هر رسانه ای، سه عنصر دارد: فرستنده، گیرنده و پیام. همان طور که «چه گفتن» اهمیت دارد، «چگونه گفتن» و اینکه با «چه ابزاری» گفته شود نیز مهم است. بدون شک، برای رساندن پیام های حق به گوش جان و نمایاندن آن به چشمان بصیرت و قلب نورطلب مخاطبان در جهان معاصر، رسانه هایی نیاز است که انسان را در رسیدن به این مقصد متعالی یاری کند؛ به معنای دیگر، رسانه، ظرف است و پیام ها، مظروف آن، و مخاطب، تشنه ای است که از آن ظرف می نوشد. با توجّه به این اهمّیّت رسانه، هر فردی که در حوزه علوم انسانی و اسلامی فعّالیّت می کند، در حرکت عظیم رسانه ای سهمی دارد.
معاونت پژوهشی جامعة المصطفی العالمیه، واحد گرگان، با همفکری گروه های علمی ـ تربیتی و با مشورت مدیران ارشد و همکاری نهادهای دغدغه مند، بر آن شد تا در این حرکت عظیم پیشرو باشد. نتیجه این همّت و عزم، برگزاری همایشی به همین منظور شد که در این گزارش به معرّفی آن می پردازیم.
مهم ترین اهداف همایش
همایش ملّی «نقش رسانه های دیداری ـ شنیداری در تبیین اسلام» به همّت جامعة المصطفی العالمیة در واحد گرگان برگزار شد. مهم ترین اهداف برگزاری این همایش را می توان چنین برشمرد:
- استفاده از ظرفیت رسانه های دیداری ـ شنیداری برای انتقال مفاهیم دینی، اخلاقی و معنوی؛
- فراهم شدن زمینه بحث و گفتمان و نظریه های علمی برای مقابله با تهاجم پروژه اسلام هراسی؛
- تبیین رسالت و نقش پژوهشگران دینی در قبال انحراف و کج روی ها در عرصه رسانه؛
- تبیین نقش رسانه های دیداری ـ شنیداری در دشمن شناسی و مقابله با اسلام هراسی.
محورهای مقالات همایش
محورهای همایش و موضوعات فراخوان مقالات همایش، به شرح ذیل است:
♦ ارتباطات و رسانه های دیداری ـ شنیداری
- - نقش پژوهش در تقویت رسانه های دینی؛
- - نقش رسانه ها در پژوهش های اسلامی؛
- - نقش رسانه های دیداری ـ شنیداری در شکوفایی دینی و فرهنگی ملّت ها؛
- - نقش رسانه های نوین در تبیین اسلام؛
- - رسانه های نوین (تهدیدها و فرصت ها) برای جهان اسلام؛
- - ارتباطات رسانه ای جهان اسلام (اهداف، ضرورت ها و چالش ها)؛
- - گفتمان تقریبی رسانه های جهان اسلام؛
- - سواد رسانه ای در تبیین اسلام.
♦ رسانه های دیداری ـ شنیداری و تقریب مذاهب اسلامی
- - نقش رسانه ها در تبیین وحدت اسلامی؛
- - نقش رسانه ها در تخریب و تضعیف وحدت اسلامی؛
- - تفرقه افکنی رسانه ای در جهان اسلام؛
- - راهبردهای رسانه ای برای مقابله با چالش های فراروی وحدت اسلامی؛
- - نقش رسانه ها در ترویج و تقویت تقریب مذاهب با تأکید بر ظرفیت های نهادهای تقریبی؛
- - دیپلماسی وحدت اسلامی و چالش های رسانه ای؛
- - رسانه های تقریبی (اهداف، ضرورت و راهبردها).
♦ رسانه ها و تمدن اسلامی
- - نقش رسانه ها در شکل گیری تمدن بزرگ اسلامی؛
- - رسالت رسانه ها در تمدن بزرگ اسلامی؛
- - نقش رسانه ها در تقویت تمدن بزرگ اسلامی؛
- - نقش رسانه ها در تخریب و تضعیف تمدن بزرگ اسلامی؛
♦ رسانه های دیداری ـ شنیداری و حقوق بین الملل
- - توهین به مقدّسات دینی در حقوق بین الملل با نگاه به عملکرد رسانه ها؛
- - جنگ رسانه ای از منظر حقوقی؛
- - رسانه های دیداری ـ شنیداری و چالش های حقوقی.
♦ دین و رسانه های دیداری ـ شنیداری
- - نسبت دین و رسانه؛
- - رسانه های دینی ـ اخلاقی (ضرورت ها، اهداف و چالش ها)؛
- - جهانی شدن رسانه و تحقق امت واحده اسلامی؛
- - نقش رسانه های دیداری ـ شنیداری دینی در نشان دادن چهره حقیقی اسلام؛
- - شیوه های نوین تبلیغ در جهان معاصر (با تأکید بر ظرفیت رسانه ها)؛
- - نقش رسانه ها در تخریب و تقویت چهره اسلام؛
- - دین رسانه ای/ رسانه دینی.
♦ رسانه ها و بیداری اسلامی
- - نقش رسانه ها در شکل گیری اسلام هراسی؛
- - رسالت رسانه های دیداری ـ شنیداری در بیداری اسلامی؛
- - بیداری اسلامی و چالش های رسانه ای پیش رو؛
- - نقش رسانه ها در تقویت بیداری اسلامی؛
- - نقش رسانه ها در تخریب و تضعیف جریان بیداری اسلامی؛
- - ظرفیت رسانه ها در بیداری اسلامی؛
- - نقش رسانه ها در افق پیش روی بیداری اسلامی.
♦ علوم انسانی ـ اسلامی و رسانه های دیداری ـ شنیداری
- - نقش علوم قرآنی در تبیین اسلام (با تأکید بر ظرفیت رسانه)؛
- - مبانی فلسفی رسانه های دینی؛
- - چالش های فقهی رسانه های دیداری ـ شنیداری؛
- - بایدها و نبایدهای اخلاقی رسانه های دیداری ـ شنیداری؛
- - کمک های ادبیات به رسانه های دیداری ـ شنیداری (با تأکید بر مسئله تبیین اسلام).
مقالات ارسال شده به دبیرخانه
برای این همایش، تعداد 85 مقاله علمی در سه مقطع: کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری به دبیرخانه همایش ارسال شده بود که از این تعداد، 28 مقاله در مقطع دکتری، 45 مقاله در مقطع کارشناسی ارشد و 12 مقاله در مقطع کارشناسی بود که پس از ارزیابی، تعداد 61 مقاله با امتیاز بالای 70 پذیرفته شدند و در هر مقطع، سه مقاله، رتبه های اوّل تا سوم را کسب نمودند.
در اینجا به عنوان نمونه، به عنوان و مشخصات برخی از مقالات اشاره می گردد:
1. «زبان فطرت، زبان رسانه های دینی(با تأکید بر آراء علّامه جوادی آملی)»؛ نوشته مجتبی طالبی.
در این مقاله، با نگاه به آیات قرآن کریم و آراء علّامه جوادی آملی، این مسئله بیان می شود که زبان تبلیغی قرآن، زبان فطرت است. بنابراین، زبان رسانه های دینی نیز باید زبان فطرت باشد؛ با شاخصه هایی چون: ارشاد، تربیت، عقلانیّت، فراگیر و همگانی بودن و غیرقابل تغییر بودن.
2. «بررسی نقش صدا و سیما در گسترش فرهنگ اسلامی و پیشبرد آن»؛ نوشته سید ابوالفضل موسوی زاده و حسن امیرتبار.
در این مقاله، پس از تبیین جایگاه صدا و سیما در بین مردم جامعه های مختلف، به بررسی راه هایی پرداخته می شود که صدا و سیما قادر است به وسیله آن روح و تعالیم اسلامی را در جامعه زنده و پویا نگه دارد. همچنین، تأثیراتی را که صدا و سیما می تواند در پیشرفت فرهنگ اسلامی و نفوذ آن در جوامع مختلف داشته باشد، به همراه ارائه راهکارهای مختلف و نوین رسانه ای، در این مقاله مطرح می گردد.
3. «نقش باید و نبایدهای اخلاقی در رسانه های دیداری ـ شنیداری از منظر قرآن و حدیث»؛ نوشته سید محمد ضیاء عرفانی.
در این پژوهش، تلاش شده با تدبر و تعمق در قرآن و روایت، بایدها و نبایدهای اخلاقی در رسانه های دیداری ـ شنیداری استخراج شود؛ تا الگویی مناسب برای مسئولان و دست اندرکاران این گونه از رسانه ها باشد.
4. «ارزیابی تأثیر شبکه های اجتماعی و ماهواره بر هویت فرهنگی و اجتماعی بانوان جوان»؛ نوشته جعفر کریمی.
این پژوهش، به بررسی برنامه های ارائه شده از ماهواره و شبکه های اجتماعی و تأثیر آن بر هویت فرهنگی پرداخته و نتیجه گرفته است که بین برنامه های ماهواره ای و شبکه های اجتماعی در میان جوانان و هویت فرهنگی آنان، رابطه معناداری وجود دارد و هر چه میزان مدّت زمان، شیوه، مشارکت و واقعی تلقّی کردن برنامه ها از سوی جوانان افزایش یابد، هویت فرهنگی بانوان جوان کاهش می یابد.
5. «مبانی فلسفی رسانه های دینی»؛ نوشته ام کلثوم دهقان.
فلسفه رسانه علم، به موجودیت و هستی رسانه ـ از آن جهت که وجود خاص دارد؛ نه از آن جهت که موجودیت می یابد ـ تعریف می شود. رسانه، بازتولید اندیشه و باورهای ماست و معنایی را که در زندگی ما دارد، نشان داده و منعکس کرده است. این نوشتار، در صدد است که به اجمال، بخشی از نقطه تلاقی حوزه دین و رسانه را مورد بررسی قرار دهد.
برنامه های همایش
همایش «نقش رسانه های دیداری و شنیداری در تبیین اسلام» با حضور اندیشمندان و پژوهشگران این حوزه در تاریخ 30 فروردین 1397 در گرگان برگزار شد.
در این همایش، مطابق آنچه مرسوم است، شخصیت های فرهیخته به ارائه سخن پرداختند؛ از جمله آنان، جناب حجّت الإسلام تقوی، رئیس واحد گرگان بود که در این همایش، ضمن خیر مقدم به حضّار و میهمانان، اظهار داشت: «بی تردید، ساختار و محتوای جهان معاصر، بازتاب و انعکاسی از داده های رسانه ای است. رسانه، شاخص ترین نماد دنیای جدید است و از این رو، جهان امروزی به عصر رسانه و انفجار اطّلاعات شهرت یافته است و دلالت روشن آن، چیزی نیست، جز اینکه فاصله های مکانی بی معنا گردیده و جهان تبدیل به یک دهکده کوچک شده است. دهکده جهانی، عمدتاً حاکی از این است که رسانه ها آنچنان سلطه بر جهان پیدا نموده اند که به راحتی مدیریت یک دهکده، افکار و عواطف عمومی را جهت داده و هدایت می نمایند.»
حجّت الإسلام علی اکبر عطّاران طوسی، سخنران دیگر این همایش بود که با تاکید بر «الگوی رسانه شنوا، بینا و اندیشه مدار در حیات مؤمنانه»، به ماهیت رسانه اشاره کرد و رسانه را جزئی از پازل دین برشمرد.
جناب حجّت الاسلام سید رمضان موسوی مقدم، قائم مقام سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران هم سخنران پایانی این مراسم بود که با تأکید بر اینکه عدم رعایت مبانی دینی در رسانه، موجب ضرر به دین می شود، گفت: «رسانه باید ابزاری برای خدمت به دین باشد، رسانه باید دینی شود تا بتواند دین را تبلیغ کند. متأسفانه، در حوزه تبلیغات رسانه ای، خلأ بزرگی داریم که باید کار مطالعاتی در این زمینه صورت گیرد.»
وی با بیان اینکه باید ارتباط میان دین و رسانه بررسی شود، تصریح کرد: «در حوزه تجربی، عملکردی و عینی، با مؤلفه هایی مواجه می شویم. یکی از آنها، این است که رسانه، امکانات و فرصت هایی برای تبیین، ترویج و تشریح دین و دین دار کردن جامعه است که خطرات و آسیب هایی از طریق رسانه به آن وارد می شود.»
ایشان همچنین در تبیین نسبت دین با رسانه، چنین گفت: «سه نظریه در نسبت دین و رسانه به عنوان نظرات غالب مطرح است؛ عدّه ای بر این باور هستند که رابطه مستقیم و ضروری میان دین و رسانه وجود ندارد؛ به دلیل آنکه اساس و ذات رسانه، سکولار است. گروهی دیگر بر این مطلب اعتقاد ندارند و معتقدند دو حوزه دین و رسانه، از یکدیگر مستقل اند؛ ولی ذات رسانه، غیردینی نیست و می تواند به عنوان ابزار در اختیار دین قرار گیرد. دسته سوم، معتقدند تمام اضلاع را در رسانه می توان مؤثّر دانست. می توان رسانه را در خدمت دین قرار داد و نخستین رسانه دینی، با همین اصطلاح، توسط مسیحیت به وجود آمد.»
وی از رسانه به عنوان یک دانشگاه عمومی یاد کرد و گفت: «اگر بپذیریم دانشگاه در ذات خود پیام دارد و چنانچه در خدمت دین قرار بگیرد، دارای اثرگذاری است، ما قریب به چهل سال است که رسانه را در اختیار گرفتیم و از آن به عنوان ابزاری در اختیار دین استفاده کردیم.»
همچنین، در این همایش علمی، دکتر نصیب الله عمراف، به عنوان معاون پژوهش واحد گرگان و دبیر اجرائی همایش، و دکتر زهیر المسیلینی دبیر علمی همایش، گزارشی از روند اجرائی و علمی همایش، تعداد مقالات رسیده، پیش نشست های برگزارشده، نهادهای علمی همکار و دیگر مطالب مورد نیاز را ارائه نمودند.
جهت اطّلاع رسانی درباره این همایش، پایگاهی با نشانی ذیل در اینترنت در نظر گرفته شده و علاقه مندان می توانند به آن مراجعه نمایند:
http://hamayesh.miu.ac.ir/auditory/fa
