ره آورد نور

اهمّیّت و جایگاه زبان عربی

بی‌تردید، زبان، به معنای واژه‌هایی سامان‌یافته که با چینشی خاصّ در کنار یکدیگر و دست در دست هم، نقاب از چهره مفاهیم پنهان در ذهن انسان برمی‌دارند و اندرون وی را آشکار می‌کنند، یکی از نعمت‌های بزرگ خدای رحمان است که در ردیف آفرینش انسان و تعلیم قرآن و پدیده‌های زمین و آسمان، جلوه‌ای از رحمت بی‌کران او در برابر دیدگان آدمیان است. با این نگاه، گوناگونی زبان مردمان، همچون اختلاف رنگ این و آن و آفرینش شگفت زمین و آسمان و هزار و یک پدیده بیرون از بیان، آیه‌ای از آیات حکمت خدای سبحان است که با سرانگشتان آن حکیم پُرتوان بر صفحه‌ای از صفحات بی‌شمار کتاب هستی نگاشته شده است؛ تا جهانیان بخوانند و بیندیشند و نگارنده توانای آن را بشناسند و بستایند و نامهربانی با هر زبان، ناسپاسی به درگاه آن لطیف مهربان و پایمال‌کردن نعمت او، با لگد تکذیب و کفران است.

اشاره

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، هم‌زمان با ایام پُربرکت دهه ذی‌حجة الحرام، در نشست خبری که با حضور خبرنگاران و اصحاب رسانه برگزار شد، از نسخه جدید نرم‌افزار «قواعد ادبیات عربی» رونمایی کرد. مدیر پژوهشی و علمی این محصول، استاد سید مصطفی حسینی به تشریح قابلیت‌ها و امکانات ارزنده آن پرداخت و در پایان نیز به سؤالات مطرح‌شده پاسخ گفت.

در این گزارش، مروری داریم اجمالی به آنچه در این نشست خبری گذشت. امید است، خوانندگان محترم با اهمّیّت و ضرورت تولید این محصول و نیز محتوای علمی و امکانات تحقیقاتی و فنّی این نرم‌افزار کتابخانه‌ای بیشتر آشنا شوند.

شعر حافظ همه بیت‌الغزل معرفت است               آفرین بر نفس دلکش و لطف سخنش

سخن نخست

نرم‌افزار دانشنامه چند‌رسانه‌ای حافظ، پس از 7 سال تحقیق و پژوهش و برنامه‌نویسی فنّی، در سال 1392 به همّت مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی تولید و عرضه گردید. برای انتخاب متن اصلی نرم‌افزار، تمامی نسخه‌های کهن و جدید بازبینی شد و بین نسخه‌های موجود (بیش از 35 نسخه چاپی و 44 نسخه خطی)، مقایسه‌ا‌ی دقیق صورت گرفت و در نهایت، نسخه علّامه قزوینی و قاسم غنی با تصحیح خانلری و مقدّمه ذوالنور انتخاب شد.

دقّت و وسواس زیاد در تهیه و تولید محتوا، حضور مؤثّر استادان و بزرگان فرهنگ، هنر و ادب پارسی در فرآیند تولید این محصول، و نیز بازسازی و احیاء نسخه‌های قدیمی سده نهم هجری، بخشی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این نرم‌‌افزار به شمار می‌رود. مرکز نور با تولید این برنامه، خدمتی بس بزرگ به جامعه ادبی و زبان فارسی و نیز حافظ‌دوستان و حافظ‌پژوهان ایران و جهان نموده است.

کاربری عمومی و آسان این نرم‌افزار، دامنه کاربران این نرم‌افزار را توسعه داده و گستره فراوانی از مخاطبان، شامل گروه‌های سنّی از سطح دانش‌آموزی تا استادان ارجمندان دانشگاهی و حوزوی و پژوهشگران فرهنگ و ادب فارسی را دربرمی‌گیرد؛ امّا به نظر می‌رسد این نرم‌افزار در میان انبوه تولیدات مرکز نور، مغفول واقع شده و چندان در میان اهل ادب و هنر شناخته‌شده نیست. این نوشتار، در صدد معرّفی شگفتانه‌های بی‌نظیری است که تنها در این نرم‌افزار قابل دسترسی است و مشابهی برای آنها یافت نمی‌شود.

اشاره

یکی از شاهکارهای بزرگ سخن فارسی که در ادب ایران زمین، بلکه در ادب جهان همانندی برای آن نمی توان یافت، رازنامه بزرگ جلال الدین بلخی (مولوی) موسوم به مثنوی معنوی است که از جهت محتوا و کیفیت بر تمام مثنوی های سروده شده، امتیازی خاصّ دارد؛ چنانکه هر گاه اصطلاح مثنوی به میان می آید، مثنوی معنوی مولوی به ذهن تبادر می کند.

نظر به جایگاه ویژه این اثر گرانبها در علوم اسلامی و حوزه معارف الهی و نیز استفاده روزافزون اجتماع انسانی از چنین مجموعه غنی و ارزشمندی، مؤسسه خدمات کامپیوتری نور وابسته به مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی بر آن شد تا نرم افزار چندرسانه ای حاضر را به پژوهشگران و علاقه مندان حوزه ادب و معنا تقدیم دارد. در این لوح فشرده، متن شش دفتر مثنوی معنوی با صوت کامل ابیات به همراه متن کامل قرآن کریم گنجانده شده و افزون بر این، پنج عنوان شرح جامع مثنوی طی 32 جلد در آن ارائه گردیده است که کاربر به کمک قابلیت های متنوع پژوهشی در برنامه می تواند به تحقیق در این کتاب شریف بپردازد و به گونه ای مطلوب از لطایف ادبی و معارف معنوی آن بهره مند شود.

اشاره

به دنبال تولید و به‌روزرسانی نرم‌افزار قاموس النور، بر آن شدیم تا گفتگویی را با متکفل این برنامه انجام دهیم. علیرضا مسعودی، مسؤول گروه اِعراب و ریشه در معاونت پژوهشی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی است که اطلاعات ارزنده‌ای را در باره محتوای علمی این کتابخانه الکترونیکی لغت و نیز قابلیت‌های تحقیقاتی آن به خوانندگان و علاقه‌مندان ارائه می‌دهد. با ما همراه باشید تا با منابع لغوی و نیز توانمندی‌های پژوهشی این برنامه آشنا شوید.

مقدمه

رشد و شکوفایی روزافزون زبان و ادبیات فارسی، مرهون هنرمندانی صاحب‌دل و خردمندانی سخن‌شناس است که در طول تاریخ ایران، مردانه کوشیده‌اند و با تحمل سختی‌های فراوان، حاصل خردورزی‌های حکیمانه، دریافت‌های عارفانه و احساسات شاعرانه خویش را در قالب الفاظی دل‌انگیر به نظم و نثر کشیده‌اند.
بی‌تردید، «خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی»، هنرمندی بی‌بدیل یا کم‌نظیر در این عرصه می‌باشد. گرچه روزگاری به درازای هفت قرن، از زمان آفرینش غزل‌های سحرآمیز وی می‌گذرد، ولی هنوز غبار کهنگی بر آن ها ننشسته، در سرتاسر جهان، هر روز با عشقی تازه‌تر، این دیوان دلنشین را می‌خوانند و از آن بهره‌ها می‌اندوزند.