت ها از سوی کاربران اینترنت، پایگاه اقتصادی- اجتماعی کاربران و میزان تحصیلات کاربران رابطه معناداری را با هویت دینی کاربران نشان داده‌اند. همچنین متغیر نوع استفاده کاربران از اینترنت رابطه معناداری را با متغیر وابسته نشان نداد.

در گام دوم آزمون فرضیه‌های تحقیق در بخش تحلیل رگرسیونی، متغیرهای مدّت استفاده کاربران از اینترنت، واقعی تلقی کردن محتوای سایت‌ها از سوی کاربران اینترنت، پایگاه اقتصادی- اجتماعی کاربران  رابطه و تأثیر معنی داری را با متغیر وابسته تحقیق نشان داده‌اند و در مجموع 23 درصد از واریانس و تغییرات هویت دینی کاربران را تبیین کردند که در این میان، از متغیرهای مدّت استفاده تأثیرگذاری بر هویت دینی کاربران برخوردار بودند. همچنین درگام دوم آزمون فرضیه‌های تحقیق در بخش تحلیل مسیر متغیرهای مدّت استفاده کاربران از اینترنت، میزان استفاده کاربران از اینترنت، نوع استفاده کاربران از اینترنت، انگیزه و هدف کاربران در استفاده از اینترنت، مشارکت و فعال بودن کاربران در استفاده از اینترنت، واقعی تلقی کردن محتوای سایت‌های اینترنت از سوی کاربران، پایگاه اقتصادی- اجتماعی کاربران و میزان تحصیلات کاربران بر هویت دینی تأثیرگذار بودند؛ با این تفاوت که متغیر مدّت استفاده کاربران از اینترنت به صورت مستقیم، متغیرهای میزان استفاده کاربران از اینترنت، نوع استفاده کاربران از اینترنت، انگیزه و هدف کاربران در استفاده از اینترنت، مشارکت و فعال بودن کاربران در استفاده از اینترنت و میزان تحصیلات کاربران به صورت غیر مستقیم و متغیرهای واقعی تلقی کردن محتوای سایت‌های اینترنت از سوی کاربران و پایگاه اقتصادی- اجتماعی کاربران هم به صورت مستقیم و هم به صورت غیر مستقیم بر متغیر وابسته تحقیق، یعنی هویت دینی کاربران، تأثیر می‌گذارند.

مقدمه

همة ما در موقعیت‏های مختلف با هویت‏های متعددی سر و کار داریم و به تبع موقعیت و شرایطی که در آن قرار داریم، خود را تعریف می‌کنیم. مرزهای نفوذ ناپذیر بین مقولات و گروه‏های هویتی دیگر مستحکم نیستند؛ بلکه به شدّت آسیب‌پذیر و شکننده‌اند. دنیای ارتباطات پیشاهنگ این تغییرات است. دنیای ارتباطات و تغییرات ریشه‌ای که ناشی از آن می‌باشد، چنان جهان متفاوتی خلق کرده که گروهی از نویسندگان این تحول در عالم ارتباطات را مبدأ عصر جدیدی می‌دانند؛ عصری که از آن تحت عناوین مختلفی نظیر: «دهکده جهانی» (مک لوهان)، «جامعه مدنی جهانی» ( دیوید هلد)، «مدرنیته دوم»  (اولریش بک)، «جامعه شبکه‌ای» (مانوئل کاستلز)،«جهان رها شده» (آنتونی گیدنز)، «جامعه ارتباطی» (جیانی واتیمو) و«مدرنیته سیال» (زیگمون بومن) یاد می‌کنند.

به ‌طور کلی، دیدگاه صاحب‌نظران و اندیشمندان را می‌توان در خصوص اثرات و تبعات ناشی از اینترنت به طور عام و تأثیرات هویتی آن به طور خاص، به سه دسته کلی تقسیم کرد: دسته اوّل که دیدگاه آن‌ها به «جبرگرایی» معروف است، اینترنت را ساختاری عینی و بیرونی و متصلب فرض می‌کنند که در چارچوب آن ذهنیت افراد شکل می‌گیرد و کاربران آن را در سیطره‌ خود قرار می‌دهند و جبری را بر آنها تحمیل می‌کند. دسته دوم که دیدگاه آنها به «اراده‌گرایی» معروف است، اینترنت را صرفاً به عنوان یک رشته امکانات محض در جهت تواناسازی فرد برای گردآوری انبوه اطلاعات و رشد کثرت‌گرایی می‌دانند. بالاخره دسته سوم که دیدگاه آن‌ها به «تکنورئالیسم» معروف است، رویکرد بینابینی دارند؛ یعنی آنها در عین اینکه ابعاد هستی شناختی فنآوری اینترنت را نادیده نمی‌گیرند، امّا معتقدند که  این فن آوری تعیین کننده نهایی نخواهد بود؛ به بیان دیگر، آنها در عین اینکه ظرفیت‌ها و توانایی‌های اینترنت را در نظر دارند، به آزادی عمل کاربران نیز توجه دارند. پژوهش حاضر نیز با نگاه اخیر (تکنورئالیسم) موافق بوده و سعی دارد که از این منظر هویت دینی کاربران را در خصوص اینترنت و فضای مجازی مورد مطالعه و بررسی قرار دهد.

1. مفهوم هویت

دو معنای اصلی هویت، تمایز و تشابه مطلق است. جنکینز در کتاب هویت اجتماعی هویت را این گونه تعریف می‌کند: «هویت یا Identity ریشه در زبان لاتین دارد (identitas که از idem یعنی«مشابه و یکسان» ریشه می‌گیرد) و دو معنای اصلی دارد. اوّلین معنای آن، بیانگر مفهوم تشابه مطلق است: این با آن مشابه است. معنای دوم آن به مفهوم تمایز است که با مرور زمان سازگاری و تداوم را فرض می‌گیرد. به این ترتیب، به مفهوم شباهت از دو زاویه مختلف راه می‌یابد و مفهوم هویت به طور همزمان میان افراد یا اشیاء دو نسبت محتمل برقرار می‌سازد: از یک طرف, شباهت, و از طرف دیگر, تفاوت» (جنکینز، 1381: 5).

2. مفهوم هویت در بستر تحول تاریخی آن

به طور کلی، هویت به عنوان وسیله‌ای برای معرفی خود، تعلق به گروه‌های مختلف اجتماعی و اشتراک و افتراق با دیگران موضوعی بحث برانگیز است و نظریه‌های مختلفی درباره آن ابراز شده و در دوره‌های مختلف، یعنی دوره پیش‌مدرن، دوره مدرن و دوره پست‌مدرن، معانی و تعاریف مختلفی از آن ارائه شده است.

3. هویت دینی و ابعاد آن

برداشت ما از هویت، هویت‌های پیش‌مدرن (هویت‌های ذاتی، طبیعی و غیراجتماعی) و همچنین هویت‌های پست‌مدرن (پاره پاره، بسیار سیّال, گفتمانی و ناپیوشته) را شامل نمی‌شود؛ بلکه از منظر این تحقیق، هویت امری فرایندی مبتنی بر فرایند معناسازی است که مبنای معنا نیز تمایز و تشابه با دیگران است که در تعامل با دیگران در اجتماع ساخته می‌شود. از این رو، برای تعریف هویت دینی از نظریه هویت اجتماعی تاجفل استفاده شده است. در تئوری هویت اجتماعی تاجفل و ترنر (2) یک شخص تنها یک «خود شخصی» (3) ندارد؛ بلکه دارای چندین خود است که با چرخه‌های عضویت گروهی هم‌خوانی دارد. زمینه‌های متفاوت اجتماعی ممکن است یک شخص را به فکر کردن، احساس کردن و عمل کردن بر مبنای «ردة خود» شخصی، خانوادگی یا ملی‌اش برانگیزاند(Turner et al, 1982). طبق تعریف این محققان، هویت اجتماعی برداشت افراد از خود است که از عضویت ادراک شده در گروه‌های اجتماعی ناشی می‌شود(Hogg &Vaughan, 2002).

تاجفل هویت اجتماعی را با عضویت گروهی پیوند می‌زند و عضویت گروهی را متشکل از سه عنصر می‌داند:

1. عنصر شناختی: آگاهی از اینکه فرد به یک گروه تعلق دارد؛
2. عنصر ارزشی: فرض هایی درباره پیامدهای ارزشی مثبت یا منفی عضویت گروهی؛
3. عنصر احساسی: احساسات نسبت به گروه و نسبت به افراد دیگری که رابطه‌ای خاص با آن گروه دارند (Tajfel, 1978: 63).

4. گونه‌شناسی هویت دینی

تا به اینجا ابعاد هویت دینی مشخص شد. در ادامه، بر اساس تئوری مدرنیته گیدنز، دو گونه هویت دینی را مشخص می‌کنیم. البته قبل از آن جا دارد که به طور مختصر به آرا و اندیشه های گیدنز در خصوص هویت بپردازیم.

گیدنز تأمل و بازاندیشی در مورد هویت را منحصر به دوران مدرن می‌داند. در متن چالش‌های دنیای مدرن است که سنت و طبیعت مرجعیت خود را از دست داده‌ و فرد در یک فضای آکنده از اطلاعات دائماً به تأمل در مورد هستی خویش می‌پردازد (نش (4)، 1382: 91). گیدنز، هویت شخصی را این گونه تعریف می‌کند: «هویت شخصی نوعی خصیصه‌ متمایز, یا حتی مجموعه‌ای از خصیصه‌های متمایز نیست که در اختیار فرد قرار گرفته باشد؛ بلکه هویت شخصی در حقیقت همان «خود» است  که شخص آن را به‌عنوان بازتابی از زندگی‌نامه‌اش می‌پذیرد. در اینجا نیز هویت به معنای تداوم فرد در زمان و مکان است؛ ولی هویت شخصی عبارت است از همین تداوم اما به‌صورت بازتابِ تفسیری که شخص از آن به عمل آورده است» ( گیدنز, 1383: 82 ). در این تعریف، عناصر مهم هویت شخصی عبارت‌اند از: تفسیر فرد, بازاندیشانه بودن و تأملی بودن این تفسیر, احساس تداوم از سرگذشت یا همان زندگی‌نامه خویش. گیدنز برای مشخص شدن هویت فردی افرادی را مثال می‌زند که فاقد هویت شخصی هستند. بر این اساس، می‌توان دو گونه هویت دینی: سنتی و بازتابی را از یکدیگر متمایز کرد. این دو گونه هویت دینی، دو نمونه آرمانی هستند که بر مبنای هدفمان در این تحقیق آنها را ساخته‌ایم و به شرح زیر تعریف می کنیم:

الف) هویت دینی سنتی: ارزش‌ها, احساسات و شناخت‌های این نوع هویت در شرایط جامعه‌پذیری به فرد منتقل شده و کمتر مورد وارسی و کندو کاو قرار گرفته است.

ب) هویت دینی بازتابی: در این نوع هویت ارزش‌ها, احساسات و شناخت بیشتر مورد بازبینی و نقد قرار گرفته و فرایند شک‌اندیشی در مورد آن‌ها, به آن‌ها ویژگی سیال و بازتابانه داده است. فردی که هویت دینی بازتابانهدارد،حقایق و ارزش‌های دینی را کمتر امور مطلق دیده؛ بلکه برای آن‌ها بیشتر منزلت نسبی قائل است و بیشتر این حقایق و ارزش‌ها را مورد پرسش و بازبینی قرار داده و احساسات منعطف‌تر و شک اندیشانه‌تر نسبت به دین دارد.

5. چارچوب نظری تحقیق

با توجه به اینکه تحقیق حاضر به دنبال بررسی رابطه استفاده از اینترنت و هویت دینی کاربران است،  به علت اعتقاد به وجود روابط پیچیده میان پدیده‏های اجتماعی و انسانی به رویکرد نظری واحدی تکیه نخواهد شد؛ بلکه از نظریه‌ی استفاده و خشنودی، نظریه کاشت یا پرورش و نظریه ساخت‌یابی گیدنز استفاده خواهد شد تا در نهایت، یک مدل تحلیلی- تبیینی از چگونگی تأثیرگذاری استفاده از اینترنت بر هویت دینی کاربران ارائه گردد. در ادامه، به هر یک از این نظریه‌ها پرداخته می‌شود.

همان گونه که می‌دانیم رسانه‌های جمعی کارکردهای مختلفی از جمله انتقال اطلاعات و معلومات، آموزش، سرگرمی‌ و پر کردن اوقات فراغت مخاطبان را بر عهده دارند. اینترنت به دلیل برخورداری از ویژگی‌هایی نظیر: بی‌مکانی، فرا زمانی، عدم محدودیت به قوانین مدنی متکی بر دولت- ملت‌ها، قابل دسترسی بودن به طور همزمان، برخورداری از فضاهای فرهنگی، اعتقادی، اقتصادی و سیاسی جدید و خصوصاً داشتن پویایی و آزادی عمل کاربران در استفاده از آن، توانسته است روز به روز مخاطبان بیشتری را به خود جذب کند و هر یک از این مخاطبان متناسب با ویژگی‌های فردی و اجتماعی خود، استفاده‌های خاصی از این رسانه جدید می‌کنند و تحت تأثیر آن قرار می‌گیرند. به همین جهت، در این فرایند (تأثیرپذیری کاربران در استفاده از اینترنت) به نظر می‌رسد که عوامل و فاکتورهایی نقش داشته باشند که در ذیل به اختصار به آنها اشاره می‌کنیم:

1. افراد بر اساس نظریه جدید استفاده و خشنودی بر اساس بافت اجتماعیِ خود، انگیزه‌ها و اهداف متفاوتی را در استفاده‌ از اینترنت دنبال نمایند و بر این اساس، بازخورد‌های متفاوتی نیز از ارتباط خود با اینترنت گرفته و آن‌ها را در ارزش‌ها, احساسات و شناخت‌های خود اعمال می‌کنند. بنابراین، هرچه اهداف و انگیزه‌های کاربران در استفاده از اینترنت ابزاری و جهت‌مند باشد؛ بیشتر احتمال می‌رود که هویت دینی آنها بازتابی‌ باشد. برعکس هرچه اهداف و انگیزه‌های کاربران در استفاده از اینترنت عادتی و غیرجهت‌مند باشد؛ بیشتر احتمال می‌رود که هویت دینی فرد سنتی‌ خواهد بود.

2. با استفاده از نظریه ساخت‌یابی گیدنز می‌توان استنباط کرد که اینترنت محصول و مخلوق کنش معنادار آدمیان است و افراد چنین محیطی را خلق کرده‌اند. اما این محیط پس از شکل گرفتن، محدودیت‌هایی را بر عاملان اعمال می‌کند. ساختار اینترنت بر اساس باز تولید یا تکرار همان رفتار مداوم آدم‌ها دوام می‌یابد. افراد در رویارویی با اینترنت برخلاف سایر رسانه‌های متعارف، صرفاً در رده تولید کننده یا مصرف کننده قرار نمی‌گیرند؛ بلکه می‌توانند در صورت تمایل به طور همزمان این دو نقش را داشته باشند و در آن به تولید و باز تولید بپردازند. امّا افراد در برخورد با این ساختار، میزان فعالیّت و مشارکت متفاوتی دارند. در واقع هر چه افراد در مواجهه با اینترنت، فعالیت و مشارکت بیشتری داشته باشند و هر چه این فعالیّت بازتابانه‌تر باشد، در تولید معنا سهیم می باشند و بیشتر احتمال می‌رود که هویت دینی آنها متأثر از این فضا بازتابی باشد. امّا هر چه افراد در مواجهه با اینترنت، فعالیت و مشارکت کمتری داشته باشند و هر چه این فعالیت غیر بازتابانه‌ باشد، در باز تولید معنا سهیم می باشند و اثر کمتری از اینترنت گرفته و بیشتر احتمال می‌رود که هویت دینی‌شان سنتی‌تر باقی بماند.

3. بر اساس نظریه کاشت یا پرورش می‌توان استنباط کرد که میزان, مدّت و نوع مواجهه و واقعی تلقی کردنِ محتوای سایت‌های اینترنت بر هویت دینی فرد مؤثر است. می‌توان این گونه گفت که هرچه میزان و مدّت مواجهه افزایش یابد و هر چه فرد محتوای مواجهه را واقعی‌ تلقی ‌کند، بیشتر احتمال می‌رود که هویت دینی بازتابی داشته باشد. برعکس هرچه میزان و مدّت مواجهه کاهش یابد و هر چه فرد محتوای مواجهه را غیر واقعی‌ تلقی ‌کند، بیشتر احتمال می‌رود که هویت دینی سنتی داشته باشد.

همچنین نوع مواجهه یکی دیگر از عوامل تأثیر گذار بر هویت دینی کاربران قلمداد می گردد؛ بدین گونه که هرچه فرد بیشتر در معرض و مواجهه محتوای سایت های خبری، علمی و آموزشی باشد، بیشتر از رابطه خود با اینترنت در جهت بازبینی هویت دینی خود سود جسته و احتمال دارد که هویت دینی بازتابی داشته باشند. برعکس هرچه فرد بیشتر در معرض و مواجهه سایت های تفریحی و سرگرمی باشد، کمتر از رابطه‌ خود با اینترنت در جهت بازبینی هویت دینی خود سود جسته و احتمال دارد که هویت دینی سنتی داشته باشند. در عین حال، میزان تأثیرپذیری کاربران در استفاده از اینترنت با توجه به متن اجتماعی و شرایط فرهنگی که فرد در آن زندگی می‌کند، متفاوت خواهد بود.

6. فرضیه‌های تحقیق

1. بین مدّت استفاده( مدّت مواجهه ) کاربران از اینترنت و هویت دینی آنها رابطه وجود دارد؛ یعنی هر چه مدّت استفاده ( مدّت مواجهه ) کاربران از اینترنت افزایش یابد، بیشتر احتمال می رود که هویت دینی بازتابی داشته باشند. برعکس هر چه مدّت استفاده( مدّت مواجهه ) کاربران از اینترنت کاهش یابد، بیشتر احتمال  می رود که هویت دینی سنتی داشته باشند.

2. بین میزان استفاده( میزان مواجهه ) کاربران از اینترنت و هویت دینی آنها رابطه وجود دارد؛ یعنی هر چه میزان استفاده ( میزان مواجهه ) کاربران از اینترنت افزایش یابد، بیشتر احتمال می رود که هویت دینی بازتابی داشته باشند. برعکس هر چه میزان استفاده ( میزان مواجهه ) کاربران از اینترنت کاهش یابد، بیشتر احتمال می رود که هویت دینی سنتی داشته باشند.

3. بین نوع استفاده( محتوای مواجهه ) کاربران از اینترنت و هویت دینی آنها رابطه وجود دارد؛ یعنی هر چه کاربران بیشتر در معرض و مواجهه محتوای سایت های خبری، علمی و آموزشی باشد، بیشتر احتمال دارد که هویت دینی بازتابی داشته باشند. برعکس هرچه کاربران بیشتر در معرض و مواجهه محتوای سایت های تفریحی و سرگرمی باشد، بیشتر احتمال دارد که هویت دینی سنتی داشته باشند.

4. بین انگیزه و هدف کاربران در استفاده از اینترنت و هویت دینی آنها رابطه وجود دارد؛ یعنی هر چه اهداف و انگیزه‌های کاربران در استفاده از اینترنت ابزاری و جهت‌مند باشد، بیشتر احتمال می رود که هویت دینی بازتابی داشته باشند. برعکس هر چه اهداف و انگیزه‌های کاربران در استفاده از اینترنت عادتی و غیرجهت‌مند باشد، بیشتر احتمال می رود که هویت دینی سنتی‌ داشته باشند.

5. بین میزان مشارکت و فعال بودن کاربران در استفاده از اینترنت و هویت دینی آنها رابطه وجود دارد؛ یعنی هر چه کاربران در استفاده از اینترنت فعال‌ و مشارکت‌‌جو  باشند، بیشتر احتمال می‌رود که هویت دینی بازتابی داشته باشند. برعکس هر چه کاربران در استفاده از اینترنت منفعل و غیرمشارکت ‌جو‌ باشند، بیشتر احتمال می‌رود که هویت دینی سنتی داشته باشند.

6. بین واقعی تلقی کردن محتوای سایت های اینترنت از سوی کاربران و هویت دینی آنها رابطه وجود دارد؛ هر چه کاربران محتوای سایت های اینترنت را واقعی‌ تلقی کنند، بیشتر احتمال می رود که هویت دینی بازتابی داشته باشند. برعکس هر چه کاربران محتوای سایت های اینترنت را غیر واقعی تلقی کنند، بیشتر احتمال می رود که هویت دینی سنتی داشته باشند.

7. بین ویژگی های فردی- اجتماعی کاربران اینترنت و هویت دینی آنها رابطه وجود دارد.

7-1. بین پایگاه اقتصادی- اجتماعی کاربران اینترنت و هویت دینی آنها رابطه وجود دارد؛ یعنی هر چه کاربران اینترنت متعلق به پایگاه اقتصادی- اجتماعی بالا باشند، بیشتر احتمال می رود که هویت دینی بازتابی داشته باشند. برعکس هر چه کاربران اینترنت دارای متعلق به پایگاه اقتصادی- اجتماعی پایین باشند، بیشتر احتمال می رود  که هویت دینی سنتی داشته باشند.

7-2. بین میزان تحصیلات کاربران اینترنت و هویت دینی آنها رابطه وجود دارد؛ یعنی هر چه کاربران اینترنت دارای تحصیلات بالا باشند، بیشتر احتمال می رود که هویت دینی بازتابی داشته باشند. برعکس هر چه کاربران اینترنت دارای تحصیلات پایین باشند، بیشتر احتمال می رود که هویت دینی سنتی داشته باشند.

جامعه آماری

به طور کلی، جامعه آماری در پژوهش حاضر به دو بخش تقسیم می شود:

1. جامعه آماری مربوط به خانوارها: جامعه آماری در این بخش، شامل کلیه افراد اعّم از مردان و زنان واقع در سن 15 سال و بالاترکه در زمان پژوهش (86- 1385) ساکن شهر تهران بودهاند.
2. جامعه آماری مربوط به کافی‌نت‌ها: جامعه آماری در این بخش، شامل کلیه افراد اعّم از مردان و زنان واقع در سن 15 سال که در منازل دسترسی به اینترنت ندارند و برای استفاده از اینترنت به کافی‌نت‌ها رجوع می کنند.

تحلیل مقایسه‌ای

در این مرحله به منظور مقایسه و مشخص شدن وضعیت هر یک از متغیرهای تحقیق در دو جامعه آماری (خانوار و کافی‌نت) از تحلیل مقایسه‌ای استفاده خواهد شد. جدول (1) توزیع مقایسه‌ای متغیرهای تحقیق را در دو جامعه آماری خانوار و کافی‌نت به همراه آزمون های مربوطه نشان می دهد:

جدول ( 1 ): توزیع مقایسه‌ای متغیرهای تحقیق در دو جامعه آماری خانوار و کافی‌نت

همان گونه که جدول (1) نشان می‌دهد، کاربران دو جامعه آماری خانوار و کافی‌نت صرفاً در سه متغیر سن، وضعیت تأهل و مدّت استفاده از اینترنت تفاوت معناداری را  با یکدیگر نشان دادند ؛یعنی یکسان نیستند و در سایر متغیرها تفاوت معناداری را نشان نداند؛ یعنی یکسان هستند.

تحلیل دو متغیره (آزمون فرضیه های تحقیق در گام اوّل)

در این مرحله تجزیه و تحلیل داده‌ها، به منظور آزمون فرضیه های تحقیق، هر یک از متغیرهای مستقل به طور جداگانه با متغیر وابسته تحقیق به صورت دو به دو مورد مقایسه و تحلیل قرار گرفته‌اند جدول (2) توزیع ضرایب، مقدار و سطح معناداری متغیرهای مستقل تحقیق را با متغیر وابسته نشان می دهد:

جدول(2): توزیع ضرایب، مقدار و سطح معناداری متغیرهای مستقل تحقیق با متغیر وابسته

همان گونه که جدول (2) نشان می‌دهد، به غیر از فرضیه سوم تحقیق، یعنی نوع استفاده کاربران از اینترنت، سایر فرضیه‌های تحقیق رابطه معناداری را با متغیر وابسته تحقیق (هویت دینی کاربران) نشان داده و مورد تأیید واقع می‌شوند.

تحلیل چند متغیره(آزمون فرضیه های تحقیق درگام دوم)

1. تحلیل و پردازش مدل از طریق رگرسیون چند متغیره

در تحلیل رگرسیونی چند متغیره، سهم تأثیر هر یک از متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته، بدون لحاظ کردن تقدم و تأخر در بین آن‌ها مشخص می‌گردد. به منظور تشریح و تحلیل رگرسیون چند متغیره و دستیابی به مدل رگرسیونی هویت دینی کاربران، ابتدا باید متغیرهایی که قرار است وارد معادله رگرسیونی شوند، مشخص نمود. به همین جهت، تمامی متغیرهای مستقل به روش Stepwise انتخاب شده و در یک دستور رگرسیونی برای دستیابی به  معادله نهایی، مورد استفاده قرار خواهند گرفت. جدول(3) مدل رگرسیونی چند متغیره هویت دینی کاربران را نشان می دهد.

جدول(3): مدل رگرسیونی چند متغیره هویت دینی کاربران

بر این اساس، نکات ذیل برای ما روشن می‌شود:

1. مدّت استفاده کاربران از اینترنت به میزان 27/0- بر هویت دینی آنها تأثیر دارد و این مطلب گویای این امر است که به ازای هر واحد کاهش در مدّت استفاده کاربران از اینترنت، 27/0 به میزان هویت دینی آنها به سمت هویت دینی سنتی افزوده می شود.
2. پایگاه اقتصادی– اجتماعی کاربران اینترنت به میزان 27/0- بر هویت دینی آنها تأثیر دارد و این مطلب گویای این امر است که به ازای هر واحد کاهش در پایگاه اقتصادی – اجتماعی کاربران اینترنت، 27/0 به میزان هویت دینی آنها به سمت هویت دینی سنتی افزوده می شود.
3. واقعی تلقی کردن محتوای سایت های اینترنت از سوی کاربران به میزان 17/0- بر هویت دینی آنها تأثیر دارد و این مطلب گویای این امر است که به ازای هر واحد کاهش در واقعی تلقی کردن محتوای سایت های اینترنت از سوی کاربران، 17/0 به میزان هویت دینی کاربران به سمت  هویت دینی سنتی افزوده می شود.

2. تحلیل و پردازش مدل از طریق تحلیل مسیر (5)

در این قسمت به منظور مشخص شدن تأثیر هر یک از متغیرهای مستقل تحقیق بر متغیر وابسته، با در نظر گرفتن تقدم و تأخر در میان آن‌ها، از تحلیل مسیر استفاده می کنیم. با توجه به اینکه در تحلیل رگرسیونی فوق از روش Stepwise استفاده شده است،  ابتدا متغیری که دارای بیشترین قدرت تبیین کنندگی بر متغیر وابسته می باشد، وارد مدل رگرسیونی می شود و سایر متغیرها برای تبیین آن وارد معادله می شوند و سپس بعد از این متغیر، متغیرهای دیگری که دارای بیشترین تأثیر بر روی متغیر وابسته باشند، وارد مدل می شوند. پس از انجام این فرایند؛ به منظور مشخص کردن اثرات مستقیم، غیرمستقیم و نیز اثرات کل متغیرهای مستقل مؤثر بر هویت دینی کاربران در استفاده از اینترنت، ابتدا مدل علّی (مسیر) را ترسیم می‌کنیم. نمودار ذیل مدل علّی هویت دینی کاربران اینترنت را نشان می‌دهد:

نمودار مدل علّی هویت دینی کاربران اینترنت

اکنون با در اختیار داشتن مدل علّی می توانیم تأثیر مستقیم، غیرمستقیم و نیز تأثیر کل متغیرهای مستقل مؤثر بر هویت دینی کاربران را در استفاده از اینترنت مشخص کنیم (جدول4):

جدول( 4 ): تأثیر مستقیم، غیرمستقیم و نیز تأثیرکل متغیرهای مستقل مؤثر بر هویت دینی کاربران

بنابراین، با توجه به یافته‌های به‌دست آمده از تحلیل مسیر تمامی فرضیه های تحقیق مبنی بر اینکه متغیرهای مدّت استفاده کاربران از اینترنت، میزان استفاده کاربران از اینترنت، نوع استفاده کاربران از اینترنت، انگیزه و هدف کاربران در استفاده از اینترنت، مشارکت و فعال بودن کاربران در استفاده از اینترنت، واقعی تلقی کردن محتوای سایت های اینترنت از سوی کاربران، پایگاه اقتصادی- اجتماعی کاربران و میزان تحصیلات کاربران با هویت دینی کاربران رابطه دارند، تأیید می‌گردند. البته در این بین متغیر مدّت استفاده کاربران از اینترنت به صورت مستقیم، متغیرهای میزان استفاده کاربران از اینترنت، نوع استفاده کاربران از اینترنت، انگیزه و هدف کاربران در استفاده از اینترنت، مشارکت و فعال بودن کاربران در استفاده از اینترنت و میزان تحصیلات کاربران به صورت غیر مستقیم و متغیرهای واقعی تلقی کردن محتوای سایت های اینترنت از سوی کاربران، و پایگاه اقتصادی- اجتماعی کاربران هم به صورت مستقیم و هم به صورت غیر مستقیم بر متغیر وابسته تحقیق، یعنی هویت دینی کاربران، تأثیر می گذارند.

پی‌نوشت‌ها:

1. این مقاله بر گرفته از یک طرح پژوهشی تحت همین عنوان می‌باشد که در سال‌های 86-1385 در دفتر مطالعات و توسعه رسانه‌ها انجام شده و فصلنامه ره‌آوردنور پس از تلخیص آن را ارائه نموده است.

2. Tajfel & Turner.
3. Personal Self.
4. Nash.
5. Path Analysis.

فهرست منابع:

1. جنکینز، ریچارد (1381)، هویت اجتماعی، مترجم: تورج یاراحمدی، تهران، نشر شیرازه.
2. دوران، بهزاد (1380)، تأثیر فضای سیبرنتیک بر هویت اجتماعی،پایان‌نامه دکتری، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی.
3. گیدنز, آنتونی (1383)، تجدّد و تشخّص, ترجمه ناصر موفقیان, تهران، نشر نی.
4. نش،کیت ( 1382 )؛ جامعه‌شناسی سیاسی معاصر، مترجم: محمد تقی دلفروز، تهران، انتشارات کویر.

5-Hogg M. A., Vaughan, G. M. (2002); Social Psychology (3rd Ed), London Prentice Hall.
6-Kellner, Douglas.( 1996 ); Television, Advertises and the Constructim of Postmodern Identity, London  Rutledge  publication.
7 -Turner, J. C.( 1982); Towards a Cognitive redefinition of the social group. In . H. Tajfel (ed) social identity and inter group relations Cambridge, Cambridge university press.
8 -Tajfel, Henry (1978); Interindividual behavior an Intergroup Behavior, London. Academic press.
9 -Tajfel, H. and Wilkes, A. L. (1963); Classification and quantitative judgment, British Journal of Psychology, 54, 101-114.