ره آورد نور

درآمد

در این مقاله، برخی مسائل پیرامون علم اطّلاعات (IS) یا کتابداری و علم اطّلاع رسانی (LIS)، به عنوان یک رشته دانشگاهی مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. هدف اصلی این است که تعدادی از أبعاد یا سطوح به هم وابسته را بررسی کنیم. شاید این مباحث، بدیهی به نظر برسند؛ ولی ما درصدد هستیم این مباحث را مطرح کنیم تا ضرورتشان را برای ملاحظات سیستماتیک مورد بحث قرار بدهیم. هر سطحی از بحث، در یک بخش جداگانه بررسی می شود:

1.  آیا LIS یک رشته دانشگاهی است؟
2. نام های مختلفی که به این رشته اطلاق شده، چه چیزهایی هستند و چگونه آنها مفاهیم اساسی رشته را منعکس می کنند؟
3. هدف LIS چیست؟ ما در تلاش هستیم به چه چیزی برسیم؟
4. مفاهیم هسته و کلیدی IS چه هستند؟
5. مهم ترین فرانظریه ها و سنّت های پژوهشی در LIS چه چیزهایی هستند؟

اشاره

ربط(1)، مفهوم اساسی در علم اطلاعات است. هدف این مقاله، ارائه چشم اندازی در مورد دو سؤال مهم است؛ اوّلی تاریخی، و دومی جدید است: 1. چرا ربط به مفهوم اساسی در علم اطلاعات تبدیل شد؟ 2. در این دوره و زمانه با پیشرفت های عظیم در فناوری اطلاعات، چرا ربط هنوز مفهوم اصلی باقی مانده است؟

به دلیل نگرانی های گسترده نظری و عملی و تعهدات جست و جو، در دهه 1950 ربط به عنوان مفهوم اصلی در علم اطلاعات پدید آمده است. رابط به نو به خود به جستجو مرتبط شده و بسیاری از نوآوری ها را در کامپیوتر و محاسبات ایجاد نمود. پیشرفت های اخیر در فناوری اطلاعات، بسیاری از تغییرات بزرگ را به ارمغان آورد. موتورهای جست و جو، رسانه های اجتماعی و بسیاری از منابع اطلاعاتی جدید پدید آمده و جهان تغییر یافته است. به طور گسترده ای جستجوی اطلاعات در سراسر جهان توسط افراد مختلف و به دلایل گوناگون استفاده می شود. با این حال، جست و جو هنوز مبتنی بر ربط است. ربط، هنوز مفهوم اساسی مرتبط با جست و جو و بازیابی اطلاعات است. نتایج تأکید می کنند که فناوری اطلاعات و برنامه های کاربردی بی شماری به سرعت در حال تغییر است. با وجود این، صرف نظر از اینکه چه چیزی باشد، ربط در اینجا باقی می ماند. ربط، بی انتهاست و نگرانی ها در مورد ربط همیشه به موقع خواهد بود.

اشاره

در اواخر دهه 1980م تعامل بین سه قلمرو: مخابرات، کامپیوتر و اطّلاعات این قدرت را پدید آورد که انسان در هر نقطه از جهان، اطّلاعات مورد نیاز خویش را بی هیچ حدّ و مرزی جمع آوری کند و مورد استفاده مطلوب قراردهد. آنچه از این توانایی تعبیر می شود به «فنّاوری اطّلاعات و ارتباطات» معروف است.

در این مقاله، سخن از چگونگی برخورد با انبوه اطّلاعات خوب و بد یا سیاه و سفیدی است که در شبکه جهانی اینترنت در حال گردش است. اگر چه دانشگاه ها، حوزه های علمیه، مراکز و مؤسسات علمی و فرهنگی و نیز کاربران و محققان از این ابزار کارآمد بهره فراوانی برده و می برند، امّا در میان کارشناسان، این بحث مطرح است که آیا می توان به طور مطلق به جریان آزاد اطّلاعات معتقد گردید؟ و یا اینکه انسداد برخی پایگاه های اینترنتی و پالایش دریای مواج اطلاعات جهانی لازم و ضروری می نماید؟

اشاره

مانوئل کاستلر نویسنده کتاب «در باره عصر اطلاعات» معتقد است اگر در گذشته از طریق بازوی کار و کار مکانیکی در کارخانه ها موتورها حرکت داشتند، امروزه این کارها از طریق اطلاعاتی که به وسیله اینترنت مبادله می شود انجام می گیرد و دنیا هم اینک از راه اطلاعات مسیر پیشرفت را طی می کند. در سال 1992م ال گور معاون کلینتون برای نخستین بار اصطلاح بزرگراه های اطلاعاتی را به کار برد و برنامه ملی ایجاد بزرگراه های اطلاعاتی و زیرساخت های اطلاعاتی را مطرح کرد. به دنبال آن در سال 1994م در اوّلین کنفرانس اتحادیه بین المللی ارتباطات از راه ITU یک سیاست پنج اصلی در این راستا مطرح شد. این پنج اصل عبارت اند از:

اشاره

چندی پیش برخی از فضلا و دانش آموختگان حوزه نامه ای به محضر رهبر معظّم انقلاب ارسال کردند که در آن از وضعیت کنونی علوم دینی و ضرورت تحولات اساسی در روند تولید علم، سخن رفته بود. معظّم له در پاسخ خود مضمون نامه نویسندگان را تأیید و نسبت به پی گیری جدی آن سفارش اکید فرمودند.

به منظور هم اندیشی و کسب نظریات و آراء متصدیان پژوهش های دینی دبیرخانه نهضت تولید علم، دیداری با حجة الاسلام و المسلمین دکتر شهریاری داشت تا دیدگاه های ایشان را درباره جنبش نرم افزاری و تولید علم به ویژه در حوزه علوم دینی جویا شود. آنچه تقدیم می شود گزارشی از این جلسه علمی است.

در عصر موسوم به «عصر اطلاعات(1)» سرعت و میزان تولید اطلاعات به اندازه ای است که گفته می شود فقط در آمریکا روزانه شش تا هفت هزار مقاله علمی چاپ می شود و اطلاعات موجود در جهان در هر پنج سال و نیم به میزان دو برابر افزایش می یابد.(2)

اینترنت به عنوان بزرگ ترین مولود جامعه اطلاعاتی نقش چشمگیری در این روند رو به رشد داشته و دارد. بنابر تحقیقی که در سال 2002م انجام گرفته است، هر روز 3/7 میلیون صفحه وب به این شبکه جهانی افزوده می شود(3) که به یقین امروزه این رقم بیش از ده میلیون می باشد.

در این نوشتار برآنیم تا نیم نگاهی به کارکردهای مختلف، و عمدتاً مثبت اینترنت و جایگاه جامعه ما در این شبکه داشته باشیم تا تصویر روشن تری از اینترنت برای خوانندگان محترم ترسیم شود.

اشاره

عصر اطلاعات به تدریج تأثیر خود را در حوزه دین می گستراند و روش های نوینی را در تبلیغ ادیان و مذاهب نتیجه می بخشد و برای هر دین و مذهبی این امکان فراهم می آید که فراسوی مرزهای ملی اشاعه یابد. این شتاب سریع عصر ارتباطات، پدیده ای را به وجود آورده است که می توان آن را «جهانی شدن دینی» نامید. در این روند، اطلاعات دینی به طور فزاینده با روش هایی متفاوت جریان خواهد یافت و اشکال نوین نهادهای مذهبی شکل خواهد گرفت و محتوا و مضمون فعالیت ها و آموزه های آنها تغییرات پر آشوب و متلاطم تری را نسبت به گذشته تجربه خواهد کرد. در این مقاله با برخی از این تحولات آشنا می شویم.

این نوشتار، تخلیص مقاله «گشتارهای مذهبی در عصر اطلاعات» نوشته اینو نوباتاکا، ترجمه خانم فیروزه درشتی است که در پایگاه (bashgah.net) ارائه شده است.

«دهکده جهانی» نامی است که حتماً بارها شنیده و شاید به آن فکر کرده اید. آیا می توان جهان به این بزرگی را به یک دهکده مثال زد و با مجموعه ای این چنینی مقایسه کرد؟

آری در دنیایی که زمان و بازده زمانی به وسیله ابزارهای ارتباطی و ICT به حدّاقل ممکن رسیده و ارتباطات به سهولت انجام می گیرد و فاصله ها از بین رفته است، می توان آن را به نام دهکده جهانی نامید. در حال حاضر، تمامی ساختارهای اداری، اقتصادی، صنعتی و حتی هنری به ICT گرایش پیدا کرده اند فنّاوری اطلاعات و نقش بسیاری در عرصه های گوناگون خاصه، در نظام اداری سازمان ها دارد. در نگاهی گذرا و سریع به نقش ICT در نظام های اداری می توان گفت که ICT در مواردی همچون: بالا رفتن ضریب بهره وری، پایین آمدن هزینه ها، کنترل اطلاعات درون سازمانی، هدایت اطلاعات برون سازمانی، تقلیل نیاز به نیروی انسانی، افزایش سرعت عملکرد سازمانی، نقش حیاتی و اساسی دارد. علاوه بر اینکه توسط ICT می توان برای هر کارشناسی وظیفه مشخصی را تعریف نمود و از گردش نابجای اطلاعات جلوگیری کرد. در اطلاع رسانی باید به افراد صلاحیت دار بدون واسطه با ضریب بالای امنیتی ارائه شود و با جایگزینی ICT به جای رایانه ها می توان از نتایج مدیریت اطلاعاتی و منابع آن بهره مند شد.

اشاره

به منظور توسعه کاربری فنّاوری اطلاعات و ارتباطات، چندی پیش طرح جامعی با عنوان «تکفا» به تصویب هیئت وزیران رسید از آن پس نهادهای مختلف اجرائی و تحقیقاتی کشور عزم خود را جهت ارائه برنامه های کاربردی و جذب بودجه بیشتری از این طرح آغاز کردند. مراکز اطلاع رسانی و پژوهشی علوم اسلامی قم نیز برای بهره مندی از تسهیلات طرح تکفا طرح های ارزشمند و نوینی را ارائه نمودند. اما از آنجا که بیشتر مؤسسات علوم اسلامی مربوط به بخش خصوصی است در تعامل برقراری ارتباط با این طرح با مشکلات خاصی مواجه شدند. به مناسبت برگزاری نمایشگاه اطلاع رسانی علوم اسلامی در میزگردی با حضور مسئولان طرح تفکا نمایندگان مراکز پژوهشی و اطلاع رسانی اسلامی برگزار شد، راهکارهای همکاری و تعامل بهینه این مؤسسات با طرح ملی تکفا بررسی گردید. به دلیل اهمیت این میزگرد و نکات ارزشمندی که در آن مطرح شده بود، متن کامل آن را به حضور خوانندگان تقدیم می کنیم.

چکیده

جهش فنّاوری اطلاعات و ارتباطات موجب شده که سطح زندگانی جوامع ارتقاء یابد و فاصله ها از بین برود و منابع خبری به یکدیگر نزدیک شده، از اطلاعات درون گروهی طرف مقابل با خبر شوند و به گوش و چشم نامحرمان و غریبه ها تبدیل شود. از این رو، نزدیکی به آن بدون تدبیر و ملاحظه مسائل امنیتی، امری غیر معقول و نابخردانه است. چنین بستری برای بخش انسانی حوزه دین اعمّ از بزرگان، فرهیختگان، مدیران و طلاب علوم دینی با توجه به جدیت مخالفان آن، تهدید و خطر بیشتری را به دنبال دارد.

این مقاله به بررسی وضعیت امنیت اطلاعات در عصر فنّاوری و لزوم توجه نهادهای اسلامی خاصه حوزه های علمیه به این مقوله امنیت اطلاعات اختصاص دارد.