ره آورد نور

 تحلیل محتوا مطالعه ارتباطات است. تکنیک تحلیل محتوا به منظور بررسی محتوای متون به کار گرفته می شود.

(Lasswell & Pool) لاسول و پول  چارچوب اصلی تحلیل محتوا را در سوال « چه کسی، چه چیزی را، چگونه و با چه تاثیری می گوید؟»  توصیف  کرده اند . هولستی «چرا» را هم به این فرایند اضافه کرده است.

تحقیق حاضر این موضوع را دقیقا در چارچوب عملکرد وبلاگهای فارسی به عنوان یک رسانه دنبال می‌کند.

آندرو گرومت می‌گوید: وبلاگها به ما این امکان را داده اند که به راحتی وارد عرصه انتشار خبر شویم. وبلاگها با فناوری ساده و قابل وصول جایگزینی برای جریان خبری سنتی شده اند. هر شهروند می توانند خود یک خبرنویس باشد و از آنجا که پوشش خبری تاثیر زیادی روی مسائل سیاسی دارد و بلاگها به عنوان رسانه های جدیدی برای انتشار خبر می توانند تاثیر زیادی روی پوشش خبری و سیاست بگذارند.

3. نمونه تحقیق

با استفاده از روش نمونه گیری غیر احتمالی هدفدار (Purposive Samples) صد وبلاگ سیاسی و اجتماعی با توجه به قدمت و سابقه و کانترینگ آنها به عنوان نمونه تحقیق برگزیده شده اند . این وبلاگها با ذکر دقیق نشانی و اسامی گردانندگان آنها در متن تحقیق ذکر شده‌اند. دوره زمانی مورد بررسی دومین شماره از این سلسله پژوهشها  1385/7/1تا 1385/12/29  می باشد.

4. مرکز انجام تحقیقات

این تحقیق توسط دفتر مطالعات و توسعه رسانه ها صورت گرفته است.

5. یافته های پژوهشی

با بررسی 100 وبلاگ سیاسی و اجتماعی فارسی در پاییز و زمستان سال1385  نتایج زیر به دست آمد:

5-1. از نظر شکلی

1.اگرچه در دوره اول 6 ماهه سال 85 روند مستعار نویسی یا بدون نام اصلی نویسی در وبلاگهای فارسی در حال کاهش و کم شدن بود اما این فرآیند در 6 ماهه دوم به طرز محسوسی تغییر کرده و تمایل وبلاگ نویسان برای ابراز هویت واقعی شان در مقایسه با دوره مورد بررسی گذشته کمتر شده است.

2. مساوی بودن نسبت وبلاگهای صرفا سیاسی در دوره 6 ماهه دوم سال 85 با دوره اول این سال (23 درصد در نیمه اول و 22 درصد در نیمه دوم) نشان می دهد که فرآیند اجتناب وبلاگ نویسی در حیطه صرفا سیاسی  ، همچنان تداوم دارد.

3. رویکرد وبلاگ نویسان از سمت اجتماعی نویسی صرف با گرایش ملایمی به سمت اجتماعی – سیاسی نویسی در حال تغییر است. اما با این حال وبلاگستان فارسی همچنان سیاست گریز ارزیابی می شود و این اجتناب از سیاسی نویسی صرف ، در میان تمام گرایش های وبلاگ نویسی اعم از اصولگرا ، اصلاح طلب ، منتقد و بی طرف مشاهده می شود.

4. یافته های تحقیق نشان می دهد که سطح تعامل وبلاگها با مخاطبان خودشان ، در دوره 6 ماهه دوم سال 85 نسبت به دوره اول همان سال افزایش یافته است.

5. اگر چه سطح تعامل مخاطبان با وبلاگها افزایش یافته اما بر خلاف انتظار تعداد مطالب منتشره در آنها نه تنها افزایش نیافته بلکه کاهش نیز یافته است و  یافته های تحقیق حاکی از تدوام کم کاری وبلاگ نویسان فارسی در کل سال 85  می باشد

6. بیشتر وبلاگهای مورد بررسی روزانه به طور متوسط حدود 100 بازدید کننده داشته اند .

7. در حالی که وبلاگهای متعلق به اصولگرایان در دوره 6 ماهه اول سال 85  ترس کمتری از افشای هویت خود داشته و از بابت این موضوع نگرانی خاصی نداشته اند در دوره دوم همین سال، به طرز محسوسی تغییر روش داده و اکثریت آنها (72 درصد) از افشای نام واقعی خود در وبلاگهایشان پرهیز کرده‌اند.

8. فضای وبلاگهای اصولگرا به شدت سیاسی است و گرایش به نوشتن مطالب اجتماعی که برای نسل جوان می تواند جذاب باشد، بسیار کم است.

9. سطح تعامل وبلاگهای اصولگرا با مخاطبان در حد بسیار خوبی بوده است . بخشی از این افزایش سطح تعامل با مخاطبان مربوط به فضای دوره انتخابات شوراها و خبرگان رهبری است.  ضمن اینکه افزایش این شاخص در دوره مورد بررسی در مورد تمام گروههای وبلاگی مصداق داشته است .

10 . یافته های تحقیق نشان دهنده افزایش نسبی تعداد مطالب تولیدی وبلاگهای اصولگرا می باشد .

11. تمام وبلاگهای اصولگرای مورد بررسی در تحقیق حاضر از داخل ایران به روز رسانی شده اند .

12. رویکرد وبلاگ نویسان اصلاح طلب به وبلاگ نویسی با نام مستعار یا بدون ذکر نام  ، یک روند مشهود و محسوس است.

13. یافته های تحقیق نشانگر افت محسوس ویژگی تعامل با مخاطبان در وبلاگهای اصلاح طلب است.

وبلاگهای اصلاح طلب در زمینه نصب کانترینگ توجه بیشتری را معطوف کرده اند و این دسته از وبلاگها به سمت حرفه ای تر شدن در حال حرکتند و نسبت به استانداردهای فضای وبلاگستان آگاهی و هوشمندی بیشتری پیدا کرده اند.

14. بررسی تطبیقی آمار دو دوره 6 ماه اول ودوم همین سال حاکی از کاهش محسوس وبلاگهای منتقد با ذکر نام اصلی می باشد

15. وبلاگهای منتقد توانسته اند نسبت به سایر گروههای وبلاگی توجه بیشتر مخاطبان را به خود جلب کنند واین روند را همچنان در دو دوره 6 ماهه سال 85 حفظ کنند.

16. بر اساس یافته های تحقیق شاهد یک افت شدید و محسوس در زمنیه ابراز هویت وبلاگهای بی طرف هستیم ، این در حالی است که با توجه به تخصصی بودن اکثر وبلاگهای بی طرف انتشار می رود که این دسته از وبلاگ نویسان بدون واهمه نام اصلی خود  را در وبلاگ منتشر کنند .

17 . وبلاگهای بی طرف هیچ تلاشی برای اضافه کردن نرم افزارهای کانترینگ به وبلاگ خود به خرج نداده اند.

18 . این یافته بیانگر کاهش تعداد وبلاگهای بی طرف با منشا انتشار خارجی می باشد .

5-2.از نظر محتوایی

با بررسی محتوایی وبلاگستان در دوره 6 ماه دوم سال 85 می توان خطوط القا و دیدگاههای زیر را استنباط کرد:

1. در جریان انتخابات بیشتر بلاگرها سعی در تشویق دیگران به رای دادن داشتند ، رای به هر لیستی.

2. انتقاد به روند تبلیغات انتخابات شوراها و خبرگان رهبری در وبلاگها محسوس بود.

3. ابراز خوشحالی از اعدام صدام در بسیاری از وبلاگها مشاهده می شد با این توضیح که اکثر وبلاگها از بی تفاوتی ایران برای پیگیری پرونده شکایت از صدام گله‌مند بودند.

4. طرح اینترنت ملّی مورد انتقادقرار گرفت.

5. انتقاد به محدودیت سرعت اینترنت در ایران.

6. انتقاد به طرح ساماندهی وب سایتها و وبلاگها توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

7. ورود بلاگرها به مباحث فلسفی و دینی محسوس است.

8. وبلاگهای زنانه کماکان از نظر حجم تولید محتوا فعالترند.

9. تجمع زنان و بازداشت چند تن از فعالان زن در ایران بازتاب وسیعی در وبلاگستان داشت.

10. در آخرین روزهای سال 85 و در پی نمایش فیلم ضد ایرانی 300 ، اعتراضها و تحرکات وسیعی توسط بلاگرهای ایرانی در سراسر جهان سامان داده شد.

11. به نظر می رسد که احساسات ناسیونالیستی بلاگرها همچنان قوی بوده و حساسیت آنها نسبت به مسائل ملی و فرهنگی ایران بالا است.

12. خبر فرار و دستگیر شهرام جزایری از جمله رخدادهایی بود که اکثر وبلاگها آن را منعکس کرده و در باره آن با دیده شک و تردید مطلب نوشتند.

13. موضوع پرونده هسته ای ایران و احتمال حمله آمریکا یا اسراییل به ایران در وبلاگها به وفور مطرح شده است.یک نوع همدلی و اتحاد نظر در خصوص ضرورت دفع خطر حمله به ایران و دفاع از مرز و بوم ایران در تمام وبلاگها با هر نوع گرایش سیاسی حتی وبلاگهای منتقد دیده می‌شود.

14. رویکرد به وبلاگ نویسی تخصصی همچنان مشهود است.

15. اکثر بلاگرها دیگران را تشویق می کردند که از حالت انفعال خارج شوند ودیگران را هم تشویق به مشارکت در امور کنند.

16. بلاگرهای منتقد بیشتر بر روی سرور بلاگ اسپات فعالیت می کنند شاید به دلیل امکان شناسایی نشدن و خارج بودن از حیطه مقررات ایران.

17. در خصوص مباحث اجتماعی ، مساله ترافیک و رفت و آمد مردم کماکان در صدر موضوعات مورد انتقاد بلاگرها قرار داشت.

18. ماجرای فیلم اخراجی ها و رخدادهای مربوط به آن در جشنواره فیلم فجر از مسائل مورد توجه وبلاگهای داخل و خارج بود ، بیشتر تحلیل ها در حمایت از مسعود ده نمکی و فیلمش بود.

19. استفاده صنفی از وبلاگ رو به افزایش است. بسیاری از صاحبان مشاغل از جمله پزشکان با اسم واقعی و معرفی مطب و تخصص شان اقدام به راه اندزای وبلاگ کرده‌اند.

20. گسترده شدن یک بازی به نام یلدا بازی در میان بلاگرهای ایرانی در زمستان 1385 جزو پدیده های جدید در این فضا محسوب می‌شود. در این بازی هر فرد به چند مساله محرمانه یا ناگفته در زندگی شخصی‌اش اشاره کرده و به اصطلاح خود افشاگری می‌کند وبعد با نام بردن از 5 دوست خودش از آنها می خواهد همین کار را انجام بدهند و الی آخر.

21. استفاده از لوگوهای سر صفحه به عنوان حمایت از یک موضوع خاص از سوی همه گروههای وبلاگ نویس دنبال شده است؛ از لوگوی اعتراض به تخریب مسجد القصی تا لوگوی اعتراض به طرح ساماندهی وبلاگها و وب سایتها.

22. بسیاری از کانترهای نصب شده بر روی وبلاگها تنها برای مدیران وبلاگها قابل مشاهده است. این نکته می تواند ناشی از بازدید اندک وبلاگها باشد.

23. موضوع آزمون مساله دار فرهنگیان و طرح سوالات موهن در مورد پیامبر اسلام (ص) در وبلاگها نیز بازتاب داشت.

24. حمایت از دولت احمدی نژاد با حرارت وشور خاصی در وبلاگهای اصولگرا قابل مشاهده است.

25. ورود شخصیتهای سیاسی شناخته شده به عرصه وبلاگ نویسی همچنان ادامه دارد.

6.مقایسه آماری وبلاگ ها

1-6. زمینه نگارش وبلاگ ها

از میان 100 وبلاگ مورد بررسی در دوره 6 ماه دوم سال 1385 تنها 22 درصد به طور خاص در زمینه سیاسی مطلب نوشته‌اند و این در حالی است که 45 درصد وبلاگ نویسان منحصرا در زمینه اجتماعی مطالب خود را منتشر کرده اند و در این میان 33 درصد به صورت توامان در هر دو زمینه سیاسی و اجتماعی مطالب خود را منتشر کرده اند . بررسی آمارهای دوره های قبلی نشان می داد که روند وبلاگ نویسی در زمینه اجتماعی و گرایش وبلاگ نویسان ایرانی در زمینه اجتماعی نویسی رو به گسترش بود . اما مساوی بودن نسبت وبلاگهای صرفا سیاسی در دوره 6 ماهه دوم سال 85 با دوره اول این سال ( 23 درصد در نیمه اول و 22 درصد در نیمه دوم ) نشان می دهد که فرآیند اجتناب وبلاگ نویسی در حیطه صرفا سیاسی همچنان تداوم دارد و این در حالی است که در زمینه اجتماعی نویسی صرف، روند مذکور در حد بسیار اندکی در حال کاهش است به عبارت دیگر در حالی که در نیمه اول سال مذکور 51 درصد وبلاگ نویسان صرفا در زمینه اجتماعی مطالب خود را به رشته تحریر درآورده اند در نیمه دوم همین سال بر اساس تحقیق حاضر این نسبت به 45 درصد کاهش یافته ودر عوض به وبلاگهایی که به طور توامان در هر دو زمینه سیاسی و اجتماعی مطلب نوشته اند اضافه شده است . بدین ترتیب که رقم وبلاگ های سیاسی و اجتماعی نویس از 26 درصد به 33 درصد افزایش یافته است .

در یک جمع بندی نهایی می توان این چنین گفت که رویکرد وبلاگ نویسان از سمت اجتماعی نویسی صرف با گرایش ملایمی به سمت اجتماعی – سیاسی نویسی در حال تغییر است اما با این حال وبلاگستان فارسی همچنان سیاست گریز ارزیابی می شود و این اجتناب از سیاسی نویسی صرف در میان تمام گرایش های وبلاگ نویسی اعم از اصولگرا ، اصلاح طلب ، منتقد و بی طرف مشاهده می شود.

2-6.تعامل وبلاگ ها با مخاطبان

نمودار وبلاگها برمبنای کامنت

15 درصد وبلاگها دارای تعامل در سطح اندک با مخاطبان خود بوده اند ، و این در حالی است که 48 درصد وبلاگها دارای تعامل در سطح متوسط و 38 درصد تعامل خوب با مخاطبین خود داشته اند. همین اعداد و ارقام برای دوره 6 ماهه اول سال 85 به ترتیب 24 درصد ، 43 درصد و 33 درصد بوده است. مقایسه ترکیبی این دو دسته آمار نشان می دهد که سطح تعامل وبلاگها با مخاطبان خودشان ، در دوره 6 ماهه دوم سال 85 نسبت به دوره اول همان سال افزایش یافته است. کامنت یکی از تکنولوژی های اختصاصی وبلاگها است که امکان برقراری ارتباط بین مخاطبان و بازدید کنندگان را به صورت آنلاین فراهم می آورد . هر چقدر فراوانی افرادی که حاضر می شوند در یک وبلاگ نظر بدهند بیشتر باشد نشان دهنده تاثیر وسیع تر آن وبلاگ بر ذهن بازدید کننده است . توجه نویسنده وبلاگ به نظرات خوانندگان نیز می تواند باعث پر رونق تر شدن محتوای آن وبلاگ شود . بررسی ها نشان می دهد که وبلاگهایی که از نظر محتوا غنی بوده و هر روزه به روز می شوند و بحث های عمیق اجتماعی یا سیاسی مطرح می کنند بیشتر مورد توجه مخاطبان قرار می گیرند . وبلاگهای سیاسی یا منتقد و جنجالی نیز در زمره وبلاگهای با سطح تعاملی بالا محسوب می شوند.

در جمع بندی نهایی می توان گفت افزایش سطح تعامل وبلاگستان با مخاطبان و بازدید کنندگان وبلاگها نشان دهنده رویکرد مشارکت فعالانه تر آنها نسبت به وقایع جاری کشور و رخدادهای اطراف واکناف زندگی اجتماعی آنها است ، رخداد انتخابات شوراهای سوم و خبرگان رهبری که در این دوره اتفاق افتاده است     می تواند دلیلی برای افزایش مشارکت و تعامل مخاطبان با وبلاگ نویسان باشد . بر این اساس می توان گفت همزمان با رخدادهای مهم سیاسی و اجتماعی در ایران فضای وبلاگستان نیز از این رخدادها متاثر شده و افراد بیشتری تمایل به اظهار نظر ، کامنت گذاشتن و درگیر شدن در بحث های محتوایی و خارج شدن از لاک انزوا و انفعال تمایل پیدا می کنند .

3-6.فراوانی مطالب منتشر شده در وبلاگ ها

نمودار  وبلاگها برمبنای فراوانی پست در ماه

واحد انتشار مطلب در وب سایتها page و در وبلاگها  post می باشد . بر این اساس در دوره مورد بررسی 38 درصد وبلاگها در طول هر ماه به طور متوسط تنها بین یک تا 10 مطلب منشتر کرده اند ، و 55 درصد آنها در طول هر ماه به طور متوسط بین 11 تا 20 پست وبلاگی داشته اند . در این میان تنها 7 درصد وبلاگ نویسان به طور متوسط بین 21 تا 30 مطلب در وبلاگشان منتشر کرده اند . مقایسه این آمار با دوره 6 ماهه اول سال 85 که شاخص های آن به ترتیب 48 درصد ، 46 درصد و 6 درصد بوده نشان دهنده کاهش محسوس تعداد مطالب منتشره در وبلاگها است و حکایت از تدوام کم کاری وبلاگ نویسان فارسی در کل سال 85  می‌باشد . به عبارت دیگر اگر چه سطح تعامل مخاطبان با وبلاگها افزایش یافته اما بر خلاف انتظار تعداد مطالب منتشره در آنها نه تنها افزایش نیافته بلکه کاهش نیز یافته است . در این خصوص از دو زاویه می توان به تجزیه و تحلیل موضوع پرداخت : زاویه اول نگاه منفی نسبت به کاهش مطالب وبلاگستان فارسی و عقب مانده وبلاگهای فارسی از سایر وبلاگها در زبانهای دیگر جهان است و زوایه دوم نگاه مثبت به ماجرا است بدین ترتیب که کاهش پستهای وبلاگی می تواند نشانه پخته تر شدن مطالب و کاهش مطالب احساسی و کم محتوا تلقی شود این تحلیل با توجه به افزایش سطح تعامل مخاطبان با وبلاگها بیشتر قابل تطبیق است . به عبارت بهتر بر مبنای تحلیل دوم می توان نتیجه گرفت که وبلاگستان فارسی علی رغم کاهش تدریجی کمیت محتوایی به سمت افزایش کیفیت مطالب تولیدی و منتشره خود پیش می رود و این افزایش کیفیت نشانگر جدی تر شدن مباحث مطروحه در وبلاگستان است.

4-6.وبلاگ ها بر مبنای کشور محل انتشار

نمودار  وبلاگها برمبنای کشور محل انتشار

بر اساس بررسی به عمل آمده 92 درصد وبلاگهای بررسی شده در دوره 6 ماهه دوم سال 85 در ایران منتشر شده اند یا به عبارت دیگر این وبلاگ نویسان در داخل کشور زندگی می کنند . در مقابل 8 درصد از وبلاگها از کشور دیگری به جز ایران منشتر شده و بر روی اینترنت قرار گرفته اند .

در دوره دوره 6 ماهه اول سال 85 تعداد وبلاگهایی که از خارج ایران منتشر می شدند 26 درصد بود که در مقایسه با دوره دوم نسبت بالاتری بوده است . ملاک تشخیص کشور محل انتشار ، یا تصریح نویسنده وبلاگ به این موضوع و یا مستندات دیگری دال بر مقیم بودن وبلاگ نویس مذکور در یک کشور خاص بوده است . هر چند این جدول ارزیابی خاصی از محتوای وبلاگها به دست نمی دهد اما جای دادن این پارامتر در تحلیل محتوای وبلاگها می تواند توجه به مساله تولید محتوا در وبلاگهای فارسی توسط ایرانیان مقیم خارج کشور را افزایش دهد . بخش عمده ای از دانشجویان ایرانی مقیم خارج کشور ، ایرانیان ساکن اروپا ، آمریکا و آسیا ، روزنامه نگاران کوچ کرده به خارج و یا کسانی که به هر دلیل مایل به انتشار مطلب به زبان فارسی می باشند جزو آن دسته از وبلاگ نویسانی قرار می گیرند که در خارج از کشور وبلاگ می نویسند.