ره آورد نور

اشاره

معمولاً در روز «کتاب، کتابخوانی و کتابدار»، اتفاقات خوب و راهگشایی در این حوزه رقم می‌خورد؛ از جمله این رخدادهای مفید، آیین رونمایی از نسخه جدید و آزمایشی پایگاه کتابخانه دیجیتال نور (نورلایب) بود. در این مراسم، حجت‌الاسلام والمسلمین سید مصطفی طباطبایی، مدیر پایگاه نورلایب، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر عبدالحسین خسروپناه، معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی و استاد حوزه و دانشگاه، به ایراد سخن پرداختند. در ذیل، خلاصه‌ای از آنچه در این آیین رونمایی گذشت، در معرض استفاده خوانندگان و علاقه‌مندان عزیز قرار می‌گیرد.

اشاره

با در نظر گرفتن تاریخ صنعت چاپ پانصدساله در اروپا و دویست‌ساله در ایران، شاید به جرئت بتوان گفت که حدود 70 درصد از آثار علمی تولیدشده از سوی فرهیختگان مسلمان، در فرمتِ نسخه خطی می‌باشد و بر این پایه، یک مرکز علمی و دانشگاهی، یا یک استاد، پژوهشگر و دانشجویی که در اثر غفلت یا صرفاً به جهت عدم آشنایی با منابع متون کهن یا عدم توانایی در استفاده از این منابع سرشار پژوهش‌های تاریخی (= منابع دست‌اوّل)، در فرایند پژوهشی خود، به حوزه تراثیات، ورودی پیدا نمی‌کند و صرفاً به منابع دست دوم (= اطلاعات جویده‌شده)، یعنی کتب چاپی، مقالات و پایان‌نامه‌ها مراجعه می‌کند، در واقع امر، این پژوهشگر در حالت کمینه آن، به جهت غفلت از این سرچشمه‌های سرشار، در حدود 70درصد حوزه مطالعاتی و تحقیقی خویش را از دست داده است! پایگاه نسخ خطی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، به نشانی noormms.ir ، گامی است بزرگ در جهت سهولت دسترسی اهل تحقیق به این گنجینه بزرگ اسلامی است و به زودی راه‌اندازی خواهد شد.

آنچه در ادامه از نظر خوانندگان عزیز می گذرد، گفت و گویی است که با مدیر محترم وبگاه نسخ خطی نور انجام شده است. امید است مورد استفاده علاقه‌مندان قرار گیرد.

» لطفاً خودتان را برای خوانندگان معرفی بفرمایید.

◊ بسم الله الرحمن الرحیم. بنده سید مصطفی طباطبایی هستم و نزدیک بیست سال است که در حوزه علمیه مشغول به تحصیلم. نُه سال است که در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی کار می کنم و تقریباً از اوایل ورودم به مرکز، در بخش تحقیق و توسعه در فضای دیجیتال و بعداً برای کتابخانه های دیجیتال کار کردم و الآن هم مدیر گروه کتابخانه های دیجیتال مرکز نور هستم.

» پایگاه کتابخانه دیجیتال نور، چه پیشینه ای را پشت سر گذاشته است؟

اشاره

میراث گرانبهای نسخه های خطی اسلامی به عنوان یکی از نمونه های اثبات کننده مرجعیت علمی اهل بیت (علیهم السلام) در جهان اسلام و دلیلی بر تبیین نقش اساسی اهل بیت و پیروان آنها، به خصوص دانشمندان و علماء شیعه در پیدایش و گسترش علوم و شکوفایی تمدن اسلامی است و با توجه به ضرورت اطلاع رسانی در عرصه جهانی به عنوان یکی از منابع مهم دانش برای استفاده پژوهشگران علوم اسلامی است که بنا به تشخیص مرجعیّت شیعه و هم زمان با برگزاری همایش بین المللی نقش شیعه در پیدایش و گسترش علوم اسلامی و با همکاری مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، اقدام به راه اندازی پایگاه نسخ خطی آن نمود. در ادامه، به گزارشی توصیفی از این پایگاه خواهیم پرداخت.

اشاره

در طول تاریخ با توجه به نیازهای پژوهشگران در مراجعه به متون و منابع علمی مختلف، فهرست نسخه های خطی که سیاهه ای ساده از کتاب ها بوده، تهیه و تدوین شده است. این فهرست ها در سیر تطوّر تکاملی خود تا عصر اینترنت که عرضه منابع دیجیتالی است، تغییرات متنوعی داشته است؛ در حالی که شاکله اصلی فهرست نویسی، کتاب شناسی و نسخه شناسی بوده و متادیتا که به عنوان اطلاعات مدیریتی همراه مدرک و سند الکترونیک است، به نوعی همان اطلاعات فهرست های کتاب های خطی را به شکلی گسترده تر برای ذخیره سازی و بازیابی اطلاعات در فضای دیجیتال به کار می گیرد. با توجه به اهمیت و ضرورتی که نیازهای کاربران در انتقال و نگهداری منابع و مدارک علمی در ارتباط با فضای اینترنت داشت، لزوم استفاده از استانداردهای روز دنیا و متادیتا که به عنوان کلید سریع و دقیق دستیابی به اطلاعات می باشد، آشکار می شود. در این نوشتار، به بررسی پیشینه فهرست نویسی در جهان و تمدن اسلامی پرداخته ایم و با بیان انواع روش‏‌ها و شیوه های آن، به اصول و قواعد و استانداردهای فهرست نویسی نیز اشاره می کنیم.

چکیده

پایگاه های کتابخانه دیجیتال، یکی از پُرمخاطب ترین پایگاه های وب است که به ویژه برای طلاب، دانشجویان و پژوهشگران بسیار سودمند خواهد بود. بر این اساس، نیاز به عرضه منابع در قالب این کتابخانه ها و افزودن به قابلیت ها و امکانات این دست پایگاه ها بیشتر احساس می شود. نهادهای وابسته به حوزه نیز با توجه به این مهم، همواره از نخستین ایجادکنندگان کتابخانه های دیجیتال در اینترنت بوده، طلاب و دانشجویان بسیاری از آن بهره می برند. رونق روزافزون استفاده از فضای مجازی در امر پژوهش و نیاز پژوهشگران به منابع دیجیتال از یک سو، و تأکید مقام معظم رهبری بر لزوم استفاده از فضای مجازی از سوی دیگر، توجه دوباره به این گونه از پایگاه ها در نشر معارف اسلامی به سراسر دنیا را ضروری می نماید.

در این مقاله، کوشش می شود کتابخانه های دیجیتال حوزوی معرفی گردیده، از حیث برخورداری از استانداردهای کتابخانه های دیجیتال بررسی شوند.

اشاره

متن حاضر بخش های مهمی از سخنان آقای رضا آسیابانی از مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی است که در تاریخ 1381/9/26 در کنفرانس جنبی دومین نمایشگاه مراکز علمی پژوهشی حوزه علمیه قم تحت عنوان «پژوهش رایانه ای علوم اسلامی» بیان گردیده است. این سخنرانی به لحاظ اهمیت و برخورداری از نکات جالب و درخور توجّه، به نظر خوانندگان عزیز می رسد.

چکیده

نسخه های خطی، میراث به جای مانده از تلاش های علمی، هنری و فرهنگی گذشتگان این مرز و بوم به شمار می روند که به عنوان منابع دست اول تحقیق همواره مورد توجه پژوهشگران بوده و هست. از این جهت، استفاده از ابزار نوین پژوهش برای هر چه بیشتر کاربردی کردن این منابع، از مهمات جامعه اطلاعاتی امروز است.

نوشتار حاضر ضمن معرفی این ابزار نوین و مزایای به کارگیری آن، به شناساندن برخی نمونه های قبلی از کتابخانه های دیجیتال نسخ خطی در دنیا پرداخته است.

چکیده

با توسعه فناوری در ابعاد گوناگون، عرصه کتاب و کتابخوانی هم از آن بی بهره نبوده و توانسته است با وجود تمامی مشکلات و محدودیت های خاص، حضور خود را در شکل ها و قالب های جدید الکترونیکی حفظ کند. کتابخانه های رایانه ای در نظام های آموزشی، مبادلات کتب و در نهایت در امر اطلاع رسانی، تحول عظیمی ایجاد کرده اند و روند سرعت و هزینه دسترسی، مخاطب سازی و نیاز به ابزار را دگرگون ساخته اند.

جهت نیل به اهداف کتابخانه های رایانه ای باید استانداردهای مخصوص تولید، بایگانی و اطلاع رسانی رایانه ای را رعایت نمود و به منظور استمرار مخاطب سازی و استفاده بیشتر و بهینه و بهره گیری از امکانات فراوان آن، باید مشکلاتی را که امروزه مطرح است، بررسی کرد و در پی راه حل های مؤثر آن برآمد.

برای ارتقاء جایگاه کتابخانه های رایانه ای در علم و فرهنگ بایسته است که زمینه های بهره گیری از آن را توسعه داد و به بسترسازی سخت افزاری از سویی و فرهنگ سازی نرم افزاری از طرف دیگر، همت گمارد.

چکیده

نویسنده در این گزارش سعی دارد که ضمن توصیف و معرفی پدیده بانک های اطلاعاتی و کتابخانه های دیجیتال و بیان اهمیت آن در عصر کنونی، به لزوم توجه به این مقوله در خصوص منابع اسلامی و کمبودهای آن در این زمینه بپردازد. در این میان، به تعدادی از مهم ترین پایگاه های بانک اطلاعاتی و کتابخانه دیحیتالی نیز برای آشنایی خوانندگان به طور مختصر اشاره می شود.