ره آورد نور

اشاره

نوشته حاضر، با هدف مروری بر فرمایشات مقام معظم رهبری درباره فضای مجازی و فنّاوری‌های نوین ارتباطی و تبیین فرصت‌ها و تهدیدهای این فضا سامان یافته است. همچنین کوشیده‌ایم به شناسایی ضعف‌ها و قوّت‌های مطرح در این حوزه از نگاه ایشان بپردازیم و دورنمایی از منویات و دغدغه‌های معظم‌له را ترسیم نماییم.

سال‌هاست که ایشان در حوزه اهمّیّت فضای مجازی و توجّه ویژه به این مقوله، نکات ارزنده و سفارش‌های لازم را بیان می‌نمایند که متأسّفانه تاکنون فرمایشات ایشان، هنوز مورد توجّه و اهتمام لازم از سوی مسئولان قرار نگرفته است. امید است در دولت سیزدهم، توجّه بیشتری از نظر تئوری و عملی به رهنمودهای گهربار رهبری شود و تحوّلات چشمگیری را در این عرصه کلیدی که به اندازه انقلاب حائز اهمیت است، شاهد باشیم.

کلیدواژگان: فضای مجازی، شورای عالی فضای مجازی، اینترنت ملّی، شبکه ملّی اطّلاعات، مقام معظم رهبری.

چکیده

دین و فرهنگ، در زندگی انسان نقش مهمی را ایفا می‌کنند و از سوی دیگر، فنّاوری و ابزارهای فنّاورانه، می‌توانند دین و فرهنگ و انسانیّت را نشانه روند. قرائن موجود، بیانگر آن است که جوامع پیشرفته ‎یا جوامعی که خود را در معرض فنّاوری افسارگسیخته قرار می‌دهند، بیشتر در مسیر جدایی از دین و فرهنگ واقع شده و از هویت حقیقی خویش جدا می‌شوند. از نگاهی دیگر، مزایا و منافع فنّاوری اطّلاعات و ارتباطات بر کسی پوشیده نیست و چنانچه در زیر چتر انسانیت و دین و فرهنگ مدیریت شود، بسیار پُرفایده و کارآمد خواهد بود. در این مقاله، تأثیر فنّاوری بر دین‌داری و فرهنگ مورد بررسی قرار گرفته است.

چکیده

تبلیغات گسترده ضد دینی در فضای مجازی، حاکی از آن است که دولت‌ها و رسانه‌های غربی، گسترش بیداری اسلام و گرایش به اسلام را تاب نمی‌آورند و با تبلیغات نادرست، می‌کوشند چهره اسلام را در جهان، تیره و تار نشان دهند. شناخت روش‌های جدید و گوناگون در این زمینه، به مسلمانان کمک می‌کند با آشنایی راهبردی تاکتیک‌های دشمن، محتوای غنیّ دینی را متناسب با نیاز مخاطب ارائه نمایند که عمده‌ترین تاکتیک‌های دشمن در این زمینه، عبارت است از:

نمایش زننده برخی اعتقادات غیردینی به نام دین، پُررنگ نمودن عرفان‌های کاذب و انحرافی به عنوان گرایش‌های دینی، تولید ابزارهای جدید و متنوّع در عرصه فنّاوری در راستای اشاعه فحشا و دین‌گریزی کاربران و به‌ویژه نوجوانان و سوء استفاده از نقاط ضعف حکومت‌های اسلامی در استفاده ازفنّاوری‌های نو در عرصه نظارت و مدیریت.

پژوهشگران در این مقاله، تلاش کرده‌اند با گردآوری آراء و نظریات مختلف صاحب‌نظران، به مطالعه و بررسی راه‌های متنوّع نفوذ دشمن و تبلیغات ضد دینی در فضای مجازی در اذهان کاربران پرداخته، با معرّفی این راه‌ها و ارائه راهکارهای مقابله با تهاجم دشمن در این زمینه، به ایمنی‌بخشی مخاطبان در فضای مجازی کمک نمایند.

موارد محدودی از کنش های جنسی همانند سوء استفاده جنسی از کودکان به شدت محکوم شده اند و در عین حال، سوء استفاده جنسی از کودکان تا حدّ بسیار اندکی زیر نظر و تفکّر موشکافانه و نقّادانه قرار گرفته است. از پورنوگرافی کودکان (با وجود عدم تعریف مستقل و پذیرفته‌شده) اغلب به عنوان مظهر سوء استفاده جنسی یاد می‌شود.

در این راستا، مطالعه کتاب آقای جنکینز برای افرادی که علاقه‌مند به مسائل و مشکلات ناشی از تمایلات جنسی به کودکان و نوجوانان، سوء استفاده جنسی، پورنوگرافی و موارد شهوانی اینترنتی هستند، بسیار مفید خواهد بود. علیرغم وجود نقایصی در کتاب، کمتر نوشته هم‌تراز دیگری وجود دارد که فرهنگ نابهنجار پورنوگرافی کامپیوتری کودکان را براساس افکار و عقاید مجریان آن، مورد بررسی قرار دهد، عقایدی که عمدتاً از طریق تابلوهای پیامرسانی ارسال می گردد و پاسخگوی افراد جویای تصاویر پورنوگرافی کودکان می‌باشد.

به‌دلیل نبود آموزش‌های لازم، کودکان ایرانی در برابر اینترنت آسیب پذیری بالایی دارند. با گسترش ضریب نفوذ اینترنت در ایران، بر میزان نگرانی والدین نسبت به نحوه استفاده از این فنّاوری نیز افزوده می‌شود. براساس آمارهای اعلام شده توسط وزارت ارتباطات و فنّاوری اطّلاعات در حال حاضر بیش از 34 درصد از مردم ایران معادل 23 میلیون نفر به اینترنت دسترسی دارند. با راه‌اندازی سرویس GPRS همراه اول و با احتساب مشترکان کل اپراتورهای تلفن همراه، قریب به 54 درصد از مردم معادل 38‌ میلیون نفر از طریق موبایل به اینترنت دسترسی دارند.

أمّا به‌دلیل فقدان آموزش‌های لازم در نهادهای آموزشی و دانشگاهی ایران نسبت به نحوه استفاده صحیح از این فنّاوری‌ها، هنوز فرهنگ استفاده از سرویس‌های اینترنتی در میان خانواده‌های ایرانی به درستی جا نیفتاده است و همین نکته باعث وارد شدن آسیب‌های جدّی به کیان خانواده شده است.

اشاره

فضای مجازی، قلمروی وسیع، بدیع و بکر است که برای ساکنان خود امکانات، آزادی‌ها، فرصت‌ها، دلهره‌ها و محدوده‌های نوینی را به همراه دارد. فضای مجازی، برای اوّلین‌بار توسط ویلیام گیمبسون کانادایی در رمانهای علمی ـ تخیلی به سال 1982م مورد استفاده قرار گرفت. در هر صورت، هدف از این مقاله، تبیین فرآیند تعلیم و تربیت در فضای مجازی است؛ فرآیندی که می تواند برای مواجه‌شدن با چالش تقاضای اجتماعی برای افزایش فرصتهای یادگیری بدون استفاده از منابع مالی مؤسّسات عالی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد و تعریفی جامع از فضای مجازی و تأثیر آن در فرآیند تعلیم و تربیت ارائه دهد و سپس، به ابعاد تربیتی فضای مجازی در تعلیم و تربیت و مزایا و چالشهای این رویداد در تعلیم و تربیت اسلامی بپردازد و در نهایت نیز راهکارهایی برای افزایش بهره‌گیری آموزشی و همچنین مقابله با آثار مخرّب آن بر روی جوانان (دانش‌آموزان) ارائه کند.

فضای مجازی علاوه بر آنکه آثار مثبت فراوانی بر فرآیند آموزش هر کشور دارد، پیامدهای زیان باری نیز می تواند در این عرصه بر پیکره نظام آموزشی داشته باشد؛ از جمله اینکه بر تعلیم و تربیت اسلامی آثار منفی می تواند بگذارد. در راهکارهایی که ارائه شده، بیشتر به نقش پدر و مادر (خانواده) و مدرسه در این راستا تأکید شده است. امید است با بکارگیری بهتر از این فنّاوری بتوانیم در امر آموزش و پرورش که زیر بنای همه سازمانهای یک کشور است، به سوی دانش و تولید بیشتر حرکت کنیم.

اشاره

عفاف داشتن و محجوب بودن، از فضایل اخلاقی بشر دانسته شده است که به مثابه امری درونی برای هر انسان، فارغ از دین و مذهبی که دارد، مطلوب شمرده می‌شود. تأکید ادیان آسمانی، به‌ویژه دین مبین اسلام بر رعایت عفاف و حجاب نیز بر مبتنی بودن آنها بر فطرت دلالت می‌کند؛ هر چند این فضیلت اخلاقی و امر فطری، در ادوار گوناگون و جوامع مختلف به دلایل و عللی، گاه مغفول مانده یا در تزاحم با دیگر امور فطری قرار داده شده است. انسان در جوامع گوناگون، نیازمند رعایت عفاف و حجاب است و امروزه با نفوذ اینترنت و ابزارهای گوناگون فضای مجازی در میان مردم، تشکیل جوامع مجازی و نیز بحث عفت و حجاب در آن ضرورت یافته است. در این مقاله، به بررسی فعّالیّت‌های انجام شده در موضوع عفاف و حجاب و نیز عفاف و حجاب کابران در فضای مجازی پرداخته خواهد شد.

اشاره

فضای مجازی (اینترنت)، نسل جدیدی از فضای روابط اجتماعی است و با توجّه به اینکه عمر چندانی ندارد، توانسته است به خوبی در زندگی مردم جا باز کند. یکی از راه های مهمّ تربیت دینی و اسلامی فرزندان، انعکاس مطالب دینی در مطبوعات و رسانه هاست. تربیت دینی، فرایندی دو سویه میان مربّی و دانش آموز است که ضمن آن، مربّی با بهره گیری از مجموعه عقاید، قوانین و مقرّرات دینی تلاش می کند شرایطی را فراهم آورد که دانش آموز آزادانه در جهت رشد و شکوفایی استعدادهای خود گام برداشته، به سوی هدف های مطلوب هدایت شود. آنچه در خانواده در راستای تربیت دینی از اهمّیّت بسیاری برخوردار است، توجّه به ارزش ها، به ویژه ارزش های دینی، خانوادگی، اجتماعی و همچنین آداب و اخلاق زندگی است.

هدف از انجام این پژوهش، بررسی آسیب ها و ارائه راهکارهای اخلاقی در باره آثار فضای مجازی در تربیت دینی و اسلامی فرزندان است که در آن، آثار و پیامدهای منفی اینترنت را در خصوص آداب و اخلاق زندگی خانوادگی مورد بررسی قرار گرفته و راهکارهایی را جهت مقابله با آسیب های اخلاقی فضای مجازی در تربیت دینی ارائه می نماید. اطّلاعات این پژوهش، با روش توصیفی ـ تحلیلی و جست‌و‌جو در پایگاه ها و منابع اطّلاعات علمی اینترنتی گردآوری شده است.

نتایج پژوهش نشان می دهد که گسترش فضاهای مجازی اینترنتی مانند انواع دیگر تحوّلات و پیشرفت ها، پیامدها و آثار مثبت و منفی گوناگونی را در زمینه آداب و اخلاق زندگی خانوادگی کاربران این گونه فضاها ایجاد کرده است. از جمله پیامدهای مثبت فضای سایبری، آسان سازی و سرعت بخشی ارتباطات و تبادل اطّلاعات است. همچنین، از جمله آسیب های اخلاقی فضای سایبری در تربیت دینی فرزندان می توان به مواردی همچون: تعارض ارزش ها، بازداری زدایی، اعتیاد به اینترنت، بحران هویت و اختلال در شکل گیری شخصیت، شکاف نسل ها، انحراف های اخلاقی و جنسی، افسردگی و انزوای فردی و اجتماعی، به خطر افتادن حریم خصوصی افراد، از هم پاشیدگی بنیان خانواده، کاهش نقش خانواده به عنوان مرجع، کاهش ارتباط والدین با فرزندان و از بین رفتن حریم روابط اخلاقی بین فرزندان و والدین اشاره کرد.

این مقاله سعی می‌کند، اثرات مخرب هرزه‌نگاری بر جامعه، بویژه زنان را تبیین کند. از نقش اینترنت در انتشار هرزه نگاری صحبت می‌کند و می‌گوید صنعت هرزه نگاری حتی دامن دختران جوان را نیز آلوده کرده است.

هرزه‌نگاری یکی از موضوعاتی است که فمنیستها همیشه با آن مخالف بوده‌اند. از یک سو برخی از فمنیست‌های مشهور، مثل «آندریا دورکین»، از قوانین ضد هرزه‌نگاری حمایت کرده‌اند و از سوی دیگر، بسیاری از آنان به شدّت از آزادی بیان حمایت می‌کنند، آنها به سختی می‌توانند قبول کنند تصویرهای مخرب به همین طریق اشاعه می‌یابد. از طرفی تصویرها را مخرب می‌دانند و از طرف دیگر سانسور را با آزادی عقیده مخالف می‌بینند. من جدیداً پیگیر این مسأله شدم، در حالی که نمی‌دانستم کدام طرف بحث برایم مهم‌تر است: دفاع از حقوق زنان یا حق آزادی بیان.

شاید این بدان خاطر بود که هنوز مسأله هرزه‌نگاری را کامل نمی‌شناختم و درباره‌ی اثرات روان‌شناختی آن چیزی نمی‌دانستم و جهت‌گیری خاصی نداشتم. مثل اغلب آمریکایی‌ها، بر این باور بودم که در فرهنگ ما هرزه‌نگاری وجود دارد، فقط همین و بیش از این اطّلاعاتی نداشتم. می‌دانستم مردان آمریکایی مجلات هرزه‌نگاری و مطالبی مربوط به سوء استفاده جنسی از کودکان را می‌خوانند؛ امّا چیز بیشتری نمی‌دانستم. هنوز یک مجله هرزه‌نگاری را ورق نزده بودم و هنوز یک فیلم این چنینی ندیده بودم. در خانه‌ای که بزرگ شدم، بحثی از مباحث هرزه‌نگاری نشنیده بودم. نتیجه این که، چیز زیادی از هرزه‌نگاری نمی‌دانستم. فکر نمی‌کردم این مسأله در فرهنگ ما رایج است و بر زندگی من اثری خواهد داشت.

وقتی به دانشگاه آمدم، هرزه‌نگاری را دقیق‌تر ـ به ویژه در مطالعات زنان ـ بررسی کردم. درباره اینکه هرزه‌نگاری چه اثری می‌تواند بر زندگی ما داشته باشد، بیشتر تعمق کردم. در یکی از کلاس‌ها، فیلمی دیدم با نام «داستانی که عشق نیست»؛ این فیلم اثرات بد و مخرب صنعت هرزه‌نگاری را با جزئیات آن نشان می‌داد. از آن وقت بود که واقعاً هرزه‌نگاری را شناختم و آن شناخت، عمیقاً روی من تأثیر گذاشت. بعد از دیدن فیلم، احساس کردم مریض شده‌ام؛ احساس کردم هرزه‌نگاری امری حاشیه‌ای در جامعه‌ی ما نیست بلکه راهی شایع و عادی برای از بین بردن حیاء زنان شده است. هیچ استدلال مبتنی بر آزادی بیان، نمی‌تواند از آنچه من در آن فیلم دیدم و تصاویر بدی که مشاهده کردم، دفاع کند.

» فضای مجازی در ایران را چگونه ارزیابی می کنید؟

◊ بنده معتقد هستم که فضای مجازی در ایران، بیمارگونه متولد شده است و الآن هم بیمار زندگی می کند و این بیماری را به کسی که با او سر و کار دارد، سرایت می دهد. این، وضعیت موجود فضای مجازی در ایران است. چه از جهت تعریف فضای مجازی، چه از جهت نگاه به این فضا و آسیب ها و راهکارهای آن، چه از جهت مسائل موضوعات دینی مورد ابتلاء جامعه، چه از جهت تکلیف افراد حزب الهی در این فضا و نیز چه از جهت شیوه مقابله ما با آسیب های این فضا، فضای مجازی، یک فضای غبارآلود و ناشناخته و بیمار است.

» تعریف شما از فضای مجازی چیست؟