کلیدواژه‌گان: کاربردپذیری وب، کیفیت وب‌سایت‌ها، کاربران، تجربه‌های کاربری، ارزیابی وب‌سایت‌ها.
درآمد
کاربردپذیری، (1) یعنی سادگی و سهولت استفاده از یک محصول یا سیستم، و سازگاری آن با خواسته‌های کاربران (ماکویی و سرخوش، 1384). کاربردپذیری، مفهومی عام دارد و در بسیاری از حوزه‌های فنی و صنعتی به کار می‌رود. تولیدکنندگان محصولات و همچنین ارائه‌کنندگان خدمات مختلف با پای‌بندی به اصول و استانداردهای کاربردپذیری، می‌کوشند محصولات و خدمات خود را به گونه‌ای طراحی، تولید و عرضه کنند که رضایت خاطر کاربران، هر چه بیشتر فراهم گردد. از آن‌جا که وب‌سایت‌ها نیز برای عرضه ی اطلاعات و ارائه ی خدمات به کاربران، طراحی و ایجاد می‌شوند، مسأله ی کاربردپذیری آنها، اهمیتی ویژه یافته است.
کاربردپذیری وب‌سایت‌ها، یعنی سهولت و سادگی استفاده از آنها. طراحی و ایجاد وب‌سایت‌ها بر اساس اصول و استانداردهای کاربردپذیری، بر تأثیر، کارآیی و کیفیت وب‌سایت‌ها خواهد افزود و رضایت کاربران را فراهم خواهد آورد (محمداسماعیل، 1384). بنابراین، ارتقای کیفی وب‌سایت‌ها در گرو کاربردپذیری آنها است. این مقاله، به بررسی مبانی و مفاهیم کاربردپذیری وب‌سایت‌ها می‌پردازد و با بررسی متون علمی مربوط به این موضوع، اصول و استانداردهای کاربردپذیری وب‌سایت‌ها را بر می‌شمارد. نوشتار حاضر بر آن است که مبانی کاربردپذیری را متناسب با وب‌سایت‌های حوزه ی علوم انسانی و اسلامی آشکار سازد و از آن‌جا که بیشتر وب‌سایت‌های این حوزه را وب‌سایت‌های محتوایی، پایگاه‌های اطلاع‌رسانی و وب‌سایت‌های کتابخانه‌ای تشکیل می‌دهند، مباحث مطرح در این مقاله نیز بیشتر به همین سو گرایش دارد. نگاهی کوتاه به سرچشمه‌های کاربردپذیری، زمینه ی بحث درباره ی این موضوع را هموارتر می‌سازد.
اصول و استانداردهای کاربردپذیری
استاندارد ایزو ۹۱۲۶ (2) و استاندارد ایزو ۹۲۴۱ (3) دو مورد از مهم‌ترین استانداردهای سازمان بین المللی استاندارد (4) در زمینه کاربردپذیری هستند. در استاندارد ایزو ۲۱۹۶، کاربردپذیری عبارت است از مجموعه‌ای از ویژگی‌ها شامل: جذابیت، قابلیت یادگیری، قابلیت فهم و بهره‌برداری. در این استاندارد، کاربردپذیری رویکردی محصول‌گرا و مستقل از کیفیت نرم‌افزار است و بر ویژگی‌هایی چون محیط رابط کاربری (5) و چگونگی آسان‌سازی استفاده از آن تأکید دارد. استاندارد ایزو ۹۲۴۱ نیز کاربردپذیری را به عنوان محدوده‌ای که یک محصول بتواند به وسیله کاربرانی معین، جهت دستیابی به اهدافی خاص توأم با کارآیی، سهولت و رضایت‌مندی در بافتی مشخص مورد استفاده قرار گیرد، تعریف کرده است. در این استاندارد، محصول، زمانی مفید است که به کاربر اجازه دهد فرایند دلخواهش را به صورت اثربخش، کارا و با رضایت، در بافتی مشخص انجام دهد. سه خصوصیت کارآیی، اثربخشی و رضایت، به عنوان خصوصیات کاربردپذیری تلقی شده است. در این استاندارد برای اطمینان از این‌که به سطح قابل قبولی از کاربردپذیری دست یافته‌ایم، باید رضایت کاربر از محصول سنجیده شود. این تعریف افزون بر آن‌که افق گسترده ی کاربردپذیری را نشان می‌دهد، بر این امر تکیه دارد که کاربردپذیری یک محصول، به بافت (زمینه) استفاده و کاربرد آن بستگی دارد. کارایی (6)، اثربخشی (7)، رضایت‌مندی (8)، قابلیت یادگیری (9) و قابلیت به‌یادآوری (10)، پنج ویژگی کاربردپذیری به شمار می‌آید (نوکاریزی و عابدینی، 1391).
مسأله ی کاربردپذیری، در دهه ۸۰ میلادی، با تعریف معیارهایی برای سادگی استفاده از محصولات و سیستم‌ها، مانند ارائه ایده‌هایی برای ساخت رابط‌های رایانه‌ای کاربردپذیر، آغاز شد. چندی نگذشت که موضوع ارزیابی کاربردپذیری نرم‌افزارها، مطرح شد و با تدوین چندین استاندارد بین‌المللی درباره ی موضوعات مرتبط با کاربردپذیری، «مهندسی کاربردپذیری» شکل گرفت. از آغاز دهه ۹۰ میلادی به این سو، طراحان و تولیدکنندگان محصولات و سیستم‌ها، کاربردپذیری و طراحی کاربرمدار را هدف اصلی خود قرار دادند (ماکویی و سرخوش، 1384).
در سال‌های اخیر، دو واژه ی دسترس‌پذیری و کاربردپذیری، بسامد بالایی در ادبیات صنعتی داشته است. اگرچه این دو موضوع بسیار به هم نزدیک‌اند، اما آنها را نباید با هم اشتباه گرفت. کاربردپذیری، به معنای سهولت و سادگی استفاده از محصولات و سیستم‌ها، و سازگاری آنها با نیازهای کاربران است، حال آن‌که دسترس‌پذیری بیش از هر چیز به موضوع فراهم ساختن امکان استفاده ی کاربران ناتوان یا کم‌توان، مانند: معلولان، ناتوانان و کم‌توانان جسمی، سالمندان و کم‌سوادان، از ابزارها و سامانه‌ها می‌پردازد.
از مباحث دیگری که همواره در کنار موضوع کاربردپذیری به آن اشاره می‌شود، موضوع طراحی بر اساس تجربه‌های کاربر (11) و نیز طراحی کاربرپسند (12) است. برای روشن شدن رابطه ی این سه موضوع با یکدیگر، باید گفت کاربردپذیری یک محصول، در واقع، چیزی جز طراحی آن بر اساس تجربه‌های کاربر نیست. عبارت «سازگاری با نیازهای کاربران» که در تعریف کاربردپذیری آمد، به همین نکته اشاره دارد و طراحی کاربرمدار و کاربرپسند نیز نتیجه ی به کار بستن اصول و استانداردهای کاربردپذیری است.
ضرورت و اهمیت کاربردپذیری وب‌سایت‌ها
کاربردپذیری، منافع بسیاری دارد. افزایش بهره‌وری، ارتقای کیفیت کاری، بهبود رضایت کاربران و کاهش هزینه‌های آموزش و پشتیبانی، از مهم‌ترین منافع کاربردپذیری به شمار می‌آید. کاربردپذیری محصول یا سیستم، موجب می‌شود هم کاربران وقت کمتری برای یادگیری استفاده از محصول و کار با آن هدر دهند، هم هزینه‌های سنگین آموزش و پشتیبانی، از روی دوش تولیدکنندگان برداشته شود (ماکویی و سرخوش، 1384). وب‌سایت‌هایی که بدون در نظر گرفتن اصول و استانداردهای کاربردپذیری، طراحی و ایجاد می‌شوند، به دلیل دشواری‌هایی که بر سر راه کاربران ایجاد می‌کنند، به‌زودی کاربران خود را از دست می‌دهند و از هدف خود که اطلاع‌رسانی یا ارائه ی خدمات به کاربران است، باز می‌مانند.
ماکویی و سرخوش (1384)، منافع ناشی از به‌کارگیری اصول کاربردپذیری و طراحی کاربرمدار را بر اساس گروه‌های مختلف صاحب نفع، به این صورت دسته‌بندی کردهاند:
- منافع کاربردپذیری برای کسب وکارها: ارزان‌تر بودن، سریع‌تر بودن، ایمن‌تر بودن، افزایش فروش و پیشی گرفتن از رقبا در رقابت‌های تجاری.
- منافع کاربردپذیری برای مدیریت پروژه: بهبود مدیریت ریسک، آسان‌سازی برنامه‌ریزی و ارائه شواهدی از موفقیت در کوتاه‌ترین زمان.
- منافع کاربردپذیری برای تیم طراحی: طراحی‌های دقیق‌تر، اثبات قابلیت کار طرح‌ها، ارائه تصویری دقیق از چگونگی کار کاربران، اضطراب کمتر به علت اطمینان از مورد قبول بودن طراحی توسط کاربران و حذف تغییرات در آخرین لحظه.
- منافع کاربردپذیری برای گروه کاربران: کاهش زمان‌های انجام وظیفه، کاهش خطاهای کاربری، کاهش زمان آموزش کاربران و کاهش تغییر و تحول کارکنان.
- منافع کاربردپذیری برای تیم پشتیبانی: خدمات پشتیبانی و راهنمایی تلفــنی اثربخش‌تر، کارآیی بهتر، مواد آمـوزشی کمتر و کاهش زمان آموزش برای تیم پشتیبانی.
حسینی (1388) نیز چهار دلیل مهم بر ضرورت به کار بستن اصول کاربردپذیری در طراحی و ایجاد وب‌سایت‌ها را چنین بر می‌شمارد:
- طراحی ضعیف، محتوای خوب را تحت تأثیر قرار می‌دهد. چنانچه در این زمینه گفته شده: اگر طراحى وب‌سایتی چنان ضعیف باشد که کاربر از استفاده از آن منصرف شود، دیگر اهمیتى ندارد که تا چه میزان به فراهم کردن اطلاعات با کیفیت توجه شده است.
- یک طراحی خوب و کارآ، استفاده از وبسایت را برای سرویس‌دهی به کاربران آسان می‌سازد. در واقع، زمانی‌که طراحی خوب و استانداردی نداشته باشیم، پاسخ دادن به پرسش‌ها و حل کردن مشکلات کاربران، وقت بسیاری را از مدیران وب‌سایت‌ها خواهد گرفت و افزون بر تلف نمودن منابع، موجب دل‌سردی و دید منفی کاربران نسبت به وبسایت خواهد شد.
- کاربردپذیری وبسایت، موجب افزایش شمار کاربران می‌شود. کاربرانی که برای بار اوّل از وبسایت بازدید می‌کنند، می‌توانند تبدیل به کاربران دائمی وبسایت شوند؛ البته به این شرط که کاربران استفاده از وبسایت را آسان بیابند و بتوانند به‌خوبی با آن ارتباط برقرار نمایند.
- کاربردپذیری وبسایت، از مشکلات بعدی مدیران و طراحان وبسایت می‌کاهد. در واقع، با رعایت اصول کاربردپذیری در هنگام طراحی یک وبسایت، مدیران و طراحان نیاز به اصلاحات بعدی را بسیار کم خواهند کرد و در نتیجه، زمان بیشتری برای اندیشیدن و تصمیم گرفتن برای ارتقای وبسایت خواهند داشت.
به هر روی، هدف اصلی وب‌سایت‌ها، ارائه خدمات به کاربران است و به کار بستن اصول و استانداردهای کاربردپذیری، وب‌سایت‌ها را کاربرپسندتر و زمینه دستیابی به اهداف‌شان را هموارتر خواهد کرد.
مؤلفههای کاربردپذیری وب‌سایت‌ها
پژوهشگران، مؤلفه‌ها و شاخص‌های متفاوتی را برای کاربردپذیری وب‌سایت‌ها بر شمرده‌اند. این مؤلفه‌ها بیشتر در تنظیم پرسش‌نامه‌ها یا سیاهه‌های وارسی برای ارزیابی کاربردپذیری وب‌سایت‌ها به کار می‌آید. همچنین طراحان و توسعه‌دهندگان وب‌سایت‌ها، با طراحی وب‌سایت‌هایی بر اساس همین مؤلفه‌ها و شاخص‌ها می‌توانند تا حدودی کاربردپذیری و کیفیت آنها را تضمین کنند. محمداسماعیل و کوهبنانی (1389)، ۱۶۰ مؤلفه ی کاربردپذیری وب‌سایت‌ها را بر اساس ۱۱ معیار اصلی گردآوری کردهاند. این مؤلفه‌ها با تلخیص و کمی تغییر، در ادامه ی مقاله می‌آید:
الف ـ اعتبار اطلاعات
- بیان نام پدیدآور اطلاعات ارائه‌شده وبسایت؛
- بیان ویژگی‌های پدیدآور اطلاعات (مانند: صلاحیت، شهرت و اعتبار و...)؛
- چگونگی تماس با سازمان یا شخص مسؤول محتویات وبسایت؛
- دارا بودن تأییدیه رسمی از سوی سازمان یا فرد مسؤول محتوای وبسایت؛
- ذکر مشخصات سازمان یا شخص مسؤول محتویات وبسایت؛
- ارائه فهرستی از کارگزاران اصلی و مشخصات آنها؛
- ذکر راهی برای تماس با پدیدآور اطلاعات (مانند: نشانی پستی، شماره تلفن و پست الکترونیک)؛
- بیان راهی برای اثبات ویژگی‌های پدیدآور (مانند: اشاره به تجارب وی در زمینه موضوعی خاص و عضویت او در سازمان‌های حرفه‌ای)؛
- ذکر نام سازمان مسؤول محتویات وبسایت؛
- بیان ماهیت شخص یا سازمان پشتیبان وبسایت؛
- ذکر مدت زمان تأسیس سازمان پشتیبانی‌کننده ی وبسایت؛
- بیان حق مالکیت معنوی منابع اطلاعاتی عرضه‌شده در وبسایت (ذکر نام)؛
- بیان نام سازمان حمایت‌کننده وبسایت؛
- ارائه سیاهه‌ای از نام سازمان‌ها یا وب‌سایت‌هایی که این وبسایت را توصیه می‌کنند؛
- مشخص بودن هدف از طراحی و ایجاد وبسایت؛
- ارائه فهرستی از اسامی و مشخصات افراد مسؤول نظارت بر سازمان پشتیبانی‌کننده ی وبسایت؛
- ارائه فهرستی از منابع چاپی منتشرشده توسط سازمان؛
- قرار دادن نام و آرم سازمان پشتیبانی‌کننده ی وبسایت در هر صفحه؛
- نشان دادن آرم سازمان به صورت واضح و برجسته؛
- قرار دادن نام سازمان در بالای صفحه؛
- ذکر نام دارنده حق مالکیت معنوی؛
- قرار دادن پرچم کشور.
ب ـ صحت اطلاعات
- نبود خطاهای املایی، دستوری و حروف‌چینی؛
- ذکر نام و مشخصات کتاب‌شناختی منبع اصلی؛
- وجود شاخصی بیانگر بررسی صحت و سقم اطلاعات توسط ویراستار یا مصحح در طول فرآیند بازنگری مجدد منابع؛
- عنوان‌بندی روشن و واضح گراف، نمودار یا جداول موجود در صفحه.
ج ـ روزآمد بودن اطلاعات
- ذکر تاریخ آخرین تجدید نظر در محتویات صفحه؛
- ذکر نخستین تاریخ قرار گرفتن منبع اطلاعاتی (با هر فرمتی) روی صفحه وب؛
- ذکر فواصل زمانی به‌روزکردن اطلاعات دارای حساسیت زمانی؛
- وجود اطلاعات آماری در صفحه؛
- بیان تاریخ گردآوری آمار؛
- ارائه تاریخ‌ها در یک فرمت بین‌المللی.
هـ ـ سطح پوشش و مخاطبان خاص اطلاعات
- مشخص بودن نام و نوع منابع موجود در هر صفحه؛
- تعیین مخاطبان خاص صفحه؛
- درج زمان تخمینی تکمیل صفحه ی در دست ساخت.
و ـ مقایسه ی معیار سنجش نماهای تعاملی و تبادلی
- وجود نظام مشخصی جهت بازخورد کاربران؛
- وجود نظامی روشن و مشخص برای کاربران برای درخواست اطلاعات بیشتر از سازمان؛
- ذکر مشخصه ی زمانی لازم برای دریافت پاسخ از سوی سازمان؛
- وجود امکان عضویت در وبسایت؛
- وجود نظامی روشن و مشخص برای عضویت کاربران در وبسایت؛
- آگاهی کاربر از وجود مکانیزم کوکیز (13) در وبسایت؛
- پاسخ‌گویی سریع و دقیق به پرسش‌های کاربران از طریق بخش پرسش‌های متداول (14)؛
- قابلیت پاسخ‌گویی به سؤال‌های کاربران؛
- آگاهی کاربران از زمان دریافت پاسخ.
ز ـ مقایسه ی معیار سنجش عینیت اطلاعات
- مشخص بودن ارتباط میان شخص پدیدآور با سازمان و فرد مسؤول محتویات وبسایت؛
- مشخص بودن دیدگاه پدیدآور؛
- مشخص بودن دیدگاه شخص یا سازمان مسؤول تهیه ی اطلاعات؛
- نبود تبلیغات در صفحه؛
- ارائه مطالبی در خصوص اهداف شخص یا سازمان گردآورنده ی اطلاعات؛
- توجیه اطلاعات غیر مرتبط با خدمات سازمان در صفحه؛
- وجود وجه تمایزی میان انواع محتواهای ارائه‌شده؛
- شبیه نبودن اطلاعات به تبلیغات از لحاظ نوع طراحی؛
- اجتناب از به کاربردن مفاهیم و اطلاعات نامرتبط.
ح ـ راهبری
* ویژگی‌های عنوان وبسایت در مرورگر:
- مشخص بودن نام سازمان یا فرد مسؤول وبسایت؛
- مشخص بودن صفحه اصلی؛
- کوتاه بودن عنوان وبسایت در مرورگر؛
- منحصر بودن عنوان وبسایت.
* ویژگی‌های عنوان صفحه:
- مشخص بودن این‌که صفحه، صفحه ی اصلی است؛
- مشخص بودن این‌که صفحه به یک وبسایت مشخص تعلق دارد؛
- دست‌کم با یک آرم؛کوتاه بودن عنوان صفحه؛
- منحصر بودن عنوان صفحه برای وبسایت؛
- به کاربردن کلمات کلیدی و مهم برای عناوین؛
- به کارگیری عنوان مناسب برای بیان دقیق محتوای متن.
* ویژگی‌های صفحه:
- یک‌نواختی ظاهر پیوندهای تکراری؛
- امکان راهبری آسان میان صفحه‌ها؛
- قرارگیری هماهنگ پیوندهای مستقیم داخلی در صفحه؛
- وجود تناسب میان عنوان پیوند با آنچه پیوند بدان ختم می‌شود؛
- برقراری پیوندها متناسب با اهداف از پیش تعریف‌شده؛
- قابل درک بودن ساختار وبسایت/ صفحه برای کاربران؛
- تناسب چیدمان صفحات مختلف وبسایت با یکدیگر؛
- وجود میانبرهایی در صفحه اصلی برای دسترسی هر چه آسان‌تر و مؤثرتر کاربران به صفحات پرمخاطب وبسایت؛
- وجود امکان دسترسی از صفحه اصلی وبسایت به بخش‌های اصلی آن؛
- اجتناب از به کاربردن متن‌های زیر خط‌دار در کنار پیوندها؛
- عنوان‌دهی مناسب بوک‌مارک‌ها (15)؛
- امکان انتخاب اقلام اطلاعاتی مورد نظر از روی فهرست به جای حروف‌چینی آنها؛
- قرار دادن پیوند آرم وبسایت در صفحه ی اصلی؛
- شناساندن پیوندها از طریق زیرخط‌دار کردن آنها یا کاربرد نوعی رنگ خاص؛
- وجود تناسب بین عنوان صفحه و پیوند؛
- نمایان بودن پیوندهای بازدید شده و بازدید نشده با استفاده از تغییر رنگ پیوند؛
- قرار دادن پیوند صفحه ی اصلی برای مشخص بودن صفحه اصلی؛
- منطقی بودن تعداد پیوندها؛
- پیوند دادن تصویر به صفحه ی مربوطه؛
- امکان شناسایی آسان پیوندها؛
- استفاده از عبارات مناسب برای پیوندها؛
- قرار دادن پیوند متنی در ابتدای پاراگراف؛
- وجود تناسب بین عنوان صفحه و پیوند؛
- استفاده از علائم دیداری مانند رنگ و اندازه برای نشان دادن ارتباط میان پیوندها؛
- به‌کارگیری متن کافی برای توضیح پیوند.
* نشانه ی اینترنتی صفحه:
- درج نشانه ی اینترنتی صفحه در بدنه ی اصلی آن؛
- مختصر بودن نشانه ی اینترنتی صفحه؛
- عدم تغییر در نشانه اینترنتی وبسایت؛
- کاربرپسند بودن نشانه ی اینترنتی صفحه؛
* نقشه ی وبسایت یا نمایه:
- وجود نقشه ی وبسایت یا نمایه‌ها روی صفحه ی اصلی و صفحات پیوندی؛
- دارا بودن موضوعات اصلی وبسایت؛
- امکان خواندن آسان نمایه‌ها یا نقشه وبسایت؛
- سازمان‌دهی منطقی نمایه‌ها یا نقشه ی وبسایت.
* موتور جستجوی داخلی:
- وجود یک موتور جستجوی داخلی؛
- مرتبط بودن اطلاعات بازیابی‌شده توسط موتور جستجوی داخلی.
ط ـ معیار سنجش نماهای غیرمتنی
- عدم استفاده از تصاویر متحرک (انیمیشن) بی‌مورد؛
- به‌کارگیری تصاویر گرافیکی، فایل‌های صوتی و تصویری به منظور افزایش کارآیی وبسایت؛
- بیان نام نرم‌افزار مورد نیاز برای استفاده از وبسایت و چگونگی دسترسی به آن نرم‌افزار؛
- وجود جایگزینی برای فایل‌های نیازمند نرم‌افزار خاص جهت دسترس‌پذیری اطلاعات برای همه ی کاربران؛
- بیان نام نرم‌افزار مرورگر مورد نیاز یا ویرایش خاصی از آن، برای دسترسی به صفحات وب؛در صورت لزوم؛
- وجود جایگزین متنی برای تصاویر و گرافیک‌های موجود در صفحه برای همه ی کاربران؛
- عدم استفاده از تکنیک فلش (علائم چشمک‌زن)؛
- آگاهی کاربر از بارگذاری فایلی حجیم در صورت انتخاب یک پیوند؛
- مرتبط بودن تصاویر گرافیکی با محتوای متن؛
- اضافه کردن متون به تصاویر برای درک بیشتر؛
- استفاده از تگ ALT مناسب برای تصاویر؛
- هدفمند بودن تصاویر گرافیکی.
ی ـ دسترس‌پذیری
- دسترس‌پذیر بودن با استفاده از مرورگر اینترنت اکسپلورر؛
- دسترس‌پذیر بودن با استفاده از مرورگر نت‌اسکیپ نویگیتور؛
- دسترس‌پذیر بودن با استفاده از مرورگر موزیلا برد؛
- دسترس‌پذیر بودن با استفاده از مرورگر اپرا؛
- دسترس‌پذیری وبسایت از طریق موتورهای جستجوی عمومی؛
- اندازه صفحه کمتر از 50 کیلوبایت؛ا
- مکان پشتیبانی از سکوی عملیاتی کاربر (ویندوز و لینوکس)؛
- استفاده از قلم (فونت)های استاندارد؛
- قابل رؤیت بودن تمامی اجزای وبسایت؛
- دسترسی کاربر به منابع مورد نیاز در کمتر از 3 بار کلیک کردن؛
- شبیه بودن اطلاعات به هرم واژگون (دستیابی سریع به اطلاعات مهم‌تر)؛
- سهولت استفاده از وبسایت برای همه کاربران (مبتدی و متخصص)؛
- عدم استفاده از تصاویر متحرک (انیمیشن) بی‌مورد.
ک ـ معیار سنجش کارآمدی
- استفاده از رنگ‌های استاندارد در طراحی صفحات؛
- عنوان‌بندی مناسب قابلیت‌های وبسایت/ صفحه؛
- امکان تشخیص وبسایت بر اساس عنوان دامنه ی صفحه (16)؛
- تناسب زبان وبسایت با فرهنگ و روحیات کاربر؛
- وجود تعاریف حاشیه‌ای برای تشریح اقلام اطلاعاتی موجود بر روی صفحه؛
- اطلاع کاربر از عملیات در حال انجام؛
- تناسب اطلاعات موجود در وبسایت با هدف وبسایت؛
- امکان انجام تمامی قابلیت‌های وبسایت در درون آن؛
- وجود قابلیت لغو عملیات صورت‌گرفته در وبسایت؛
- وضوح موقعیت کاربر در وبسایت؛
- در نظر گرفتن پیشینه ی ذهنی کاربر؛
- جذابیت وبسایت؛
- در نظر گرفتن ابزارهایی برای کمک به کاربر؛
- ارائه ی عنوان کامل تمام سرواژه‌های مهم به‌کاررفته در صفحات؛
- طومارنوردی (17) آسان صفحه خانگی؛
- امکان چاپ اطلاعات بدون اعمال تغییرات در تنظیم سیستم رایانه؛
- بیان تعداد بازدیدکنندگان وبسایت در یک بازه زمانی؛
- استفاده از عبارات کوتاه برای تشریح موارد موجود در صفحه؛
- 1جلب توجه کاربران از طریق نوع طراحی (مانند: نوع رنگ و فونت)؛
- به‌هم‌فشرده نبودن مطالب در یک صفحه و ایجاد فضای خالی بین آنها؛
- دسترسی آسان به بخش راهنما (18)؛
- ارائه قیمت پیشنهادی به کاربر در صورت انتفاعی بودن وبسایت؛
- بالا بودن سرعت بارگذاری؛
- قابلیت استفاده از عملکرد جستجو؛
- امکان راهبری با مرور وبسایت؛
- امکان راهبری با استفاده از ابزارهای جستجوی وبسایت؛
- داشتن راهبرد ویژه؛
- قرار دادن مطالب در کمتر از سه صفحه؛
- رعایت سلسله‌مراتب مطالب در صفحات (بر اساس: تاریخ، عنوان و...)؛
- به‌کار بردن عدد برای نشان دادن ارقام (2 به جای دو)؛
- عدم استفاده از فایل‌های پی‌دی‌اف به دلیل عدم جذابیت؛ به جز برای اسناد؛
- قابل رؤیت بودن پیام‌های اخطار؛
- پایین بودن زمان بارگذاری (دانلود).
ل ـ معیار سنجش ویژگی‌های ظاهری
- صفحه‌آرایی مناسب؛
- وجود هماهنگی بین طرح‌ها و صفحات؛
- وجود هماهنگی بین رنگ‌ها و سبک نگارش؛
- به‌کارگیری حاشیه در اطراف متن.
ارزیابی کاربردپذیری وب‌سایت‌ها
هنگام ارزیابی وب‌سایت‌ها، دو دسته ویژگی یا معیار مورد بررسی قرار می‌گیرد: ویژگی‌های عینی یا داخلی، و ویژگی‌های ذهنی یا خارجی. ویژگی‌های عینی یا داخلی، آن دسته از ویژگی‌ها هستند که تنها به چگونگی طراحی و توسعه ی وبسایت وابسته‌اند و ویژگی‌های ذهنی یا خارجی، آن دسته از ویژگی‌ها هستند که به کاربرد وبسایت و فضای کاربری آن بستگی دارند. کاربردپذیری، از معیارهای ذهنی در ارزیابی وبسایت است که سنجش کامل و همه‌جانبه ی آن بدون حضور کاربر و به‌تنهایی به وسیله ی ارزیاب میسر نیست (نوکاریزی و عابدینی، 1391).
کاربردپذیری، یکی از عوامل تعیین‌کننده در میزان موفقیت وبسایت به شمار می‌رود و معیارهای مؤثر در بهینه‌سازی و بهبود کاربردپذیری نیز باید به طور مستمر ارزشیابی شوند. برای ارزشیابی کاربردپذیری وب‌سایت‌ها، شیوه‌های متفاوتی به کار گرفته می‌شود که این شیوه‌ها به عواملی مانند: مرحله طراحی، تازگی طرح، تعداد کاربران مورد انتظار، بحرانی بودن محیط رابط، هزینه و بودجه ی اختصاص‌یافته برای ارزیابی، زمان موجود، و تجربه گروه ارزیابی بستگی دارد (نوکاریزی و عابدینی، 1391).
ابزارها و نرم‌افزارهایی نیز برای ارزیابی کاربردپذیری وب‌سایت‌ها طراحی و ایجاد شده است. چنگیز (1385)، شماری از این ابزارها را معرفی کرده است: ای پرامپت (19)، بابی (20)، دکتر اچ‌تی‌ام‌ال (21)، لیفت (22)، ماشین‌لیفت (23)، لیفت آن سایت (24)، لیفت پیوسته (25)، نت مکانیک (26)، کرایتریا (27)، لینک‌بوت (28)، ماکروبات (29)، وب گاراژ (30) و وب‌ست (31). بیشتر پژوهشگرانی که به ارزیابی وب‌سایت‌ها دست زده‌اند، با توجه به موضوع و اهداف مورد نظر، روش‌ها و ابزارهای مختلفی مانند: پرسش‌نامه، مشاهده ی مستقیم، تهیه ی سیاهه ی وارسی و مانند آن را برای بررسی و ارزیابی وب‌سایت‌ها به کار برده‌اند (نوکاریزی و عابدینی، 1391). در پایان، نمونه‌ای از یک پرسش‌نامه برای ارزیابی کاربردپذیری وب‌سایت‌های کتابخانه‌ای نشان داده می‌شود. با الگوگیری از پرسش‌نامه‌های معتبر و با مشورت متخصصان، می‌توان پرسش‌نامه‌هایی متناسب با وب‌سایت‌های مورد نظر تنظیم کرد.
نمونه ی یک پرسش‌نامه برای ارزیابی کاربردپذیری وب‌سایت‌های کتابخانه‌ای (برگرفته از: نوکاریزی و عابدینی، 1391).
|
کاملاً موافق: ۵ موافق: ۴ تا حدودی موافق: ۳ مخالف: ۲ کاملاً مخالف: ۱ |
|||||
|
گویه‌ها |
پاسخ‌ها |
||||
|
1.جستجو در فهرست منابع کتابخانه (از قبیل: کتاب، نشریه و پایان‌نامه)، به‌سادگی امکان‌پذیر است. |
۵ |
۴ |
۳ |
۲ |
۱ |
|
2. جستجو در منابع الکترونیکی اینترنتی مورد نیاز (از قبیل: پایگاه‌های اطلاعاتی علمی، پایگاه نشریات، کتاب‌ها و منابع مرجع الکترونیکی و مانند آن)، به‌سادگی امکان‌پذیر است. |
۵ |
۴ |
۳ |
۲ |
۱ |
|
3. در صفحه خانگی وبسایت، گزینه‌های جستجوی جداگانه‌ای برای هر کدام از منابع کتابخانه، از جمله: پایگاه کتاب‌ها، نشریه‌ها، پایان‌نامه‌ها و همچنین پایگاه‌ها و منابع الکترونیکی وجود دارد. |
۵ |
۴ |
۳ |
۲ |
۱ |
|
4. یافتن اطلاعات مورد نیاز از طریق جستجو در: فهرست منابع کتابخانه، پایگاه‌های اطلاعاتی و منابع الکترونیکی، به‌سادگی امکان‌پذیر است. |
۵ |
۴ |
۳ |
۲ |
۱ |
|
5. جستجوی هم‌زمان در چند پایگاه اطلاعاتی اینترنتی، به‌سادگی امکان‌پذیر است. |
۵ |
۴ |
۳ |
۲ |
۱ |
|
6. به هنگام نیاز به عضویت در کتابخانه، وبسایت اطلاعاتی را درباره شرایط و چگونگی عضویت، امانت‌دهی، رزرو، تمدید، بازگشت و تسویه حساب ارائه می‌کند. |
۵ |
۴ |
۳ |
۲ |
۱ |
|
7. انجام اعمال (رزرو، تمدید و تسویه حساب)، به‌سادگی امکان‌پذیر است. |
۵ |
۴ |
۳ |
۲ |
۱ |
|
8. اطلاعات مربوط به دوره‌ها، کارگاه‌های آموزشی، تازه‌ها و اخبار کتابخانه، وجود دارد. |
۵ |
۴ |
۳ |
۲ |
۱ |
|
9. در صورت مثبت بودن جواب پرسش قبل، این اطلاعات به طور منظم روزآمد می‌شوند. |
۵ |
۴ |
۳ |
۲ |
۱ |
|
10.ارتباط با بخش‌های مختلف کتابخانه و کارکنان آن، به‌سادگی امکان‌پذیر است؛ زیرا اطلاعاتی درباره نشانی، ساعات کاری، تلفن، نام و نشانی ایمیل‌های آنها را فراهم می‌کند. |
۵ |
۴ |
۳ |
۲ |
۱ |
|
11.مطالعه محتوای صفحات، آسان است. |
۵ |
۴ |
۳ |
۲ |
۱ |
|
12.محتوای وبسایت، با نظم منطقی سازمان‌دهی شده است. |
۵ |
۴ |
۳ |
۲ |
۱ |
|
13.زبان و اصطلاحات مورد استفاده، قابل درک است. |
۵ |
۴ |
۳ |
۲ |
۱ |
|
14.طول صفحات، زیاد نیست و همه اطلاعات در همان صفحه قابل خواندن است. |
۵ |
۴ |
۳ |
۲ |
۱ |
|
15.تشخیص محل قرار گرفتن در هر سر برگ وبسایت، به‌سادگی امکان‌پذیر است. |
۵ |
۴ |
۳ |
۲ |
۱ |
|
16.پیوندهای مفیدی از قبیل: پیوند به وبسایت کتابخانه‌های دانشکده‌ای این دانشگاه و همچنین پیوند به وبسایت کتابخانه‌های مرکزی سایر دانشگاه‌ها را ارائه می‌کند. |
۵ |
۴ |
۳ |
۲ |
۱ |
|
17.حرکت در این وبسایت، با استفاده از پیوندهای آیکون‌های برگشت به عقب، امکان‌پذیر است. |
۵ |
۴ |
۳ |
۲ |
۱ |
|
18.پیوندهای موجود در این وبسایت، همیشه فعال هستند. |
۵ |
۴ |
۳ |
۲ |
۱ |
|
19.هنگام استفاده از این وبسایت، پنجره‌های کمی برای نمایش اطلاعات جدید باز می‌شود. |
۵ |
۴ |
۳ |
۲ |
۱ |
|
20.محل پیوندها و منوها در تمام صفحات وبسایت، استاندارد و به‌آسانی قابل تشخیص است. |
۵ |
۴ |
۳ |
۲ |
۱ |
|
21.طراحی محیط رابط کاربر وبسایت، جذاب و خوشایند است. |
۵ |
۴ |
۳ |
۲ |
۱ |
|
22.رنگ‌های نسبتاً مناسبی در طراحی وبسایت به کار گرفته شده است. |
۵ |
۴ |
۳ |
۲ |
۱ |
|
23.وبسایت، عناصر آزاردهنده مانند متون طولانی و چشمک‌زنی انیمیشن‌های تکرارشونده ندارد. |
۵ |
۴ |
۳ |
۲ |
۱ |
|
24.وبسایت، آگهی‌های تبلیغاتی زیادی ندارد. |
۵ |
۴ |
۳ |
۲ |
۱ |
|
25.یکپارچگی در طراحی ظاهری و برداشت مفاهیم وبسایت وجود دارد. |
۵ |
۴ |
۳ |
۲ |
۱ |
|
26.یادگیری چگونگی استفاده از وبسایت، ساده است و استفاده از آن، به‌سادگی امکان‌پذیر است. |
۵ |
۴ |
۳ |
۲ |
۱ |
|
27.برای دانلود یک فایل یا باز کردن یک صفحه، نیازی به زمان طولانی نیست. |
۵ |
۴ |
۳ |
۲ |
۱ |
|
28.پیوندهای مشاهده‌شده از پیوندهای مشاهده‌نشده، به‌سادگی قابل تشخیص است. |
۵ |
۴ |
۳ |
۲ |
۱ |
|
29.دسترسی به این وبسایت، بیشتر اوقات امکان‌پذیر است. |
۵ |
۴ |
۳ |
۲ |
۱ |
|
30.به درخواست‌ها، همان طوری که انتظار می‌رود، پاسخ می‌دهد و با استفاده از آن می‌توان به اهداف مورد نظر دست یافت. |
۵ |
۴ |
۳ |
۲ |
۱ |
|
31.استفاده از این وبسایت، سودمند است. |
۵ |
۴ |
۳ |
۲ |
۱ |
|
32.هنگام نیاز، پیام‌ها و راهنمایی‌های واضح و مفیدی برای ادامه کار ارائه می‌کند. |
۵ |
۴ |
۳ |
۲ |
۱ |
پی‌نوشت‌ها
1منابع:
