ره آورد نور

از این رو، ضرورت جمع‌آوری اطلاعات و سامان‌دهی اثر ارزشمند دیوان حافظ شیرازی و همچنین پژوهش‌های مرتبط، با استفاده از دانش جدید روز (رایانه)، در یک نرم‌افزار چند رسانه‌ای بیش از پیش احساس می‌شد؛ افزون‌ بر این‌که استقبال گسترده و پیوسته از دو مجموعه نرم‌افزار «مثنوی معنوی» و «شاهنامه فردوسی»، دست‌اندرکاران پروژه نرم‌افزاری حافظ را به انجام این امر مهم، تشویق می‌نمود.

در این برنامه، از بهترین و جامع‌ترین نسخه‌های دیوان حافظ استفاده شده است؛ به همین منظور، از تمامی نسخه‌های کهن و جدید بازبینی به عمل آمده و در نتیجه، بین نسخه‌های موجود (مشتمل بر: بیش از 35 نسخه چاپی و حدود 44 نسخه خطی)، مقایسه‌ا‌ی دقیق صورت گرفته است؛ در نهایت، برای قرایت غزل‌ها، در این نرم‌افزار، نسخه علامه قزوینی و قاسم غنی با تصحیح خانلری انتخاب شده است.

در این نوشتار، کوشیده‌ایم محتوا و قابلیت‌های نرم‌افزار چند رسانه‌ای دانشنامه حافظ را به همه کاربران، علاقه‌مندان شعر و ادب فارسی و حافظ‌پژوهان گرامی معرفی نماییم.

ویژگی‌های نرم‌افزار حافظ

برخی از ویژگی‌های این دانشنامه چند رسانه‌ای عبارت‌اند از:

• ـ ثمره هفت سال تحقیق و پژوهش در زمینه غزلیات حافظ؛
• ـ بازگشایی ابعاد تازه فراسوی اساتید، حافظ‌پژوهان و دانشجویان زبان و ادبیات فارسی؛
• ـ قابل استفاده برای عموم مخاطبان، علاقه‌مندان به شعر و ادب و پژوهشگران حوزه ادبیات؛
• ـ ارائه صدای استاد حسین آهی با روش: صحیح‌خوانی، فارسی‌خوانی و زیباخوانی به همراه شرح گویای غزلیات حافظ شیرازی؛
• ـ بازسازی هوشمند نسخه‌های خطی نیمه نخست سده نهم هجری از دیوان حافظ به همراه ارائه تفاوت‌های نُسخ مذکور؛
• ـ فراهم‌آوری منابع ارزشمند، ایجاد فضای گسترده پژوهش‌ علمی و عرضه موضوع‌های متنوع در حوزه حافظ‌شناسی؛
• ـ به‌کارگیری رنگ‌ها و طرح‌های اسلیمی چشم‌نواز و گرافیک متناسب با موضوعات ادبی ـ عرفانیِ دیوان حافظ؛
• ـ قابلیت تغییر اندازه صفحات برنامه (Resize) جهت سهولت استفاده کاربران از نرم‌افزار.

معرفی نرم‌افزار حافظ

اصلی‌ترین بخش‌های این برنامه ادبی عرفانی، عبارت است از: دانشنامه، کتابخانه، پژوهش، فالنامه و مقدمه. در ادامه، به شرح هر یک از این بخش‌ها می‌پردازیم.

الف ـ دانشنامه

یکی از بخش‌های اصلی نرم‌افزار حافظ، دانشنامه است که مشتمل بر قسمت‌های ذیل است:

1. شرح

این بخش که مشتمل بر 15 عنوان شرح و تفسیر غزلیات دیوان حافظ در 40 جلد می‌باشد، از سه قسمت تشکیل شده است؛ اول، پنجره فهرست شرح‌های مربوط به غزل جاری که عناوین آن‌ها به همراه نشانی و تعداد تکرار نمایش داده می‌شود. دوم، قسمت خلاصه‌ای از پاسخ‌ها که دسترسی به متن کامل در شرح مربوطه نیز در آن فراهم است. و سوم، متن کامل دیوان حافظ با امکان انتخاب: غزلیات، قصاید، ساقی‌نامه، مثنویات، رباعیات و مقطعات. در این صفحه همچنین کاربر می‌تواند شماره صفحه یا بیت مورد نظر خویش را درج نماید و به‌آسانی به شعر یا بیت دلخواه منتقل شود.

قابلیت دیگری که در بخش شرح وجود دارد، «دسته‌بندی» است که به کمک آن می‌توان نشانی پاسخ‌ها را بر اساس نام کتاب دسته‌بندی نمود؛ به بیان دیگر، فعال بودن این گزینه، باعث می‌شود که پنجره نشانی پاسخ‌ها به دو قسمت تقسیم شود؛ یکی عناوین کتاب‌ها به صورت غیر تکراری و دیگری، شماره جلد، صفحه و عنوان سرفصل. با غیر فعال کردن این قابلیت، تمام نشانی پاسخ‌ها در یک پنجره ارائه می‌شوند.

2. ترجمه

در بخش ترجمه، متن کامل دیوان حافظ با قابلیت انتخاب شعر یا بیت مورد نظر، و نیز امکان مشاهده 9 ترجمه آن به زبان‌های مختلف، ارائه شده است. زبان‌هایی که در این برنامه از ترجمه دیوان حافظ وجود دارد، عبارت‌اند از: عربی، انگلیسی (هرمان)، انگلیسی (پاول)، انگلیسی (هنری)، ایتالیایی، فرانسوی، تاجیکی، ترکی استانبولی و ترکی آذری.

این قسمت از برنامه، جهت استفاده کاربران غیر فارسی و یا علاقه‌مندان به ترجمه دیوان حافظ در نظر گرفته شده است. چنانچه کاربر، شعر مورد نظر خود را انتخاب کند، در پنجره‌ای مستقل، می‌تواند ترجمه‌های مختلف آن را مشاهده نماید.

نسخه‌شناسی ترجمه فعال، از دیگر امکانات این صفحه به شمار می‌آید.

3. آیات و روایات

چنانچه بیتی از اشعار حافظ با آیات قرآن کریم و روایات معصومین(ع) ارتباط داشته باشد و یا احیاناً جناب حافظ، واژگان و عبارات قرآنی یا روایی را تضمین نموده باشد، در این بخش از برنامه نمایش داده می‌شود. با انتخاب شعر مورد نظرتان، اگر شعر مزبور با آیه یا حدیثی از بزرگان دین ارتباط داشته باشد، در دو قسمت مستقل «آیات» و «روایات» به همراه نشانی کامل پاسخ‌ها و نیز شرح و توضیح آیه یا روایت مذکور در شروح و کتب مرتبط با دیوان حافظ، قابل مشاهده خواهد بود. شایان توجه است که در قسمت «آیات»، امکان پخش صوت ترتیل آیه مورد نظر نیز وجود دارد.

به عنوان مثال، با انتخاب بیت «قصر فردوس به پاداش عمل می‌بخشند/ ما که رندیم و گدا دیر مغان ما را بس»، 12 آیه مرتبط با این بیت به همراه متن کامل آیه و نشانی کتابی که آیه مزبور در آن آمده، نمایش داده می‌شود.

و یا با انتخاب بیت «شب تاریک و بیم موج و گردابی چنین هایل/ کجا دانند حل ما سبکباران ساحل‌ها»، روایتی از پیامبر اکرم(ص) خطاب به ابوذر در باره ثمره وارستگی مؤمن از دنیا قابل مشاهده خواهد بود.

4. آرایه‌های ادبی

در این قسمت، صنایع ادبی مربوط به هر بیت از ابیات دیوان حافظ شیرازی ارائه شده است؛ مثلاً، با انتخاب بیت سوم از غزل شماره 197 (ای جوان سرو قد گویی بزن/ پیش از آن کز قامتت چوگان کنند)، دو آرایه «کنایه» و «مراعات نظیر (تناسب)» نمایش داده می‌شود که توضیح مربوط به هر یک را نیز می‌توان به ترتیب در دو کتاب «شرح سودی بر حافظ، ج 2، ص 1149» و «فرهنگ ده هزار واژه از دیوان حافظ، ج 1، ص 444» مطالعه نمود.

5. ظرایف شعری

این بخش از دانشنامه حافظ، توضیحاتی صوتی مرتبط با شعر جاری از استاد حسین آهی را در باره موضوعات ذیل ارائه نموده است:

• ـ وزن و سبک: مطالبی ارزنده در مورد وزن و سبک و بحر غزل و نیز عروض، عروض آماری بیت و ترتیب ابیات ارائه می‌نماید.
• ـ ردیف و قافیه: در این قسمت، ردیف و قافیه یکایک ابیات دیوان حافظ به صورت کاملاً علمی بیان می‌‌شود؛ به همراه حرف روی و مسائل مربوط به لغزش‌های وزنی قافیه‌ای.
• ـ تقطیع: بیت نخست یا ابیاتی از غزل مورد نظر با آهنگ و وزن شعر، همخوانی و تقطیع می‌گردد.
• ـ نکته‌ها: شرح و توضیح و نکات دستوری و ادبی، تفسیر بیت و غزل و نیز بیان ضعف تألیف و آرایه‌ها در غزل انتخابی، در این قسمت بیان می‌شود.
• ـ نسخه بدل‌ها: هر یک از غزل‌ها، با نسخه‌های خطی به جای مانده از سده نهم هجری و نیز نسخه‌های چاپی مقایسه شده، اختلاف نسخه‌ها در خصوص غزل انتخابی ارائه می‌گردد.

6. نگارخانه

در تمامی بخش‌های دانشنامه، کاربر در قسمتی مستقل به گزینه‌هایی مانند: جستجوی دانشنامه، فالنامه، فرهنگ‌نامه، نگارخانه و صوت زمینه دسترسی دارد. از آنجا که توضیح تمامی این قسمت‌ها ـ به جز نگارخانه ـ را در قسمت‌های دیگر از همین مقاله توضیح داده‌ایم، در این فراز، به معرفی بخش «نگارخانه» بسنده می‌کنیم.
صفحه نگارخانه از سه قسمت اصلی: تصویر، صوت و فیلم تشکیل شده است که محتوای آن، از دو طریق «فهرست درختی» و «فهرست‌ها (فهرست گزینشی)» با امکانات مشابه قابل دستیابی است. در بخش نگارخانه همچنین، کاربر می‌تواند دامنه نگارخانه را به تصویر، صوت یا فیلم محدود نماید.

به طور کلی، نگارخانه شامل: 466 مورد تصویر، 12 قطعه صوت و 12 فیلم مرتبط با حافظ و دیوان او می‌باشد. برخی از فیلم‌های ارائه‌شده در این نرم‌افزار عبارت‌اند از:
شیفتگان و علاقه‌مندان در حافظیه (در یادروز حافظ)، نشست علمی حافظ‌پژوهان، مراسم شبی با قرآن در حافظیه شیراز، علاقه‌مندان غیر ایرانی به حافظ در حافظیه، مراسم شب شعر حافظ‌دوستان در حافظیه شیراز، پشت صحنه صداهای ضبط‌شده مربوط به غزلیات حافظ با صدای استاد آهی.

ب ـ کتابخانه

بخش کتابخانه، از قسمت‌های اصلی: نمایش متن، جستجو، قرآن کریم و فرهنگ‌نامه پدید آمده است. در ادامه، به شرح هر یک می‌پردازیم.

1. نمایش متن

متن کامل 76 عنوان کتاب در 139 جلد از کتاب‌های مرتبط با حافظ و دیوان شعری او، در این بخش فهرست شده است. ویژگی تحقیقاتی صفحه مربوط به نمایش متن، این است که کاربر یا پژوهشگر به وسیله گزینه «دامنه» می‌تواند همه کتب برنامه را انتخاب نماید و یا دامنه تحقیق خود را به محورهایی مانند: مقالات، شرح حافظ، زندگی‌نامه، حافظ یا فرهنگ‌نامه محدود نماید.

در این قسمت، همچنین قابلیت دسترسی به بیش از 82300 مورد از عناوین و سرفصل‌های کتب برنامه فراهم آمده است که کاربر با توجه به نیاز خویش می‌تواند به گزینش مورد یا موارد دلخواه مبادرت ورزد.

برخی از کتاب‌های ارائه شده در بخش نمایش متن عبارت‌اند از:
شرح اشارات حافظ، فرهنگ واژه‌نمای حافظ، از کوچه رندان، حافظ از پیدا و پنهان زندگی، جمال آفتاب و آفتاب هر نظر (10 جلد)، شرح سودی بر حافظ (4 جلد)، ماهنامه حافظ (9 جلد)، شرح جلالی بر حافظ (4 جلد)، دیوان حافظ با شرح کامل، حافظ‌پژوهی (10 جلد)، چشمه خورشید، عرفان حافظ، حافظ خراباتی (4 جلد)، حافظ‌شناسی (15 جلد) و ایهامات دیوان حافظ.

ویژگی صفحه نمایش، آن است که تمامی قسمت‌های مشاهده‌شده توسط کاربر را در برگه‌های مستقل نگه می‌دارد و محقق در صورت نیاز می‌تواند به متون یا صفحات بخش نمایش که پیش‌پر ملاحظه کرده، دسترسی یابد.

2. جستجو

این قابلیت که در تمامی نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای یا معاجم موضوعی نور ارائه شده، ابزارهای لازم برای کاوش در متون برنامه را برای محقق فراهم می‌سازد. از این رو، در این بخش می‌توان به جستجوی ساده و پیشرفته در متن دیوان حافظ و نیز کتب موجود در برنامه مبادرت ورزید؛ به عنوان مثال، پس از جستجوی واژه «رِند» در تمام متون برنامه، 73 مورد پاسخ به همراه نشانی و خلاصه‌ای از متن در پنجره‌هایی مستقل نمایش داده می‌شود که در طی 21 عنوان از منابع برنامه ارائه شده است.

امکان دیگری که به نرم‌افزار حافظ اضافه شده، جستجوی کلمات از ابتدا و انتهای مطلع غزل و یا کاوش در کل ابیات به همراه قابلیت جستجوی پیراسته و غیر پیراسته است که به وسیله علائم عمومی «*» و «؟» انجام می‌شود. این امکان در واقع، بر دامنه نتایج جستجو می‌افزاید؛ به عنوان مثال، اگر علامت ستاره را بعد از واژه «حافظ» در خط جستجو وارد کنید (حافظ*)، افزون بر «حافظ»، پاسخ‌هایی ارائه می‌شود که مشتمل بر کلماتی مانند: «حافظا» و «حافظان» نیز خواهد بود.

نظیر بخش نمایش، در قسمت جستجو نیز می‌توان دامنه جستجوی کلمه یا عبارت خاص در متون برنامه را به محورهایی مانند: مقالات، شرح حافظ، زندگی‌نامه، حافظ یا فرهنگ‌نامه، محدود نمود.

3. قرآن

برگه «قرآن» متن کامل قرآن کریم را به همراه ترجمه، تفسیر و ترتیل کامل استاد کریم منصوری ارائه نموده است. این برگه شامل سه قسمت ذیل است:

• ـ ترجمه: شامل متن کامل ترجمه قرآن کریم با ترجمه آیت الله مکارم شیرازی است.
• ـ تفسیر: متن تفسیر نمونه در 27 مجلد، جهت استفاده کاربران و آشنایی با تفسیر آیه مورد نظر، در این قسمت قابل دسترسی است.
• ـ آیات در کتاب‌ها: در واقع، اصلی‌ترین قسمت از برگه «قرآن» است که چنانچه آیه‌ای از آیات در متون برنامه به کار رفته باشد، فهرست دقیقی از کتب و نشانی دسترسی به آن‌ها و نیز خلاصه‌ای از متن کتاب مربوطه نمایش داده می‌شود؛ در مثال، اگر آیه «إهدنا الصراط المستقیم» را انتخاب کنید، 5 پاسخ در سه کتاب از منابع برنامه عرضه می‌گردد؛ یک مورد در کتاب پیغام اهل راز (ج 1، ص 178) و شش مورد از مجلدات 1، 3، 5، 7 و 8 کتاب جمال آفتاب، و یک مورد هم از کتاب دیوان حافظ با شرح کامل (ص 699) که هر کدام، توضیحی از آیه مذکور را دربردارند.

4. فرهنگ‌نامه

در این نرم‌افزار، 5 عنوان فرهنگ‌نامه در 9 مجلد جهت فهم معانی کلمات و یا ابیات اشعار حافظ گنجانده شده است که از این قرارند:

• ـ حافظ‌نامه، سید عبدالرحیم خلخالی؛
• ـ فرهنگ اشعار حافظ، احمدعلی رجایی بخارایی؛
• ـ فرهنگ ده هزار واژه از دیوان حافظ، ابوالفضل مصفی، 2 جلد؛
• ـ فرهنگ واژه‌نمای حافظ، میهن‌دخت صدیقیان؛
• ـ کلک خیال‌انگیز یا فرهنگ جامع دیوان حافظ، پرویز اهور، 4 جلد.

کاربر در هر قسمت از برنامه که باشد، با کلیک راست روی واژه مورد نظر از اشعار حافظ می‌تواند به قسمت «فرهنگ‌نامه» منتقل شده و معنا و شرح کلمه انتخابی را مشاهده نماید.

گفتنی است که در بخش «فرهنگ‌نامه»، فهرست کاملی از واژگان و اصطلاحات و تعابیر عرفانی موجود در فرهنگ‌نامه‌های برنامه به صورت الفبایی با امکان نمایش نشانی کامل و  خلاصه‌ای از متن مربوطه ارائه گردیده و مقابل هر یک نیز، تعداد تکرار آن‌ها در فرهنگ‌نامه‌ها درج شده است.

ج ـ پژوهش

بخش «پژوهش»، از چهار برگه تشکیل شده و اطلاعات علمی و ارزنده‌ای را در خصوص: کتاب‌شناسی‌های برنامه، نسخه‌شناسی دیوان حافظ، آرایه‌های ادبی اشعار حافظ و نیز موضوعات مرتبط با حافظ و دیوان شعری او، در اختیار پژوهشگر قرار می‌دهد.

1. کتاب‌شناسی

در این قسمت، فهرست کاملی از کتب مرتبط با حافظ و دیوان او ارائه شده که با انتخاب کتاب مورد نظر، کتاب‌نامه مربوط به آن نمایش داده می‌شود. این فهرست، مشتمل بر 1856 عنوان کتاب است. اطلاعاتی که از در این صفحه قابل دستیابی است، عبات‌اند از: نام کتاب، نویسنده، موضوع، ناشر، تاریخ چاپ، مکان چاپ به همراه توضیحات تکمیلی.

کاربر به کمک گزینه «نوع کتاب» می‌تواند دامنه کتب را به محورهایی مانند: دیوان، فالنامه، فرهنگ، نسخه خطی یا شرح و متفرقه، محدود کند و یا از طریق گزینه «جستجو در»: ردیف، کتاب، مؤلف، ناشر، سال چاپ، مکان چاپ یا نوع کتاب، به جستجو در موردی خاص از فهرست بپردازد.

2. نسخه‌شناسی

نسخه اصلی دیوان حافظ شیرازی، یعنی نسخه سلیم نیساری، و نیز بازنویسی هوشمند 50 نسخه خطی سده نهم هجری در این قسمت نمایش داده می‌شود. پس از انتخاب بیت مورد نظر از یک غزل، چنانچه واژه یا عبارتی از غزل مذکور، در دیگر نسخ مربوط به حافظ به گونه‌ای دیگر ثبت شده باشد، در پنجره‌ای مستقل، بخشی که با نسخه اصلی برنامه متفاوت است، با رنگی مشخص نمایش داده خواهد شد و یا از تطبیق بیت نسخه برنامه با سایر نسخ موجود در این بخش، می‌توان به وجوه تمایز این نسخه‌ها دست یافت. بدیهی است که این قابلیت، خاصه برای حافظ‌پژوهان و پژوهشگران زبان و ادبیات فارسی کاربرد فراوانی دارد.

3. موضوعات

در این صفحه، بیش از 125000 موضوع برگرفته‌شده از کتاب «راهنمای موضوعی حافظ‌شناسی» نوشته دکتر کاووس حسن‌لی فهرست گردیده و هر یک نیز به منابع برنامه نشانی‌دهی شده‌اند. گفتنی است که نویسنده محترم این کتاب، موضوعی اصلی را به موضوع فرعی ارتباط داده و عناوین فرعی را نیز به نشانی آن‌ها ارجاع داده است؛ ولی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی جهت دسترسی آسان محققان به موضوعات، ارتباط تمام موضوعات فرعی را به صورت درختی به موضوعات اصلی نیز فراهم ساخته و در معرض استفاده کاربران قرار داده است.

از ویژگی‌های این صفحه، دسترسی زودهنگام به مطالب این فهرست از طریق قابلیت «جستجو در»: ردیف، نام کتاب، مؤلف، ناشر، سال نشر، تعداد جلد و صفحه است.

برخی از عناوین کلی و اصلی این موضوعات، عبارت‌اند از:

گونه‌ها و شیوه‌های تصحیح، آثار هنری در پیوند با حافظ، انتقاد از حافظ، اوضاع اجتماعی ـ سیاسی عصر حافظ، بنای حافظیه، تأثیرگذاری حافظ، ترجمه و تحقیقات حافظ‌شناسی خارج از ایران، حافظ و قرآن، راه شناخت حافظ، زندگی حافظ، سخن حافظ، لقب حافظ، غزل، مثنوی، قصیده، رباعی، ترجیع‌بند، ترکیب‌بند، قطعه، مسدس، مخمس، مقام حافظ، نظرات متناقض درباره حافظ، حافظ و دیگران، ممدوحان، نسخ خطی و حکایت‌هایی درباره ارتباط دیگران با حافظ.

4. صنایع ادبی

مضمون‌های تازه و بی‌سابقه و اندیشه‌های زیبا در جای‌جای دیوان حافظ موج می‌زند. این تازگی، گاه رهاورد یک صنعت لفظی یا به کار گیری آرایه‌ای ادبی است. این قسمت از بخش «پژوهش»، فهرست 31 عنوان از صنایع ادبی موجود در دیوان حافظ را به همراه توصیف و توضیح هر یک، گردآوری نموده است.

از قابلیت‌های بسیار راهگشای این صفحه، ارائه دو برگه «شروح مرتبط» و «ابیات مرتبط» است. در برگه نخست، شرح‌های مرتبط با آرایه ادبی انتخاب‌شده توسط کاربر در فهرست صنایع ادبی، به نمایش درمی‌آید که در آن، دسترسی به فهرست و متن شرح مربوطه نیز امکان‌پذیر می‌باشد. در برگه دوم، ابیات مرتبط با آرایه ادبیِ انتخابی، قابل مشاهده است. دسترسی به فهرست و متن ابیات، از دیگر امکانات این برگه به شمار می‌رود.

د ـ فالنامهبا انتخاب این قسمت از برنامه، نخست با پنجره کوچکی مبنی بر نیت کردن و خواندن فاتحه‌ای برای روح حافظ شیرازی جهت تفأل مواجه می‌شوید. پس از تأیید این پنجره، غزلی متناسب با نیت شما به همراه شرح و توضیح مفید درباره غزل مذکور و نتایج آن، در معرض استفاده شخص تفأل‌زننده قرار می‌گیرد. در این صفحه همچنین کاربر می‌تواند از قابلیت پخش صوتی غزل جاری با صدای گویندگان برنامه استفاده نماید. به منظور تفأل زدن مجدد، می‌توان در همین صفحه از گزینه «تفأل جدید» بهره برد.

ﻫ ـ مقدمه

آنچه بر کاربری و جذابیت برنامه افزوده است، وجود متن و صوت هفت مقدمه ارزشمند از اساتید زبان و ادبیات فارسی در مورد حافظ شیرازی و دیوان شعری او است. این مقدمه‌ها توسط کارشناسان و اساتید ذیل خوانده شده است، آقایان:
حسین آهی، اسلامی ندوشن، کاووس حسن‌لی، رستگار فسایی، رشید عیوضی، میر جلال‌الدین کزازی و مشفق کاشانی.

و ـ سایر امکانات

نرم‌افزار چند رسانه‌ای حافظ، از امکانات عمومی و قابلیت‌های عدیده پژوهشی دیگری نیز بهره می‌برد، از جمله:

1. امکانات جانبی

بخش «امکانات»، قابلیت‌های مفیدی را در خصوص مدیریت قلم و رنگی کردن قسمت‌هایی از برنامه مانند: قرآن، آیه‌ها، احادیث، نشانی صفحات، متن‌های عادی، متن کتب دارای شرح، باب‌ها، سندها، شعرها، ریشه و مشتق‌ها، تعلیقه‌ها، پاورقی‌ها، متن‌های لاتین، فهرست‌ها و حاشیه‌نویسی، در دسترس کاربر قرار می‌دهد.

محقق در این قسمت همچنین می‌تواند موضوع ذخیره‌سازی تحقیقات شخصی خود در برنامه را تنظیم و مدیریت کند.

از دیگر امکانات این برنامه که باعث جذابیت آن شده، ارائه چندین صوت زمینه است که می‌توان در این بخش با انتخاب یکی از گزینه‌های: «عدم پخش صوت»، «پخش هنگام قرایت» و «پخش دائم»، به تنظیم صوت‌های دلخواه خویش در برنامه مبادرت ورزید.

ویژگی «نمایش» به محقق کمک می‌کند تا نسبت به نمایش یا عدم نمایش: اِعراب کلمات، سرصفحه، پاورقی و یا خواندن همه غزل‌ها تصمیم‌گیری کند.

2. درباره

در این قسمت از برنامه، اطلاعاتی چند درباره: برنامه، کتابخانه دیجیتالی نور، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و نیز شیوه‌های ارتباط با این مرکز ارائه شده است.

3. امکانات عمومی

در این نرم‌افزار، قابلیت‌های عمومی و متنوعی برای آسان‌سازی تحقیق و استفاده از متون برنامه در دسترس کاربر قرار دارد. مهم‌ترین این امکانات که معمولاً در تمامی صفحات برنامه قابل دسترسی است، عبارت‌‌اند از: یادداشت‌برداری، ذخیره، ویرایش و چاپ متن؛ امکان چاپ به صورت «متن‌های انتخابی» و «صفحات جاری» در برنامه؛ انتقال ابیات و متن مورد نظر به محیط برخی ویرایشگرها، مانند MS-Word؛ گزینه «راهنما»، جهت آشنایی با قابلیت و عملکرد قسمت‌های مختلف نرم‌افزار.

نرم‌افزار حافظ در یک نگاه

• ـ نمایش متن کامل دیوان حافظ شیرازی به دو خطّ رایانه‌ای و نستعلیق، بر اساس نسخه محمد قزوینی و قاسم غنی با تصحیح پرویز ناتل خانلری؛
• ـ خواندن غزلیات حافظ به شیوه: «صحیح‌خوانی و فارسی‌خوانی با صدای استاد آهی» و «زیباخوانی با صدای بهترین گویندگان فارسی»؛
• ـ متن 9 ترجمه دیوان حافظ شیرازی به زبان‌های رایج دنیا، مانند: عربی، انگلیسی، ایتالیایی، فرانسوی، تاجیکی، ترکی استانبولی و ترکی آذری؛
• ـ نمایش 15 عنوان شرح و تفسیر غزلیات دیوان حافظ در 40 مجلد؛
• ـ بیان ظرایف هنری، نکات دستوری و توضیح واژه‌های دشوار و نیز شرح غزل‌ها با گویشی نو توسط استاد آهی؛
• ـ ارائه ترجمه‌های متفاوت به زبان‌های زنده دنیا، و امکان مشاهده شروح در کنار متن اصلی کتب؛
• ـ ارتباط دوسویه غزلیات دیوان حافظ با قرآن کریم و روایات حضرات معصومین(علیهم السلام)؛
• ـ نمایش غزل‌ها، ذیل هر آیه و نمایش آیات، ذیل هر غزل؛
• ـ متن کامل قرآن کریم به همراه ترجمه، تفسیر و قرایت آیات؛
• ـ نمایش اَعلام و توضیح لغات و اصطلاحات موجود در دیوان حافظ شیرازی؛
• ـ بررسی اوزان شعری و مباحث علم عَروض؛
• ـ ارائه فرهنگ‌نامه ویژه دیوان حافظ، مشتمل بر: شرح واژه‌ها، تعابیر و اصطلاحات آن؛
• ـ بازسازی و بازبینی هوشمند 68 نسخه خطیِ سده نهم هجری و امکان مقایسه آن‌ها با نسخه‌های موجود؛
• ـ ارائه آرایه‌های ادبی و بدیعی موجود در غزل‌های حافظ؛
• ـ کتاب‌شناسی جامع حافظ و دیوان او؛
• ـ شماره‌گذاری ابیات؛
• ـ فالنامه حافظ شیرازی با قابلیت دسترسی به متن و صوت غزل به همراه شرح و توضیح ابیات؛
• ـ فهرست بیش از 125000 فیش موضوعی با امکان جستجو؛
• ـ قابلیت جستجوی ساده و پیشرفته در ابیات؛
• ـ دسترسی به 134 مجلد کتاب مرتبط با حافظ؛
• ـ ارائه پیشگفتار اساتید برجسته ادبیات درباره حافظ؛
• ـ ارائه صوت، تصویر و فیلم مرتبط با حافظ در بخش نگارخانه.

هدایای ویژه این بسته نرم‌افزاری

این نرم‌افزار، علاوه بر برنامه اصلی، از سه لوح فشرده هدیه نیز برخوردار است. این هدایا شامل عناوین ذیل می‌باشد:

• ـ نرم‌افزار حافظ (نسخه ویژه تلفن همراه) که روی گوشی‌های دارای سیستم عامل سیمبین، نگارش‌های: 2، 3 و 5 قابل نصب است.
• ـ لوح فشرده غزلیات حافظ شیرازی با صدای استاد آهی که می‌توان از طریق رایانه و دستگاه پخش صوت از آن بهره برد.
• ـ لوح فشرده آموزش صوتی تصویری محتوای علمی و قابلیت‌های پژوهشی نرم‌افزار حافظ. این برنامه، شما را به صورت چند رسانه‌ای با محتوای علمی و امکانات فنی و پژوهشی نرم‌افزار حافظ آشنا می‌سازد.

تقدیر و سپاس

از آن‌جا که این نرم‌افزار فاخر ادبی و عرفانی، نتیجه هفت سال زحمت و تلاش پی‌گیر تولیدکنندگان و دست‌اندرکاران این پروژه در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و نیز شماری از اساتید و کارشناسان علمی و ادبی است، لازم است در پایان، کوشش صادقانه همه این عزیزان را صمیمانه سپاس گوییم:

• ـ با تشکر از تلاش‌ها و زحمات صادقانه تمامی دست‌اندرکاران این برنامه در مرکز نور و نیز دفتر تهران (شرکت خدمات نور رایانه سپهر).
• ـ تقدیر و تشکر از مرکز حافظ‌شناسی شیراز و بخش ادبیات دانشگاه شیراز.
• ـ تشکر ‌ویژه از جناب استاد حسین آهی که در تهیه این برنامه، سال‌ها خالصانه کوشیده‌اند.
• ـ سپاس فراوان از مشاوره و همکاری فرهیختگان و اساتید محترم و بزرگوار، مانند: میر جلال‌الدین کزازی، اسلامی ندوشن، مشفق کاشانی، رستگار فسایی، کاووس حسن‌لی، خرمشاهی، رواقی، سلیم نیساری، موسـوی گرمـارودی، ساعد باقـری، شفیعی کدکنی، رشید عیوضی، توفیق سبحانی، تقی پورنامداریان، سرکار خانم بهارک داودی، کاظم حاتمی طبری و سید علی سیدکریمی.
• ـ با تشکر از گویندگان محترم غزلیات حافظ:

خانم‌ها: ژاله علو، پریچهر بهروان، فرشته ملک فرنود، فریبا رمضان‌پور، مریم بی‌نیاز، مریم مه‌نگار، پریسا جمالی، رستگار، نسیم خواجه‌نوری، مهرنوش پرتوی.
و آقایان: امیر نوری، سید علی موسوی گرمارودی، ساعد باقری، اسماعیل قادرپناه، احمدرضا صدر، هرمز شجاعی‌مهر.