ره آورد نور

کلیدواژه: پایگاه های اسلامی، پایگاه الشیعة، پایگاه آل البیت، ارزیابی پایگاه.

درآمد

پایگاه اطلاع رسانی الشیعه (آل بیت) یکی از برجسته ترین و فعال ترین پایگاه های شیعی است که فعالیت ها و خدمات چشمگیری را در اینترنت ارائه می نماید. این پایگاه زیر نظر دفتر حضرت آیةالله حاج سید علی حسینی سیستانی -دام ظله العالی- در شهر قم فعالیت می کند و زمینه ساز ارائه خدمات بسیار گرانقدر به تمامی شیفتگان اهل البیت عصمت و طهارت(ع) می باشد و در حال حاضر به 27 زبان رایج دنیا مشغول فعالیت است. این زبان ها عبارت اند از: فارسی، عربی، انگلیسی، اردو، کردی (عربی)، کردی (لاتین)، ترکی، فرانسوی، روسی، ایتالیایی، اسپانیایی، پرتغالی، آلمانی، آذری، چینی، بوسنیایی، هندی، تایلندی، تامیلی، بلغاری، فولانی، برمه ای، سواحیلی، بنگالی، تاجیکی، هوسایی و اندونزیایی.

بخش فارسی پایگاه «الشیعة»، از مهم ترین و کامل ترین قسمت های آن است که از گزینه ها و عناوین مختلفی تشکیل شده است.

این گزینه ها عبارتند از:

1. قرآن کریم

در این بخش، امکانات ذیل قابل دستیابی است:

• - متن کامل قرآن کریم همراه با چند ترجمه فارسی؛
• - جستجوگر آیات و لغات قرآن کریم؛
• - ترتیل کامل قرآن توسط چند تن از اساتید بنام ایرانی و مصری؛
• - تلاوت مجلسی و تحقیقی قرآن به وسیله اساتید برجسته مصری؛
• - آموزش قرآن (سه بار تکرار) شامل 45 درس؛
• - معرفی حافظان قرآن کریم در دو قسمت خواهران و برادران؛
• - زندگی نامه قاریان ممتاز ایران و مصر؛
• - نسخ خطی قرآن کریم؛
• - متن کامل کتاب ها و مقالاتی که درباره قرآن نوشته شده است؛
• - و شرح حال زندگی مترجمان قرآن به زبان های انگلیسی، آلمانی و فرانسوی.

2. اهل البیت(ع)

این گزینه، مشتمل بر قابلیت های ذیل می باشد:

• - زندگی نامه معصومیه(ع) به همراه گزیده ای از سخنان گهربا ایشان؛
• - گزیده ای از شرح حال خاندان عصمت و طهارت(ع)؛
• - گزیده ای از شرح حال اصحاب عترت(ع)؛
• - تصاویر عتبات عالیات و اماکن متبرکه
• - و متن کامل کتاب ها و مقالاتی که درباره ائمه اطهار(ع) نوشته شده است.

3. تشیع

اما گزینه حاضر، شامل مطالب آتی است:

• - معرفی اجمالی مذهب شیعه؛
• - شرح حال بزرگان شیعه از متقدمان و متاخران؛
• - دفاع از حریم تشیع، شامل پرسش های شیعیان از اهل سنت؛
• - متن کامل کتاب ها و مقالات نوشته شده در خصوص مذهب تشیع؛
• - و مصاحبه با تعدادی از ره یافتگان به مذهب حقّه تشیع (صوتی).

4. مراجع و علماء

این قسمت از پایگاه الشیعة، دربردارنده امکانات ذیل است:

• - برگزیده ای از زندگی نامه مراجع تقلید و علما به همراه آثار گرانقدرشان؛
• - نمایش متن کامل رساله عملیه مراجع عظام تقلید؛
• - نمایش پاسخ های ارائه شده به پرسش های اعتقادی مخاطبان؛
• - و نمایش تصاویر مراجع و علماء.

5. خاورشناسان

گزینه مزبور، اطلاعات مفیدی را در معرض استفاده کاربران قرار می دهد که عبارت اند از:

• - ارائه تعریف و تاریخ پیدایش علم خاورشناسی و رشته های تحصیلی که در حال حاضر در دانشگاه های غرب تدریس می شود؛
• - اسلام شناسی و اظهار نظر خاورشناسان درباره موضوعاتی چون: اسلام، قرآن، پیامبر و مذهب تشیع؛
• - معرفی خاورشناسانی که به دین مبین اسلام مشرف شده اند؛
• - طرح شبهات از سوی بعضی خاورشناسان و پاسخ آنها؛
• - کتاب ها و مقالاتی که در این زمینه نوشته شده است؛
• - شرح حال زندگی مترجمان قرآن به زبان های انگلیسی، آلمانی و فرانسوی؛
• - نمایش آثار هنری تمدن شرقی؛
• - و معرفی اجمالی خاورشناسان.

6. اجتماعی

بخش اجتماعی این پایگاه، در دو قسمت «خانواده» و «کودکان و نوجوانان» به ارائه اطلاعات پرداخته است.

7. کتاب سرا

این گزینه شامل قابلیت های ذیل است:

• - نمایش متن کامل کتاب در موضوعات مختلف؛
• - نمایش متن برخی مجلات؛
• - و ارائه مقالات مختلف علمی و فرهنگی و مباحث روز.

8. مراکز و مؤسسات

معرفی اجمالی دفتر آیةالله سیستانی -دام ظله العالی- و مؤسسات وابسته و همچنین معرفی حوزه های علمیه ایران و جهان، از عناوین ارائه شده در این بخش از پایگاه است.

9. بانک صوتی

در این گزینه، مطالب ذیل قابل دسترسی می باشد:

• - دعاها و زیارات برگزیده که برای کاربران قابل انتقال می باشد؛
• - سخنرانی های مختلف در حوزه مباحث علمی و فرهنگی؛
• - مدایح و مراثی به مناسبت های مختلف مذهبی؛
• - پخش مراسم مولودی از اعیاد مذهبی؛
• - و تواشیح و اذان.

10. نگارخانه

بخش نگارخانه، به ارائه تصاویر مذهبی در موضوعات مختلف اختصاص دارد.

ویژگی های پایگاه

حال پس از آشنایی با محتوای پایگاه و قالب های ارائه اطلاعات آن، پایگاه مذکور را از چند جهت مورد بررسی دقیق تری قرار می دهیم و از این منظر، نقاط قوّت و ضعف آن را به بحث می نشینیم.

ابتدا باید گفت این پایگاه از محاسن و امتیازات بالایی برخوردار است. برخورداری از 27 زبان متعدد، از ویژگی های مفید این پایگاه است؛ زیرا کمتر پایگاهی اسلامی وجود دارد که از چنین گستردگی و وسعت زبانی برخوردار باشد.

طراحی زیبا و هدفمند در صفحات پایگاه، به ویژه در صفحه صفر که راهنمای زبان های مختلف پایگاه است، جالب و جذاب می باشد. و گویای اهل بیت(ع) هم، هست.

یکی از محاسن پایگاه های اطلاع رسانی، حجم پایین صفحات آن است که غالباً رضایت مندی کاربران را به دنبال دارد. در پایگاه آل البیت(ع) حجم صفحه صفر، نسبتاً مناسب است (90 کیلوبایت). اما حجم صفحه اول فارسی، زیاد است (123 کیلوبایت با 195 پیوند). به همین دلیل، و لذا سرعت بارگذاری این صفحه کند است. همان گونه که مشاهده می شود برای کسانی که به وسیله مودم حداکثر با سرعت 56 به صفحه اول این پایگاه مراجعه می کنند، نزدیک به 30 ثانیه زمان لازم است تا به طور کامل به این صفحه دسترسی داشته باشند؛ که این امر برخلاف اصول بدیهی طراحی پایگاه اینترنتی است؛ زیرا این تأخیر زمانی باعث می شود که کاربران از دیدن چنین پایگاه هایی صرف نظر کند. پس بهتر است که حجم صفحه اول به پایین تر از 90 کیلو بایت برسد.

پایگاه الشیعة در خصوص کمیت و کیفیت محتوا و تنوع و جذابیت مطالب هم تلاش خوبی نموده است. علاوه بر اینکه درباره انتخاب برخی از موضوعات اصلی نیز نوآوری به خرج داده است؛ به عنوان مثال مطالبی مثل بخش استفتائات که بایگانی سؤال های گذشته را در اختیار گذاشته است، کار مهم و پر ارزشی به شمار می آید. همین طور انتخاب موضوعی با عنوان خاورشناسان، پرداختن به مسائل اسلام شناسی و نظرات تازه مسلمانان و رد شبهات و مطالبی در این باره و نیز بخش های معرفی شیعه و دفاع از حریم تشیع و ارائه سخنانی از ره یافتگان، همگی از موضوعات جالبی هستند که در اینترنت کمتر به آنها پرداخته شده است.

طرح چند سؤال:

مهم ترین پرسش هایی که به ذهن می رسد، سؤال از اهداف و مخاطبان و سیاست های کلی پایگاه است. مخاطب این پایگاه کیست؟ به عبارت دیگر، پایگاه چه کسی را مخاطب خود می داند تا در نتیجه مطابق با نیاز و موضوع اصلی و محوری، به ارائه اطلاعات اقدام نماید؟ آیا شناساندن شیعه برای کسانی است که با تشیع و مذهب اهل بیت آشنایی ندارند یا اطلاعات بیشتری می خواهند؟ اگر چنین است، برخی از گزینه ها و موضوعات انتخابی در پایگاه با این مطلب ارتباطی ندارد؛ به عنوان مثال، بخش هایی مانند: نشریات، مباحث روز، جوانان، زنان، کودکان و مباحث اجتماعی ارتباط مستقیم با موضوع فوق ندارند.

مطلب دیگر، محتوای سایر زبانهاست. مطالب سایر زبان ها در چه حد است؟ ظاهراً همه مطالب موجود در فارسی یا عربی به سایر زبان ها ترجمه نشده است؛ بلکه به نظر می رسد در برخی زبان ها به حداقل اطلاعات اکتفا شده است.

کاستی های محتوایی

از مهم ترین ویژگی های یک پایگاه، عرضه کیفی و کمی اطلاعات است. اطلاعات باید متناسب با اهداف پایگاه و سطح مخاطبان انتخاب شود و ضمن برخورداری از اعتبار لازم، به بهترین شیوه و مناسبت ترین روش نیز ارائه گردد. در پایگاه آل البیت(ع) گرچه برخی از ملاک های فوق مورد توجه قرار گرفته، اما کاستی ها و اشکالاتی هم دیده می شود که برخی از آنها عبارت اند از:

1. در اغلب گزینه ها و موضوعات، صرفاً به ارائه متون اکتفا شده و به سایر قالب های عرضه اطلاعات و امکانات پژوهشی توجهی نشده است. معمولاً در هر گزینه به ارائه کتاب ها و مقالاتی که در باره یک موضوع در کتاب سرا موجود است، بسنده شده است.

2. در پایگاه معمولاً مآخذ مطالب ذکر نشده است. ذکر منابع و مآخذ برای پایگاهی که رسالت تبلیغ و عرضه محتوای دینی و ارزشی را به عهده دارد، ضروری می نماید. این مسئله در برخی از قسمت های مهم پایگاه رعایت نشده است؛ به عنوان مثال، بخش حوزه های علمیه که ظاهرا عمده یا همه مطالب آن از کتاب «حوزه های علمیه شیعه در گستره جهان» تألیف آقای سید علیرضا سیدکباری استفاده شده است، هیچ اشاره ای به مؤلف و مآخذ آن نشده است و همین گونه است تمام یا عمده مطالبی که در قسمت «پند تاریخ» آمده است.

به نظر می رسد بخش اهل بیت(ع) تمامی مطالبی که درباره سیره چهارده معصوم(ع) ارائه شده، از یک کتاب است که نام آن اصلاً برای کاربر مشخص نیست و مخاطب بعد از دیدن مطلب مورد نظر خود درباره هر امام، از طریق آیکون فهرست به سایر بخش های آن کتاب منتقل می شود، اما باز هم نشانی از مؤلف آن نمی بیند. علاوه بر این، در همین بخش مباحثی که ذیل گزینه های امامت، اهل بیت در قرآن، خاندان عترت و اصحاب عترت آمده است، مستندسازی نشده اند.

مورد دیگر، در بخش پایان نامه هاست که اولاً فقط متن یک پایان نامه ارائه شده و ثانیاً در متن مذکور هیچ نام و نشانی از نویسنده و مشخصات شناسنامه ای پایان نامه نیامده است.

3. عضویت کاربر در پایگاه چه فایده ای دارد و چه خدماتی برای اعضا در این قسمت داده می شود؟ آنچه که اکنون مشهود است، آن است که فایده خاصی برای کاربران جهت عضویت در پایگاه مترتب نمی شود.

4. گزینه هایی که در صفحه اوّل و یا حتی در صفحه دوم آمده اند، ارتباط منسجمی با هم ندارند؛ در حالی که همیشه طبقه بندی محتوا باید بر اساس ملاک هایی منطقی صورت بگیرد و عناوین و موضوعات انتخابی، در یک جهت مشترک باشند؛ ولی این اشتراک گزینه های مذکور، به طور کامل وجود ندارد.

5. مطلب دیگر در مورد گزینه گفتمان یا تالار همایش است. اولاً باید دید این قسمت با چه هدفی راه اندازی شده است و آیا تا کنون به اهداف خود رسیده است یا نه؟ تالارهای گفتگو یکی از ابزار جذاب و نوین اطلاع رسانی اند که در عین حال، از ظرافت و دقت خاصی هم برخوردارند. این شیوه از جمله مواردی است که در مورد موضوعات مذهبی در اینترنت، کمتر به آن پرداخته شده است. در پایگاه های گفتگو، معمولاً یا اتاق گفتگوی دینی نداریم و یا اتاق گفتگوی دینی، مرکزی برای شبهه افکنی و ایجاد امواج شبهات است.

در ایجاد انجمن های دینی سه مسئله اساسی مطرح است: اول اینکه چه کنیم تا توجه مخاطبان جلب شود؟ دوم اینکه بعد از جذب مخاطبان و طرح سؤالات و مباحث، چه کسی و چگونه به آنها پاسخ دهد و با آنان به بحث بپردازد و چگونه جو و فضای حاکم بر اتاق گفتگو را سالم نگه دارد؟ و سوم اینکه مواظب پیامدها و حرف های دیگران هم باشیم، هر چند باید سعه صدر بیشتری نسبت به حرف های دیگران هم داشته باشیم.

آنچه مهم است این است که تالار همایش در یک پایگاه دینی به گونه ای باشد که علاقه مندان به موضوعات اسلامی که در انجمن های گفتگو به بحث می پردازند و یا سؤالات خود را از آن طریق دنبال می کنند، به آن جذب شوند و محیط آن را برای خود امن و مورد اعتماد بدانند. در وضعیت فعلی، پایگاه آل البیت(ع) در همان قدم اول مانده است و هنوز نتوانسته است مخاطبان قابل توجهی برای اتاق های گفتگوی خود پیدا کند. حتی در اتاق های گفتمان جدید خود، یعنی «مهدویت» و «آرماگدون» هم موفق نبوده است. و به این پایگاه باید گفت که تاکنون چه تعداد از کاربران اتاق مذهب پایگاه پرشین تاک یا پایگاه های مشابه، به این محیط کشیده شده اند. در حال حاضر، در تالار همایش پایگاه احساس رکود و تعطیلی می شود؛ به تعداد اعضاء آن افزوده نمی شود و اعضاء موجود هم فعالیتی ندارند؛ پیام ها به روز نشده، و بحث ها به صورت جدی طرح و پی گیری نمی شوند.

کاستی های ساختاری

ویژگی های مهم در خصوص ساختار هر پایگاه، همه مواردی است که محیط استفاده از پایگاه را محیطی راحت و ساده می کند تا کاربر به آسانی متوجه چگونگی ارائه اطلاعات شود و مسیرهای پایگاه را به سهولت مرور می کند. یک پایگاه مطلوب از نظر ساختاری، پایگاهی است که کاربران و مراجعان آن به راحتی می دانند در کجا هستند و به کجا می خواهند بروند و با فشردن دکمه، تصویر، کلمه و یا یک متن، به صفحه مورد نظر خود دست می یابند. موارد ذیل نمونه هایی از مشکلات کاربری و ساختاری پایگاه الشیعة است:

1. ارائه امکان جستجو در پایگاه، مهم ترین ویژگی هر پایگاهی که دارای انبوهی از اطلاعات است. حجم انبوه کتاب ها و مقالات ارائه شده در پایگاه الشیعة، جستجوی پیشرفته خوبی را می طلبد که کاربران به راحتی بتوانند به مطالب مورد نظر خود دست یابند. این امر به کاربر کمک می کند که در کمترین زمان ممکن به مرتبطترین مطالب درخواستی خود دست یابد.

در صفحه اول، با اینکه آیکون جستجو حالت لینک دارد، اما فعال نیست. در هر حال، با اینکه قابلیت جستجو در سایر صفحات پایگاه وجود دارد، اما نمایش علامت و نماد جستجو در صفحه اول در کاربر ایجاد توقع می کند و غیر فعال بودن آن، به گونه ای اتلاف وقت او را به دنبال دارد.

2. ملاک تازه بودن مطالبی که در قسمت تازه ها معرفی می شوند، چیست؟ نگارنده حدود سه هفته این قسمت را کنترل نمود، ولی هیچ تغییری در آن مشاهده نشد. هر مطلبی که وارد پایگاه می شود، تا چه مدت در قسمت تازه ها باقی می ماند؟ بهتر این است که مطالب تازه ها با ذکر تاریخ همراه باشد که کاربر بداند تا چه تاریخی از جدیدترین مطالب پایگاه اطلاع یافته است.

3. دسترسی به محتواهایی که ذیل هر موضوع می آید، چندان راحت نیست. معمولاً مطالب وابسته به هر موضوع، به صورت دسته های ده تایی مرتب شده اند و حال آنکه در همه این موارد می توان تعداد این فهرست ها را به صورت کامل یا حداقل با تعداد بیشتری نمایش داد و مرتب نمود؛ اما کاربر با وضعیت فعلی قدری معطل می شود. اگر چه قابلیت جستجو تا حدی این مشکل را رفع می کند، اما باز هم نمی تواند جایگزین نمایش کامل فهرست ها در یک صفحه شود.

4. کتاب ها معمولاً به شکل خوبی ارائه نشده اند؛ چنان که در بعضی از کتاب ها حتی نمی توان نام مؤلف یا مترجم آنها را پیدا کرد؛ به بیان دیگر، بدون اشاره به مشخصات کلی اثر فهرست کتاب به نمایش در آمده است. در حالی که باید فهرست کتب در کنار صفحه متن باشد تا کاربر هر زمان که خواست به سراغ فهرست برود. در حال حاضر، کاربر به راحتی نمی تواند از کتاب ها استفاده کند؛ زیرا اگر چه با انتخاب یکی از موضوعات مطرح شده در فهرست به متن مربوط به آن منتقل می شود، ولی بعد از آن، فهرست را از دست می دهد، مگر اینکه مجدداً آیکون فهرست را در بالا یا پایین صفحه انتخاب کند.

روش بهتر برای نمایش کتاب به گونه ای است که فهرست به طور کامل در کنار صفحه دیده شود و با دیدن آن کاربر به راحتی موضوع مورد نظر را از فهرست انتخاب کند و به آن متن منتقل شود.

5. گاهی در فهرستی که پیش روی کاربر قرار می گیرد، تفاوتی بین کتاب و مقاله وجود ندارد و کاربر متوجه نمی شود که کدام یک، کتاب و کدام یک، مقاله است و جز از طریق کلیک کردن و آزمایش نمودن، راه دیگری برای او وجود ندارد.

امید است مطالب عرضه شده در این نوشتار، مورد استفاده کاربران و صاحبان این پایگاه اسلامی قرار گرفته باشد تا نسبت به تقویت ویژگی ها و اصلاح کاستی های آن توجه بیشتری را مبذول دارند.